Full text of "Commentarivs in Apostolorvm acta"

See other formats

!>T  t\< 


f 


«, 


/V  /.»VA  /»•""-    ^fi"" 


?*f 


/ 


\   ,  /^VO     ^o,^//f 


1 


^irH^ 


''^i/^ 


k. 


h-A, 


%. 


->**,.? 


i,   ;<■ 


r 


■  ~>. 


/ 


\  u.^ 


b# 


yl^ 


,  t/JM'^'*. 


i  »-i  ■    ■* 


(j  •;  i;7:^k^ 


mioAnnis 

MALCOLMI,  SCOTI 

ECGLESI.£  PERTHANiE  MINISTRI 
IN    I'ERNIA,    SCOTIiE,   PERSPICVVS 

AC    ANALYTlCyS       NOTIS,     LOClSOyE    SACRARVM 

taruminduaione,&applicationeIocupletatus:Dcniqueobferua- 
tionibus  multis,  vt  viderc  crit  ab  aiijs  intcrprciibus  liaud 

ammaduerlis,  quod  fciam,  cxoriutus. 


^tmc  frimHm  m  lucm  editm. 

Malam  confcifmiam  non  faMatprarconium  laudantii. 
Mec  bonam  vulncrat  conuitiantis  opprobnum. 


Auguft. 


CMjctenUA  bona  immotam  babet  ejjentiam  aduerfus  omttet  calummm» 
ludicium  mclius  jpofteritatis  wric. 


'■■■':  \' 


^ 


MJDDELBVR  G  T,  ^ 

ExcudebitRlCHARDVS    S  C  H  I  L  D  E  R  S, 
Impcnfis  ADRlAifl    VIVAUI-  "^ibliopo^ai        } 

A  N  K  o  M.  Dc.  XV »  cximiac^ 


/ 


P  R  ^  F  A  T  I  6. 

cximi^edemcoptimememie,  &fepnperbenefentienti 
hoc  paruuopukulum  animi  meiXyncereaftcdi  Tex/xjj^^oy 
nuncuparchirccracionibusaddu6iju5,fivideturM'R^ 
I.  Quiaerudicorumopell^cakimnijsmaleuoloruim- 
petitx,  atq-,  exagitatx  fub  aufpicijs  M'  R^  pacrocinium, 
&  pr.Tfidium  femper  fmt  fortitx:^^  cum  illuftrifs.M-R' 
opera  iudiciose  jEdidciic,dico,quod  rescitra  afientatio- 

nem  quam  ex  animo  odi,  vt  illud  in  Bellarminum  ba- 
latronem,ficuti  carmina  noftra  pro  honore  Rcgis  tucn- 
do  oftendunt,  quorum  noifnullis  cpigrammata  noftra 
funt  prxfixa  de  aliorum  laboribus  opcime  iudicarc 
poffic,quamuisnonnullivicilitiginc, acquac  facimus, 
calumnicntur  omnia,  fub  alisclen|ientix  tu«,  vt  vt  (int 
exi2;ua,tanquam  in  aiy  lo  conquicrcent.  Vndc  exoritur, 
cxurgitq;  folamcn  nobis,  vc&exillo  Auguftinidi(5lo 
adlit.  peciliani,  Malam  confcjicnti^m  non  fanac  pr^co- 
nium  laudancis ,  necbonamVulnpat  conuiciantisop^ 

probrium.  Et  NazianZ,  o Wev  ydj»  oZrug  JkTw  Toig  d\Qfui7roii  <1>5  ri 
fj^ot  If  5v;gf«X«  xXe;rec&a/  «J  ra  TiroMot.»  dX^i3S^Nihil  Cnim 

mortalibus  tam  iucundum,quanii  de  rebus  alicnis  gar- 
rire,  idque  prxfcrtim  fi  beneuolenciaquadam,  vel  odio 
trahantur,quibusafFeaus  verifas,  vtplurimum  labefa- 
aari,  ^c  furripi  folet.  At  Maieftac.  Regia  erudita ,  poli- 
wqne  dcexigiusingemorumpiomm  laboiibusiyncc- 


P  R  iE  F  A  T  I  O. 

rcconantium,  &  contendentium  veritatis  ergo  in  hunc 
vfq^diem  pr^eclariffime  aucumauic:  foecufque  ftudio- 
forum  ctiam  immacuros ,  prascocefque  frudus  xqua 
lancc  crucinatos  fouic,acq-,  promouic  t  d^  eT^Jv  £?roqv«v,T  aeov 
i;Ta;v«,  Hucaccedic,vcanimimciergaMaieftacemRe-- 
giam  pijflimeaffcai  propenfionem  declararcm :  idque 
meritilfime^cum  fempcr  verbis,  nonnunquam  fadis 
Maicftatis  Regi^e  bencuolentia  in  me  iteracis  vicibus 
fucric  manifeftaca  :  Nam  mc  Regcntcm  Andreapo^ 
li  in  coUegio  Leonardino  Maieftac.  Regia  non  mo- 
do  promouere  ,  acquc  cueherc  confticuit :  fed  pri- 
marij  officio  honorifico  exornacum  iuflic,  amplio- 
libus  bcneficijsmeornatura,  fi  rcrummundanarum, 
honorumvecupiditasmctuentemdiuina,  &  afpiran- 
temadcceleftiacenuiftet:  poflum  finefucodiccreopti-. 
mo  in  mc  vfquc  animo,  &  iam  adhuc  eodem  fat  fcio, 
quicquid  charitonij  garriant:  Qupd  diuinagratia  valeo 
peragam,  prccibuscum  priuatis,  tum  publicisproc5- 
cionc  Dco  nuncupandis  in  Maieftatis  Regix  graciam, 
honoremque  concinuandum,  amplificandumquc,  vti 
hadcnus  non  defiii  D.g.  non  dccro,  inque  caniugis 
RcginieSereni(s.Caroliq;Principisfpeiopcim3cvfum, 
filivrque  in  macrimonium  cradirxpr*EcIarifsimo  Prin^ 
cipiPalacinoElcdoriPrimario  precum  etiam  noftra- 
rumfrudlumpcrccpcuro,  hocmunusobire,  Domino 


■»T.*P— V 


P  R  ^F  A  T  I  O. 

dantc,non  intcrmitcam.  NuUaaetasmeimmcmorcm 
x*r:-f 6ci/.*T®.  argucric.  Per  mc  Faceor {letit :  quod  gracia: 
Regic^infignia  nonfintadco,in  me  cc  nfpicua:  Etenim 
rc!ua:ante  confcicntia  luce  vcrbi  dibin  i  colluftraca  non 
audco  pace  M'  R*  dixerim,  vel  cantjillu  admitcerc.  Pi^^- 
terca^cum  no  decur  occafio  couenicndi  ^A'"  R"'  hac  cpL 
ftola  animu  mcum  teftatu  facere  volui,  5c  quidfentia  ^ 
rc  M*  R«  indicare.Quo  in  ftacu  verfecur  Chrifti  Ecclefia 
iiouicM'R*refq;pubIicaquibusRefcnucritius,pacer,ci- 

uifq;  cfle  debcc:  In  hoc  maxime  euigilarenc  curar,(S4  co- 
gicacioncsRegi^jVcDeipacrisgloria  per  Spiricum  S.  ia 
iandoru  coetu  renidcac,fancl:aque  ijlla  Ecclefia  hbercace 
jicta  efflorcfcat,  iuxtaquc  diuinani  voluntatem,  fupra 
quam  non  eft  fapicndu  gubernetur.Sub  aufpicijsM»  R« 
glifccbat,etiafufflammanceSatan2^ciufqjorganisreliu 

aantibus  Ecclcfia  Scodcana:  Domino  datc,6cflorcbir, 
atqsadpoficritatcEuangcUjpura,putaluxpropagabi- 

tur^difcipllna  ctia  illarfa  conferuabitur.  Viri  pij,  dodiq; 
pro  Regisfalute,  honore,atq;  cmol^imento  deccrtantes 
opera  nauauerc  infignc,  vt  cumEcclefiadilc^StaChrifti 
fponfa  pr;eclare  agcretur,  reique  pMblicTe  onmi  modo 
fanao,honoriqi  R.confulerccur,qilos  M*  R*  rcduccs  cu 
venia  elTc  iubcac,acque  propetrcc,vfi  fuoloco  in  ccclefia 
gaudeac  M^  R^^:hoftibufq;  vcritatis  infultantib.proptct 
diftraaione,  imo  exultacibus  obuiam  c-atur :  facrofan- 

iflaquc 


PR AF ATia 

ftaque  Dci  vcritasinuiolataG6fcructur,omnibufq.  fuis 
iiumeris  abfolutanimiru  Dodrina  (acramccis,di(cip]i- 
naillibaca,  atquc  intcmcrataad  pofteros  tranfmittacur. 
gloriacur  plurimu,  atque  geftiunt  Antichriftiani  Rf gni 
athlctae,  quod  Rcgis  animus,vt  falfo  putant,in  pios,do- 
Aos,iyncerofq;  viros  vidcri  polfit  paulo  remiftior,falfo 
inqua,quia,vtMeluinus,  alijq;  pij  &cruditi  vcreRegc 
dcamant:  fic  pius  Rcx,  ac  Chriftianus  hofce  Chrifti  cor- 
porismyfticimebrahauddubie  diligic.  Rogatam  hu- 
millime  vclim,vtinam  cxoracaR^M^atqueobfequcn- 
tcr,  vt  harc  gloriandi,  cxultandiqi  hoftibus  omnis  pra:- 
cidatur  occafio,acpenitus  tollatur.Regiam  Ckmentia, 
qua:iram  praecipitcm  teperat  fupplicitcrimplorOjVti, 
quos  intcUigo  reuocentur,patrij  foli  libertate  fruantur, 
authoritatc,&  gratia  RegisClementiffimi  redimiantur, 
fic  ciim  &  Ecclcfia,  rcquc  publica  optime  agi  cxifti- 
mandum  eft,  dico  quod  res  cft  pa£eM*R*citra  cunda 
fupparafitationcm  faccflat  omnisilla  multum  frequen- 
tata,atqueaplcrifqucvfurpata  impura  adujandi  ratio 
praefertimab  hominibusindodlis,  qui  honori,  qu.T- 
ftuiquc  fuo  magis,quam  regiae  gloriar,  commoddve 
inuigilant,  ac  vclificantur,  quibus  auerruncatis,  arquc 
adcmptisRegiasMaieft.n^funtdefcruiruri:  Cuni  fide- 
lcs,  pijque  Dci  ferui  har.(rtwvHiy.(nvCit\c  honorc,finc  lu- 
cro  probe,ac  fande  in  Rcg.  Maieft.  officio  defungeniur. 

Dicam 


P  U  iEF  A  TrO. 

Dicam  candide  &  in  bona  confcicniia  hiuus  tarinx  ho- 
mines,  qui  quxftui  inhiant,  adiucundifsimumRcgis 
afpcclum  vulcum^ue  placidum  m  cire admittcndos, 
ncquc  in  officiafurrogandostfcd  VKbspictatcinfi^^^ 

ianklcacc  probatos,  vitar  intcgros,  Ecclcfia:,  honoriquc 
R.iynccrkonfulentcsanumcndo5,&cooptandos.Fas 

fit  vciu  dicere,ciim  vcritas  nonquaeratangulos:  cxiltuc 
.c^recni  virifummaobfcruantiafccunduDcum  R™  M; 
colcnccs,quibusR.pra^fentiainterdicitur,qua,fifrucre- 

tur,6c  fe  prabarcnc  R«  M«,  caufam^-  cui  ftride,  aa^equc 
adhxrent  iuxta  rcuelatam  Dei  voluntatcm.  Cum  ver- 
bum  fitfatfapicnti,non  opuseftmultispr?fertimpru- 
dentifs.M'  R«.  Proindc  fincm  facia,Deum  immortalcm 
pr.'epotentcm6;  cnix^  prccor ,  vt  Nr  R'"  donis  quotidic 
fpiritualib.  imbuere,exornare  beare,ac  dccorare  pergat 
his  in  terraru  foUs,  vt  pi^,  &  aeque  gubernet fempit^rna 
bencdicl:ioneScrenifs.Reginam  fercnet,Carolum  Pnn- 
cipem  fpci  preftantifs.Spiritus  S.gratia  rcdimiat,&  vlq; 
cueatur^fiUami^ue  Charifs.Praeclarifs.Principi  Pa  atino 

collocatam  conferuet  incolumcm,'  prolccjuc  multa  de^ 
bcata:  Et  tandcm  omnibus,rebushumanisexempti$ .«- 
f  arov  dfx^s^ro,  ^ «To^vij  cV ro7«  i^Vf cu(oif  ocr  Chriftu  largutur. 
Maieftati  R  cgijB  fecundum  ueum  addiailTimus 

M.  lOANN^S  MALCOLMVS 
Perthante  EccUfi*  MiuilUr. 


Qandido  LeBoru 

RxticoRyM  Cacpeihcs  jam  diu  obti- 
nuit  (Ledtor  Candlde)  vti  labores,ftucli9, 
conatufi^ue  pios  in  Dei  gloriam,  &  Ecclena? 
vfum  vitupcrio  gi-auentjlcrmone^ne  iucon- 
dico,&  dicacicate  fatyricaincefTant « ac  infc- 
dtcmur.  Nihilcxiftit,quodnon  poflic  ver- 
bo  labcfa(f^3riabii8pra!rcrtim,qui  juvanda?,ac  promoucnd» 
Ecdcfia?  er§6  nullam  opcram  nauanr,  vclignauia,vcl  impcriiia 
dctcrriti, 

Vidi,audiui  nonnullos,  vt  illum  Iialioten,  judicium  fcrcn- 
tes  finiftrum  de  cruditilTimcrum  hominum  oj^eribusjquijfi 
manum  opcriadmouerent,  &aliquidcdercnt,quoddemorros 
vngues  faperct ,  de  aliorum  opellis  prarclarius  fcntirent,  &  vc- 
rius  ioquitarcntur.  Etfi  /ru<^us  cx  hac  noftra  tcnui  Lucubra- 
tiuncula  cxiguus  cmcrgat,cxurgatquc  vitilitigatorijcenforiquc 
rigido,  aliquemtamen  pcrciperc  pofie  a?qua  lance  trutinato- 
remperdiuinamgratiamautumo.  Siuduibrcuitati,  &pcrfpi- 
ciritati ,  atquc  pro  menfura  doniChrlfti  multa  paucis  com- 
plcxusfum.  Hnbcs  planam  methodum  analyticam,  expofitio- 
nem,vt  rcs  poflulat  dilucidam,  obferuationcs  fijccindas,ar- 
que  appoficas,  locorum  fcripturje  inf^ituto  quadramium  ve- 
ram  citationem,  hifloriarum  indudionem,  prout  contcxtus 
exigit :  dcnique  appllcationem  brevcm,  cum  exhortationibus 
ad  vcritatcm  ampledendam ,  reiinendam,  nccnon  v\ix  emcn- 
dationem ,  quse  Domino  dante,  vidcbis  legcndo  in  progrcffii 
(Lc(flor  Candide.)  Atq^  hic  ordo  opinione  mea  Ecclefig  cxa»- 
dificationi  maximc  infcruir.Tibi  confuIe,&  bencuolo  animo 
accipe,imprimifq;vfui  tuo  appIica,Deinde  incommodum  Ec- 
clefia?  extcnde,  vt  gloria  Dei  in  Chriflo  I  a  s  v  pcr  Spiritum 
SaniSum  in  Santou  cietu  rcnideatf  Vale,&  viue  in  Domino. 


M.J.tf.    f.f.l. 


i:--) 


AN- 


r 

c 


•«M 


••-•< 


ANDREAS     MELVINVS 

jOHANNI    MALCOLMO 

tRATRI  INTEGERRImJo,  PERTHENSIS 


Ecclcfia!  Paftori  Vigi 


antj^Emo* 


Frr>I,  vigili^ium  te  tu  mdtminm  *gendo  es, 
Perditttj  &  permx  dux  gregis  inter  «ves, 
Voee  doces  viutts,  fcriptis  foft  fata  docehtt : 
MortuM&vines,  &  gregis  altor  erw, 
Jnter  &  durkinms  fulgebit  ftella  coronas: 
Mant  nouo  dterni  ftelld  fcren4  dnt 


~N 


A. 


Mblvimui» 


NO  N  fdtu§i  siut  figrtt  nee  dudt»,  dik  dmVttitfpi 
Fdfiort  fdrcu  voee^  fyliue  seie. 
Ud&e  fiti  Maicolme,  dntme,  cm^ui  fdelt: 
fdfiert  felle  gregem  eift  fdreere  mUe  i*td» 


fdemA*Mixviiii^ 


«OLLY-: 


,gjUjgf>>-^S^-^..gj 


COLLYR^A    I>Qp7rj^SlMI    VIRI  / 

/ 0 J!hC  HJS   ^ALQOLMI^ 

r  ASTOKIS     ?  ZKTH  A^liJ^     SCOTHl 
IN    ACTA    APOSTOLlC^y   SCRJPTOILE 

.■^  S.lucdlivmgeUHd&  M9du§, 

COrporibus  Lucas  xgris  dart  pharmaGa  {uctiiii 
Nobilior  ftickas  nunc  animi  Medicus, 
Muncra  ccelcftcs  rtiifcct  fpirantia  fuccos, 
Queis  lapfis  animis  vita,  vigor^uc  rcdit* 
C^d  Cx  quis  lippis  ocuiis  malc  cernat,  flt  vnde 

Ignarus  quatrat  lucis  egenus  opcm, 
En  MakolmMt  opcm  parat,  &  Coilyria  'pntbe% 

Qneis  Medicum,  &  Medicas  nofcetcpofnt  opet* 
Qi)is  Medicusf  Chridus.  Chriflo  famUlattir  vtcrquei 

Viiicus  is  vitx,  lucis,  opifi^ue  dator. 
Xux  animi,  6  aegris  adfpira  Numthit^uram, 

Cujus  ab  vniai  luminc  vitt  Tcnir.  ^ 


^.■v>.i 


:i:^;^;icv4v 


V: 


toAA«Iii>i  5yeii« 


(.•)x 


flCTr- 


/ 


I^- 


,] 


.«y^    jT.    <^-  ^^g*^^ -'?9-'^^  ^ -£5-^-^ 


PICTVRA    ECCLESIi£, 

QJJE    SP  OMSA    CHRisTI,  SVB 

PEKPETVA    CRViiE    ET    iERVMNIS: 

qV  AhlS  HIC  DESCRIBITVR  a  S.  LVCA 
iii  A  c  T  I  s  Apoftolorum :  qual^fque  futura  vfque  ad 
f'    '     iliaKrcm  AdVentum  Sponli. 


EC  H  R 1 5  T  r  Utere  enAU,  atque  renatd  cruore 
Sponfa  fui,  abfimilu,  quam  fmilitque  ftbi? 
Vt  tenera,  a  tenerit  exercita  duritfr  annis  > 
Quot  tulit  adverfo  iurhine  quaffa  ttces  ? ., . . 
Vt  tenera,  at  rigidas  quoties  experta  frtiinof? 

Quptque  feros  afttts,  quotque  feras  hjremes?       , 
^unc  mifera  ,  &  mifere  expallens :  nunc  Utior  exk 

Luce  nitens :  rurfum  fub  (^ruce  incefta  gemit, 
MiUe  incefta  malit,  &  miUe  objfcia ,  rutni*, .    . 

Quot,  quottes  dirit  pradafetita  Lupisl 
Quamris  jpreta  nimis,  quamvis-in  vifa  Tpannis, 

Qmt  tdmtn  ele^is  pulchra  fetita  frocisi 
T>ura'patifacilis:  Sponfus  prait  iffeJerendQ^^.,^ 

Qui  docet ,  &  didictt  omnid  dura  pati. 
Tanttf  jejfa  malis ,  jam  jam  peritura  fert^et, 

Si  virtute  Des  non  iene  fulta.foret.  u 

Tuta  Deo,  cun^ts  SataKo,  invioUhilis  armif> 

Nttllis  fra£la  minis,  iriugra  perftat  adhuf. 
Sfonfa  CM  hxefmilis?  velutiRofa  crefcit  acutit 

In  Sptnis:  medijs  fic  quoque  &  iUa  mah 
Seu  ?dnu  fmilis,  duro  quA  fendere  prep, 

Mtm  ex  furgtt ,  quo  mage  deprimitur. 
Talts  ei  jpeciesi  cui  ^es  viget  integra,  de^i 

mgetttt  Sftnf»  Sfonfa  adamata  fuo. 


Tiu; 


Sfonfe 


Sfonfe  yeni:  teSfenfa  vocat:  miferere  Uborm) 

NubiUque  Adventut  diftjce  luce  tui. 
Cernis  vti  Mundus  no^ii  tenebrefcit  ami^u, 

Crimineque  innumero  foeta  gravefcit  humut. 
Cernis  vti  Impietat  turget  male  ferdita  faftu, 

Atque  Ftdes  terru  frotemu  exul  agit. 
Ergo  veni,  M.undo(ue  diem,  Solemque  diei, 

Teque  tUA  Sfonfa,  gaudia  redde  tuis. 


I.I. 


AD  D.  lOAN.MAL- 

COLMVM. 

ITpasin  Jpo/lolica  recolens  ab  origine  gentis, 
<if\fateriagenio  conueniente  tuo^ 

Qtialis  es  in  magnifacro  Tajloris  outli 
(tArguisiudicioeJlresmanifeJlafuo.  ' 

Qui  legit  b^c  idem  ^udio fecurus  eodem^ 
(jentis  ^poJlolic^efaBa^  fidemque  leget. 

ilogtum  (Malcolme)  tuum  quicunq^  requiret^ 

. ..  jBig  hahi::  efl  yerho  confona  vita  tuo. 


■r     ■ 


,    ,,M.H.  Anderfonus. 

Ciii    '-Si  vs»    ■_ 


(•■•)3 


C  OM- 


H 


COMMENTARIVS 


M.  L  M  ALC0  LMII 

SCOTI,  PERTHANi£  ECCLESIifi 

ministJri. 

N  hifce  adis  de  Apoftolorum  fortc,  pr?- 
msequc  ^cclcfiae  infantia,  incremento^uc 
pcr  Dodrinam  Euangelicam  ab  Apoftoi.tc- 
ftimonium  Chrifto  perhibentibus  traditam, 
Nccnonpropagationc  rcgni.gratiat  in  nic- 
dijs  perrccutionibus  agitur. 
Autiior  fecundum  Dci  %iiitum  eftLucas,  tcftcAugiiftlno,  1 
Hicronymo,  EpiphanioGrjeco,  qui  hunc  librum  Hch^raicc 
confcriptum ,  &  conferuatu  oiim  in  gazophylacijs  ludarorum ' 
in  Tybcriade  teftatur  l^ce^L  liLa.fM^.^iXvcam  ataa  fcripfiflcj 
aficrit :  Ideni  teftaniur  Grxca^Scholia  pi^umcnij^^ptnaii?  fti. 
am,  ftyli  piiritas,pra?fandi  confactudp,  tfccnon  Thco^hfllild' 
.men,  cui hiftoria  infcribituri  '^ .  •. ,    '  K  '•    •         ^  .  I 

I^cas  Antiochenus  natiuitat^,Jirtc'yir6Mcdicus,'Euange* 
ilu  ?x  commiffionc  Petri  Apoftoli ,  a6ta  vcro  Apoftoloruni 
comniirtentc  Pauio  confcripfit.  Perigrinationis  comcs  fuit 
Apoft.maximePauIo,  Huius&PauIus  mcntioncra  fecit  ali- 

cul» 


cubi  fcribenSjCi?/^/'.^.  /  .^.Salutat  vos  Lucas  Mcdicus  dile<?^us  in 
fDomino.Ephcfi  vcro  mortuus  ac  fepultus  eft  tandtm  vna  cum 
I  Andrca,  &  Timotheo  tcmporibus  Conftantij  Rcgis  filij  Con- 
bntini  Conftantinopolin  tranflatus.      / 

Hanc  hiftoriam  contexuit  Lucas  in  Ecclcfla?  vfum,de  afcen- 
fione  Chrifti  pcrada,Spiritus  S.  communicatione,Ecciefi« 
Inpericulis  verfaniis  conferuatione,  Regnique  Chrifti  a  mun- 
lanis  rcgnis  difcriminatione,  cuius  adminiftratio  pertinetad 
mimarum  falutcm ,  &  a  pcccato,  atqucmortc  rcdemptionem. 

Ha-c  hiftoria  cft  annoru  3  3.  ab  afccnfionc  Domini  vfque  ad 
wimum  Pauli  aducntum  Romam.  Etcnim  Chriftus  paffus  cft, 
fefurrcxit,aiqucincoeIuma{fumptu$«tatis  fuasanno  54,Pau- 
|us  vcroRomam  mittitur  ad  Caefcm  Neroncm  anno  Chri- 
ii;7.  Liquet  crgohanc  hiftoriamcflcannorumi^.  Hiftoriaf 
jars  prima  ad cap. 1 2.  ad  omncs  Apoftolos  fpe^at.  2.  ad  Pauli 
)crigrin2itioDcs,quasia  circumftantijsexpendas,prout  dcfcri* 

imur» 


H 


* 


■'    •     !  ■  ,i 


.■f 


fe 


^uxilium  meum  a  tefehova, 
c  A  P  V  T    I. 

•      !       ■  .     ■  ^ 

Rater  pracfaitionem,Caputpriniuni,com- 

plediair  adiones  Chrilli  ^o.diebus  poftre- 

furrcd:ioneni,&  difeipulorum  poft  Chrifti  af- 

cenfionem  ante  diem  Pentecoftes>  quoSpi- 

ritum  Sandum  abunde  acceperunt.  Partcs 

itaque  capitis  funt  dux.  i  .Eft  prjefatio  duobus 

v^r/ii.  Adiones  reliquis  ad  fincm.  Praefatio 

habet  quatuor.  !•  Cohxfionem  huius  hiftoria:  cum  Luu  Eudn^elh 

his  verbis  primum  quidem  librura  confeci. 

Obfervatio  i.  Spiritus  Sandi  organum  in  hac  r^  isfa^tciv 

tYS  a.7rQ<^6\m  hiftoria  exaranda  eft,  Luc<ts  Euajigelifta,  UedkuiAn^ 

twcbenuSi  &:perigrinationum  Pauli  Comes  vtliquet  fequentica- 

pite,  vbi  etianiobferua  iingulaiem  Dei  amorem  in  Ecclefiani 

qui  hanc  veritatem  fcribi  voluerit ,  &  conferuari,  fimul  etiam  fi- 

delitatcm,  Scdiligcntiam  Lucx  nobisPaftoribus  imitandam. 

1 1.  Cui  fcribit.    Nominatim  Theophiloy  atque  in  eo  omnibus 

Dcum  Paircm,Filiumq-  lefum  Chriftum  ^iour^fUTrov  diiigcnti- 

bus,  quare  hatc  hiiteria  in  vfum  totius  Ecclcfiie  eft  iitcriscon- 

fignata ,  &  ad  hicc  vfque  tempora  prorogata,  pro  diuinx  volun- 

tatis  rationead  muiadi  confummatione  confcruanda,  vndequi 

DcumChriftumq-,diliguntprxf.-rtim;alijq^etiamadgratiam,8c 

falutem  vocandi  vberem  fru^um,&  confolatione  infignem  pof- 

funtpercipereexvitaatcrnaiip     fanguine  Chrifti  p.itt;v  cogni- 

tioncj&capprehefionc  in  hac  h  'ftoria  lucentc.Ncc  non  ex  diuina; 

prouidcntispropagantis,  regci.tis,  confcruantifque  Ecc'  fiauA 

cotcmplatione  fcruorumq-,  eius  mirabili  protcdione,  &  cuft  ■  i- 

lione  ab  innumeris  malis  quibusita  impliciti  videbatur,  vt  nui- 

io  modOjOpinione  hominum  potuerint  explicari.Sic  tamen  ipfis 

diuinS  potentu  in<?ubuit,  vi  fcmper  faiui  remanferint,  donee 

■"  A  muneris 


M.1 


n 


iii 


I 

tl 


III. 


IIII. 


r 


< 


■f  COMMENTARIVS  CiM.V 

muneris  Evangclici  in  proktionem  r«gni  Chrifli  <leflin»ti  par- 
t«Tmplcuer>nt,quibt.s  p«funai.exijs  nonnulh  vent»t.  Euan. 

selic/vit«  fu»  p?ofufione  gloriosi  teftimon.um  fuum  appofue- 
funf  vt  Ucobus  M....  Petruseti.m,&Paulus  vtmhiflona 
Ecclefiaflica  legere  efl.  1 T I.  Siibieaum  Evangeli)  Luc^,  vt  vo 
cant  tot.le  nimirum.i.  fafta,  qu»e  funt  MiracuU. &  ad.one. 
Deitatis  indices.omniumque  rerum  p^rfefla  fana.tas,  atqiadeo 
doarinx  ipfius  e«mpla.j.Diaa  Chrifti.qua.  dcannam  grat.^e. 
&  falutis  comprehendunt  in  Euangelio  propoht^.OtTtr^uan. 
eelium  eft  fuis  numeris  abfolutum, Cii,m  f.aaChr.ft.  ad  uid.- 
landam  diuinitatem .  veritatem£|ue  obfignandum  ««.ra,  d.fla 
etiam  ad  fidtm.  falutem^ue  necelTan»  cont.neat.  1 11 1  •  Teni- 
pus.in  quod  protenditur  £«««,/*».  I»f^,r«/.2.ad  «"■"V'^.  °""J 
V.0  furlm  receptus  eft,  cum  mandat^m  .''''''^"  Apoftol»  pe 

Spiritum  Sanaum,  quos  '''B"»':^'^""'"""»^ ^*  "^,lT" 
ptionisChrifti  in  ccelum  Ol,/ir.Chr,ftus  De.  filius  fecundt  m  hu- 
manam  naturam  ad  dextram  Dei  c<elo«'\l<'^f'"» ''«•J- ^'•.  ^': 
quiturergocfam  fitverehomo  Htk^.  .5-  ■»  plunbusloc.s  Amcl 
\  fimul ?um  non  eft-e.  Tame.fi  iuxta  d.vmam  "»"•"•"?"«"- 
tia  impleat  omnia.Ecclefiam  ver6  gratia.Quate  caro.fc  (angu« 

Chrift'^  in  SacramentoCcn.  non  funt  '<'"'''",.«'[ "f,'^^["'t™ 
eftanimis,  &  auribuspiorum,  imobmnibus  ffnl-buspanism 
corpus  Ch  ifti  vini  in  frnguinem  afl-erere  rcalcm  trairubflant.a- 
ioTem:  S.  tamen  revera.^uia  fide  totus  Chrir.u.  cum  bcne ^.J^ 
abeleaisin  Ccenarecipitur  ada:te.namvitam&  m-mo.takm 
gloriam  pafllone,  morteque  Chrifti  »cqu._l  tam  2 . Ot/""  E<a 
fponfus  lefus  abfit corporali  prafentia  ab Ecclefia,  tamen  adeft 
fi,o  Sp  ritu .  reliquit^ue  pofl  fe  Apoftolos  m  '^"'«■";' "'"«f 
deduaos  per  fpiritum.paflorefc,..  leg.t.me  -"".'«' «'"■f"': 
to.  nui  pio  eo  legatione  funf     '  -^  "  "''=?  ''<■«'''"',?""  '" 
m;.ida.,do  «H-4-  quibus,  vt  &  .  cJlefia:.  fpondet  fe  afrutuu,n 
adl^^^uliterm^^^./uXLfc.iS  3.  .l/«r.Q«'n^<)-?<''- /rc^^^^^ 
iChrillo  elcdi  acceptummandatumexequut,fi.nt.nmuner.s 
fun-  -one,  itaEcclefiarum  Paflores  ^l.v.n.tus  vcati .  &  ,eae 
ordinati  illud  tantum  eregi  doroini<jo  traderent.quod  a  Dom... 
To  accepe^^^^^^^^^^^   eft.D^ei  lcrbum  facris  literis  exprefium:aman- 
datis,  &  ablceatis  traditionibus,  &  ,^ommcnt,s  hom,n,.m. 
FfV-3-  Ab hoc »d , z.r<habenV aa.ones  Chr,fl. qu=c aut. 


«•^ 


■■> 


Cap.I.  1N  APOSTOtOR.  ACTA.  5 

ad  Difcipulos  fpedtant,  aut  funt  ipfi  propriie :  quorum  fruAus  ad 
JEccUfiamrcdundaB.  AdDifcipulosprimaeft  v^r/.^.  Communi- 
catio  pcr^o.  dies  viua  voce  de  rebus  ad  Dci  regnum  pertinenti- 
bus.   ExpendamuE  circuraftantias.  i.Dicitur  fe  reprjcfentaffe 
Apoftolis  viuum  -croMo/f  TiKfxtifioti  multis  indubitatis  fignis.  rex^Mfcv 
Primum  hic  quod  occurrit  eft  ChrilH revificatio ,&  Refuiredio  sncmi»^ 
per  Spiritumfandificationis  i^cdiuiuus  Chriftus  of  ^oyctfxn  re-  TtxfA.Af, 
furrexit  propria,quarc  Ca/o/.  1.8.  vocatur  wf&JTorx^  c^  rt^  $dtR,f,nH 
vixj-av.quiaficvirtute  fua  refurrexit,  vtnonfitampliusmori-  J*^^^jjj;'^^' 
turus,  &quia  alios  ad  vitam  vi  fua  excitat:  per  Refurredioncm  'ZtZ^^Zltfi^ 
demonftratus  efte  Dei  filius  Roiw,  i .  4.  Dominus  etiam  viuorum  ^^^^i^w-. 
&  mortuorum,Row.i4.  &  dcniqj  pleneproomnium  eledorum 
pcccatisfatisfccifle,!.  Cor.15.  adnoshaecredundantcommoda. 
s.eftiuftificationoftri,  Kow.4.25.  2.Sandificatio,Eow/.<$.4.  Se-  ' 

pultiigiturfumus  vnacum  eoperBaptifmuminmortem,  vtfi- 
cut  cxcitatus  eft  Chriftus  ex  mortuis  in  gloriam  patris,ita,&  nos 
nova  viti  ambuiemus.  3.  Refurre<ftio,  corporum  fandorum 
ad  ^ternam  vitam,  i.Corinth.i^.  Refurgentetiamlmpij,  (fed 
vi  illius  maiedi(5tionis,qiio  die  comederis  morieris)ad  condem- 
nationem.II.  cftpaflioChrifti.  Pafliisanimacruciatus  illosin- 
ferni  horribilcs,corpore,  igncminiofam,  &:  maledi6tara  Crucis 
mortem,  vt  nos  «tecna  ignominia ,  &  maledi6tione  divina  ex- 
cmptos  gloriS  immortali  &  benedidione  fpirituali  in  coelis  do- 
naret.  Obferva.  Peceatum  horrendum  quod  non  nifi  Dei  fangui- 
ne  potuic  cxpiari,  Acl.  20.  2.  Mifericordiain  Dei  fingularem, 
qui  fiiio  vnigenito  non  pepercit,  fed  pro  nobis  eum  tradidit. 
3.  Bcneficia,  quibus  fruimur  fide  Chrifto  iniiti  nimirum  vita 
irterna  gaudio  perfufa,  &fempitcrnagloria.  5. ot/rr.  Chriftum 
ftatim  a  rcfurre^tione  non  ^'  'difteinccelum  vt  fuxrefurrc- 
(ftionis  plenam  fidem  faccret  rv^joftolos  in  do<S:rina,quam  au- 
dierant,praefensconfirmarct,atc.  e  ladieisincrcdulisoftenderet 
cxcitatum  efle  eum,quem  cruciHxerunt  per  fignajquic  erant,  lo- 
qui,ambulare,eder6,Jo<ew.2 1.  manibus  fe  contrcdandum  pm-be- 
re.  5,L«quebaturdeRcgnoDei.  RcgnumDei  vel  generalitef 
confideratur,  quatcnus  generali  providentia  omniacoelo,  ter- 
raquc  comprehenfa  gubernatur,  cuius  ambitu-nc  cximere  licet 
Satanam,nec  Spiritusinfernales,vel(|)ecialiterexpeditur,vtrc. 
ftrijaum  eft  ad  Ecclcfiam ;  atqu«  m  eft  aut  gratii»  in  hoe  mnndo 

A  a  ^       zdmi' 


II 


■i 


SecTtnda 
*St»  Chrt- 


'  I     •! 

4;  C  P  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  C  ap.K 

adminiftratum  perverbum.Sacrameta  &Dirciplin«m,  aut  glo- 
rix  in  futuro,quo,hac  adminiftiationis  foima  ceiTanieDeus  Pa- 
tcrplcnarie,&;  immediate  eritcmnia  Jn  omnibus.PerEfgw«z«er- 
gOjDei  intellige  gratiar,quod  tantum  \  gloris  Regno  modo  ad- 
miniltrationis  diftinguitur,  Rcgnum  inqua  gratix  cmni  modo 
gratuit^jin  Evangelio  oblata:,  per  Cliriftum  partar,  pef qj  fidem 
apprehenfac.  0\>^ena.  ex  hac  praxe  Chrifti ,  Chriflianos  colloqui 
deberedc  rebus  ccelcf^ibus ,  &  ad  gratiam  fpeaantibus,  fed  ma- 
Xime  cum  mundo  exeunt,  P/^i/.^/.jc.  lufli  05  meditaturfapien- 
tiam,eiufquelingualoquiturius.  4.  ve»'/.  Secundaadio  Clirifii 

„«„^„,.-    eft  ih  mandato  pofita .  Nam  congregans  eos  denuntiauit  cis  ne 
jlsadDir-    abfcedercnt  lerofol^mis,  fed,  vt  expedjarent  promifTum  Patris. 

spHUsfpe^    G&/m'4fto,Chriftus  congregat  Apoltolds,at poi^ea,r4p.  15.  autho- 

U»s.  j.|j,^jg  -p^g  conccffa  a  Chrifto  ^t^z  con^tocant.  Sequitur  crgo  co- 

gendi  coetum  Eccleiiafticum  poteftatei  ^  iuxtapraxim  Chrifti- 
&:  etia  Ecclefix primitiux  efl"e  pcncs  P^ftores  &  Doaores,Chri- 

Mx*t3''4  ftianoMagiftratufuam  authoritatcm  accominodatc  &interpo- 
ncntc.  z.Obferv.  etfidifgregenturPaftores,  Chriftus  tamcn  fuo 
temporeeoscongregabitadperficicndu  opusminifterij  in  Re- 
gni  Dei gloria:que  eius  in  eo  conftantip  propagationern.  -^.Obfer* 
VerbumDominielTeimplctum,  ifsii  2^  Mich.4.  LexSione  pro- 
dit,  &  verbum  Ichovx  Hierufchalaitm.  Ergo  ne  dubitemus  de 
divinarum  promifTionum  impletionenequcintermiiiationum 
A  jufto  Deo  emifrarum :  promifit  flatih  ab  initio  mulieris  con- 
triturum  caput  Serpentis,  id  praiftititin  fe  Chriftus,&:  in  mebris 
quotidie,infecundoadvcntuomneillamjamagentcmpotcfta- 
tem  Satanicam  abokbit,  conculcabit^ue  in  nobis,  nofque  m  eo 
capitc  noftro  illius  Scrpentis  antiqui  caput:  promifit  fe  redituru 
Dominus  vt  elcAi  omnes  in  ccelt  m  aiTumptijglorificcntur.  De 
primo  adventu  promifium  eft  prxftitum,  certe  Sc  illud  de  reditit 
ad  judicium  prajftabit.  Verbvim  judici^rum  impletum  in  mundi 
originalis  deftrudionejin  Sodomitarum  &Gonwrrbd6rum  i^ni  cceli-^ 
tus  doniflb  confumptione,  in  Pfc4r^cKJf  fubmerfionc,  in  lerGfoljfiix" 
everfioncjquare  concludo,vtcunque  videatur  lehoua  executio- 
nem  procraftinare,  femper  tamen,  ipflus  verbum  fiue  fuerit  mi- 
fericordiicfiue  juftitisE  impletum  iri,v$rbumq-  Chrifti  jsquipol- 
lere  ipflus  fado.  ^.Obferv.  Dona  fpirit^is  c5municari  pcr  gradus^ 
ucersofpirituoperantem  graucmus,  ab(itextinguamus,fedro- 

■  "  I  '    .  gemusj 


•n-* 


i     - 


IN  APOSTOLOR.  ACTA: 


€a?.I«  in  APOb  I  ui-uK.  At  i  a.       ♦     ,y 

cemusDcum  Patremin  Chrifto,vt  donorum  incrcmc^to  ad 
opus  Domini  conficie"ndum,nos  adornet. 

r,  verf  Promifrumquodexpe(5tarentcftdeSpirituSan<flo 
mittendojIiirfn.H.QuodhocVerflinnuitcomparationcfadain- 
ter  loannis  Baptiimum,&;  Dei  Patris^Chriftiq^  filij.  Baptifmus 
adminirtratus  ab  loanc  vocatur  vScl^®-:  a  Deo  &c  Chrifto  ■zrvew- 
pctT^  cty/S',  vocarut  quidani  f3uminis,&;flaminis  'vca.fcxoixd.ffia^ 
^txccg  difcrimen  non  eft  in  Sacramentifubftantia,fed  m  admini- 
ftrarionis  forma,  &:  rei  fignificatae  communcationis,ctenim  lo- 
annes,  6^  quilibet  Paftor^Baptiftcs  ekmcntum  adminiftrat  per 
verbum,fed  Chriftus  gratiam  confert  per  fpir itum. 

0[)/ey;;rf.Sicuta  Chnfto  Apoftoliiuere  baptizati  Sando  Spiri- 
tu  die  Penrecoftcs,  id  eft,  dono  linguarum  inftrudi ,  atque  Pro- 
phetix,indiuinaannuntiationemyfteriorum  RegniDeiconfi- 
ftentis.Itabaptizantur  eledifpiritu  fando  in  fidei,  ^  fandifi- 
cationis  dono,CuiusDiuinum  teftimonium  eft  Baptifmus  aqua 
d  Chrifto  inftitutus,&  a  loanne  prinjum  adminiftratus  FilijDci 

6.  C^xltionemmoventApoftolide  rcgnolfraeli  reftitu- 

endo.  Somniabantcnimilliterreftrem.reftituticnem,atquc  in 

huiustempuscuriofe  &follicite  nimisinquirunt.  1.  Gl/er.errori 

^Apoft.fuifleobnoxios,  im6errafl"e,quarc  Conciliaefrarepofle, 

'&  errafle  concludcndum. Co«a/;«w  Isicerjum  errauitin  illa  Matri- 

monij  interdi<aioneEcclciiafticisperfonis,cui  SardwV_apknutm 


/1' 


f^ 


^* 


corrigeda  :  Neque  huic  repugn  t  quqd  habetur  Chrifti  diftum, 
J04M.16.13.  de  Spiritu  veritatis,qui  Apoftolos  in  omnem  vcrita- 
tem  (it  dedudurus,  cum  illi  cum  A[  iftolica  fua authoritate  hoc 
privilegium  coniundim  habuerint,vtpra:dicando5&  fcribendo 
Euangelium,errarenon  potuerint:  Itaque  Concilio  Hierofiijmi- 
f4»oficconcludunt,Nobis,  Spiritui^ueSando  bonum  vidcrun 
Quod  fi  Chrifti  promiflum  ad  totam  Ec^elefTamfitexcendcn- 
dum,  intclligendumvcnitcumlimitatione  fcilicct,  quod  con- 
EefTurusfit  DdminusEcclcfia:mcmbris  fpiritum  fuum,  quodu- 
cantur  in  omnem  vcritatem,  prout  eorum  faluti  expedit. 


•i 


>'/' 


4 


t' 


:  ty.^^^    n^^h*c  r^.mpot-C  7Jk(\4.ti  -TiflKi'  Jt«U,J  H***^z.1  ■^^f^- 


.1.  ii6  o*'»/^ 


»ii..w-*u  i*fe  o.-.-     COMMENTA^IVS 


C'a  p.I. 

">'*'-•  ^.''ot/nTjJ&^fonscaufamcfle  jbivini  vcibi  ignorantiam: 
J)  ncrc  Ri>*tilm  Scriptura:  locos  de  Chrifti  Rcjno,  ad  mundanum  accom- 
^Hitc  5»^»^  l-^-  modant,  &  ftrida  iiterie  adhaelio  crrorcm  parit,vt  in  verbis  Cce- 
9    r.    -^  J^>^    jia:animadverterccft,Ho<:fj7e«iw;forptt^»«f«w/,corporisinpanem 
.tranlTubftantionem  efle  dicunt,  ciim  panis  VtrU  maneat  pa- 


r'}r^  ^frMklicripturaceft  componenda,  &  vnapeialiam  exponenda,  neque 
^  O  t  ^i^*  ^  fapicndum  vllatcnus  nobis  fupra  i'd,  quod  fcriptum  eft,  J^tw.i  2< 
^  )H#  ? ^i^  ^*.^'  ?  •  Ohfcrvatto .  R es  mun d an ^,  hoiT|orcfc|',  tranfituri  Hc  omnium 
•^.  •  animosoccupant,vtfcmpereoarpi^enr,  ctiam,tumcumagitur 
^  *^H  l»wj|.J     ^jg  ^gjj^jg  Divinis.  Chriftus  de  Rcglio  Dei  diflerebat ,  A|  tltoli 


i*'^^! 


V  ^  iT^  intcrim  reflea^.r.t  cogitationem  ad  regnum  terrenum.  Difca-  , 
mushincme^diraiiderebus  rpiritua|hbu?,  eafquc  concupifccre,  ' 


f 


^r.*>u;  0i       y.Verf  ^.Jclio  RefpondetChriftus,  Non  eft  vcftrum  yvum 
^t  .1  .XTK5  xpov^s,;^  x3^ficM  cft,rcrum  gerendarumcommodas  occa- 


'/  'res  vero  mundai^as,  cuje  temporibiis  gubernantur,  afpernari.. 

J  -      '-    -    '^        ^     -■    '-       ^^        -  ----- 


^ .;.  j      fiones,  quas  Dominus  m  fua  ipfius  authontate  pofuit.  ObJervAtto, 
'*^ "  ;'  /Curiofitas  fugienda,  &in  patefada  Dci  voluntate  nobis  acqui- 
^  "  ^ '   cfcendum :  illa  vcro  arcana,  quam  fibi  rcfcruarit  cceleftis  Pater, 
*  quam«jiiecxcrit  5(507'  tWiTewfiU', adoranda. 

8.  Verf  tj.Aciio  Chrifti  ante  afcenfionem,  cft  virtutis  Spiri- 
tus  Sandi  promillio, vt  HierofoljmU itot^i  lud&a^^Smariaj^^^  ad  vl- 
timas  vfquc  terras  ipfi  tcftcs  cxiftant.  Ohferv.  i .  Rcgni  Chrifti 
ftatum  circ  Spiritualem  cum  fitpropagadum  Spiritu  San&oper 
Evangelium  operante.  Rcgnumitaquc  Chrifti  vthabctur  Jorfw. 
i8.  Non  cft  de  hoc  mundo,  id  cft,  potcntiahominum,  non  con- 
fiftit,  nequehumanislcgibuscft  adminiftrandum,  fcd  Diyinis 
vcrbo  fcripto  confignatis,  quare  fi  legcspoliticx  in  hoc  fpiritu- 
aii  locum  non  habcrent,mult6  minus  illse  Papifticae  traditio- 
nes  confcicntijs  jugum  non  ferendtim  imponentcs :  Ncquc  fas 
cft  raortalium  vlli  huius  rcgni  authoritatem,libcrtatemque  im- 
minuerc.  2.  Ofc/av.  IncumbitMiniftris  vcrbi:  veritatipcrfonac 
Chrifti-officioquc  cius  triplici,  bcncficijfquc  inde  manantibus 
^.^y  K,t.v  *'  7  *^  teftimoniupcrhibcre  ad  «dificationcm  Ecclcfiaj.  ^.Ofc/lrr.Chrifti 
f  't\ C/A » /^<  f'''""tcgnum in  hoc mundo non  eft aftriaum  tcrrx  Cananu, nec tan- 
I .  r,  Hn^  Hiui  i  •  '•  tum  populo  ludaico  alligatu.:  verum  ad  twrx  tcrminos,  cft pro- 


.1 


0  2  w. 


CAF.r.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  7 

tra(5tum,  P/<t/«.2'gentibufquc  riuulis  gratixdivinx  irrigatis, 
fotncque  domus  Davidica  ab  impuritate,immunditieque  ablutis 
communicatUjEi,^<-b.47.i.2.g.Zrf/n  i^.i.Omne  Solumcfttcrra 
Cananea  vbi  lucet  Sol  iuftitix,  M4/.4.  in  E  vangclio.omnis  vrbs, 
Jfr<?/c'/7W4fideimbuta,vnaqua:queclomusfidelis.  Sion.  Omnis 
popuius  credcnsjcft  Dei:  quilibct  Chriftianus, Templum  fpiri- 
tus  Sanc^i.  Qu^arc  Dominus  perfuafit  la^heto  fub  Evangelio  ha- 
bitare  in  tcntorijs  Semi,  Gen.  9.  Verf^.  Scquutur  A(fiiones  ipfi 
Chriftopropria:,quarum  primaeft  Afcenfio.  2.  ad  ludicium 
reditus.  Afcenfio  cft  ab  infimo  Icco  in  fupremu  ccelum  motio. 
Obfervatio.  Chriftus  corporalem  prjjfentiam  a  fuis  non  fubtra- 
hitpriufquampromittatSptritus  Sandi  plenam  virtutem,qua 
Ecclefiam  inftituant,  atque  regant:  quarc  no  eft  putandum,  etfi 
corpore  abfit  Dominus  nofter,  quin  fpiritu  femper  praiitofir, 
quod  cf dit  corporis  fui  myftici  mcmbris  in  fumma  confolatione 
Afcenfioniscircuftantia:funthaf.  I.Perfonaafcendens.Chriftus 
Secu-Sj^aTB©-,  toti  Chrifto  tribuitur  in  cocreto  per  xorv2v<atf  li^iui- 
Maroiv,  quodcfthumansc  duntaxat  naturxproprium  vtcft  mo- 
tuslocali?.  II.  Tempus,  fcilicet  cumabfoluiftetcommunica-- 
tionem  de  Dei  regno,  rebufquc  Divinis  Apoftolos  inftruxil- 
fet.  Obferv.  Cimi  evocamurex  ftatione  mundana,  afpiramufque 
ad  coeleftcm  patriam,  Sermo  nofter  tunc  ciTct  nuxime  de  coelc- 
ftibus,atquefingula  ad  nos  fpciftantia  difponerentur  t  fecit 
pius  iiie  Ke-xEjLecbiMjlfai^^.  III.  Locus  vnde  Mons  nimirum 
Oliveti,  qui  proximat  Betham*  vbi  Chriftus  fuit  apprchcnfus,iam 
fit  locus  glorix.  Obfer.  ex  loco  aftlidionis,  gloriac  initium  aflTur- 
gerc  Chrifto ,  vt  difcamus  huius  vit»  quibus  afficimur  maU 
conucrtitandcm  in  noftram  gloriani .  H  1 1.  Quo.Coelum  im6 
fupracoeloshosafpcdabilcs,  Epbef^.  vbieft  localiterfccundum 
humanam  naturam.  V.Modu$,extcnfis  manibusprccatur,be- 
ncdicit,  abit  corporalitcr,  vifibiliter,  localitcr  cveiftus  in  Nube. 
Obfervva.i.  militantiEcclcfiai  in  terris,  Dcum  adefle  nontan- 
tumgenerali  modo,  vtomnibus,  fed  pcrgratiam:  vt  ir»  y^riuni- 
phantc  Ecclcfia  adcft  in  gloria.  i.Obferva.  Quicquid  de  N_v.n:ifto 
ad  falutem  cft cognofccndum,  cft  verbo  pate(?dum;  quarc  non 
funt  revelationcs  aliae  coelitus  cxpedandar,  cum  nubis  ijnerpo- 
fitionc  inter  nos,  f^  Dominum  noftrum,id  fit adurnbfatu:  quod 
li.vctbumaliudprstcrfcriptumcfretcxpcdandum3Yel  id  qui- 

dcm 


I. 


II, 


II II. 


V* 


yi. 


VII. 


t  COMMENTARIVS  CAr.I, 

dem  forctaDcoPatre,  vcl  Chriftofilio,vclSpmtuSandio,An- 

gelovejaut hominibus,  Satanam  non  nomino, quippe  mcnda- 

cij  patrem,  Atqui  non  a  Patre,  cum  ipfius  teftirnonium  de  Filio 

extribus  fcripturxlocisjiitdepromptum,  hocnimirum.  Hic  clt 

filius  meus  diledusjcx  Pfal.i.  In  quo  mihi  complacui,  ex  Ifa.A,!. 

Hunc  audite,  ex  Deut. 1 8.  ad  conciliandam  verbo  fcripto  autho- 

ritatcm;Sc  perfccaionem,  qnx  omncm  continet  veritatem,& 

fapientiam  lidei  necelTariam,  quo  nos  ctiam  ad  filium  fuum  au- 

diendumablegat.Nona.lilioad  quem  miitimuxdivinohoco- 

raculo.quiaiubetfilius  fcrutari  fcripturas,  cum  ijs  vita  a:terna 

habeatur,  lo^w.^.Non  afpiritu,  cum  Prophet.-c,  ApoAoii,  Evan- 

geliftx,  divinainfpirationeinomncm  dedudi  fuerintyeritatc, 

quamliterisconfignarunr,  lo4«.i4.Nonab  Angelo,quia  i.  Gal. 

fcribitur  quod  fi  Angelusc  vangclizef  aliud,anathema  eito.Non 

ab  homine,quia  fi  aut  a  viuo.aut  mortuo,de  viuo  habetur,2  .lo.io 

Si  quis  vcnit  ad  vos,  5c  hanc  dodtrina  non  attulcrit,  ne  recipite 

cumdomum,Necxt4f«vcidicite:  «[ui  enim  dicit  illi  >:«^f«v, 

communicat  opcribus  eius  malis.Non  dcnique  a  mortuo,  cimi 

dicatuir,L«V.i6.  Mofen  ^Prophctas  babcnt,quos,finon  audiur, 

nc  fi  quidcm  quifpiam  ex  mortuis  cjjcitetut,  afTenticntur.  V  I. 

Teftes,fcilicet  Angeli,  Apoftoli,  Difpipuli,  &:  viri  Galiljci.  An- 

geli  aoparent  humana  fpecic  &  corporea,  quod  fi  corpora  ex 

mater     labuerunt,  in  illam  funt  refoluta,  ex  quo'muncre  fibi 

commiifo  pcrfundi  •^jnt,  &  fi  exnihilo  in  jiihilum  reda<a^a. 

Ohfervdtio.  Habere  Doiriinum  cceliterrx  quc  in  promptu  fpiritus 

adminiftratorios,  qui  non  folum  veiiitatiatteftentur,  fed  etiam 

clcdorum  faluti  invigilent,  impiommquc  deftruAioni:  vidc 

praxin  in  illoangelo  r -t^faTorxav  jEgiptiorum,Itemque  ex- 

ercitus  Smchenhi  interfedore.  vide  Pp/w.34.     V  1 1.  ^neficia 

hincmanantia.  i.  Captiuam  duxit(^aptivitatem,Ep/jf/!^4.  Satan 

ergo  &  peccatum  funt  in       culis  vd  nequeant  in  elcftis  regna- 

re.  2.  Deditdonahominibus.  quareijsbene,  &  legitimc  vta- 

mur.  2 .  Pracparauit  nobis  locum,Io^«.  14.  eiufque  virtute  afcen- 

den195,  &merito,ibivbiiameft,collocabimur.  4.  Mittitnobis 

-arotj^otxA^rv^qui  &nos  in  aduerfis  confoletur,atque  impellat  nos 

ingemifcere  pro  peccatis,R/?m.8. 

'\\.Verf  infine.  Secunda adio  Chrifto  propria ,  5c  vt ita  dicam 

Perfonaiis.  EH  leditus  ad  judicandum  viuos,  &  mortuos,  qui 

■  -'  ■.•-•■■-•      - +  -      •-  gjij 


f 


gap.i.        in  apostolor.  acta:  a 

eritcorporalis,Iocalisvifibilis  vthicpatet,  &  ^dtth.i^.z.rheffal, 
1.&  l.cap.Qu^^iYQ  certe  ftatuendum  rediturum  Chrifturn.  imple- 
tumeft  promiflumde  primoaduentuincarne,  implebiturilla 
sV/®avfia,vt  cumque  illufores  fubfannent,  2.  Pm.3.  cum  diferte 
fcriptura  teftetur,  &  divinx  juftiti^c ratio idem  perluadcre poilit. 
Nam  illo  die  ^  pijs  glorix  coronam  addet,  impiofque  confufio- 
nisignominix,  atque  tormentorummercedecumulabit,  Math. 
2 ^.Eom.i.  Tempus  illuftris  iJlius.  2 .  Aduentus  facris literis  non 
eft  dehnirum.  Quod  ad  fex  illos  millenarios  dur.itionis  mundi 
r.lut  adfcriptos  authori,  qui  non  fuit  Propheta  Thcsbitcs,  crrauit 
111  duorum  millcnariorum  ante  legem  exada  fupputationc,cum 
plures  anni  ante  legem  fed  non  totpoft  cftluxerint.  Ncquc  vcre 
colligi  poteft  ex  analogia  fex  dicrum  Creationis  mundi  (\t  qui- 
dam  volunt)citantcs  locum.^.P^r.j.  Vnus  dics<iuafi  millc  anni, 
cum  aluid  non  fentiat  Apoft.  quam  nuUum  efle  temporis  difcri- 
mcnapud;-tcrnum,  &infiniiumDeum.  Dcniqucmurationes 
ill.v  m  fupernisjconjunaioncs  ftcUarum,  &  pofitioncs  fydcrum 
ccrtum  non  defignant  tempus  huius  ^fdvHOJi,  cum  illa  conic- 
«^turaiphauthoriimpofucrit,  AnnoDominii  5  8  S.  Neclocus 
T>4melit  i2.facitprohuiuscertitudine. 

p,  .^""^^'''"rh^tatantumdenotettempusexiguum.  Imoipfe 
Deifihus  ^ixv^'.^7r^  vt  homo  diem  &  horam  fuireG.iJsnon 
nouit,  M^f;;.24.  Quarreconcludendafuntduo.  Primumcerte 
reventurum  Chriftum.  2.Cumtempushuiusadventus  fcriptu- 
ris  non  defcnbaturcuriose  in  illud  non  elfe  inquirendum,.lki. 
7.  I  T.;f/.  5.2.  Kihilommus  tamen  vtcontinuo  memores  fimus 
unus  temporKsf gnis  pr.rcedentibus,&  vno  coh^rente  illud  il-  sh„apr,ce- 
Jultrauit.  I.  Pra:cedens  fignum  cft  Evangeli,  pcr orbem  terra- '^«//-. 

Ponbus,  &  fuccefliuis  Evangeliui,  ,  /..dicarum  iri,  atquehoc 
i.gnum  magnae^perte  impletum.   !  1.  Rcvelatio  Antichrifti, 

tZeZ  PJ°"""f '^"it,qui  vniuerfalis  Hpifcopi  titulu^'af- 

r  Tm.  ;'7''  '"'^"''"'  ','"'P°''  ^"^-^^^  ^^"'J'  ^"^"^  "cqu5  P/;.- 
A;;7/  ^T'^  dominicida.6'.xcv5/.,xovfanxit,  Anno  a 
vnr  ito6_oo.janielapfiiooo.anni.  1 1  i.  Apoftafiaafidc^.T/^ff. 
-S»«inuium  habuit  3oo.aChriftopafl-o,quotempore^r«i- 

^  nifmm 


Ih 


iir. 


<    ' 


%} 


m 


nii. 

V. 


VI. 


vir. 


,o  COMMENTAlilVS  Cap.I; 

rtfnm  orbem  peruafit.  EtatemporeBflw/^c^f^.h^refesoTtailon- 
ai  lateque  diffufx.  hoc  fignum  quadantenus  prxtcrijt,  fed  con> 
Snuabirur  deieaio  donec  AntichriftusSpirituoris  Dei  mdies 
contedus  iliuftri  adventu  Chrifti  in  totum  abolebitur,  i.Thefi, 
8  Prccemur  Deum  vt  det  nobis  conftantiam,&  perfeuerantjam 
infide,fifaluicirevelimus,M4rfc.24.  MH.  Morum  corruptio> 
a.Wl;.?.  i.2.?.4.  talisfutura,vtprofiteaturChriftusfe  vixfi.. 
dem  rcperturum  in  terris.  hoc  fignum  eft  &  pra:terit.  V.  Cala- 
mitates  graviftim^,  &  pcrfecutiones,  Af./fc  24.  Pnmis  trecentis 
annis  f^uiftimxextiteruntpcrfecutio^cs  fub  decem  lUis  ^m- 
nikii  *T.  Netone.i.Vomitiam.  7,.Traiatw. 4. MarcoAntomo.  '^.Seuero. 
6.Maxtmm.  7-  Drric.  ^,Valertam.  9. J«r./Mc  io.D/a.to«o.  Et lam 
hismultis  annis  Ecclefiaab  AntichriftoRomano  cft  diucxata, 
hocprxterir,atqueeft.  Vl.Securitasmagna,  &cordisdcdolen- 

tia tanta/vt neque ludicijs ccclitus dc^n.ffis ncque  vcrboprardi- 
catohominumanimipercenantur,L«r  i7.2^.atquehociim  & 
eft  VII.  ludxorum  converfio  ad  fiflcm,  Chnftiquc  gratiani 
revocatio,  Ko^«.  11.25.  Scddetcmporp,numero.modoquenihil 
definitum.Hoc  etiam  eft  in  ficri,facau^q^ m  nonnullis.Signum 
coniunaum  aChriftovocatur  fignum  hlij  hominis,  Math^i^- 
Noncft  iUudCrucis,vtquidamautumant,fed  eft  gloriar,  i.JheJ, 
r.  &t    ubilis,confumcntifq-,igniscumduorumluminanum 

cbfcuratione,M.ri,.24.  2 .P.r.?.  Mutcmur  «PPf^"»;>^//"°- 
uemur  in  interiore  homine  ad  extenons  ^"«"^'f^^^^,^.^;"; 
aionem,  nam  hoc  temporeomnia  funtinnouanda,  KnW/cf.zi. 

ieniqiie  perpurganda.        -  .  ^.  „        .1 
^    ^  jQrnta  jtidtctj  ^am. 

1 .  ludex.  Chrlftus  pronunciabitfeiitentiam  ^«^fi^itmam  m^^ 
uocabilem.i.VenietinnubibuspptcntibusAngehsftipatusm 

flammaigms,judicabit.      .il  ,.  c«:.;f«c  rleiefti  m 

Quiapeccatum  hic  adi  i  ;um,inipi)^ue  Spmtus  d"ctti  m- 

ccclSfe  non  fu«t  dcnu6  admittcndi.   3.  Sedeb.t  "J^Throno 

Tneff^X    l  Citabitomnesvocc  ArJhangeii,  ^tquc  Tuba  Dci 

^SeDarabitovesacapris.  6.  Examinationem & mquifitionem 

5.  Sepa  abitov*- ^^*^  y  sententia  vitx & glori» in eleao5,mor-, 

pcrticularem  faciet.  7.  jenicnua  vit*  ^  j,       /•  ..«..,r 

•: X  c,  r.^^nJr^rn-r  isnommisf  m  reprobos  tcrctur.       _     ^ 


(   cis  vcr6  Sc  fempiternx  ignominisf  in 


Chfeml 


cap.t;      in  APOsroxoR.  acta:         u 

Obferva.  Hunc  diem  cledlis  fandifqiic  Chrifti  multis  modis 
cxcruciatisinhacmifcriarum  vallc  omnium  mifcriarum  &  af- 
fliftionum,  finem  allaturum,  &libertatcm,  plenamque  redcm- 
^tionem:  Rcprobis  vero  fempiterna  fupplicia,  dc  tormina  terri- 
bilia :  Difcantppportune  refipifcerc,  fi  gratiae  eftlocus. 

Verf  12.  Adioncs Difcipulorumpolt Chriftiafccnfionemad 
finem  cap.  Atquefuntautcomunes  omnibus,  aut  vni  proprix. 
Communes  funtreditus  in  \xbtm  lerofoljmitanam,  precatio  vna- 
nimis,  &  continua  ^.  EledioAXrfrfo/<tinlocum  !«</<«  proditoris. 
Propria  eft  Pctri oratio  pro  vno  fiirrogando in  ludA  vicem  redi- 
tushabetlocum  vnde.m/12.  Montemfciliceto/hvr/hic  Vacca 
Rufa  folita  eft  facrificari,  hinc  legrcdiuntur  ex  quo  facrificio* 
rumomnium,  &legaliumceremoni.irumcompletorDei  filius 
afcendit  in  ccelum  quare  ceremonialcs  vmbrx  exorto  iuftitiic 
.fole,&:  jam  in  gloria  Conftante  cvanucrunr,  folumqiie  Chrifti 
facrificium  in  cruce  oblarum  non  iteradum  fide  ampled:endum 
cftinomnium  crcderitiumremiffioncm  pcccatorum.  II.  Quo 
lerofoljmam  crudelcm  illam  vrbem  Prophctarum  fanguinc  re- 
iperfam,  Luc.  1  ^.  vbi  ObfervattB  1.  Populi  impietatem  6c  arrocia 
peccata  promiifioncsDcinon  cfficere  irritas,  7,.Rom.  Spopon- 
ditDominus  vcrbun:  lero^via  emanaturum  legemque  Sione, 
quare,  tamctfi  Jm/ff/ywiMHmpopulusfueritfcclcrofu.  'rtamcii 
diviui  promidi  impletio,  veraxqne  cxiftit  Deus.  ,  Jbfervatit 
Mandatis  Domini  obediendumeTiam  cum  vit."e  difcrimine, 
ncque  argutaiidum  cumcxiteius  vcrbum  ,  vtcunque  difHciili- 
mum  videatur.imitcmurAbrahamum  illum  fic^clem  divinoora- 
culo  obtemperAntem,  rcliuquente  Patriam,  &  proficifcetcm  in 
ignotum  folum.  Nec  non  Uofenj^  Urcwtam  qui  icgatione  UhovA 
fundii  funt  periculi  plena  1 1 1.  Locorum  diihiitiam.  Et  eft  iti- 
iiere  Sabbathi.Dc  lcge  Mo/rfjrrf  Sabbathum  ita  prccisc  obfervan- 
dumytineoneignemaccendcrelicucrit,  veiiim  iter  hocSab- 
bathinum  per  traditionem  quana  .1  TuiLiicam>quam  afcribunc 
txwA\i\s  -Rabhinit  SanmAi  Sc  HJ/iWi  obrinuit,  id  vcroconijciuntiii 
duo  miliaria.  obfervi.  Diem  Dominicam  in  huius  Sabbathilo- 
cum  fucceiTilTcjChrifti  praxc  qui  hoc  refurrcxit,incuiusrc(urre- 
ilionc  verac  illius  quietis,  quam  vetus  Sabbathum  figurabat,  cft 
complcmetum,nec  non  Apoftolorumobfervatione,qui  <^uidem 

B  z  ^  cultua 


II. 


III. 


t 


14  COMMENTARIVS  CAy.i; 

cultui  dlviiio  in  totum  eft  confecrandufi.  Sabbathi  ccremonialis 
ritus  jam  delijt,  fedmoraiitas  vtitadicam  cll  perpetua.  Quare 
apeccatis  cclTandum ,  &c  divinis  exercitijs  fcduloincumben- 
dum,  divinifque  meditationibus  Sabbltiii  iiiius  ixterni  in  ccelis 
concclebr.indi. 

i.Precitio.  i.  Locus  efl:privatus,&  i^ifa-cvfupcriusconclave.' 
Obfetvatio.  Nemo  lefe  periculis  temcre  ejcponeret.  Hcc  ei\  enim 
Deum  tentare:  fcd  vtendum  medijs  orciinarijs  ad  opus  Dei  pro- 
movendum.  i.Obfer.  Secretuslocus  prccibusDconuncupan- 
dis  maxime  cft  idoneus,P/i</.4.M<jrfc.5.  ^j,  Pcrronx  congregata  .i. 
Apoftolivndccimobfcuroloco  oriundj  vocari  pollcnr,  i.C»r. 
tffif( 4 '*/'**''*•  Obfer.  Evangclij  gloria  Si  miniftcrij  dignitas  noii 
pendcntabauthoritatchominu,i.Cor.i.  i.Marialelumatcr  de 
qua poftea  nulla  mcntio  in  facris,  quani  Monachi  dicunt afliim- 
ptam  in  coelum,quod  fi  ita  elTet  an  non,vt  Emchi  &  Eli£  tranflatio- 
nis  mentio  fcripturis  contineretur.  Quare  ciim  fcriptura  eam  in- 
voluit  lilentio,  requiefcat  Beata  virgo  j,  &:  papifta;  eam  patiantur 
rcquieft;cre.5.AliacmulieresfciIicetvxores,quashabebant,quaf- 
^ue  periculorufocias  confirmari  oportebat.  Obferra  in  his  zelura 
pium  imitandum.4.FratresDomini,i.cbgnati,phrafe  Hebraica. 
Hincdifcamus  nos  quiChrifto  ardiori,  quam  propinc|uitatis 
fanguinis  •  inculonempe  Spiritus&  fideidevincimur,  illi  con- 
ftanter  adii.trcrc.^.  cir.  ipfa  precandi  a&^io.  Olfervat.  Adiones 
noftr.r  omncs  inchoandac,  &  fandificandis  precibus.Ce/flyi^.  Sc 
addo  primitivse  Ecclefia;  infignia  preces,vnanimitatem5&.  con- 
cordiam  efie  qu.-e  funtccrtefingulariaDeigratia:beneficia,& 
ornamcntafandlorum. 

15.  Verf  Hic  incipit  adio  Petri  pro  mti.  i.  Prsefatur  in  ele- 
dtionem  Mathiae^movctur  ad  licc  a  Ipiritu,  app; obatur  a  reliqu is 
fratribusinquos  imperium  habetnullum,  aut  authoritatem,vt 
colliguntaduerlarij  perper  ''•>  exhoclqco.  Ciim  obeattanrum 
easpartes,  quas  Confulfolcoatin  fenaiu,  aut  a-ovtTtA^-in  Prcf- 
byterio  nihilque  concludat  poteftate  fuaj,  proponit  tantumjcuiqj 
integram  relinquens  fine  omni  pri^judicio  fuam  fententiam: 
vocatque  fratres  ad  evitandam  omnem  tyrannidis  fufpicioncm, 
Mittitur  cum  loanne  8.^^.  Samariam  bumlegationc  obeunda 
vocat  fe  o-i/.-vtff  ecr^jTe|>ov,    i.  Vetri  5.  Et  eft  ludeorum  Apoftolus, 

quare 


CAP.r.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  13 

quarenon  CathoIicajEccIefi^caput.  Reprehedituretiam  aPau- 
lo,  GAUf.i.   Huiusorationis  Petrimembra  expendcnda  funt, 
|i.Tempus.  s.Orator.  ^Auditores.4.0rationis  capita.  i.Tem- 
jpiis.   IniiHsdieb-spo.hiimirumalcenfionem  Chrifti,  &antc 
jacci^ptiim  Spiritum  S;n(5i:um  decem  dieium  fpario  intcriedo. 
loi)/iv,v*  non  fuilTe  Apol  (;ios  omnino  Spiritu  Sando  delHtutos, 
jfcil  polica  die  Pcntccoftes  maiori  copia  fuiflc  donatos :  vbi  rur- 
Hum  obfeiva  per  gradus,fpiritus  jca^^jo-^aTctconferri  prout  vide- 
tur  Domino.proinde  donorum  foliciti  incrcmctum  pctcndum, 
&corda  dinin^  fapicnti?  applicanda,  vtindies  proficiamuscum 
Ijllud  cclcbrc  cxtctvcrumcuiullibethominisinhac  vitafumma 
Ifipientia  eft  proficere.  2.  OratorcftPctrusordinis  gratia.  non 
Ipoteftatis  pr^cnominatus :  quod  afFcrunt  papalcs  ex  Matb.  1 6.  lo- 
■ro  iam  trito,  &  cognito.  T«  es  PetruSi  &fuper  hanc  petram  a:difi- 
cabo  Eccleliam  meam,  nihil  aliud  vult  Chriftus  nifi  Ecclefiam 
Ipfi  Chrifto  efle  ina:dificandam,  vide  idem,  i.Cor.;.  Quod  vero 
bttinet  ad  poteftatemclavium,  &  jus  ligandi,  abfoivendique 
|->enesPetrum,vtillivoIunt,Chriftusdifertisverbis,lo.2o.Ci]m 
lllarum  clavium  facit  exhibitionem ,  quod  dixit  vni  Pctro,iiIic 
bmnibus  inquit  quorum  peccata  retinucriiis,  retenta  fnnr,  & 
]uorum  remiferitis,  remifl^a  funt,  quar,  vt  dicuntur  omnihus,  fic 
3oteftas  omnibus  acque  conceditur  poenitentiam  nimiruin  agen- 
pbus  in  Chrifto  pronunciandi  remiffioncm  pcccatorum,  vt  im- 
S{enitetibusnulIam.Etapudl«f<jw2  2.damnatf/Xc;r^&T£t;ovTft5. 
^loan.ji^.  exemplohumilitatis,  lavando  difcipulorum  pedes, 
jieivit.  Veriim  hacc  paritas  nec  ordinem  decentem,  nec  donoru 
ilierentiam  tollit.   3.  Auditoresnumcio  120.  lO/^/fjv^.cordis 
iLinticm  &  naturaiem  Sc  rebellione  audam  tantum  pclTe  in  no  in 

regenitis,vtpauci  exiftant,qui  veritaticedant.  i.Ohfcrvatio.Po-    - 
fentia  Chrifti  in  Evangelio  lucente  eft  certe  maxima  ,  qua  Fc- 
Clcfiacxtamexiguonumeroeft  prop?  ,ata  &amplificata.  ^.Ob- 
pmfio.dcfide,&:verareligione(vtpapiftxvolunt)exmultitu-      »       '     '  /  ^* 
pmenon  eft  iudicandum:Cum  viafitaiaa,Qua:ad  vitam  d.?>ir,  '^j;/-^  **f^^ 
Nuc.que  eam  ingrediatur:  lata  ver6  fit,qu^  ad  interitum,  mul-    .  '  ^''•^,'       ' 
Mue  eam  incant.  &  rurfum,  multi  fint  vocati,  fed  pauci  eieai:  |X   )  ^^ 
f  t  hic  lerofelpm  videre  eft,  vbi  Dominus  in  civirate  defperatMi^-  ^'^'^"^-'•' 
"ia,6c  atrocillima  habct  hunc  exiguum  numeru.  Ita etiam  X£^-j 

B  2  pcre 


f  f       1 


1 
0 


14  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V^^  C  AP.r. 

pore  ailuiiij  Koachum  &  fexarca  contcntosjotum  Intcr  SodomitM 
jLlurn  qut  BMlirefttut,QiuCcue  faccrdotibus,  Utcbatam  400.  pfeudo- 
prophetis  conirarium.Quare  concludendum  vcntatem  rehgio- 
nis>  &bonitatemcaufxmultitudincnon  effe  meiiendam;  nec 

definiendam.  n  1        ,  „ 

1 6.  Verf  Petri  orationis  capita  funtt  duo.  i .  elt  de  It:da.  2.  cft 

defufficiendovnoinciuslocum.  Inchoat  orationem  appclla- 

tioae  aaiabili.  Viri  fratr^s.  Et  quideni  fr|itres  .1.  Natuta:  conimu- 

nicne.  z.Gratiain  Chrifto  j.Pxofciliorie  4.  Vocatione.  Qua-fa. 

ciimtadomnem  poteftatis,  &  authoritatis  in  tratres  lupenoris 

ruf-Mcioncni amovendam.Dc  ludahxc  habentur.i.eius  dciidura 

a  Deo  prctuifumj  &  in  fcripturis  pr.rdiolum.vbi  occurritur  fcan- 

d.do.  i.Eiusvocatioad  Apo{iclatum,v<^,'/:i7.   j.El^caadelic^i 

I.  Ignominiofumacquifiuit  agru  demercedeiniullki.T.  2.fup- 

piicium  horrendum.  Nam  prxcipitatup  crcpuitmcclius  &  cfFufa 

funt omnia  vifcera  cius  i.Obfervatio.  Scripturx  certidime  imple- 

buntur  fiue  gratiam,  &:  mifcricordiam  in  Chrifto  promittant,  fi- 

ue  inreprobos  detonentpoenasfempiternas.An  ioquetur  Devs 

&  non  prxftabit.  2.  Obfer.  nihil  fit  Deo  non  deccrnente  &  pro- 

vidente,  omnia  divina  iila  a:terna  piiovidentia  includenda,fi 

cuid  in'rerum  natura  videri  poiuit  fbrtuituinjnumquidillud 

quod  fcribitur  de  Achabe,  1.  Beg.  22.  atlicet  ille  vcftem  mutaue- 

rit.vt  dignofci  non  potuerir,nihilomirtus  tanien  quod  fuit  divi- 

nitus  dctcrminatum  &:  a  Prophetapr^nunciatum  in  Acbabok- 

thaliter  vulneratocft  impletum.  ^^Obfer.  ludanon  fuitimpofiu 

nccciIitasabfoluta,fcd,  vtloquuntur  <onfequentis,  quianimi- 

rumobtempcrauitSatana-  eum  impeljlenriad  proditionem  pa- 

trandam  :  Neque providcntia  Dcicx<5ufatdelinquen:cm:Nam 

qiiamuis  prxuidet,priKfcit,  atque  ordiiiatpcccatutum  Dominus 

adfuinominis  (rloriam  in  mifericordia  &  juiiitia  rclucentem, 

nuUotamcn  modopeccati,quopeccatfimeft  Authordicipoteil, 

cum  lcgi,  adeoqueipfiV)eoaducifeti|r,quo  nihiiommusbene 

VF'"'ir,  vt  vcnditione  lofefhi.  Author  itaquc  pcccati  eft  Sathan 

princeps  tenebrarum,  rcprobufque  hobo  a  Satana  agitatus,qui 

etfi  committat  id  quod  Deus  decreuitjfieri :  pcccat  tamen,  ciim 

fceleris  patrator  nonD  e  t  voluntatipra:ftand;r,fed  prauis  K 

pcrniciofis  affeaibus  a  Satana  in  malum  incitatis  induigcat, 


CapJ;  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  i| 

&;  velificetur :  vide  in  Kabuchadnc7.are,  quiferuus  Dei  dicitur,fed 
ncr  coadioncm,  lerem.icj.  in  populo  etiam  ludaico,  qui  iii 
Chriflifiiij  Dci  crucifi::ione  nihil  fecit,  nifi  qucd  Dei  nianus 
detcrminauerat,  ^^-4.  4.  Ohfervatio.  ScripturaiacraSpirituni 
Sanftumhabet  authorem,  i.Twioth.i.  eiufdcmque  fcriptores 
Spiritus  Sandi  fuerunt  amanuenfcs  Prophctx,  &:  Apoiloli, 
2.  Vetrt  I.  Qiiarc  eius  authoritas  abhominibus  non  pcndet,  nec 
fidem  habet  cum  verbumDci  fit  twroTti^o^.  ^.Obfervatio.  Pijs 
Domini  inlhumentisfualaus  tribucnda,  vthic  Davidijcuius  in 
i(:ripturis  mentio  fit  honorifica,  cum  de  eo  prjedicetur,  quod 
iuxta  cor  Domini  vir  fucrit.  Vtvirifandtifacriscommcndan- 
tur,  fic  fcelerofi  etiam  defignantur,  in  ipforum  ignominiam 
fcmpiternam:  atque  hoc  quod  de  vtriique  judicium  fertur  in 
fcripturis,  illud  ipfum  eft  Dci  procul  omni  dubio.  6.0bfcr.  Nul- 
lumeftofficiumtamfandium,  quod  non  violarit  avaritiaquis 
malorumomniumradix,  i.Tim0th.6.  &Idolatriarcelebrata^rJ5^ 
mine,  Efhefij.  Cdof.-^.  &;quidcfl,quodnoncogatpc<5loraiTior- 
talia  Auriiacrafames.  Quareprecemurcum  Davide,nc  inclina 
Dcmine  cor  meum  adavaritiam.  y.Obferva.  Eledio  ad  ofticium 
fandum,  non  arguit  firmam  elciftioncm  ad  vitam.  2«rf<«  eledus 
ad  minif^crium,  fed  non  ad  vitam:  vidc  in  reprobis,  qui  ad  prc- 
daramuneraobeunda  eliguntur,  cumtamcnnihil  funraliud, 
quam  vafa  ad  interitum  apparata.  S.Obfer.  In  fandliffimo  coetu 
vnum  aut  alterum  repcrire  cft  reprobum ,  vt  C/wwww  in  Arca% 
Architophelem  inDiyidis  aula,  &  I«<f4w  intcrChrifti  Apoftolos. 
^.Obfervat.  domeftici  fidclibus,  &  fan<3:isDci  hominibus  funt 
maxime  inimici ,  Ifraelitd  Uoyf,  fratres  lofefho,  Davidi  familiares> 
P/4/W.41.  Math.xo,  e^tatChrifti  didum  hominis  inimici  func 
eius  domeftici.i.effed:um  iKTvi(rA^(^Luca< non  refpexitconfiliuni 
Jud<£,  fed  eventum-fic  aliquis  diciturmalum  fibi  quxrcre  habita 
non  confilij  aut  voiuntatis,fed  eventus  r.ationc)cfl  Agri  acquifi- 
tio.  Hoc  fenfuquod  ludas  30.  nummo,s  redidcrit,  quos  Scribse  &: 
?fc4ri/ki  noluerunt,  vtpote  fanguinis  precium  refcrre  in  Gazophv- 
U<ium,  idcircoagrum  mercatifuntproinhumandis  advcnis>cb- 
gitantcs  facinoris  a  fepatratimemoriam  abolcre,fedextatmo- 
namentum  indelcbile.  0&/frr4.  Suisartibusprendunturimpif, 
pofteritati  prodentes  fcclus  quod  fludent  cxtingucre  nialeque 

pdrta^ 


1 


16  COMMENTARl^VS  CaM 

• 

parta,  tametfireddanturamorte,  (jedunt  in  facinorofi  dedecus, 
vide  r/.7.i4.!5.i6.m/!  z.Effedunj  horribilis,  ^  defperata  ludd 
interitu?.  Nam -trji^vy;  yevo/wsv©-  ihcLKYcri  fxicrQ^,  }ot^iy^CSy\  -scdx- 
7'x  7a.cjz'Kr;.y^/ya.  ou/tv  :    quibus  vcrbis  iignificatur  pronum/«, 
d^m  proiaplum  medium  difciiTum  fuifle,cum  ouodam  iTngu- 
Jari  crepitus  fragore,vifcerumque  elfulione.  i.Obferrat.  Hoiror 
m Ai.r,  &  impurjc  confcientijc,  tam  terribilis,  atquc  adco  efHcax, 
vc  niulros  flbi  mortem  defpcranter  confcifcere  coegerir:  vide  in 
Satde-,  AcbiiOpbeU.  Kerone,  Dmletiano,  alijfquefcelerofis,  Ciirifiiquc 
l.ccleli.vpeifecutonbus,  caueantlibiqui  turpis  lucri  gratia ,  ni- 
Julifaciunt  Chrillum,  eiufque  caufam  prodere,  Idcm,  ii  non  de- 
terioreosmanetexitus,  niiiferio  &:  pic  refipuerinr,  Nos  vero 
frudeamus  retinere  fidem  inreligiqnejbonamque  confcicntiam 
inrebusgcrendis,  vt  inpace;timorequc  Domini  defungamur, 
ccrtaque  fpe  iliius  aeternjj  vitx  cunj  Chrifto  in  Deo  abfcondir^e,' 
glorixque  immortalis  eledis  in  cceJo  defHnat.-E.  Quare  in  qua- 
cunque  iTmus  vocatione,  fugiamus  hypocrilin  lud^,  hdyiofbeli^^ 
Ilimag^y  Ad.ij,  punitionem  trutiniintes  :  aliorumque  facinoro- 
forunijVtvlrr^fDivinitatcmfilij  De^inficiantis,  cxpolitioneeti- 
am  vifcerum  interempti.   Amiocbi  E^ipbanis  percufli  etiam  in  in- 
teriinis  morbo  incurabili^H^rot/wa  yermibusarrofi.Ad.Ti.  aJio- 
rumque  omnium  inimicorumChriffi,qui  omnibus  Dei  judicijs 
fub'jciuntur,  &  obijciuntur  ccelo,jterraque  comprehenlis. 
2 .  Of-y^rv. Gradus  funt  certi  ad  interiium,&  ncmo  repente  evadit 
pclhmus,  &  dcfperatus:  expcnde  mitida,  quifuit  hypocrita,  fur 
induratus,  defperatus,  fupplicio  fefe  affecit  ignominiofo,  &  ter- 
ribili  llrangulatione,  fentiens  anima  horribilcs  nunc,  &  po 
fiea  corpore,animar]uerevnitis  gete^-nas  poenas  fenfurus:In  Sau 


ti?  in  Abiiiielccbo  illo  70.  fratrum  atrqciflimo  occifore,  jW.o.  Pro 


per  gradus  ferpens  patrarori 
terrisdum  viuitj&poftobi- 


inth  pcccaro  rclillendum  initio,  nc 
h":)'li-  m  acccrfat  intcritum  :&  his  in 
tum  fempitcrnam  infamiam. 

20.  Verf  Punitione,qua;  attingjt  pof^eros  indicata.  lam  Ab 
clicacionemJ«<irfhabes,YbiteftimoiUa  afferuntur  duo.pnus  cx 

rfal, 


I 


c  AP.r. 


IN  APOSTOLOR.  ACTA: 


17 


ffal.^^-qiio  DrfWiconqueritur  de  inimicorum  impietate  yivUuii 
verfufquc2  6.  verba  funt  hxcjSintCaftellacorum  defoiata,iii 
tentorijs  corum  nc  fit  habirator,  quia,  quem  tu  pcrcuflifti,  perfe- 

quuntur,&fecundumdoloremconfoirorumtuorumnarrationes 
contexunt.Quoniam  Davtdcil  typus  Chrifti,inimiciciusChrifti 
holies  rcferunt,  in  quorum  numero  prxcipuus  eff  ludas  proditor, 
Ohpr.  vtance  Chrifkim  incarnatum,  qux  Davtdi  acciderunt,  ty- 
pice  Chrilto  attribuucur.Sic  iam  pofichriftum  palfum  aftlid:io- 
nes  Ecclcli.x:  myftice   dicuntur  Chrifti  proptcr  ar<ftam  illam 
Chrilfi  capitis,  &  membroruni  coniundicnem,  Acl.^.  Colofi. 
Pofteriusteftimonium  eftex  P/I//w.  109.  Illic  D/tW^  invchitur 
in  hypocriras,Tnaximc  in  Doegum  Sauli  ab  armentis  &  fupparafl- 
taftrum  crudelem  &  fanguinolcntum>  qui  occidit  S^.facerdotes 
Domini,  i.Sam.ii.  verf.8.  Citati  P/rf/.  SintdiesiJIiuspauci,  & 
curationcm  eius,  hic  ^o-xo^vy  accipiatalter,id  eft  munus,  & 
fundioncm:  Solentautem  paftorum,ovium,  i^gregisvocabula 
adEcclcfiafticas  adminiftrationes  transfcrri.  Obfer,  Inadioni- 
t>us  fpiritualibus  fccundum  fcripturas  eft  procedcndum,  &  opti- 
me  rcs  divinx  divinis  illuftrantur,  &  confirmantur  teftimonijs. 
2.  Ot/^rv^t.Dominus  confueuirprardiccrc  eventaimproborum  vt 
animadvercere  eft  in  originaJi  mundo  :  In  captivitatisl/r4f//frr<c 
praMiuntiationc  per  lerimiam,  Saccrdotumqj  fupcr  altare  immo- 
lationeper  Jopw  550.  annisanteeventum  ,  i.K^"^.!;.  atque  id 
quidcrn  parcim  Typice  vchic  &  invifionibus  :i'pud  E^Lechielem, 
&i  Danidem,  lo.inncr/.j^  in  a.7royj.-K.  parrim  perfpicue,  vt  vidcre  cft 
in  anriqui  mundi  lubmerfione,  Vbaraonifque,  &  jSnptiorum,  quare 
obfcruoDeimorem  huncefle  vt  verbo  prasmoneat*,  antcquam 
pleaac,  aut  caftigec-  plcclcrc  etiam,  acque  caftigare ,  priufquam 
ylcmiisafhciacdelinquentes  fupplicijs  :  hinc  verificatum  illud 
If/w^apud  E2:cf/;.53.vt  viuo  inquitjnolo  mortcm  peccatoris,fecl 

vt  convercacur,  viuatquc:  alienum  longe  cft  a  Creatoris  natura, 
\t  mtendat  mimcdiate  intericum  Crcatura-,  Luc.  i  ?. 

lerufakm, quotks  volui  congregarc  te,&noluifti:Proinde  prjc- 
monitij&vcibofluertiifericordi.r.fiuejuftiti.xadrefTpifccntiani 
vocati  obtcmperemus.  2 .  Obfer.  Tametfi  Deus  peccatum  prx- 
ordmeceius  tamcn  n5  cft  Author,&  quimquam  pcr  lud^  prodi- 
tionem  humanum  genus  redimerc  ftatucrit  J«</^  nihil  minus 

C  cogita- 


i 


iS  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  C  a^.T 

cogitavit,  fcd  potius  impia:  cupiditati  C\ix  fatisfacere.  Pcccatum 
fit  quodam  modo  volentc  Deo ,  fcd  non  jubcnte  qua  peccatum 
eil:  vthoc  fitperfpicuum,funttresa(9:ioncs  in  voliintate  divina, 
ac  primaeft,  qua  «s^Xas  vulty  &  Iktantum  vultbonumcuius 
pcr  fe  Author  elt.  2.  Qua  fimpliciter  no  vult,  &  id  quidem  nuU 
lomodoinrcrumnaturaexilterepoteft.  j.Quavultjfedremifse 
jion  vult  atque  fieri  permittit,  ilcf.14.15.  «atre -aiavrctTa  j6v» 
rs:oft6i<Sfai  To.h  o^oh  ctbTwv,  vt  eft  peccatum  quodDeas  finit 
fieri  quatenus  fuae  gloria:  inferuit.  Et  hoc  raodojquod  cft  malum 
ratione  Dci  decernentis  boni  ratidnemhabct:  prstcrca  omnis 
a<aio,  vt  eft  talis.  Deum  Authorem  habet :  omnis  vero  adtionis 
pravitasabinArumentomaleinftiganteS.itanajauthominems. 
ic  patrante  proficifcitur .  Perfpicuum  iiaque  eft  omnem  culpam 
«frepcncsinftrumentumaLum,Dominum  ver6fempcrfan<ftum 
purumque .  Ncquc  peccantcm  ad  peccandum  cogere,  neque  ei 
corruptionem  aut  pravitatem  infundere.  Tamctfi  peccetur  nc- 
ceftitatc  immutabilitatis,  ciim  Dei  decretumftctinvioiabile,no 
tamenneccffitarecoadionis,cum{pontcpatrcturpcccatum:ne- 
que  ex  didis fcquitur  pugnantcs  cffe  in  Dco  voluntatcsjcum  & 
peccatum  velle  ,  &nolle  dicatur,  R.  Diucrfimode  vult,  &  nou 
vult,vultquidemvteft  Adio,qu»arridetipfi;  quatcnus  talis: 
non  vcro  vult,  vteft  vitiofa  adio,  id  cft  non  placet,  vult.vt  glo- 
ria:  fujc  inferuit,  at  non  vult,  vt  eft  <ivo/x<ct.  Exemplumin  Davidf, 
caftigato.  Mandato  7.  prohibctur  inceftus,  Dominus  tamen  di- 
citur  i.Sam.ii.  Accipcrc,^^ Tradere ^t/i/owoconcubinas Davi- 
dis,  vt  hoc  (fcilicet)  modo  D^WMadulterium  corrigat.  ^.Obferv. 
Supplicium  fcquiturpeccatum/  Tkmetfitemporisintervalluhi 
nonnirnquam  intercedatvinud  tamen  ifau  manet  vcrum  65.20. 
Peccatoretiam  natus  centumannos,  maledidus  erit-  Et  ^m.6. 
Stifendia  peccati  mors.  Proinde  feria  pcrnitcntia  per  Chriftum 
cum  Deo  Patre  in  gratiam  redcamus,  ^  divina  ope  dcmus  opc- 
ram,neampliuspeccemus,  faltcm  ne  in  nobis  pcccatum  rcg- 
ntt,  Tiom.cap.6.  iJcrfM.3.  4.  Ohferv.  Pfalmorum  liber  legencliis, 
cum  contincat  inftrudtioncs ,  conf<i)lationcsj  &  prarclara  vatici- 
nia  de  Chrifti  Regno.  Extat  egregium  Bafilij  Mafini  didum  de 
Pfalmis  xofvov  Tct^eiov  aya.6i'v  J^iJ^cc^jwarav. 5.  Obferrat.  Sangui- 
nDlentorum,  &  Avarorum  dcmus  erunt  defert^.  Hxc  peccato^ 

riim. 


r 


I 


Cap.I.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  t^ 

rumgenera,  &Regnis  6<,  Domibus  vaftationem ,  &  evcrfio- 
nemacceifiuerunr.  i.  Supcibia.  Ifa.i^.i^.contizBabjlojiemyxti" 
cinatur  iliic  Zuim}Ot,in,(^ijt2i  Scorpiones,terrificum  animal,Ser- 
penfquein  Tempiisvoluptarijs.  Praxis  in  Nfluchadnezjirei  (]ui 
cordisanogantia  in  P.ilatioadmirabundus,  ftatim  extrufus  & 
abiegatus  ad  Beftias,  quibufcum  feptenium  cft  verfatus.  j.  Ido- 
lolatria.  5.  Auaritia  vtrumquc  habetur  apud  Mich,i'6.verf  Itaq; 
di/ponam  Samariam  in  accruum  agreftem,  omniaquc  Tcrricula 
cius  difponam  in  yaftationcm,  quia  exmercedc  mcretriciacol- 
lcgit,  &;  dum  merces  mcretricia  eft,avcrtuntur.  Praxis  tcmpore 
Zalmananaru  Regis  Ajfniouim,  qui  obfedit  Samariamt  &  7.  anno 
Oz,ia  Regis  ifraelu  vltum,ciEpit,  &  vaftauit  abdudis  Ifraelitit)  cx 
quo  Ifraelitaru  Ktgnum  ftetiiretannos  279,  4.  Effufio  fanguini* 
innoxij,L«^.i3.34.  lertifalem,  lerufalem,  qu«  tiucidas  Prophetas» 
lapidafquc  eos,  qui  ad  te  miffi  funt,  quoties  volui cogcre  libcros 
tuos,  qucmadmodum  gailina  pulliciem  fuam  fub  alas,  2c  nolui- 
ftis-eccerelinquiturvobis  domus  veftradeferta.Huiuscumple- 
mentum  tempore  Tr/ifilij  Vefpafiani  qui  40.  Anno  ferepoft  Chri- 
ftum  crucifixum,Vrbem  &Templum  ma^napopulifadaftragc 
cvertir.addo  in  civilibus.Rww  crudelis  in  Sand^os^&fanguino- 
ien^afpatio  iji.fepticsa  Barbarisnationibuscapta.  1.  a  Vifgp'- 
thii  41 2.  poft  44.  a  Vandalis,  G enrifchof  ixGde,  5 .  ab  Herulu  47 1 . 4.4 
Thcodonco.  5.  aBeUtfarw.  6.aToy/o  Gothorum  orientalium  Pra:fide, 
quivrbemferc  totam  cuniCapitolio  flammis  permifit.  7.  Ab 
eodcmTctjia  cum  fuilTf^tquadantcnus  reparata  a  JS£//i/rfrw,qui  Bi- 
r.antium  profedu?,reliquit  vrbem,  quam  Tor;/*^^ occupauit.  ^.06- 
ferv.  Hoftium  Chiifti,^  Ecclefi.^  capitibu^  Iudicium,ni  donen- 
lur  poenitentia  vera  inevitabile.Confidcra  in  Pharame,lSlahuchad' 
ttezare,  Sinnacheriho,  Antiecho  Bfimane,  Ilerode,  &  perfccutoribus  il- 
lis  Ecclefiaeprimitiuie,  noftrique  temporis  atrocibus  hoftibus, 
vnde  difcantcrudelitatcm  rcprimere,  vereque  refipifcerc,fi  ve- 
lint  circ  tuti  a  fupplicijs  Divinis.  2.  Tcftimonium.  Ipifcopa- 
tttm  eiui  accipiat  alier.  Obferv,  Pracrogatiua  nulla  nobis  proderir, 
fi  in  officijs  obeundis  impie  verfemur^  atque  mala  citraom- 
nem  fidem  patremus,  futurum  enim  certiflime  eft ,  vt  piscva- 
ricatores,  maleque  defungentes  munere  fibi  demandato, cx- 
trudantur  cum  dedecore ,  &  ruina.m  patiantur  infignem. 

.     "     ~     I  C  z  Vidc 


m 


I  r 


ao  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  C  a  pJ. 

Vide  in  Saule  primo  JfraelitArum  Rege  ex  Tribu  Bf«;rfwmfd,ciui 
fiimmo  conftitutus  loco  non  folunn  in  Dcum  cftcium  neglexir, 
fed  Davidem  ChriAi  typum  perfequi  non  inteimifit  divina  gra- 
tia  fcmper  confervatum:  quare  fpiritu  Domini  eum  deferente  a 
peccato  in  peccatum  prolapfus  mo^tis  fux  defperatiiTImus  exti- 
tit  Author.  In  cuius  locum  mirabilj  Dei  amorc,  &  fingulari  cle- 
mentiavocatusab  ovibusDavid,  feft  fuffeclus:  Proinde  cmnes  • 
limus  fynceri  &  feduli  in  vfu  donOrum  Dei;recolentes  animis 
illud  Chriflijhabenti  dabitur,  6^  i^on  habenti,  id  eft,  ncn  bene 
vtenti,  etiam  auferctur  ab  eojquod  fiabct,  Rurfumqjhoncratum 
iri  eos,  qui  Iflw<t»;  honorarintj  contemptorcrque  euifdcm,  levcs 
futuros-.Atque  etia  illud,  MaU(h.(Af\i.  Quod  Sacerdotibus  fcdii- 
^oribusinterminaturDominus,vtique  inquiensinimittam  in 
Vos  malcdidioncm,  maledicamque  bencdi(5tionibus  veflris,  _ 
quin  etia  maledixi  earum  cuique ,  quia  minime  indiiis  animo. 
Ecceego  corrupturus  fumvobis  ftmentem,  &:fparfuiusfirnura  ' 
in  facies  vellras,  fimum  facrificionl  veftiorum.  2  i.rirf  Confi- 
lium  Petri  de  furrogando  vno  in  tudA  locum.  vbi  ha:c  funt  fpe-^ 
<5landa.i.ex  quorum  numero  fit  eligendus.  2  Eledionis  raodus. 
.i.  deligendus  cft  is  loco  luda  cx  ijs  qui  verfati  funt  cum  Apofto- 
lis  toto  tempore,quo  lefus  intrauit  &  exiuit  inter  nos,id  eft:,mu- 
nere  fuo  fundus  eft.  j.Ohfer.  Apoftolinihil  dcliberant,  nifi  Dei 
verbo  in  confilium  adhibitojdeinde.quod  totiusEcclefixinter- 
rerat,  non  nificonfciaEccIefiaexequuntur.  i.Ohfer.  Oportuit 
numcrum  duodenarium  reimplerkpropter  typum.  Duodecim 
pofiti  fimt  lapidesin  lordane.  12.  Architcdi  coeleftis  Urofcljwd. 
i^.Math.   12.  Apoftolifeftiiriinthronis,  &  iudicaturi  i2.tnbus 
JfraeliticM.zAAo.  i2.portasapud,  EK.ff/7.48.i2.fundameta  nouic 
cocleftis  Hierofolyma:  Apoft.  ii.nominibus  infcripta  ,  Jpoc.iu 
j.ObferYA.  Eligendi  funt  ad  miniftcrium  Chrifto  familiares,  & 
piorum  focij,cum  quofinon  perfonalem  habeant  pra;fentiam) 
filtem  Ipirituale  quac  in  fide  ex  verto  &  fpiritu  proficifcete,  co- 
furgit:  atc:,  huiufmodi  deleda  paftcfre  egredi  &  ingredi  oportet 
antc  ovc^^vt  recta  fequautur  in  caulam,  JoariAO.  i.Ohferva.  Silet 
fcriptura  de  toto  vitac  Chrifti  curriciilo  a  natiuitate  ad  annu  30. 
nifiquodfemeI,7.wM2. 12.  dicatuilintemplo  diifcruifi^e  Proin* 
dc  fupra  idjc^uod  Icriptum  cft,  fapiunt  qui  vitajillius  tempusco- 

nautui 


CAP.r.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  jx 

nantur  dcpingere  -,  quod  fic  in  verbo  eft  defcriptum  a  BaptifmA- 
tcfcilicct  loannis  ad  afcenfionem,  id  eft,  quo  Chriftus  ab  loan- 
ncBaptiftaeftbaptizatus  voceque  patris  coeiitus  fonante  ordi- 
natusadminifteriumobeuudum.  i.Ohfer.  Paftorcognitionead 
intelligendum,  &;fapientiaadappiicandum  imbuidebet,  Mrf- 
Uch.i.  Namlabia Sacerdotiscognitioncm cuftodircnt,vthomi- 
nes  legem  petantabeiusore:eft  enimlcgatusDomini  exerci- 
tuiim.  Atque  prxfertim  tcftiseflcrefurredionis  Chriftijfubqua 
comprehenduntur  capita  religionis  Chriftiana:,  i.Cor.15.  Si 
Chriftus  non  refurrcxit,fumus  falfi  tcftes:de  refurrec^ione  Chri- 
fti,  noftraq^  ea  inclufa  diximus  fupia  eo  iedorcm  remittimus. 
I3,.verf  2.Modusclediohis:  &iftacompIediturr  i.Pr.£fenta- 
tionem  ab  Apoft.  fadam  corani  coetu.  2.  Picces  ad  Dominum 
proaptiorefiifficicndo.  j.Sortitionem.^.Euentum.fciliccthoc. 
Sorscecidit  mUatthtam,  qui  communi  confcnfu  ijs  eft  annu- 
meratus.  i.Ohfervat.  In  eligcndis  Paftoribus  proccdendum  ad 
cxempIumprimitiuacEcclefia;fecundumordinem,  &  pia  cum 
deliberatione,  confultoqucDominopcrpreces.  i.Ohfer.  Nihil 
gercndum  alicuius  vnius  authoritate ,  cum  Petrus  liberam  per- 
mittatelcdione,  contra,acPapafacit,quiordinatadfacra,quos   ^ 
Vult.Duo  profcruntur  in  medium  ab  Apgftolis,  i.Ohfer.  Pra:fen-     .*  ^ 
tatio  proprie  cft  Presbyteri),ncc  Papx,ncc  Magiftratus,nec  Pa-    a  -« ■ 
troni,   vt  vocant,  haec  humanitus  irrepferunt  in  Ecclefiam, 
2.0hfer.  Ncmofefeinofficiumingereret,nequeadidmedijsil- 
legitimis  vteretur,fcd  vocationem  Dei,  Ecclefi.vque  cxpedarer. 
^.Ohfer.  Matthiai\no  nomine,  accenfctur  Apoftoiis,Io/(r;/;Mi  vcro 
non,tribiis  ctfi  ornatus  nominibuf.  Dei  cogitationesnonfunt 
ficut  hominum,  quofquc  mundus  cminere  vultj  Deus  plcrumq' 
nonvult,  fedipfiplacethumilia,  &abieaamundideligere,  vt 
Davidem  Sauli  pra:latum  evcaumq^in  Regem,  ita  etiam  Apofto-  . 
los  nullo  numero  homines  feparauit  ad  Euangelizandum,  vt 
pcrftultitiamfuamconfundatmundanamfapientiam,  i.Com, 
a.Preccs.  i. Ot/cr.  Omnisadioprecibuscftfanftificanda,  i.Co- 
lof^.  i.Timofh.^  atque  prcccsadDcumPatrcmfuntdirigandx 
IefuChriftimcditorisnomine,itaChriftus  nos  docuit,  Math.6. 
Non  ergo  ad  fandos  defunAoj, AngeIos,nec  Mariam  virginem. 
».Ot/<rr.Miniftrorum  deaio,  &adofticiumdeputatio,pcndet 

C   3  iiDo- 


'•»1 


it 


% 


C  O  M  M  E  N  T  i\  R  I  V  S 


CAP.r. 


•1*1 


JH      V 


,  .-vol 

i 


^   A)».#rt    »X|.i|«|r,,. 


'■^OKA. 


Kt« 


'«■^ 


>t  i>y  ■  •■ 


! 


a  Domino.  j.ot/cr.  Nihil  Dco  ignotum  ciim  '^iy.^phiy^uv^t  at, 
tendamu,  itaquc  diais/aaif^ue  nbftris.  Omnia  Divin^  piovi- 

ConfihumlecTetum  Regis  Sjn^  Deo  cDgnitum  ,  &  Piophetj 
r7f/f»patefaaum.  ^.ot/a.  In  precum  petitione.  Pendcndum  a 
Domini  voce  &  orc,  qui  vocaret,  ^ nominaret,  vocitofque  au- 
rhoritate  ornarct,  donifquc  inlhuerct,  quibus  in  fidc  vtercntur, 
fapienterquc,  fi  Deum  nolintfentire  vindicem,  P^fr/M.quos  ira 
aDeodccuratosamplcaereturpopulus,finolit  experiri  vltri- 
ccmDeimanum.Quiaccipiat.  ^.of/^r.  Non  cuirendum  antc- 
quam  mittamur,  fed  expeftemus  vocatem  Dcum,  &  Eccleilam 
5.  Oi/av.Reprobi  habent  locum  ad  qucm  abcunnnimiru  iacum 
mum  ardentem.Rm/.2 1.  Eieai  etiam  erunt  in  fuo  ioco  cceJefti 
&gloriofo.Jo^w.i4.inquitChrirtusi  Vadoparaturus  vohis  lo- 
III.  -    ^"'"-  V.'-  ^^  '^^''"^^<'.  Ohier.  Sortium  %'fus  legitimus  eft,  fi  abdt  4 
,,,^^fuperftitione,  quibusDominroSIIlium  qu.-critur  in  rebus  dubiis 
^  maximiquemomenti,  vteft  Apoftoliekaio.  &  i.^^w.io.deE- 
^,^^.    ;J'gendoRege.&mdiuidundaterrat^«<jw^^,2,/«^i.  18.20  & 
*«'  >   -^y  ^'  "}  ^^Pio^*V°ne^"neptx  reiexipommunicata'.  &  texiux^, 
offi    °^r'  ^^P"^' V^"^ dimittcrctur,  ,2.C/;r.«.  24.  In  affignandis 
oliicijs  filijs  ^4ro««:  fed  curiofa  inquilJtio  per  homines,damnan- 
da,Ifv.p. Aftrologia  judiciaria,qua  volut  de  hominis  mortis  ee- 
nere,  &  tcmporc  detciminare,  ex  afpedu  afcedentis  fyderis  aut 
lyderu  pofltione,  quod  IT  vcrc  dcterminar5t,  quomodo  fieri  pof- 
ht,  tot  VTio  confiiau  diuerfis  nati  tcmporibus  eodem  morti/gc- 
ncrceodem  ctiam  tempore  emorercntur,  Et  geomantia  in  terra 
pcr  cuculos  dcfcnptos  divinans :   Sortes  proinde  funt  iicltx 
mf   6      ''^PP'^^^''^"^"^'  ^mii\\xz  rcgiintur  providentia,  vt  Prol 

Sortcs  conijciuntur  in  imum,fcd  difpofitio  tota  cft  a  Domino; 
JIII.rvr«f«m  Umhm^onz  defignatur.ireliquif^uc  annumeratur. 
rObjervA,  Magnificos  titulos  pra:terii:e  Deum ,  &  calculo  ftio 
approbarc,  quosvulgus  hominum  ifiiprobaret.  -.oh{m.  Ta- 
metlidehciantmali  &  ruant  praccipitjcs in  fuam  ipforum exiti- 
n!!!;  .M  ""'"",'  '^'?^»  rcdintegrabit,  complebitquc  fuum  numc- 
rum.  Neque  dccrut  qui  fando miniftcrio  obeundo  operam  col- 
loce^t,  tametfumpulfu^Satanaf,  vi,  aut  dolo  facinoroforbm  & 


f\<i.y^  j 


fk 


f. 


lUL 


rti      ,.»->'<    -vH'"       ittim^su  if  4i.nx^ 


Vyt',.  .'*r' 


/^ 

.'..*-'' 


Ji^ 


2.- '2- 


7 


or 


Ecde- 


CA?.ir.         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  25 

Bcclefia:  hoftium  crudelitate,  aut  quovis  alio  modo  e  medio  fc 
tolIanr,aut  tollantur. 

C  AP.    II. 

I 
Artbs  Cap.funttres.i.SpJritusSaiKai  mif- 
iio,  iuxta  Chrifti  promiirum,adm/i4.ro<<.i4. 
AH.i.i^.  i.OratioPetri  Apologetica, ad  m/ 
37.  5.  cifedum.  Conuerfio  (fcilicet)  ad  fidcra 
5000.  hominum,  qui  acccnfentur  Ecclefiae 
Chrifti.  j.Obfervd.  Vis  vcrbi  efficax,  vbi  intcr- 
num  fpiritus  minifterium  concurrit.Fow.T.17. 
^ilpotemiaDeiadfalutemmm  credenti.  Heb.^.  12.  Viuus  enim  eii  Dei 
fermo,&efficax,  ac  fenetrantior quouiigUdio amifiti.  z.Obferv.  Omne 
promilfum  Chrifti  iuic  mifericordi.i:,  fiue  pceiiiE  implebitur,  vc 
illud  gratix, lo.it.Qui credit in me,non morietur jEt iudici}  illud.^i 
toramhominibusnegaueritme,-EgoiUumnegahocoram?atre  nuo  cceUm. 
Prima  Cap.pars  habct  Spiritus  Sandi  miiliohem,  vbi  intellige, 
perfonam  Sandx  Trinitatis  tertiam  non  mitti,  nec  eiufdem  ef- 
fentiales  proprietates  Apoftolis  communicari  j.ncquc  Spiritum 
locu  mutare,cum  omniarepleat,  verum  mitti  per  ampliora  do- 
na,&:  operatioiiemeflficaciorem  quam  prius.  ClRCVMSTANTJ^ 
milTionesfunttresi.va/2.habeturModus.  3.  Fruausduplex.i. 
refpc^^u  Apoftolotum  in  quos  mittitur,&  Auditorum,  qui  audi- 
uiit  Apoftolos  diuerfis  linguis  loquentes  ^ueyaAfta  iv ")««.  Trcs 

Circumftatix  i.v^r/funt.i.Perfonx  i2.Apoftoli,Deinuntij,do- 
nis  inftrudi  convenientibus  ad  minifterium  obeundum.  Obfer, 
Concordia  m  Apoftolis  laudanda,quac  regnat,  vbi  'Dei  fpiritus 
locuni  habet.  2.  Locus  lerufalem.  Obferva.  Impletur,quod  prsedi- 
(^tum fuit  a  Propeta  Ifai  i.cap.  lex  ex Sion  r^odibit,  &  rerbum Domi- 
nt  lerofofymts:  &  ofacdientia:Divinitus  concefl-x  pr^mium  eft  pro- 
miilipr^ftatio.  5.  Tempus.  Fefto  Penteeoftes,  die  quiuqua- 
gefimopoftPafcha,quoconfluerefolebatpopulus  ex  omnibus 

partibuslrrff/o/y;«rfw,iuxtamandatumDomini,E;c<;rf.f4ff.2  2.  vt 
<x  i^aicnatis,  &  Tubarum. 

Pcntccoftes  feftum  inftitutum  fuitinmemoriamLegfspro- 
mulgat.^,  modo  terribili,  qu^cquidcm  litera  dicitur  occidens-, 

vt  a 


■■'1 


1 


l^ 


*4 


C  O  MMENTA  RI V3 


CAP.ir. 


yra  Chnfti  gratia  diucUitur,  terroremque  confcicntijs  incutit. 
lAinquinquagelimo  die  poli  immolatum  Dci  agnum  Spiritus 
Sandus  mitritur,  quo  charitaspci  eifunditur  in  cordibusno- 
ftris,  Rww.^.^.  Atque  inchoaturEvangclij  pra:dicatio  efficacis 
organi  in  omnium  credentium  falutem  :  &  ad  eximendum  cre- 
dentcs  ab  omni  iegis  maledja:ione,tcrrorc,&;  cosdione  ad  pra:- 
ftandam  obedientiam  :  ex  nolentibus  cnim  natura,  volentes 
cuaduntadobtemperandumlegipergratiam.  2.  Wodus  eft  pcr 
mcdia  iTgna,  vbi  obferua,ffgurarq  Dominum  prcpter  nos  res  (pi- 

ntualcs  fub  fpecie rerum  caducarG,qua:  cu  f}  mboia  euanefcunt, 
occu!taSpiritusfanaivirtusmai|)et  apud  Eccleiiam.  i.Ohferra, 
Cum  Spiritus  columbx  fpecie  defcenderit  in  Chrilium,  ^  hic 
Imguarum^  ignearum  diuifarum  fimpliccs  efTcnt  Pafiores'cordc, 
6c  doarina,  atque  in  muneris  fui^aionc  fummo  zclo  f^agrarent 

inilarcxempliDavidiciinquicniisjzelusdomustUicexcditme, 
quodrcapfe  in  Chrifio  impletunif  Modus  proponiturin  duplici 
iigno.  i.Audibiii.  2.  Vilibili.  Aiidibile  flgnum  fuit  Sonituse 
cceiotanquam  ruentis  flatus  vio|enti.  In  apparitione  Domini 
ad  £/,,<.,,  videflmile,  i.Ke-^.ip.  o^er.  Spirituseditqucndamfo- 
num  in  informandishominum  mentibus,  irruptionemque  facit 
incorda&affedusfummo  cum  ^mpetu  ad  expeilcndum  vetc- 
rem  hominem  de  fua  pofreflione,  &  reparandum,  redintcgran- 
dumq;  nouumhomine.  Imagineih  nimiruiliam  perfedic  jufii- 
iXy  ik  fanditatis,  dei)citqur  alja  qu.rquc  &:  eueda  aduerfus 
Deum,  Sc  vndum  eius  tam  intus  jn  animc  &  afFcaibus,  quani 
forisinarrogantibusvtin  rbaraot^e,  Kehclhidf}ez.are,Antiodo  Epi- 
vunejlcrode, Ucebt obtruncatore  anjimaducrtere  Qfi  d^^va.  i.  ohfer. 
Gratia  Dei  ell  cceicflis,  &  infpcratb  adcf^,  vt  Davidi  a  cauiis  ac- 
ccrfjto  adRcipub.  Ifraeiitica;gul>ernacula,in  RegaleofHcium 
fpintuaiiter  vndo.  Non  crgo  pdcunia  emi  potcfl,  vt  putauit    ' 
SimnMagtts,  Acl.S.  Itaque  fTcui  de^fi  fapientia,petat  aPatrclu- 
mmum.  2. 0[;/fr.  Dei  judicium  rephitc  incidit  in  obfiinatum,  vt 
Ventus,cuiusneccftfcireinitium^neccxitum.  5.  Ot/fr.  EcclefTa 
tota,  &  quodlibctciusmcmbrum  Spiritus  Sandi  templMm  era- 
tiarepletur. 

^  2.  Vifibilc fignum.Lingua: diflfedie Igncar. Linguje compofi- 
tio,&  informatio  Paflori  neceiTariji,  quandoquidem  inftrumen- 

tum 


Cap.II.         in  APOSTOLOR.ACTA.  2y 

tumefl  ad  pra^dicandumEvangclium.  vndc  credens  falutem 

confequitut.  i.oft/^r.  Linguaeinformaridcbentpcrfpiritumfan- 
aum  contra  blafphemos,  jurantes ,  turpiloquos,quorum  lingua: 
aSatanicofpintufunt  inflammatx,  &  Papif}as,qui  virulentx 
lingiia:  toxicum  expeaorant  in  fynccros  lefu  Chrifti  profeflb- 
res.yidcw.r.p.3    delingua.  Dijfed,.  Obfer.  Vt  linguarum  di- 
uer  itas  Apoftolisdiueriis  nationibus  pr^dicaturisfuitncccfl-a- 
na,fic  iinguarum  cognitio  Hcbraicx  pr^fertim,^  Gr^ce  Pafto- 
ribusapprimeyti]is,f?quidemvctusHcbraice,  NouumTefta- 
mentiimGrxce  eftconfcriptum:harumIinguarum  ignarusaiie- 
msvidetocul.s.2.0//.r.PaftoresverbumDeidiuidercnr  &fc 
carcnt  a:que,2.Tw.f/;.2.i5.Stude  teipfum  probatum  fifteri  Deo' 
operarium,  qui  non  erubefcat ,  &  qui rede  fermonem  veritatis 
fecct  .d  cft.qui  niliil adi,ciat,nihil  pr^termittat,mutilct,  difccr! 
a^dT7^  P'^"  diiigentcr  quid  feratauditorum  captus,  & 
qu  d  ad  a^dihcationem  conducat:  linguSque  intelieai  etiam 
vulgo annuntiarcntEvangeiium,  quod non  faciunt  Papiftar  & 

Mifl-aticifaccrdotcs^EtSchoi^alcrenturprolinguarumcog^^^ 
lone,  vt  ..«.«.^E/^.«.,Prophct.quc  fchola^s  inftitLrun3e- 
ros  mformandis  in  linguis,diuinique  veritate.  ^ 

Contra  fccit  J«/w««5  Apoftata.  qui  Scholis  abolitis ,  &  Patrl 
monio,quo  fouerenturferui  Chrifti,  non  mododet-  mentum 
C^d  pcrn.ciem  Ecclefl^  adferri  putauit.  3 .obfer.  Compktur  Pro' 
phetia  dc  Gentium  vocationc  ad  fidem,cum  iamEvSu^I^ 

^Z:^:'f7-''^uT^''^' ^^^^"^ Prophctia.Dom^b  spel 
luadebitIaplieto,vthabitetinTcntori]s5^k  ^ 

?F^t"Signicomparatur  i.inaaionibus.laniscalefaclt  f7r  ' 
Spiritus  confolatur,  ignis  illununat,  ita  SpiritTmcn  es  ccicaT 

ZTrT-'''rAi' Spiritus naturlcorrup~ 7,n  s' 

ft"LTur(7^^^^^^^ 
CtTshnf^^^^^^^  Vrhicdiciturdi- 

iS  ie^n    ,"'^''"^"'^Snis,itaDominusvcniflcfcrturcu 

Sm  rl  V"^'-  ^"^''^"^*  ^^'^''  infIarT,mandi  animos  pec 
^nfum  ir«  dmn«,  atque  ided  accendendi  fcrium  dcflderium  in 

I  P  cordibu« 


a^  COMMENTARIVS  Ca!».!I. 

cordibusChrifti  fide  apprehendendijindignationis  divin»  auer- 
riincatoris,&  perfedtireconciliatoris  in  fanguineCrucisfiijCjpa^ 
cificatorifque  confcientiarum  ex  peimifericordiae  perceptionc, 
IZtM^iffc.^.inquitChriftusj  qui  pone  me  venit,  baptizabit  vos 
SpirituScIgni.  &venturus  Dominus  perhibetur,  ad  iudicium 
inflammaignis,2.T/;^/.i.  quandq  abfumetur  &  exuretur  rebus 
crcatisomnisillavanitascui  funt  fubieda?,  fubftantia  perpur- 
gataremanente.  i.Obferv.  Cum  natura  corrupti  fimus,  Spiritu 
Sanfto  per  Chrifti  fanguinem  operante,&  appiicantc  per  lidem 
purificamur:  Cceci  ctiam,  tcnebrifque  immerfi,luccfpiritusil- 
iuminamur,  deie<fti  ctiam  &  diffidentes  natura,  confolationem 
habemus  gratia.  Quare  totum  hoc  regencrationis  opus  Sando 
Spiritu  afcribendum,  non  naturx,  non  viribus,  a6lionibus,aut 
operibusnoftris.  z.Obferv.  Bonimotusalcndipijsexercitijsj& 
meditationibus  divinis,  Spiriius  idcirc6,vt  ioquitur  Apoftolus, 
iiequecxtinguendus,neque  grauah  dus. 

Signo  tribuitur,quodeft  rei  fignificatac,  Sic  in  Sacramento 
C  csnxi  JJoc  esi cojfusmeum,  ita  Baptifmus  vocatur  Lavacrum  Rfg«- 
mrauonis,  Jit.-i^.  &CircumcifioFff^K;jGr«.i7.  Papiftac  nonexpe- 
dentcs  facramentalem  locutionem,  in  verbis  Ccenac  exponen- 
dis  grauiter  errarunt:  cumtranflubftantiationcmpanisin  Chri- 
fti  corpus,vinique  in  eiufdem  fanguinem  diditent,  cotra  Chri- 
ftiinftitutorismentem,  quieavoluiteflcfigna  omnibus,  &.cle- 
«ftisetiamfigiiia,  quibus  fignificetur&  obfignetur  in  corporis 
Chrifti  fradione,  fanguinifque  ej(rufionc,pcccatorumremiflio, 
vitaque  ajterna  fidc  hic,  poft  e5<^A  in  coelis  participanda.  Ohferv. 
Omnes  ApoftolireplenturgratiaSpiritus,  non  autem  eflentia 
in  ipfos  transfufa,  donifque  jdoneis  imbuuntur,.Vt  &  iiii  Pafto- 
res,  qui  a  Domino  mittuntur,quae  quidcm  dona non  funt  in  ip- 
fisotiofajloquunturenimdiverfisiinguis,  quodmirum.  Multi 
multos  terunt  annos  in  addifcedaf  vna.iineua,Apoftoliextem- 
porc  loquutur  dwcrfis linguis /xeybiXfta. ri^  jty.  2. Ol»/f rr.Elucet 
hic  Dei  bonitas,  &  potentia,  qux  liominis  arrogantix  poenam» 
Vt  eft  linguarum  divifioinueda  i^embroihi  tempore  turris  B<i- 
/y/p«tf<«cxtiudpris  adpra;pcdiendijm  illud  fupcrbum  opus,  ia 

bcnc- 


m 


CAP.rr.       iN  APosTOLOR.  acta:        s/ 

benediaioncm  convcrtit,  namlinguarum  varietas  inferurt  va- 
rijs  nationibus  mformandis  in  via  falutisparta  perChriftum 
facitque  vt  hngua  loquantur  Cananaa,  quo  nihil  aliud  fignifica- 
tur,  nih  nationes  a  Chrifti  Regno  alienas,  vitaque  Dei,  Ephef,  4 
non  modo  vocari  ex  tenebris,  fed  transferri  in  Regnum  lucis,& 
vnitatem  Eccieli.i:.  ^.obfer.  Qui  fideliter  verfantur  in  vocationc 
obeunda,gratia  Dei  1  pfis  non  eft  defutura,expende  in  Mofe  labi- 
js  prarputiato:  Prophecis,  Apoftoiis,  Paftoribuf^j  omnibus  divi- 

nitiis  vocatis:  quosT/wr/;«nominePrf«/«,vultabineunte«tate 
jn  Sacrisinftrudos.  i     . 

^cCf  My^avTo  XocX«y.  obferv.  Euangelij  pra:dicatio  eft  a  Dci  Spi- 
ntu,  &  in  ordmatis  legitime  ad  facram  fundionem  ct^rocT^^C 
-rt:  Tznuf^ocTQ^  cernitur.  Eft  quacdam  eloquentia naturalis,qualis 

tuic  in  ^^ro;;f,eft  quarda  partim  naturaiis.partim  acquifita,qualis 
m  flfro^^jdicuntnon  hominis  vocem,fed  Dei,>!,5f.i2.<quam  dicit 
Apolt.ellepohtamin  perfuafiuis  humans  fapientia;  verbis,  i. 
Cor.2.  eam  damnat in  Euangelij  anmintiatione.  Eft  & tcrtia,fu- 
pernaturaHs  qux^iritum  authore  habet,  rclucetque in  dTro^a^ 
%n  T^ -tzvivfA.oLT^,  ^  ^wjclixi®^,  hanc  habuifle  Apoftolos  fpiritu 
pertufos  non  eft  dubium.&  nos  iftam  divinam  eloquentiam  ex- 
optcmus.  i.Effeaus.  Auditora  refpe<au  I«(/^orw«,fcilicet,  & Gen- 
''" r  *r  ^r^^ '^^  ^"^'^^  ^°'"  "^  nouitate  obftupcfcentes:  Quidam 
rnaii  {ubfannantes,muft6que  plenos  Apoft.  dicetcs  cffe.iTobfer 
In  omni  cc^tu  repcrias  bonos,  &  malos,  ncc  iftorum  futura  per- 
ledta  leparatio,doncc  redierit  iudex  mundi  ad  perpurganda  arc- 
:^mCu^m,Mathr^.2.0bferv  Nuiium  adc6  exceilensopus,quod 
rcprobi  non  derideant.  vide  in  Pharaonefm  Semacheribo,  &  laltam 
Aj^oltata.PefcpopulorumhorumdcfcriptioncmexCofhiogra- 

.hJ^l'f  ^^^'''  ^,M'¥^'  P«  ^«'^«ew  intclligit  eos  qui  orf J 
g  nc,&RcligioneJ«rf<,/crant,quamvi8alibinati.  ?rofelyti  vcrd, 
dierunr\^'"a'  jud  jorum  Rcligioncm  amplcacbantur.  Hi  a«. 
dfvn^TA  '"^'"fn^^^^^Suisioqucntesmagnifiw  Dci  fa- 
mior^^mlt?"n.'^'°^^"P'^^"*"^'  ^^f''^'  VwbumDomini 
S^oflm  tt  A  r''''''/°*^"'P*^^«*^  indagandam  vcritatcm, 
cirrcompcul      -  "^'^"'^  ^  -  *'"'?  ^P^'''""'  impudcntia  tcfte$ 


■■<,]{ 


h'   I 


i,R4i'tt, 


1%  COWMENTARIVS  Cap.II, 

Jl.Verf.  tTifot  «TsjiXeoa^ovTes.vocabiilum  xXewa^wv  contume- 
Iiamirrillonis  indicat,vbi  obrerya,nullumeire  tam  cxcellcns 
roiraculum,cuinonaudeat  cbftrepere,  &  obtreaareimpietas: 
dicuntenimifticavillantes  vinoduiciplepi  funtifti:  DixitE/i 
etiam  Sacerdos  per  ignorantiam  ad  Annam  turbatam  fpiritu  cum* 

labiapr2candomotitaret,ruifrevinopIenam,cuircfpondit,mi- 
nime,fedfpirituturbatafum,  i.Sam.  2.  14.^^/ PetriSermore- 
Iiquorumnomine  ipflaftantium  compleaiturduocapita.  i.re- 
monctebrietatiscrimen.  2.  agit  de  Chrmo,  eiufque  morte,  & 
relurredtioneprircipue.  Antequam  acccdatad  refutandum  cri- 
mcn,  praefatur,  vbi  captat  beneuolentiam,  &  attentionem  reuo- 
cado  m  memoriam  luddorvm,  quagloria  &  dignitatcfuerintcx- 

ornatiaDeo.vtmeliusadofficiumfaciendumcXcitentur.  i.ot- 
[erv.  SpiritusSanaigratiaApoflolisaddit  animos  hac  vicc  in 
tam  celebri  omnium  nationumcorona  UrtrohmU  co:,azmm, 
PriusdumcapercturChril^us,funt  tergivcrfati,  P^m'/:;;  terDo- 
minum  Oium^bnegauit^potentia  ergo  illa  Chrif^i  i^ddit  cos 
magnanimcs.Vide  mMofe initio  pcrterrito  ciim  ad  Vharacmmxu 
teretur.  Ixtd.j,.  In  ifaia  6.  In  leremUi.  In  Damele  10.  alijfqi  gra- 
tia,  virtuteque  fpirituscorroboratis  adobeundum  legationem 
pomini.  2.  Obfer.  Tametfi  Petrus  ordine  primus  loquatur,  nul- 
Iumhicobtinctdignitatis,aut  poteftatis  gradum  mx  reliquis 
Icd  scquales  vnius  cauf?  Patroni  omnes  comparent,  afnfluntquc 
Petro,ybifratrum  vnanimitas  maxim^  laudanda,  qua  rcgnum 
Chnfiiconferuatur,&propagaturi  ^.Obferv.  VcrbumDcidili. 
gentcraudiedum.Beatiquiaudiunt,&cuf^odiuntilIud  Luc  11 
EtdicituraChnftodeMaria,  Chrifli  ad  pedesdifcumbente  vt 
concionanteaudircr,quod  Paflore$potiorepartem  dclegerit-  & 
dcnu61oquamurnosTd>'ccC<5t//^£^,,rtteIoquiaDei.Z«c.  10.42. 
jf^.Verf  Duabusrationibusrcmouetcrimencbrietati<;  r  Eft 
probabilis,Non  eft  diei  hora  tercia,qux  poteft  noftrx oaauarre- 
fpondcre,  ergo  non  funt  ebrij.  Apud  Germanos,  noflrique  tcm- 
porishornmesnonvaleretconfcquens.  i.obferv.  LicetChrif^i 
fcruis  falfo  tradu^is  apologia  vti,  fcque  purgare  :  fccit  Chriflus 
Matb. ii.faidm  A^,2^.  nequc  damnadi fumus indida caufa.  Deut. 
J7&  19.  Jfl.7. 51.  2.  Obfertt.  Mane  non  eft  indulgendum  poti- 
bus.  jp.j.  2.  Vafurgentibusfumm<|)mane,vt  potum  inebrian. 

tcm> 


'.;  I  I 


Cap.II.        IS    APOSTOLOR.  ACTA.  j# 

tem,  fcaenturpraerogantibusvfque  ad  crepufculum,  vtvinum 
incenditipfos.  2.Ratio.  Eftneccffaria,Ioquuturper  Spiritusfan 
ai  infufam  gratiam,  Ergo  non  funt  ebrij.  Antec.  probatur  ex 
loelecap,2.  2  8.Erit^uepoftca,vteffundamfpiritum  meumfuper 
omnem  carnem,  &  prophetabunt  filij  veftri,&  fili,^  yeftric  Se- 
nioresverrrifomniafomniabunt-Iuuenesveftri  vifiones  vVdd 
bunt.Quinetiamfuperferuos,&fuperancilIasdiebus  iliis  ef- 
fundenslpiritummeum.Erf^m  oftenta  incoelis  &  in  tcrra  fan- 
gunicm,&ignem,&eIationesfumi.Sol  ipfe  vertetur  in  tene- 
bras,  &  Luna  in  fanguincm,  antcquam  venerit  dies  Iehov«- 
Mngnus,  &  vcrenduserit^uc,  vt  quifquis  inuocauerit  Nomen 

Ichovar,cripiatfe.QuibusfcilicettcmporeMeil]iefeabundanter 
communicaturum  dona  SpiritusSan&i  in  omnis  gencris  homi- 

nis.ciarequepatcfaaurummyftcriumfalutis  in  Chrifto.  i  Ot- 
firv.  Prarcipua  Spiritus  Sanc^i  dona,funt  iUuminatio,  c9nfolatio  ad- 
pptto,  perfpintum  harcditatis  noftraearchaniobfignata  Ephe  i 
2.  Obferv.  Regnum  Chrifti iam  fub  Evangclio  eft  ampliatum,& 
cKlud^is  &  Gentibus  fide  donatis  corrogatum,  gratiaquc  Evan- 
gelicavbcrior.  Vide£zu?J;.  Prophctiximplctionem.^./.dc  a- 
quis  emanantibus  ex  lumine  Templi,  &  aftiirgcntibus,  &c.  Et 
Math.  1 1.  De  vi  illa  quam  patitur  Regnum  ccelonim.Sumus  cra- 
ti  propter  copiofam  hanc  gratiam  verbo  gratiar  oblatam  .  Porr6 
triahabethaccJw/tfPropheti^Epars.i.  Eft  pcrhibitio  effufionis 
abundantisdonorumSpiritusSanaiinomnemcarnem.  2  Sta- 
tus  mundi  tuibulcnti  fubEvangelio,  &  tempore  Regni  Chrifti. 
3.  Modi  quo  eledi  poft-ent  effugcre  omncm  periculum,&  ferua- 
ri.  i.Ofr/av.  Pcrgradus  certos  dona  Spiritus  communicari  fo- 
lent-  Proinde  a  patre  luminum  enixc  petamus&  expeaemus  il- 
iius  lapientiaEdivinacincremcntumadfalutem.  2.  Obfer.  Chrifti 
Rcgnumtametfl  flt  pacificum, refpedu  intern^,  ad  fpiritualis 
pacis  cum  Deo  in  fanguinc  crucis  Chrifti,  tamen  no  eft  liberum 
a  turbis  mundi,  quarum  occaflo  partim  eft  in  ekais,  vel,  vt  ex- 
crceatur  corum  fidcs,  patientiavc  exploretur,  aut  peccatum  in> 
ft^rcns  coerceatur,  vel  ne  exorbitent  a  Domino.  juxta  illud  Da^ 
^^du^Ame^namaffiximme,abmm:  fed  pr^cipuacaufa  eft  in  Re- 

f/cT.!-^ ^"/r"'?^ ^"^^"^  rcgnans,  omnifquegencrisiniquita- 
tcs,quibus  fcfc,mplicant,vt  vtficfe  res  habet,  Caufas  tamen 

'^    '  turba- 


D 


3 


hr 


i 


i 


$9  C  O^IMENT  ARI  VS  Cat.K, 

turbatl  j8c  commoti  mundi  in  eledos"rcijciunt,  vt  apud  Tertul- 
lianumlcgereeft,in  ApologcticocontraGentes  impij  &  ciu- 
deles  ChriftiAnorum  perfecutores  has  calumnias  ijs  impcg^- 
runt.  I.  DixeruntChriftianos  vefcihumanis  carnibus ,  itaquc  ^ 
fiiio  -,  fuos  madare,  addunt  &  crudis,  necnon  efle  inceftuolos,  ^ 
atque  capitis  Afininijfolifque  ac  Lunac  adoratoresjeuerfores  Ro- 
mani  Impcrij,  proditores,  feditiofos,  excitatores  terrx  motus,6c  .' 
tumultuum,Sc  qux  non  affingunt  impij  &c  atroces  hoftes,  igna- 
rique  rerum  hac  tempcftate  Evangelio,  eiiifq^e  Dodoribus,  & 
profcflbribus vt  &  rebeilis  ille populus  iudaicus  Urmitx,  tempore 
44.  lege  Yt.um  propriam  iudiciqrum^  Dei  eflufoium  caufam 
nimirum  peccatum  paflim  imperitas  pra:tereunr.  Has  turbas 
lignis  quibufdamindi€at,quaj  funt  duumgenerum.  Autcnim 
occurrunttemporeregni  Chriftij&funtpartim  coelcftia,  partim 
terreftria.  2.Aut  non  longe  praecedunt  fecundum  Chrifti  ad- 
uentum. 

Cceleftia,  vt  flammx  i^nejci  faltantes  Capraj,  Dracones 
igniti,CometiE,Steliae  oblonga:  inftar  cnfis,  &  id  genus.  Terre- 
ftria,  terrac  motus  partus  monftrofus, Riuorum  in  fanguinem 
conuerfiojAquaruminundatio.  otfi?rrrff.  Cnmha:cfignaoculis 
obijciuntur,  cogitemus  Deum  iratiiim,  &  vindJcempcCcatornm: 
hjEcque  pcenam  &  vindi<iiamprdtendere.  i.OhferV'  Dominus 
vno,  aut  alio  modo  pracmonere  follet,  antequam  pledat  in  -(i^^gi- 
ptijs  originali  mundo,  lerofolymitanis  ,  quot  medijs  vfus  an- 
tequam  extremo  affccit  fupplieio,  hincdifcefingularemD  e  i 
efleclementiamquinon  vult  mortem  pcccatoris,  fed_cpnucr- 
tatur,  viuatque,  ?i.ff/;.55,  Pr^iccd^ntiafignafecun^jumaduen- 
tum  filij  hominis,  Sol  in  tcnebras  jvcrtetur,Luna  in  fanguinem. 
Obfervatw.  Propter  peccatum  inucijtitur  rerum  crcatarum  natu- 
ra,idcirc6  peccatum  deteftanduni:  ciim  propter  idomniava- 
nitati  funt  fubie<5la,  ingemircantfjiue,  &  vna  parturiantadhoc 
vfque  tempus  expedent^uc  revelationem,  &  libertatem  gloris 
filiorumDei^2?ow.8,  | 

2 .  Obfervati9.  Hoc  die  Jehovd  magno,  &  reuerendo  omnes 
comparebunt  coram  tribunali  Chrifti,  fine  perfonarnm  acce- 
ptionc,  omniloco  appellationibus,  antdefcnficnibuspritclufo, 

•  j    '       ."''     •'•  CuiqUB 


Cap.II;  IN  APOSTOLoR.  ACTA.  g^t 

cuique  reddetur  fecundnm  opera,  id  eft,  opera dcclarabunt iu- 
ftos:  ctenim  eledi  omnes  antc  diem  hunc  fidc  iuftificabuntur, 
cumhicdiesmagnusnonfitdiausadiuftificandum,  fedadrc- 
tribucndum  cuique  fecundum  opera,  vitamnimirum  a:ternan\ 
i)s  exDei  gratia  qui  pcr  fidem  Chriftiiuftitiamapprehenden- 
tem  prius  in  hac  yita  funt  iuftifi.cati  •  reprobis  vero  fempiternas 
pttnas,  qui  abfq-  iuftitia Chrifti  .imputatiua  delicuerunt,  &  pc- 
rieruntinpeccatis.  -  f 

3/  F^rsTrjhetU.  Exponitmodum,  quoeleaipoflTuntfalui 
evadere.  Promiflum  cft  gcnerale.  na;.  Obfervatio.  Gratiaof-, 
fertur,  &  falus  omnibul,  quod  quidam  pereant,  prenes  ipfos 
eft:  ncque  illaviribus  noltris  comparatur,  fed  pcr  Chriftum 
ncquiritur,  firque  noftra  per  fidem.  £ftque  ex  hoclocoinuo- 
cationisDcipatrisinfilioeffeaum,  qu^equidem,  inuocatioefl 
Spiritus  Sanaiaaio,  Rem.  8.  Angeliitaque,  &Maria,  Sanai  e- 
tjam  non  funt  invocandi  patet  ex  hoc  loco,  vt  Rrfw.io.i;.&  pfal. 
51.  Inuoca  me  &  inuocandus  proinde  D  e  v  $  pater  in  filio  me- 
diatoreper  Spiritumi  &fic  prouteftereglorisDci,  falutifque 
noftra  poftulata  confequemur. 

i2.  Verf  Secunda  pars  fcrmonis  Petri  eft  de  Chrifto, vbi 

habemus  cius  perfonam  defcriptam.  2.  Aaioncs^&paiTiones 

cuifdem.  Sedprimum,quidefcribiturvocaturIefus,ideft,Ser- 

uator,  quodnomcnDeifiiioalyAngclocftinditum.  Obfervatio. 

Salutemhaberaus  perChriftum,  Aaor.4.  Necenimaliudno- 

men  eft  fub  ccelo  quod  datum  fitinterhomines,  perquod  opor- 

teat  nos  feruari.  Papifta:  fic  duplicitcrpeccant :   i.  Nimium 

tnbuunt  nudonomini,  diamt  enim  nuda,  &  mera  nominis 

pronuntiatione  Dcemonas  profligari,  vt  Xhyrraus  Icfuui- 
.ajter. 

I.  DerogAnt  rei  fignificats,  nam  Chrifti  meritis  iungunt 
noitra  opera,lic  nos quodammodo feruatoresefle volunt.  2  Sa- 
nstaetioncs  noftras  pro  temporalibus  panis.  3.  IntercelTioni 
^. »  R  I  s  T  I,  addunt  Angelorum,  Sanaorum,  &  Maria:  Vir- 
ginis,  quam  imperare  afleruntiure  matris  filio,  vt  annuar. 

Av<r|.ii  dmTV  Sl«  et;7-o<re«r«'y^ev.  HicDei  filium  reuera  eflc 
.uomincm  uidacatur,  atq;  qtiam  D  cum  cflb  per  «Tta/a^ft  5,  crvfxiU. 


% 


32 


commentArivs 


c  Ai».ir. 


h^    ! 


&  rej>arc<,  ab  ipfo  icdita.  Oft/f»'.  Cljriftus  in  vna  v^c^eco-w  eft  vcre 
Dcus,&  iiomo  no  hominis  idea,  fed  reapfe  homo  nobis  per  om- 
nia  iimilis,excepto  pcccato:  at  quitritur  nunquid  peccarit  Chri- 
ftus  in  Adamo,  cu  natura  afTumpta  ibi fucrit.  R.non,<juia  Chri- 
ftusnon  cft  genitus  pcrnaturalem  propagationemex  Adamo, 
Xo/w.j.inquit  Apoft.ficut  per  vnum  homine  peccatum,  it.^mors*: 
Non  dicitex  vnohomine  lignificans  Adamum  nullispropaga- 
re  corruptioncm  ftiam  nifi  quos  gignit.   Pr^tcrea  eft  in  Adamo 
nonlimplicitcr,  vt  alij  homines  funt  fedinparte,  nimiriimre- 
fpediuftibftantijequamindeaccepit,  fednonratione  propaga- 
tionis  fubftantia  perordinariam  gcnerationem.  Homin»salij 
funt  ab  Adamo,  &  per  Adamum,  fed  Chriftus  cft  quide  ab  Ada- 
mo,fed  non  pcr  Adamum  vtcaufajn  procreantem.  Habet  Chri- 
ftus  corpushumanumembrisfuis,&partibus,tribufqucdimen- 
fionibus  prarditum,  locoque  circumfcriptum,  animam  etiam  cx 
nihilocreatam  per  potentiam  divinamvtnoftraeft,  mentera- 
tionc,  voluntatc,  &  affedibus  imbiitam  vt  gaudio,  dolorc  ,  vi- 
dendique  potentia,  audiendi,  olfacicndi,  tangendi,  guftandi, 
comedendi,  bibendi,  dormiendi,  digercndi :  Necnon  naturam 
infirmitatibus  generaiibus  obnoxiam,\tllti,dcfatigationi,igno- 
rantiac  rerum  quarundam ,  qu?  pofliea  fenfu  cognofcuntur  incre- 
mento  ftatura:,fapientiaeque.  Veriimperfonalibus,&  ijs  qua:  ex 
pcccato  obueniunt,  minime  infeftam,  vt  eft  acgritudo ,  morbus, 
febris,  &  huiufmodi: flquidem  Chriftus  non  perfonam  alicuius, 
fed  communem  naturam  affumpfit.  Ergo  tametfi,  vt  Angelus 
Deihumanafpecic  Abrahamoapparuerit,  i8.Gf«f/Kunctamen 
cum  vt  Angelus  foederis  gratiac  fefc  in  carne  manifcftauit,eft  re- 
uera  homo  duabu.;  naturis  coftans,  in  vnionc  hypoftatica,ijfque 
nec  confufis,  nec  permixtis,  nec  altera  in  alteram  converfajqux 
quidem  eflcntia,  proprietatibus,&  operationibus  diftinguutur, 
Itaque  humana  Chrifti  natura  non  eft  vbique,  tametfi  divina 
vbiquc  flt  cum  qua  humana  indiuulse  cohaeret,  iTcuti  Sol  in  fuo 
cfl  loco  ccelcftij  Radij  tamen  folari^  cum  Solc  cohaeretes  in  va- 
lijsterracIociscfrcpoflunt.EthaEC  affumpta  Chrifti  naturanon 
eftccelitusperMariarVirginis  aluumtanquam  canalem  tranfi- 
ens,  vt  AnabaptiftsE  fomniant.  Atqlic  illud  loan.i.  Nemoafccn- 
4k  iucoelumnilifiliushominis  quidcfccndit,qui  cit  in  coelo 

1  didum 


Cap.II.      in  apostolor.  acta. 

didu  eft  perxo/v«v/c«^  ;^.a<^ccr«v,  iIIud4;quodhabet^ 
deChnfti  corporc  ccelefti,nihil  aliud  f?^„ /ficat  Apoft.n  fi  corpu^; 
Chrifti  coeleflibus  donis,  gratia  nimirum  &  gloria  efl-e  exoriia! 
tum.  Pr^terea  obfcrua  cum  cadem  flt  Patris  Filijquc  efl-cntia,  hi 
hoc  difcrimen  eft,  quod  perfona  filij  fubflftensin  Divinaefl-en- 
tia,  qu^  quidem  eft  impartibilis,  manifeftataflt  in  carne,  i  T;- 
mth.^.  Qux^c.<rc.^uu><r,s,ciim  Ih  adio  ad  extra,  vt  vocant  cft 

AarfiTi,PJ^m°"''""'^"-"''"^'"^'^°^^^"^'  ^'^  terminatiue'eft 
Ac^tio  fili,  afl'umentis,&  incarnati  propria,  conueniebat  ver6  fi- 

hum  fecundam  perfonam  carnemWumcre,  quia  in  eo  omnia 

lential^,  j/Wr.i.  jdoneafuitadreparandumimaginem  luftiti^e 
&  Sand.tatis  amilfam.  3.  Filius  Deijdoneus  ad  efhciendum 
nos  fihos  ira^per  naturam,  Ephefz.  Dei  filios  ex  gratia  Pater  n5 

umn;?  "?'^'".'^^'^^''P^^^^^-  QH^re  concludo  fili- 

Tr^^Z'lT'  n'""^''"  perfonamopokHfl-cin  carnepat  - 
de^'.^  A         """  ^'"'"'  verumque  hominem  efl-e.  Deum  qui- 

.rm  v^ r"  ""  P°"''^  '^  P^"^^""^  ruftiuedum:  Homii^em 
•  iam,vtpatipotuerit  in  ea  natura,  qua;  peccauif  &  oblirata 

ChrlM"\''"  legcm    Mediatore^m  no^ifa.deds  hTbXt 

^«  3e^r,r®-  fuperau.t,  qux  humanr.m  naturam  afllimpnm  me 
r  o  eftcac.aque  potcnrem  efi-ecit  ad  Redemptionis^pTs^^ 
fandrficarenturque  clcdi,  vitique  donarentur  a:ten' aTqux  oui ' 
x^  ^:;-;  P--;-^ P-l^--'bus  facftis.miraculis,^^fig^"rs2  ul 

Ip  urTfld  " Ne'"-'  ""  '  ^°"l^^^'°  1-^^"^^°  diuViir^o^Muod 
Km  ^terno  V  ""^"^.V^^^»  ""^*  '^^' '-  Nam  pcfllmum  7«i. 
W  Ben^  .;^  '"'"".^"^'^'  '°"^^^°  ^'"  ^P""^"m  finem  defti- 
•<iua  Vfe  e"n^'nlT'''"-V'"''"^  '"^^^^S^"^  inftrumenta: 
etll  neceSo  .^!?f  °'''  "  •  ^""'  ^va^roAoy.rcr  coram  Deo, quia 
icnn  tam^^n^^^^^^^^^  ^ci  decernentis, 

cipe  SaTana  Dar^P  u  •''"'  ^-^^^'  ^^^  P^«^"^  ^  ^^"^^"ru  prin! 
Set  in  mS  fi  '^  '"Semta  corruptione,  ^ua:  tant.i  propen- 
«inmalum,  fin^qucmalumpf^ftitutumLbeantJullatc- 


11. 

'  i 


'A 


t 


34  G  O  M  M  E  N  t  A  R  I  V  S  Cap.It^ 

luisexcufaripolTunr.  Obferv.  Cumaperte  dicat  hos  Jud^estmi 
fcelerispatratoresefleiniuftos,  fequitur  peccatum  publicu  pu- 
biice  arguendum>  i.Tmoth./^Etchm  omnibus !«</<«« hoccrimcn 
impingatur,vtquidamtantum  aftoresextiterintjhinceft,vtco. 
fentientes,  confultores,  &  mandatores  rei  habeantur,  tametfi 
facinori  manum  no  admoueant.  D<cvi(ihGmicidaaN4ffo<?«?  Pro- 

pheta,2.5iiw.Y2.appellatur,quodmodumpr«ftitueritrrixintcr-j 
iiciendi.  2.  Ohfer.  Genus  mortis  cil  Crux,qux  etfi  getibus  fit  ftul- 1 
tiiia,Iuda:is  etia  offcndiculo,nobis  tamen  Chriftianis  in  ca  glo- 
riandum,cum  merito  fanguinis  crucis  huius  pcccatorum  remif.j 
iionem  habcamus,  ncc  non  eiufdem  efficacia  renouemur-  addo 
ctiam  alegismaledidione  nosexemptumiri,  ciim  nuUafuper- 
fitcondcmnatioijs,quifuntinChriftojKf?«  S.i.Paflus  ergo  eft 
Dei  filius  hoc  ignominiofum  primiE  mortis  gen  iiSi  id  eft,  Aninu 
a  corporc  realem  feparatione  cum  fenfu  irx  divin.Te.SecundamqJ 
mortem  fed  hoc  fenfu  vt  diftum  cft  per  apprehenfionem  ira:  di- 
vin^,  verum  a  vultu  patris  fauo^eque  nunquam  in  totumfuir 
feclufus.  Etcnim  in  medijs cruciatibus  clamauit,Deus  mi  Deusl 
micurdercliquiftimc.  Obfervat.  Non  debemuscommoueri,& 
tangi  compaftionc  quada  vt  Papiftx propter  vehementes  Ghri- 
fti  pafiiones,  neque  angi  ob  iudlum  Mariac  Virginis  propter  filij 
mortem,necodioinflammariaduerfus  r«</«ewpatratores,fed  ani-| 
inis  expendere.quam  fitDeo  exofum  peccatu,&:  nobis  deteftaii- 
dum,  quamqueimmenfusfitD  e  i  amorergagenushumanum)! 
qui  in  falutem  eiedoru  fuo  ipfius  lilio  non  pepercir,  &  deniquc, 
quor,  quantaque  bcneficia hinc in nos rcdundarinr,  pr«rertima 
mortenosefl~eliberato5  :  a  primat  quidem,  quod  nobisnonilt 
peccatipcenafedtranfitusad  vitamfoeliciore' &  a  fecundaoni' 
nino:  nam  rcnouatipcrfpirituminrefurredione  Chrifti,  fecun- 
dam  mortem  non  funt  guftaturi,  A^oc.20.  mpriamur  itaquc  pec- 
catis ;  &  clcmentis mundi,  Colofi. 

24.  Verf.  Um  de  refurre^im  Chf tfii.  Deus  pater  dicitur  filiunl 
cxcitauifTe  per  diuinam  potentiam5&  filius  fefc  eadem  potentia, 
loan.i. dcftruite  teplum  hoc,  & tertio  die  fufcitabo.  Spiritws  cti- 
amrandusjKow.i.^.SequiturChriftumeireDeifiliumjRow.i.^. 
£c  viuorum,  mortuorumq^ Dominum,2?ow.T4.Sacerdotiu etiam 
Chiifti  eile  perfe.dum,etenim  fi  non  refurrcxifiret,efremus  adhuc  | 


Ckf.lt  IK  A>OST6lor.  ACTA.  3^ 

in  pcccatis,T.O)'.i5.&  nos  effe  iuftificatos,  F0W.4  necno  fan(5ti- 
ficatos,  atqj  generali  in  omniu  refurredione  nos  ad  vitam  .Titer- 
nam  rcfurredruros,  U.6.  Quod  dicitur{folutis  doloribus  mortis) 
id  eft,niorte  dolorum  animi  &  corporis  plena.Itaque  ciim  mors 
viderctur  clfe  ipforum  uolorum  vidoria,  ac  impcrium,Chriftu8 
merito  dicitur  lethales  iftosdolores  fuperafTe,  cu  mortuus  mor- 
tem  vicir.in  f  ternum  cum  patre  vi<5iurus.ProbaturprimuChrifti 
refurrcdiio  a  potentia  divina.cui  nihil  poteft  reflftere:  &  verf%^, 
idem  teriimonioDauidis  praidicetis  non  modo  refurre<ftioneni 
Chriftijfed  etia  in  ipfo  fepulchro  ab  omni  corruptione  fuiflfe  im- 
muncm.Proponirur.i.teftimoniii  Dauidis.qui  cft  typus  Chrifti, 
cxrpoftea  de  Chriftoclare  exponitur.Duo  funthoc,vcr/ii.quidfa- 
cit  Dauid.z.proptert^uid.Qu^id.?  profpiciebam  inquitDominum 
coram  mefemper,autDominumihiiugiterpropono.  Notemus 
duoin  Dauide.i.fidem,quaimpclliturad  proponendu fibi  Jfi!>tf- 
r.m,Pfx. 1 2 5.  Vt  oculi  feruoru  attendunt,  8c  obferuant  Dominos 
fuos,& oculi  ancillarum  dominas fiias,fic oculi noftri  refpiciunt 
Jf/;ov/i;;;,donec  nobis  opem  tulcrit.  2.0bedientiam,qual€  videas 
iii  AhrAhamo,(ini  iuiTus  ambularc  coram  Jehova  cbtcmperat,  man- 
datifque  eius  obfequitur,  &  de  migratione,&  de  filio  ma<fiando 
Jfaaco.Hxc  duo  reperias  inChrifto,hic  reuera  fignificato.fidefci* 
licet.  Namquatcnus  homoinDeumpatr«fidcrecubuit.  2.  O- 
bedietiam,  cum  obedicns  fadlus  fueritad-mortem,  imo  mortcm 
crucis,P/;//.2.&:torovitareumcuIopatreglorificauit,munufq-fi- 
bi  impofitu^bijt  fidcliter  etia  cum-  anim?  pofitione.iiO^/fr.fide» 
&  obedientia in  Dcum  ocuios cohijciamus  in  omnibusnoftria 
aitionibus,  ficfuturum  diuina  gratia,  vtrariuspeccemus.  SettecA 
//i.j.Epi/r.^lir^^/^.^^.adnoscoercendosaboccultispeccatisiubcc 
pr.xftituamus  coram  nobis,  ^  adcfTe  fingamus  Scipiommy  Idiium 
aut  Catonem  Cenforium,  quinos  virga  cenforia  expioret  fic  fignifi- 
cans  fore,  vt  minus<lelinquah)U5.C^uaiito  igitur  magis  Dominu 
proponcrcmus  ob  oculo$,qui  omnia  contueturj  ef^jj^ji^royvtt-. 
^VS.nernoq;  hominum  cius  confpeiSu  vdieat^vitarc,  P/i  ^p-Be- 
ne  nobifcutTi  agetur,fi  Dominucotemplemur.  lo/epfewrefpicicn» 
LT*""'^  induci non|)Otuit  adpatradum  adultcrium,  G^w.^p. 
2.Gt/^r.Difctin>eneft  inter  pios,&  impios,pii  Dominumprxfti- 
tiitum  habenriimpij  y«r6,vtidoloIatri«id<jIiifuum.Afi£o(  nuUu 
peum.agnoicunt,dicuntq;  cum corde fiio  non  eflc  Deum,?/:  14. 

E  2  ^vyjKQ^ 


I^. 


l6  COMMENTARIVS  Cap.II. 

*«/X<x©- eu/Sf  cijrG-fuiim  habetgeniuEn-.rniincIanijmundiij  vo- 
Juptuoli,  voluptatem ;  fornicatores,  ftridinellas  fuas  •  adulteri^ 
focarias  fuas..  Principcsmundi,liominum  multitudincm,in  qua 
rccumbanr.  Sed  varilli,qui  facit  carnem  brachium  fuum  ,  fub- 
trahitque  alehovacorfuum,  lerm.  17.  &  vt  dicam  verbo,quod 
iproium  prauisaffcdibusadlubefcit,hoc  fibi  proponunt  negle- 
«ao  Domino.  Longe  aliter  D4virf,  &  Damel,  qui  aperta  feneftra 
Jerofolymam  afpexit  DiyinjE  praefentiae  locum,  Dan.6.  Quare  con- 
cludo,mentis  oculos  in  Dominum  femperconuertendos,  Vtpie 
&henefUinhac  vita^fande  etiam  verfemur.  Quid  fequitur: 
Qii^oninmeftmihi  ad  dextram,  he  concutiar.  Obfer.  Pra:fentia 
lehoviE  potens,  &  mifericors  tutos  nosreddit,  &  ob  cmni  peri- 
culo  immunes,  Tfal.17.  Dominus  mea  lu3f,&falus,  Idcirco  ncn 
timebo,  fi  terra  moueatur,  montefque  in  mare  traijciantur.  Qui 
cernitoculisfidciprxfentem  Dominum  ncquaquam  mouebi- 
•tur,P/rf/.i2  5.Quiconfidit  in  lehova,  riabitficutmons  Sion,& 
in  acternum  non  remouebitur,  tametfi  fieri  poffit,  &c  plerumque 
fiat,  turbetur  fidelis,  iacaeturquc  affliajonum  procellis,  nihilo- 
minus  tamen,  vt  nauis  anchorac  innixaj  fluaibus  agitata  ftatio- 
nem  non  deferit ,  nec  amittit  anchoram,  ita  cenfcndum  de  fide- 
li-,qui,quanquamaffligatur5  &  rorqueatur,  atque  huc,illucquc 
iadetur,  tamenanchoracfidei  ira  incumbit,vt  nunquam  defe- 
rat pctram  falutis.  Dominum  lefum  Chriftum,  i.Cor.  4.  8.  dum 
in  omnibus  premimur,at  no  coaraamur  ^  ha:fitamus,at  no  pror- 
fus  hreremus-  perfecutionem  patimur,  fedin  ca  non  deferimurj 
deijcimur,atnon  perimus.  Dcminus eH mihi ad dextram.  Obfer.Do- 
minus  eft  Tprxiio  gencrali  praefentil,^^  providentia  in  rebus  om- 
nibus:  In  Ecclefia  militante  per  gratiaiii,  in  triilphante  per  glo- 
riam,  &  Deitas  in  humana  Chriftinatwrajrcc'/L<a^.xctc,  colof  zAd 
eft,  realiter,&  perfonalitcr^adefl  etiam  eled:is  gratiose  ad  mife- 
ricordiam  ipfis  communicandam,  iufleque,  ad  cafligandum  be^ 
3te,  vbi  delinquerint. 

26.  Vnf  TroptereaobleBatamenciirtkem.  Ohferv.  PrxCemli 
JDomini  cailfa  eft  veri  gaudij  internii  &  fpiritualis,  fed  natura- 
lis  eft  a  natura,  Garndiis  a  carnc,  Mundani  a  mundo,  qua  gau- 
dia  cito  evancfciint,  cum  hocfpirittiale,&  folidumab  elcais 
aufcrri  non  poilitj  Im.  capitc  dccimofcxto. 


i 


.. .( 


■i.. 


pifml 


Cap.II.        IN    APOSTOLOR,  ACTA.  37 

i.Obferv.  Lingua  eleai  hominis  praidicabitDominilaudcs 

contra linguac  abufum,vide  lac^.  3.  Obferv.  Mors  eft  quafi requi- 

cs  quacdam,veldormitioiuxta  celebrem  fcriptursphrafin.  Apoc, 

14.  Beatiquiin  Domino  moriuntur,requiefcuntenimalabori- 

busfuis^quare  etfiaffligamur,nobistamen  certa,&cadem  pla- 

cida  proponitur  refurredionisadvitamexpeaatio,  etiamfipe- 

regrinemur  a  ccelefti  patria,  noftra  tamen  peregrinatio  fincm  eft 

habitura  quietum  cum  fpe  refurreaionis,  lob.i^.  Martyrcs  huius 

refurreaionis intuitu, multa  pro  Christo  libe^ter  fubierunr. 

3 .  Obferv.Exitus  hominis  diverfus  ab  exitu  beftiiac:Etenim  Befti^ 

caro  non  requiefcitin  fpe.Sedquomodo  diciturEf^/f/.^.ip.eun- 

dem  effe  filiorum  hominis  eventum  &bruti,  ambo  enim  mori- 

untm^  Rejp.  loquiturfecundum  humanam  rationem-,nam  exfa- 

aorum  fimilitudine  fimilis  vtrifque  videtur  cventus.  Sed  addic 

Verfii.  Quis  animaduertitfpiritum  hominis  furfum  afcenderc, 

&  beftiac  deorfum  tendere  :  quibus  innuit ,  animam  hominis  e- 

leai  cum  non  educatur  ex  materiei  potentia,  fed  creetur  ex  ni- 

hilo  per  potentiam  Divinam  ex  quo  fuerit  egreffa  corpore  mor- 

tali  furfum  tendere  ad  Creatorem.  Animam  vero  beftiic,  cimi 

eliciaturexpotentiamateriaefimuljcumcorpore  interire,  &;  in 

pulverem  redigi.  Verf.  17.  Quoniam  non  derelinques  animam  meam 

tapud  inferos:  id  eft,  non  permittes  me  permanere  in  fepulchro. 

Hephes,  fignificac  hominem  corpus  animatum,  Leuit.1.1.    Ec 

•\CXA  pro  toto  homine  accipitur,  Roman.  15.1.  Tratfa  ■^vxy.  Sc 

i.Coritttb.ii^.  45.  eyeve-r  WfaT©-  tt/)fU7i&'  A^a^  aj  -^v^yv  iuca.);. 

Sceoly  fepulchrum  fignificat,  Genefiy.  Dcducetis  canos  meos 

in  fepulchrum:  Scnfus  ergo  in  D^T/^^Kpcrfona  typo  Chrifti  non 

dereiinques  me  Davidem  in  fepulchro,  fed  vi  refurreaionis 

Chrifti,  qui  eft  Refurreaio,&  vita,  loan.  1 1.  me  fufcitabis.  Quia 

Papiftaj  perperam  hinc  colligimtrealem,  &localem  defcenfum 

Chrifti  ad  infernum,rationibus  hocrefellemus,  &  diluemus  ea, 

qux  pro  fefe  afFerunt  argumenta.  Sed  primum,  vt  conftet  de  qno 

rnaxime  loquantur  inferno,  ciim  plures  ftatuant,  Species  eycu- 

tiemus.  1.  Suntarchiteaatiinfernum,  vt  vocantpuerorum,  in 

quo  funt,  vtdiaitantpueri  hac  vita  decedentes  fine  Baptifmo, 

privati  ibidem  & :grari4&  giorii  fcd  nuUa,  faltem  admodu  ex- 

'gu^>  &fere  non  fcnfibilipoenaafficiuntur,  propterea,quod  non 

E  3  pecca- 


jS  COMMENTARiyS  Ca?.!!. 

peccarlnt  adualitcr,  fed  tantum  in  Adamo,  fccundum  illos. 
Primiim  eirant  hic  quod  tribuant  Baptifmo  hanc  ncccffita- 
tom,vtliquinon  baptizati  moriantur,  ferantur  in  Infernum, 
ciim  privatio  Baptifmi  non  fit  exirialis,  fed  contcmptio,  vt  lo- 
quitur  B<rrnl;4rii«:  abfit  dicamus  omnes  in  Deferto  incircumci- 
fo?,  iam  clTe  in  Inferno,  &  omnes  Circijmcifos,  &  Baptizatos 
cfle  in  coelo.Et  etiam  ponunt  infcrnum  fine  pcena  fenfibili:  Lo- 
gici  dicerent  hic  effe  in  adiedo  repugnanriam. 

2.  Infernumpurgandorum,fiucpurgatorium,vt  corumyer- 
bo  vtar,  inquoeffe  dicunt  animas  eorum,qui  pro  vcnialibus 
peccaris  non  fatisfecerunt,  aut  mortalibus  plcne  perfupplicia 
temporalia :  has animas  dicunt priuatas  cffc  gloria,  affici fenfi- 
biii  poena,  fed  non  priuatas  gratia,eafd€mver61ibcrariviuen- 
rium  precibus,  &  fadis.  Muhi  funt  hic  errores,  primum  com- 
mcnti  funt Purgatorium,  qnod fcriptura  facra  non  agnofcit .  2. 
Diuifionem  faciunt  peccatorum  contra  vcrbum  D  e  i  fcrip- 
tum,  cum  omne  pcccatum  naturi  fu^,  qua  pcccatum  eft  fit  mor- 
tale,  Rom.caf.6.Iacob.cap.  i.  3.  Derogant  meritis,  &  farisfadioni 
Chriftijciim  volunta  nobis  fatisfieri  pro  pcccatis.  4.  Gratiam 
impofiibilemponuntinlnferao.  5.  Preces  pro  mortuis  ftatu- 
unt,  8c  liberationem  per  preceSiquod  fieri  ncquear,  ciim  cledo- 
rum  animx  fint  ccelo  inclufac-,  rcprobomm  vero  in  infernum  de- 
truf«,  vndc  evocari  non  poffcnt. 

5.  Vocant  limbum  Patrum>  &  Sinum  Ahrah^.  Dicunt  hic 
sffe  animas  patrum  defunftorum  ante  Chriilum  incarnatum, 
&  paffum,vt  ifaaciMc^hi,  Ufephh  Davidis,  aliorumque,in  quo  lim- 
bonullam  putantcffe  priuarionem"graria;»nccfenfibilem  pcc- 
nam,  fed  tantum  glorix,  quaper  paflionem  Chrifti  frucntur  hoc 
raodo:  Chriflum(fcilicet) polt  exaaam  paffionem  in  hunc lim- 
bum  dcfcendiffc  atque  bas  animas  redemilie,  6c  Uberaffe.  Pri- 
miim  limbum  patrumexcogitaruntfine  fundame«to  veritatis. 
2.  Sinum  Abrah£  pcrpcram  intcUigunt,  ci^m  «ihil  co  fignificetur 
pr«tcr  locum  in  quo  colligunturfandorumanimae,  polTiscoe- 
lumterriumcumPaulo,  i.Corinth.iz.  vclParadifumcumChri- 
Ilovocarc.  Atqui  ponere  tam  Sanftorum  Patrum  animas  in 
inferno  ,cft  perabfurdum.  Sed  probemus  rationibus,quod  di- 
cunteffeavcritatealicnum.  i.SiChriftus  defcendiffet  locali- ^ 

■  "  -' •  ■      .      tcf 


cxp.ir:       iN  APOSTOLOR.  acta:         3^ 

tcr  in  infernum,  Evangcliftaj  non  omififfent  hunc  defcenfum^ 

pr«ferrim Lucas,  qui  totam  de  Christ©  hiftoriam  ax^ /^aj 

pcrfequitur,i.I«£".3.Atomnesomittunt,  Ergo.  2.  Katio.  Si  def- 

cendit,  autanima,  autcorpore^aut  vtroquc.  Deitatem  excipio 

propter  omni  praefcntiam.  Atqui  non  anima,quia  Lucii.  iuquit 

Chriftus,hodie  mecum  cris  in  paradeifo,&  rationi  eft  confenta- 

iieum,vtproportioferueturinter  exclufionem  primi  Adami  e 

paradifo  terreftrij  &  fecundi  Adami  ingreffum  in  paradifum 

cceleftem :  Ergo,  vtprimus  Adam  poft  patratum  peccatum  im- 

mediatcfuit  exclufus,  fic  fecundus  Adampoft  plenam  fatisfa- 

^ionem  admitti  deberet  in  coelum  .   Non  corporer  quia  fuit  in  fe- 

pulchro  intertiumxliem.  Symbola  plurima  gcncralium  Con- 

ciliorum  non  habentarticulumdefccndit  adinferos,  nomina- 

tim  ConciliumNicenum  jn.annos  poft  Christvm  paf- 

fum.  Athanafxj  habet,  fed  ponit  pro  fepultus  eft^  Rationes  adver- 

fariorumfunthiE,  Zrfffe^w.p,  Emififtivincftoscffufione  fanguinis 

teftamenti  ex  lacu  in  quo  non  ecat  aqua.  Irgo.  Reft)ondco  fen- 

fus  eft  peccato  obiioxiosjirx^ue  Dei  C  h  r  i  s  t  v  s  fui  fanguinis 

noui  Teftamenti merit6,  &  virtute redemit.  2.  Ofee  13.  Infer- 

nc(nos  fepulchruminterpretamur)cro  tuus  morfus,Refpondeo, 

id  cft,  C  H  R I  s  T  v  $  vcl  fpoliabit  infcrnum  omni  poteftate, 

vcl  fepulchri  terrores  a  fuisamoucbit.  5.Mrffb,r4p.i2.SiciitItfW/f* 

fuit  in  ventrc  Ceti,fic  filius  homini*  in  corde  terrae,  id  eft,  in- 

quiuntilli,  in infernoj Rcfpondeo.  Atnonfic,  quia  abhorretl 

propofitoj  namPharif«i  fignum  quicrunt,  fcnfibileitaque  effe 

debet,  quod  volunt,  vt  eft  mors,  &  rcfurrecErio  C  h  r  i  s  t  r, 

at  dcfccnfus  animac,  non  cft  fcnfibilis.  Irgo.  addo,  fiincordc 

tcrrae fit  in  infcrno  tunc  ciim  dicitur ab Ezech.cap.ir.  Tyrum effc 

fitam  in  corde  marium,erit  in  inferno,  &  perabfurda  hac  af- 

fcrrione  definiunt  inferno  locum,  qucm  Scriptura  non  deter- 

minat.  4.  i.Vetricap.i.verf.i^. habeturC  h  r  i  sx  v m  viuifica- 

tum  Spiritu,  pcr  quem  eft  profedus ,  &  praedicauit  in  carcere 

detcntis.  Refpondeo, Senfus eft.  CHRisTvai  noa corpora- 

li  pratfenda  ,  ireque  animi  incarceiaris  aninrabus  in  infer- 

no  pr;£dicauit,  fed  vi  Divinitaris  fuae  agente  in  t^oachoxth^U 

iibus ,  &  refra^aarijs  mundi  Originalis,  annunciauit  pceni- 

£«ntiain* 

Contra 


■.ni 


40 


11 


M 


fa 


%\ 


H 


COMMENTARIVS  CAP.ir. 

Contra  illos  fic  argumctor:  SiSpiritusanimamfignificat,Tunc 
Ciinaus  aut  per  animam,  aut  in  anima  cft  viuificatus,  fed  neu 
truni  verum.  quia  dici  non  pdTitChriftum  pcr  animamfuiire 
viuihcatum,quianonconiungi:fecorporijfed  Chrifti  Deitas 
'^oy^  fciiicetconiungitvtrumquc.  nequeinanimafuit  viuifi- 
c.itus,  quia  ipfius animanon  moritur ;  morte  prima  intcrirc  ne- 
qiuuit,  cum  ea  fit  corporis; neque  fecunda  morte,quaj  eft  totalis 
ieparatio  a  Deo,  PafTa  cft  rantum  mortis  fccuda:  doiorcs  ex  fen- 
lu&apprehcnlioneir«  Divinx,  vt  h|omo  poffit  morcisprimjc 
pcenamfentire,&tamen  non  mori.  Pi^actereanihil  haietpropo- 
hti,  vt  Chrifti anima  proficifcatur,  &  prxdicet  animabus,  ciim 
nunquamfitauditumanimampr.tdicafleanima:,  pr^fertim  in 

Interno,vbiomnesdamnat2,confci^ntijfq.conui(a.r,omnif6. 
rei,p,rcetiar,&redemptionis  fpes  fitablata.  Et  ciim  dicunt  Chri-' 
Itum  fe(e  ibi  patefacere  ad  couinccndam  hoftium  infidelitatcm. 
^ejp.  CumaDeoimpiushomoiufte  fit  damnatus  &  convidus 
Iiimcienter,quidopus,Iudexipfeveniat  inexecutionis  locum 
yt  eundem  convincat- addo.quod  ex  Petri  ioco  male  extruunr, 
ipli  contextui  diferte  repugnat:  Nam  pr.Tdicatio,  dc  qua  hic  eft 
Icrmo.eftilla,quaj  pcrverbi  minifterjiim  perficitur,  vt  Pctrus 
iple  le  exponit,  i.P^r.^.^.Nam  idcirco  mortuis  quoque  prsdica- 
tum  eft  Eiiangelium,  vt  damnarentur  quidem  fecundum  homi- 

ncs,  id  eft,  Carnc;  viuerent  autem  fecundum  Deum,id  eft,  Spi- 
ritu  :DeniquenulIaratio  eft,  cur  Chriftus  prardicaret,  fcfeque 
manifeftaret  in  infcrno  illis,  qui  rebelles  extitcrant  Ncachi  tem- 
porepotius,quamalijscondemnatis.  tVerus  itaque  fenfus  eft 
Chriitum  animaefre  paflTum  panasinfflrnales,  maximofqueco- 
fcientishorrores.  Porr6  trcs  circiter  dlcs  detinebaturinfepul- 
chro,  tribulq.  humiliationis  gradibusrefpondenttrescxaltati- 
onis,  morti  nimirum,  rcfurredio,  fepulturx,  afcenfio.  detentio- 
ni  m  iepulchroiferno  ad  dcxtram  Patris.  Ot/^rv4f/o.Tametfi  affli- 
gamur.  ne  vidcatur,nobis  Chrifti  membris  alienum,cum  Chri- 
<to  capiti  confotmati  per  afflidioncs  multas  inirc  nos  opprteat 
Kegnum  ccelorum.  yffl. i^.Divina etiarti ordinatione  fitconfti- 
tutum,  vt  exaltationi  praeeat  humiliatid:  cxaltationem  vero  fu- 
perbam  atquc atrocem  horrenda  dcieaio fequarur,  vide  in  P/m- 
r^w;<?obruto,^uinonmultoantedixit3  quis  eft  iUeIehova,v£ 


Cap.II.         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  4r 

cgo  obtemperemei,&N4fc«rW»r;urfadbeftias  ablegato,  ali- 
jfque  multis. 

NecfmeifanUum  tuum  /  <r«y  <r/«tf  eojsetfjid  eft,fcntire  corruptio- 
nem,  phraf.  heb.  Sandius  dicitur  Chriftus  ratione  Deitatis  fuar, 
humanitatis  etiam,  nec  non  adionum  fan(ftarum,  quodque  nos 
fpirituperfanguinemfuumfan<aumoperante,fan<aificet.  i.Ofe- 
/av.Studere  debetfanftorum  communio  EcclcfiaChrifti,ipfuni 
perfonarum  fanditatc,  &  aftionum  refcrre .  Et  quia  manfuetu- 
do  a  fan(5titatc  procedir,vt  a  matre1filia,fimus  etiam  mites.  z.Oh' 
ferva.  In  Davidis  femine  lefu  Chrifto,  omni  corruptione  liberabi- 
mur,  quanquam  nos  oporteat  fentire  corruptioncm  in  fepul- 
chro,  TamenvirtuteChrifti  qui  eft  refurrecftio,  &  vita,  carnis 
noftra;  fubftantia  perpurgabitur,  incorruptibiIitate,&:  immorta- 
iitate  ornata  in  illo altcro  filij  Dci  aduentu.  5.  Obferv,  Chrifti 
caro  corruptionem  non  potuit  fentire,quia  fanftificata  a  mome- 
to  conceptionis.  Tamctfi  natura  humana  fit  potcntialiter  cor- 
ruptibilis,  non  tamen  cft  neceffe  acftu  corrumpatur  vt  corpus 
vulnerabilc  dicitur,non  tamen  neccfre  eft  axSu  vulneretur. 

Et  quia  Divina  Chrifti  natura  humanam  nunquamdefe- 
ruit,autdeferet,  cuius  virtuteinpuroputo  ftatu  eft  confervata, 
&  conferuabitur  in  omncm  arternitatem  :  proinde  liquet  diffcr- 
re  Chrifti  carnem  anoftra,  Chrifti  non  fuit  corruptioni  infefta, 
noftra  eft.  Quare  inanein  coUocant  operam,  qui  aromatibus  dc- 
fundorum  corpora  condiunt,acfi  hoc  modo  ab  omni  corruptio- 
nc  conferuari  poflent :  Erat,fat<:or,mos  Patrum,  Ced  in  fpem  fu- 
turac  rcfurred-ionisjcum  iam  vero  Chriftus  refurrexerit,noftraq,- 
refurredio  virtute  refurrcdionis  cius  fit  certiffima,  quorfum  nuc 
obtineret  illa  condiendi  ratio:  Ciim  illud  ifaU  40.  verum  fit,  fci- 
licet,  Omnem  carnem  effcfoenum,  eiuf^ue  gloriam  inftar  gra- 
minis,quod  arefcitj  herbtt  ctiani ,  iucundo  flore  evanefcente, 
quia  fpiritus  Domini  ipfum  perflat.  28.  Verf  Notasmibi  fecim  vias 
riu.  D4vi</p/4/.2 ^.exponit femitas  mifcricordi#nimirum,& ve- 
ritatis,qu2  vni  Chrifto  ad  vitam  vijc  fubordinatur,Io/t»:i4.  Por- 
to  vita  aut  creata,  aut  increata  eft.  Increata  eft  Deitatis  propria, 
qua  Deus  in  fe,  a  fc,  & per  fe  viuit,  &  cffc,  &  viuere  rebus  crea- 
tis  tribuens :  Haec  vita  Dei  eft  nuUi  creatura:  communicabilis. 
Crcata  denuo  cft  auc  naturalis, aut  fpiritualis:  Naturalis,qu« 

I  F  con- 


I'"  » 


n 


fi 


■j 


4*  G  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  Ca  pJI. 

conferuaturcibo,  potaque  alijfque  ordinatis  per  divinampro' 
uidentiam.  Spiritualis  eft,  qua  hic  inchoata  pcr  fidem  in  comu- 
nioncDcipolitaperfpeciem  futurofeculoperficietur:  vocatur 
vita  Dei,  Ep/jf/i^.  &confiftitiiinol}ra  cum  Deo  patre  coraunio- 
ixcj  &c  coiundione  immediata,vbi  Deus  erit  omnia  in  omnibus, 
i.Cor.  1 5.lflrf;M7.Precor  pro  ijs,qui  in  me  per  verbum  funt  credi- 
turi,  vt  quemadmodum  Pater,  egoque  vnum  fumus,  ficillifint 
vnum,  Rm/.2 i.TabernacuIum  Dei  efic  dicitur  cum  hominibuf. 
Inhaccommunioncobferuemus.i.Ordinem.2.Inquoconfifiir. 
2 .  Beneficia  hinc  ad  nos  dimanantia.  Hic  eft  ordo  huius  ccmu- 
nionis.  i.vnimur  Chriftohomini,&  perhumanam  Chriftinatu- 
ramChriftoDeo,^  percofequens  Patii&Spiritui  fando.Huius 
ordinish9ceftratio,quia  tametfi  vita^:tcrnaa  Deitatetanqi^am 
fonte  ad  nos  fluar,  nam  caro  non  viuificat,  tamcn  perhumanam 
Chrifti  naturamtanquam  canalem  in  nos  dcriuatur.  2 .  In  pJe- 
naria,immediata,&abfolutiflima  conitmdione  cum  Deop.itrc, 
ciufq-  fruitione,vbi  Deus,vti  dixi,erit  omnia  in  omnibus.Qiix- 
ras.eft  ue  iam  omnia  in  omnibus?R.Ita  eft,fed  per  media,6ipar- 
ce.  Iliicimmediate,  &fuse.  Etcnimip  ccelo  Chriftus  non  exe- 
quetur  amplius  per  divinitus  ordinata  media  ofticium  Prophe- 
tae,  SacerdotisjRegifque:  ham  reddet  regnii  Patri,qui  in  Giirifto 
per  Sanftum  Spiritum  eledifque  omnibus  eft  regnaturus  ei;  ri; 
<i^c£vc^  T^  ttfavav.  Triaiftacelebriaadminiftrationumgenera, 
fcilicet  Ecclefiafticum,  Politicuni;  &  Domefticum  definent, 
proqj  his  Deo  Patre,  eiufqj  Filio,  Spirifuque  Sando  ab  vtroque 

procedente,pcrfruemur.Beneficiahincconfurgentiafpedantad 
perfonas,ftatum,&:  adliones  eledorum.  Peifon.-E  eruntperfcda: 
fancftificat* ,  facultates  animx  purificattc,  vr  mens,  cor,afFed:io- 
nes,  &  quieiamdefuntomnia,  fupplebuntur,  nulla  eritiono- 
rantia,hulla  infidelitas,fides  perficietur^cogniticquic  iam  eft  iii 
parte,abfoluctur,  cumvenerit  perfetStuhi  abolebitur  imperfedu, 
i.Or  i^.Iam  videmus  in  fpeculc,  vtin  rebus  creatis ,  &  verbo 
Deuminftarfenisvidetisperconfpicillsl.Quaeriturnunquaalius 
cognofcet  alium.?  Refpond.  non  terreftri,necnaturalimodo,fed 
cognitione  vcre ccelefti, & accurata.  Ad^mlvam  nupcr  creatam 
cognouit,nomenque  ei  indidit.Petrus  ii^  transfiguratione  Chri- 
fti,Mrff/;.i;r.  Mfi/fen  .^  llim.  quos  nunqiuam  in  viuis  ante  yidc^ 

rata 


CAP.ir.  iN  APOSTOLOR.  ACTA.  43 

rat.  2.Corpus  omnibus  fine  partibus  fanflificatum  conforniecric 
gloriofo  Chrifti  corpori.  lam  corruptibile,  tunc  incorruptibile: 
nuncmortale,  tuncimmortale,  &:  fpiritualenonquodlltmu- 
tandum  in  fpiritualem  aliquam  naturam,  fed  quia  puris  orna- 
tumqualitatibusfpiritualimodoconferuabitur.    2.  Status  erit 
phnehcatus,  &  gloriofus,  gaudioque  ccelefti  abundans.Etenim 
cmiies  redempti  fanguine  Agni  Coronis  inftar  Regum  redi- 
mientur,  t^Timoth.^.  i.Jacob.  1.  Fetri  5.  Sc  inThronisfedebunt, 
Lttc.12.  Apocaii.  VidebuntqueDeum  facie  ad  faciem,  Matb.i^, 
arqueeruncinnuptijsagni,  Revclat.i^.  Gaudio  etiam  inffabili 
pcrfufi;  quia  omnes  Lachryma:  ab  corumocuiis  abftergentur, 
&  non  erit  amplius  dolor,vnItufque  diuini  iucunditate  per- 
fruentur  fempitcrna,  p/ii/»».!^.  in  quo  falus,  Vfaim.^o.  vultum 
artoUe  tuum,  ^  feruabimur,  vitaque,  p/4/.  3  6.  Vroverh.\6.  Pfal.17» 
Ratione  ctiam  focietatis,  &  commimionis  fandtorum :  fandia 
fiquidem  cum trinitate ,  Beatis  Angelis,&;  Sandis reliquis fua- 
uirfime  viuemus.  A£liones{utmx  funtlaudum,&  gratiarum,  per- 
petuum  enim  Sabbathumfine  interruptione,  atquemedijs  vt- 
pote  templo,  &ceremoniis  Domino  glorificati  omnes  in  ccele- 
ftibus  fumus  concelebraturi.  i.  Obfervatio.  Ignoramus  natura 
viamadvitam,eamDeusmanifeftauitin  verbo,  &  Christvs 
Dei  filius  eft  via,  vita,  veritas,  Ioan.14.  &  8.  Lux  mundi  quino- 
bis  elecSis  pracic  in  regnumccelorum.    Propter  huius  viac,  lu- 
cifquem^nftrationcm  fimus  grati,  precibufque  enixecotenda- 
mus  a  Domino,  nc  ftemus ,  fed  in  hac  vera ,  &  arda  conftanter 
progrediamur ,  qua:  ad  vitam  ducit ,  fugiamufque  latam  illam, 
qua:adinteritum,  Math.j.  i.Obfervatio.  Itinerisnoftri,  &peri-  Vfd.i6r.y 
grinationis  teA©-  terminuseft  vitaxterna,  quareafpiremus  ad 
hanc,  vultufque  divini  vifionem  ,  in  qua omniura  bonorum  eft 
fatietas  nequc  vnquam  contenti  efife  valcmus,  donec  ad  infiniti 
Dei  facicm  contuendam  acceflerimus. 

Ferr.29.  Rationibusprobatilludlaudatut^ftfmoniu  t^yiDavidii 
Tfalmo  1 6.  Nonderelinques  animmfnem,&C.  Non  poflTe  intelligi  de 
'DavidejkABavidis femine  fecundum  carnem  I e  sv  Christ i.  Sic, 
l>avidis  corpus  fcpulchro  apud  nos  remanenteeftinclufum,  & 
corruptionem  fentit  Ergo.  Primum  notemus  appellari  viros  ad 
quos  loguitur  «vcTj^o^.ci^To «?  »Vf  ^«4.  vbi  obferua  ftrenui  eflemus, 

r  ¥  z  &for- 


rj'^ 


rT 


^Hf 


■-  < 


;  <    1 


44  GOMMENTARIVS  CAP.ri. 

&  fortes  V€ritatis  Chriftiana:  propiignatores:Nec  non  fratres,ad 
iignificandum  cjuo  fumus  in  Itatu  per  gratiam,  &  dignitatislo- 
co;  nimirum  ChrilHfratres  &  filij  Dei  per  adoptionem:  atqjifta 
coniunaioperfpiritum,  &fidemomnibus  alijs  terrenis  pere- 
untibus.funimis  etiam  exiftimatione  humana,  permanebit  ad 
vicam,&:gloriam.  i.Obferv.  Legitimavocatio.&Spiritus San- 
6ti  pracfentiain  bonacaufamagnanimesrcdditDeifervos,  vtin 
Ai^f^ j/4W,^poy?o//i jfyi;«;^  aii,f^.  legitime  vocatis,animadueriere 
eft.  iMfer.  Omnibusftatutueftmori^Hf&.p.iS.quioblataocca. 
iione  Imc  inani  pompa  honorifice  fepelircntur,&  quaquam  cor- 
pora  fenfura  fint  corruptionem,  tamen  virtute  Chnfti  incorrup- 
tione  veftita  gloricfo  ipfius  corporirfeddenturconformia. 

So.rfr/Oltenditilludteftimoniumoportereaccipide  Chri- 
fto.  i.Dun^erat  Propheta&  de  Chrifto,eiufque  refurredione, 
Pvegnoque  prophetauir.  2.Deus  promillcD^n^/,  &  piomiifum 
lurejurandoftabiiiuit  ex  fruau  lumborum  D^r/^^,  exorituium 
McUiam,  fecundum  carnem,  2.Sam.7.\hi  Nathat:  Fropheta  indi- 
cat  Dartdhex  quo  Drfvviimpletis  diebus  cum  Patribus  dormierir, 
Deumfufcitaturumillifemen  quod  ^cdificabit  domumnomini 
Ichous,  fequc  confirmaiurum  eius  Regnum  in  perpctuu,  cuod 
accipiendum  dc  Chrifto.  Etcnim  SalomonU  nati  naturali  modo 
Regnumfuittemporarium.  ItemP/^/.S^.  Dominusiurauit  Da- 
wrf^per Sanditatem, & Pfalm.iii.  uo. De xternitate Sacerdo- 
tij.  Oyferv.  Salus  per  Chriftum  parta,  cceleftifquereeni  Hsredi- 
tas  cft  certiftima,verbo  quipp^  Domini  &  jurciurado  confirma- 
ta,  Hf&.(5.Quare  tantam.ne  negligamus  falutem,nec  de  ea  dubi- 
temus,  vt  papiftx  certitudine  de  falutc  noftra  arrogati^  nomine 
nuncupantes.  In  contextu  ifta  veniunt  perpendenda,ad  verf. 
34- 1-  Chriftnncarnatio.  2.  Reghum.  3.  Refurredio. ^.Exalta- 
"°-  .^  ems  cffedum.  In  ci^o-oLoetao-^  concurrunt  dux  naturic. 
Di vina  (fcilicet)  Sc  humanainam  Mediator  novi  &  pra^ftantio- 
risfarderisIefusChriftuseftDeus  &  homoin  vnione  hypofta- 
tica-  qu«  duac  natur^c,  eflentia,  proprietatibus  &  operationibus 
diftinguntur  ytcorpushumanum,&anima,qua  ipfum  anima- 
tur.  Proinde  humana  non  permifcetur cum  divina,  ncque  con- 
uertitunn  divinam,  neccontra:Nequcdivinacommunicathu. 
ma'^     vthtmultismlocislimul&fe|mel,vtPapiftscfomniant^ 

aut 


'.' 


Cap.1I.         in    APOSTOLOR.  ACTA.  4^ 

autinomnilqco^vtvbiquitarij:  Et  tamen  fatemur  indiuulse 
humanam  cum  divina  cohaerere,  haud  fecus,  quam  Sol,  eiufque 
radij  coi  Krent,cum  tamen  vbiradij  funt,  ibi  Sol  non  fit,  cum 
orbe  fuo  includatur.  Obferv.  Humana  Chrifti  natura  huius  vni- 
onisratione  cum  divina^eft  omni  cr^ata  natura  excellenticr, 
Ergo,  admirandajcoetiammagis,  quod  Divinaper  eam  opus 
Rcdemptionis  noftrx  peregerit.  CHRIiSTrMexcitaret.  x^/?©- 
vndtumnotat  intriplcx  ofHcium,  Propheticum,Sacerdotale, 
Regium,  ad  morem  legis  veteris,  fed  oleo  la^titix,  Vfal./^i^.Heb.  i. 
DeifiliusProphetaplane&plene  enarrauit  Dei  confilium  in 
faiutem  credentium.  Sacerdos  precatus  cft  profibi  conceflise 
mundojfeque  pro  ijs  obtulit  facrificium  Deo  Patri  gratum,3eter- 
num,&:  ncn  iterandum.  Videamus  Papiftarum  errores  contra 
hxcfundamenta.  i.crrantinhumanam  Chrifti  naturam,cum 
contra  corporis  (j>6ariY  volunt  effe  in  multislocis  eodem  tem- 
pore.  2.Contradivinarn,cumeiufdem  eflentiales  proprietates 
divifibilesfaciant,&ccmunicabiles.  3.  InProphetiamjCumno 
ilntcontentiverboDeifcripto,  fedadduntveranon  fcripta,  vt 
vocant,  Traditionefque,  quas  fcripturx  facrac  exaequanr,  quod 
eft  perabfurdum.  4.  In  Sacerdotium,  cum  facrificio  Chrifti  o- 
mnibus  fuis  numeris  abfoluto  jungant  opera ,  &  merita,  huma- 
nafq^fatisfadionespropoenistemporarijs,  illudq^  acternum  Sa- 
crificium  in  fua  Mifla  iterari  volunt,quod  aeternitati  &  perfcdi- 
onifacrificij  Chrifti  derogat :  Necnon  interceflSoni,  cui  appo- 
nuntMariae  virginisjSanttorumque  patrocinum:  ciim  Chriftus 
folus,&;  vnicusDei  &  hominum  in  facris  celebretur  Mediator  & 
Intercefl^or,!.  Tiw.2.Hf&.7.8.  Idqueproprie  &  digniflime,cum 
coram  throno  gratias  in  iuo  nomine  compareat,habeatque  quod 
oiFerat  merito,&  cfficaciafufficicns  ad  placandum,auerruncan- 
dumq^ Deiiram/  Sequitur Regnum CHRIST  I.  Regnauit Dei fi- 
lius  cum  patre  ab  orbe  condito,  fed  iam  poft  incarnationem,  & 
palfionem  in  perfona  Mediatoris  Ssot^fif  iw«.Proinde  eius  Reg- 
numcritautgenerale,  quo  regit  omnia,  vt  ne  ipfos  Demonas 
excipere  fas  fit.  aut  (peciale,  quo  per  verbum,  &  fpiritum  regnat 
ineleais  filijs  lucis,fubditifque:  confiftit6ue  inluftitia,  pace 
confcientiic,  gaudioque  fpiritus,  Hom.  14.  Eft  &  fpirituale,  ater- 
numquc.  Quarc,  quacunque  arte,  quocunquc  aftu  machinentur 

F  3  impij 


I!'    :. 


% 


:i  ,• 


»«=!'' 


S>  I' 


4"^  C  O  MMENT  AJRI  VS  Cav.U, 

impij  aducrfus  Chrifti  regnum,  illucl  non  pofiunt  abolere.  P^ 
fiiiUm  Dei  filiuRegcm,Caputqj£ccleiIa:peccanr,dumin  eius 
iocumPapam  jntrudunt:  cum  feruatorlucem.vitamqimembrii 
comunicans  vicarium  nuUum  patiatur,  necjue  iianc  quam  e.xer- 

cetpoteftatemineccleliavlliiiominuvulccirecomunicabilem 
nco.mimL!niram,quaregir,conuertit<iucconuerlIonideltinatov' 
glorihcatque  fcfe  in  iufta  confufione  teproborum.Media  quibJs 

vtitur  m  Regni  gratix  adminiftratione,  funt  Spiritus  &  verbum 
pru:dicatum,Sacrameiita  celebrata,  Difciplina  cxcrcita  cut- 
quidem  verbi  annuntiatio,  Sacramentorum  adminifiraiio  ,Di. 
rcipliniEqueinglorixcoeleftiregnocefrabunt:  At^iue  i^ocfenfu 
filmslefus  diciturRegnum  poft  illam  ^?>cue,6c.' Patri  tradc 
v^yi.CoTtmh.cap.  15.  obferv.  Ecclefia  Romana  multorum  eno- 
rumtutrix&fautrix  vetx  catholics  Ecclellx  nomine  non  eft 
dJgna,  vtcunque  iacaetperfonalem,  localemi^ue  fucceil  onem  • 
ctenim  non  infignitur  efl-entiali  nota  Vcra:  Ecclcii^,  id  eft  pura 

iynceri  verbiD  E  ipr^dicatione,necSacrameniisillis  duobus 
a  Chrifto  inftitutis.eft.contenta,  fcd  quique  alienaeft  commen- 

j  j^^r"^,^"?  "'"^"'  "^^^''5  adlslterar,  pervertitquc  :  Et 
quod  ad  Difciphna ,  quomodo  eam  habere,  aiit  exercere  eft  di- 
cenda,  cum  impuri  fcortari  licear,  &  fcelera  patrare,  ouibus  ve- 

ma  conceditur  ab  illo  dvo/...,  &  perditionis  homine,  fed  ridicu- 
laquxdamoperataipfts  pr^ftiterint,  atque  perfolvcrint.  Sed 

yideamusquomodoperuertuntilladuoordinataaCiiriftoDe 
indequinqueillaeXcogitataSacramentaeiTe  non  pciTe  often 
demus.  Ac  primum  in  Baptifmi  adminiftratione,>r^ter  ver- 
bum,  addunt oleum, fputum,  Salem,in rebus  figniiicatis  necca 
torum  nimirum  remiilione,  &  fanaih^tione  non  fentiunt  fyn' 
cere,  vt  fatis  liquct  eorum  errores  exp^ndentibus .  In  efncacii 
VigorequeBaptifmifalluntur,cumputcnt  exoperc  opcrato,vc 

Tocant,non  folum  reatum  originalis  peccati  tolli.  vr  nobis  nrn- 
quam  imputetur,  fed  ipfam  natiuam,  &  {ixreditariam  corrupti- 
onem,quac  adha:ret,&  eft  adhacfura  vel  maxime  re^eniti^  i-i  hac 
vita,donecgratiifpiritusin  morteanimje  facukatU.  eximatur 
corpore^ue m illuftriillo  iilij  Deiaduentu.  Quarc  eorum  bap- 
tiimus  vel  hoc  nomine  non  eft  verus.  vt  verum  corrupto  opno- 
i?itur       ^ez.a  (ic  in  hanc  rem  fcribit  lib^de  giadib.miuiTirorum; 

I  ■-    Br.pt;-' 


Cat.IT.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  47 

Baptifmum  quali!  apudyapatum  eH,  non  eli  ita  quidefajfiu  Dominm ,  ita  vt 
verbum  illudfuum fcriptum  in  ipsafui  effentia  corrumpijtcut  apud  Arrianos, 
^  ?TifcHiamfias(namfihocita  eJJiet,nuUus  ejfet  inpapatu  Chrisii  Baptifmns: 
ideoq^  omnes  d  Baptifmo  ad  Chri^tanifmum  tranfeunfes,  Non  quidcrebapti' 
zandijed  tunc  dcmum  effent  in  Chrisio  baptiz.andi,qua  in  re  dicepttufuitCy' 
priantu)  fed  tamen  miris  modisconjpurcatumpaulatitnfuiffe.cumfit  apud  nos 
extra  cotrouerfiam  talem  certe  Baptifmumli^atihui  nefiris  mmmepetemus, 
Verum,  aute,&parumBaptifmum,non)  vt  quafdam  veritatis  reliquias^quas 
abolere  non  potuerit  papatns-,fed,vt  in  verbo  Dei  d  Chrijio  Ecclefiafu£  tradita, 
ainpleciemHr,&  cum  verafide  adminisirabimus,  hoc  d  Deopetentes,  rt  pollit- 
tiomin  tllo  adulterato  rapijiico  Bapttfmo  nobis,cum  iUic  baptiz.aremur,i^nO' 
rantibus  applicatas,  nobts  non  imputet.Ciim  Tontiftcij  ergo  retineant  verba  in- 
Uitutionts  Chrtiii  hac,Baptiz.o  te  in  nomen  PatrisyFil^,  &  Spiritus Sandi. 
Tametli  Sacramcnti  adminiftratores  multis  inquincntur  fcele- 
ribus,  multifque  modfs  illud  confpurcent,  nihilominus  tamc  in 
adultis  a<ftualem  fidem  habentibus,&infantibus  in  fcedere  com- 
prehenfis  Baptifmus  a  Papiftis  adultcratus  per  Spiritus  Sancfti 
operationem  fpargentis  jconfcientias  Chrifti  fanguine  efficax 
eife  poflit  ad  inchoadam  corum  fpiritualem  rcgenerationem,v- 
aionemqj  cum  Chrifto  capite,Itaq',  non  eft  reiteran<Ius  in  ccena 
Domini realem  panis  in  corpus  Chrifti  j  vinique  in  fanguinem 
tranlTubftantiationem  effe  di(5titant,quod  fieri  ncquit,  cum  cor- 
pus  Chrifti  totu,&  integrum  ccelo  fitcontcntu,&  cantinendum 
donecrerumomniumfueritredintcgratiojilt'?.^.  Sedquadehac 
re,  fatis  aIibi,pergo ad  illa quinque  excogitata,  &  illegitimafa- 
cramenta.  Confirmationoneft  Sacramentum,  quia  a  Chrrfto 
non  eft  inftituta,  ncc  fignum  habet.  Longe  etiam  eft  alia  Papi- 
ftarum  a  confirmatione  Patrum,qua  inftrudos  inRcligionis 
Chriftianajelcmentisperpreces,&impofitionem  manuum  Deo 
commedabant.  Papiftarum  fuit  hacc,  Pucrum  alapa  percufTum, 
olcoque  vndum  ab  Epifcopo  dicente,  Accipe  Spiritum  San- 
(ftum :  Hoc eft ridiculum. Pcenitentra eitfidei efFe<aum,fcd non 
e(^  Sacramentum,  cum  fignom-non  habeat ,  neque  fic  ex  Chri- 
fti  ordinatione.  Tertium  cxtrema  vndiofuit  ad  tempuscum 
miraculofo  fanationis  dono,  Itaque  celTante  dbiTO,  cefTat. 
Quartum  ordo  laudabilis  ,  Nam  omnia  fierent  ;(5tr*rnc^<v, 
Scd  noji  eft  Sacramentum,  ciim  r^wi  habeatpromifTum  -;"^.tiar. 

S.iviatri- 


I 


m 


u 


iii  I. 


''^ 


:  l 


!?!■ 


4«  COMMENTARIVS  Cap.II. 

S.  Matrlmonium  non  eft  facrametum,cum  fignum,  corpoream- 
iie  materiam  non  habeat,  neque  fitomnibus  comunc,  liquident 
illointcrciicuntclericisruisPapifta::Nec  lit  nouiduntaxat  te- 
ftamenti.  Verf.ii.  Huius verrus Ajmma  cxpoficaeft  fuperius. 
Reftat  tantum  intelligamus  quid  a^Tji^  fignificat.  Nominis  ratio 
cft,  quod  nihii  ibi  videatur:  Accipe  ergo  non  pro  inferno,  vtii- 
c\\\ziAfoc.io.')ajiia.7^  ^  d^y.i  conijcientur  in  iacumardentem. 
InFernusnonpoteftinijciinInfernum,fed  mors,  cuius  acule- 
umChriftusremouit,  &;eum  nimirum  Satanamdeftruxit,qiii 
mortis  habebat  intperium jSepuichrum  vero  acTa  nomine  figni- 
ficatiimaChriftodeuidumconijcietiurinlacum.  Verfiz.  Dc 
refurre(3:ione  Chrifti,fru(5tibufque  inde  cmanantibus  fupra.  3  3. 
exaltatio  Chrifti,  qua  ajterni  Regis  dignitas  defignatur,quod  e- 
tiam  oftcnditur  donis  Spiritus  San<ai,addito  Davidis  tedimonio. 
Ot/av.  DextcraDeicxaitat,quanoscumcapitenoftroexaItabi- 
mur.  2.06/irv.  Chriftus  eft  adeptusSpiritum  Sanduma  Patrc 
yt  homo,&  Mcdiator,  qua  ratione  fatetur  Patre  fe  fiiio  elfe  nu- 
iorem,  in  quo  rcconditi  funt  thcfauri  y^dcn®-,  ;^  crof /ot?,  vthinc 
fluentia  xot/p<V/icecTct  in  myftici  fui  corporis  membra  cffundatur. 
QuareSpiritusdonaexhocfontefunthaurienda.  i.Ohfer.  Qujc 
funt  prxdiaa  de  Chrifto ,  &  lefu  N^TLarem  in  fiiio  Dei  in  carne 
manifeftato  funtimpleta,  qui  iam  corpore  coeio  continetur,  fpi- 
ritu,  potentiaqueomnia,gratiaEcclefiam  repiens.  Nuiiumcx 
corporaii  abfentiadetrimentumfenjitEcclefia,  cum  fpiritu  ei- 
dcmadfit,  &  aderitadfecuiiconfummationeiam  viuuseiedis 
vitam  communicans,  fouenfque  &  promouens  dohec  perficia- 
tur.  /i^Ohfer.  DonorumiargitorjedificationiEcclefixferuictium 
eft  Deus  qui  in  Chrifto  donat  mediatore ,  &  membris  fuis  im- 
pertitore,proinde  pctamus  a  patre  luminum ,  quibus  humiiiter, 
&  prudentcr  jn  fide  vtamurChrifti  Mcdiatoris  hkav^UTfd  nomi- 
ne,cum  nuiiu,nifi  in  Chriftorecipinjus.  ^,Ohfer.  Quicquid  pro- 
mittit  Dominus,prjcftat,  decretii  ergo  eieaionis  in  mifericordia 
impiebitur,&  Reprobationis  in  iuftitia.Promifitmifericordiam 
poenitentiam  agentibus,  Ez.fffc.53.fietPromifitpeccatorem  cen- 
tenariummaledi<aionifubijeiendum,pr^ftabitur,  I/ii.^5.  Pro- 
indc  fimus  certi  dc  vita,  faiuteque  noftra,cum  Deus  promiferit, 
ne\ ,  -iturhominesin  peccatisfini  couerfione,  quiaaliquan- 
do  m      abuntur,  nifi  refipifcant.  6.  obfer. 


K1 


I 


Cai».  ir.         IN    APOSTOLOR.  ACTA.  49 

6.  Ohfcrva.  Cum  Dominus  communicetfua  dona  per  «rradus  nc 

extinguamusfpiritumoperantcm.     Verfi^  Qupd  cft  didtum 

de  cxaltatione  Chrifti  non  poffe  inteiligi  de  Davtde  probat  Davt- 

</tj  teftimonio,  ex  Vfal.  1 10.  dixit  lehova  ad  Adonai  fede  ad  dextram 

meam,donec  pofucro  inimicos  fcabelium  pedum  tuorum.Quod 

hic  habetur  Davtdem  non  afcendifte  in  coeios,  de  corpore  DavtdU 

nondcanimaintelligendum,  luc.ii.  hodiemecumerisinPa- 

radifoinquit  Chriftus,furi,&P/;/%i.Cupio  difibiui,  &cfl'ecum 

Chrifto.Ergo  ele<aorum  anima:  non  vagantur  huc,iliucque,non 

dormiunt  cum  corporibus  nec  pcr  iA.iTtfjL-\^6xu(rii,  Piatonicam 

tranfeuntinnouacorpora,  necredigunturin  nihilum,  necde- 

nique  abeunt  ad  purgatorium  papifticum  ,  vt  ibi  purgentur. 

Ciirn  omnis  peccatorumpurgatio  fit  in  hac  vita,  fcd  eledorum 

animx  poft  fcparationem  pcrguntin  Dei  Paradifum^Jo^w.^.  Qui 

in  me  credit,ait  Chriftus,habet  vitam  «ternam,  in  condemna- 

tionem  non  veniet,ctenim  tranfiuit  a  morte  in  vitam.  Corpora- 

lis  noftra  in  coelum  afcenfionon  cft  antc  gencralem  omniuni 

refurreflionem ,  quodquidemccelum  cft  locus  «ternitatis  no- 

ftra;,  ^mcnitatis&gaudij,  ficutreproborumiocuscftinfernusj 

Acl.j.  ludas  abijt  in  iocum  fuum .    Jehova  eft  nomen  indicans 

Dei  ejremiam,  vfurpatum  pra:cipuecum  Deus  decreuit  exequi 

promifta fua.  Exod.6.  Domtno meo.  id  eft,Chrifto  rcdemptionis  iu- 

rcjcum  omnium  fit  creationis,conferuationifque :  Eft etiam  or- 

dniationisnomine,  quia  eftXoyG-ordinatusabajternoperquc 

Dcus  decreuit  efficere  omnia,qua:  in  coelo  &  terra  funr. 

Sedeaddextram.  Hcrc  verbahabetChriftus,  Uaih.ii.  contra 
Phariieos  fi  fum  filius  Davidis,c^nomoAo  mquk,  Davtd,Sedeadde» 
jr.iw,6c  nihilpotueruntrefpondere.  Sedereaddextram.capotc 

ltatemomnemhabereinccelo,&tcrra,M4r/^.2g.&comple&tur 
duo.  I  Statum  glori.^, & Maicftatis  Chrifti  in  ccelo,  PM/p.2. 

2.Poteaatemregnandi  i.On«f/;.i5.  Regnadonecomnesini- 
mici  tui  pcdibus  tuis  fubfternantur.  Obfer.  Chriftus  £cclcfi;s  fux 
Kedempcor,  &  Dominus  nuiium  patitur  Vicarium,Reges  itaq^ 
&  Prmcpes  qui  fub  Chrifto funtoperam  nauaret,vt  Chrifti fo^ 
Ims  capitis  Ecclefiac  gioria  illabefaaata  floreat.  2 .  Obfer.  Corpus 
Chriftinoneftvbiquc,  ncquein  ccenaperiocalempr^fr  ;  Tm. 
^^«f^i>^/«fr«.NeputemusChriftiregnum  omnino  delltui      ,vc- 

I        C  ruiR 


i<f  ■■ 


iili 


'1'fl 


rifi. 


iEt:.^ 


.  it 
1^1 ',. 


50  COMMENTARIVS  CaML 

rum  hic  eft  fenfus,  non  hoc  modo ,  qucj  nunc  regnabit ,  tota  ta- 
men  Trinicas  in  atermim  eft  regnatura.  Obfer.  Hoftes  Christi 
etfi  infultent,  &  triumphare  videantur,  tandemahquando  con- 
culcabuntur  ab  ipfo  Domino^membrif^ue  eius  m  ipfo,quod  fuit 
praxelofua:  pr^Hguratum,  J0/.10.14.  lHeenmi  ftrato,fufoquc 
quincue  regum  exercitu,  illifque  edudls,  m  corum  coliis  popu- 
lum,?acit  pedes  iigerc.  Qiiare  futurum  vt  omnis  aduerfaria  pote- 
ftas  capitis  virtute  peirundetur.RefipifcantmimiCbRegefq- ter- 
ra:,  qmcontraChriftum  armis  difceptant,  ciim  ifta  fors  certini- 
ma  ipfos  maneat,  intelligant^-,  neminem  vnquani  extitifle  qui 
Chrifto  bellu  intulerat,quin6iacueriiltande  proftratus  vidcin 
Tharaone,  I^ebuchadne-^arc,  AntmhoIpphatte.Smachertbo  ,&Herode  a 
vcrmibus  attrito.  Non  tantiim  externi  hi  hoftes  proculcabuntur. 
fedipfe  Satanas  iam  vinculis  coercitusad  plen?.mdai>ationem 
referuatus,peccatu,morsdenique,&iiHfeinuspenitusdcftiuen- 
tur,  &  omni  poteftatc  in  eleaos  priuabuntur.Hac  ergo  confola- 

lioneinDominoliEtemur.  1  .   n-     • 

r«/:26.ConclufioCocionisPetrifummaminnituticonti- 

nens.Habcbat  hoc  propoflti  Petrus  vt  I  e  svs  crucifixus  pro  Do- 
mino,&Chriftoasnofceretur.Duoperftiingithoco'o/.;r£f«a^ah. 

i.PcccatumludiEoru.  2.  Dominium  Chrifti,Peccatum  lud^o- 
rum  eft  crucifixio  Chrifti,malediaumfcilicet,  &probrofum  ge- 
nus  mortis,  vt  nos  a:terna  jcs^^^ctf  i  &  confufione  eximeret.  Ofc/irr. 
Publicum  peccatum  publice  arguendum ,  i.  Timorfo.5.  &  icclen 
confenticntes  iudicio  divino  rei  tcnentur,  cxemplum  in  Dandc, 
qui  Vrtam  mandauit occidendum.  Vommi  cM,.Vbi  expcnde, 
quiscumDominumefFecerit,nimirumDeusPaten  Obfer.  Ho- 
nores  ambitiose ,  &  modis  illicitis  vtpote  fuffragioium  pre-  | 
henfatione ,  aut  pecunia  aut  pollicitationibus  non  funt  petendi. 
2.  Obfervatw.  Quicquid  excogitctur,  aut  attentetur  adverfus 
Chriftum,nonimpediet,quo  minusDominus  fiium  dccretum 
exequatur  in  Chrifto  exaltando,  fed  lapis  ille  ab  xdificantibus 
reicaus  erit coUocatus  in  capite  Anguli,neque  reproborum  co- 
natus  priuabunteleaos  prxdeftinatagloria  Secundoquibusel. 
fct  notum  toti  fcilicet  domui  Ifraelis,  id  eft,  populo  eledto 
Iud.vorum,  adeoque  toti  Ecclefix  vult  hcc  efTe  notum  GaUt.6. 
I. T',  ^.Ofc/rr.Euangeliumomiiibuscflpra;dKandura.Milcra,^ 


Cap.H.        in  apostolor.acta.         51 

miferandaScotia,  vbi  non  pr^dicatur  Chriftus  qui  eft  totalc 
ftibieaumEuangelij,iamDominus,Sacerdos,  &  Rexmfum- 
ma  coelefti  gloria  Ecclefia:  fu^  prxfto  per  gratiam,  ommbufque 
Ter  maieftatis  gloriam ,  &  potentiam.  Ot/.rv^ia.  Eleaorum 
ncmo  de  falute  fua  per  Chriftumcrucifixuniparta,pominum 
noltrum  dubitaret  contra  ac  fentiunt  aduerfari),  qui  arrogan- 
rum  vocat  hanc  de  falute  noftra  perfuafioncm  &  certitudinem.. 
Abik  ctiam  putemus  cum  alienis  a  Chrifto  gentibus  cruce  Chri- 
flieneotfendiculum,autcumIud^isc{reftultitiam,i.Or.i.Sed 

Lunc  crucifixum  glorix  Dominum  cffe  noftram  fapicntiam,  lu- 
ilificationem,&redemptionempcrfanguincmcrucisIua:.^ 

^;a.  Hisautemauditiscompunaifuntcorde.Ot/fm.  Verbmn 
audiri  debet  cum  reuerentia,  &  attentione,  I«^.ii.  Bcati,qm  au- 
diunt  verbu  Dei,&  cuftodiunt  illud,  &  I«c.io.  expendendano- 
bis  eft  Maria:  praxis,qua:Chrifti  ad  pedes  procumbens  ipfms  fer- 
monem  audiuit ,  cum Marthaforor rebus  alijs  effet occupata dc 
Maria  celebratur.quod  prarftante  parte  ^f  legcrit.i.Ofc/.r.verburn 
Dei  mcmi  lucem  prxbet  vita^q^ noftrar ,  luxta  iUud Davtdis  vcrbu 
tuum  Incerna  pedibusmeis,  pra^kiceat  itaq- nobism  hacvalle 
perierinantibusfaxdiuiniverbi,  vtreaaincaleftcmportuvc-- 
hamur.5.0fcr^r.Senfuspeccati,irieq.diuin3capprehenrioaccen- 

fa:  in  peccatorem  gignit  compunaion6  m  corde,  eiq^ terrore  in- 
cutit.  Quarc  verbum  Dei  ancipiti  gladio  bene  coparatur,  Heb.j. 
1 1 .  quopsnctrantius  illic  dicitur atq-, hacc compunaio ,  cordif q: 
contritioeftadpoenitentiam  piimus  gradus.  ^.Obfer,  Securiiii 
peccatis  delitefcimus,im6  in  acternum,  nifi  diuinitus  excitemur. 
Exemplum  habemus  in  Davidc  in  adulterio.&:  homicidio  deli- 
tefcentepermenfcsfere.^.DonecperverbumDciaN^te^Prff- 
;;)*rrfpronuntiatiifueratcxcitatus,2.5^w.i2.  f^.Obfer.  Peccatum 
fine  perfonarum  exceptioncreptchendi  debet ,  vt  hic  Videre  elt 
fiadveram  reilpifcentiam  via  ciifterncnda,atmultihac  xta  - 
te  non  poffunt  ferrc  cum  ilfferf&tf  E/«  apertam ,  &  particulareiii 
redargutionem,  fed  potius  cum  obftinato  illo  Ifraclitico  popu- 
lovoluntconciones  cffc  affentatrices,  qui  dicunt,  ne  prophe- 
tetis  nobis  reaa,  fed  adulatoria.  l/<»  ;o.  verum  mmus  conride- 
rant  reprehcniloncmUsitimamparerc  compunaione.-  iordisj 

Cr  2  «ju* 


h 

€ 


if  j 


AV' 


fi  eOMMENTA^IVS  Gap.U, 

qusipfospoflitdeducereadquxrendumr^medjum,  Obfer,  Di- 
fcrimen  inter  eIedos,&  reprobos.Elcdi  ex  fenfu  peccatj,ira:que 
Dei  appreheniione  Spiritus  Sandi  dudu,volentesconfugiunt 
ad  Deum,vt  in  Ddvide,  lobo^  alijfque  viderc  eft.  Reprobi  vero  vt 
Oiwcompundidefperantjdicentes  maior  eft  iniquitas  noftra, 
quam  vt  fuftincre  poftimus,  aut  hypocritac  fefc  profternuntvt 
^f/;x&,  aut  defperabundi  fibi  mortem  confcifcunt ,  vt  Achitophel, 
ludai,  Nero,  Dmletiatjus,  Chriftianoruni  perfecutores  atrociilimi 
vel  intus  contremifcunt,vt  C<i/ig«/4,aut toto  corpore  concutiun- 
tur  nullum  petentes  remedium,vt  Baltajfar  qui  vifo  digito  in  pa- 
riete  fcribente  ita  fuit  confternatusjVt  concuflis  genibus  vacilla- 
ret.Coeterum  nemo  eledorum  fine  friidlu  compungiturjqui  ccn. 
folationem  petere  confuerunt  &  confiliumabijj,  quos  Domi- 
nus  dedit  Ecclciiis  fuae  Dodores,  &  Paftores,  Darid  confuluit 
i^athanem,Iz,echias ,lfaiam  Prcp/;^r4W,populusifte  Apoftolos.  Bcne 
ageturcumillopopulo,  quihunccutfumtenet,  i. Cron.  20.  20. 
firme  credite  lehovA  Deo  veftro,&  confirmabimini,  firme  credite 
Prophetis  cius,&  profperabimini. 

38.  Confilium  Petriyt^voMC*''£'I^cfipifcite.Refipifcentia,& 
Rcmiffio  peccatorum  in  Chrifto,  funt  duo  capita  Evangelij,  ac 
proindc  falutis  noftrsc :  obtincntur  autem  ex promiflionibus  per 
fidem  apprchenfis,  &  per  Baptifmum,  cuiconiungiturSpiritus 
Sand:i  virtus,  in  nobis obfignantur.  ^,Obferv.  Vera/xeT<tvojcceft 
mentis  ad  Dcum  couuerfio,  Rom.i  1 .  renouaminifpiritu  mentis: 
habct  etiam  coniundam  vitaj  emendationem:  veruni  hic  attin- 
gitfontcm,vndefyncerapoenitentiapromanat.  Papiftaeetiama 
contritione  ordiuntur,  quamnon  fatis  fyncere  intelligunt,  cum 
fatisfaftionem  iungant,multofque  ritus  externos  qui  verbo  Dei 
non  probantur,  quiquc  a  vcric  poenitentisc  natura  abhorrent. 
Prophetie  abhacinchoantfuas^onciones,itaetiam  JoannesBapti' 
^4,Chriftufque  Deifilius^M^ffc.;.  Pcenitentiam  agite.appropin. 
f-  j auit  enim  regnum  ccelorum .  Compleditur  ergo  duo  peccati 
iciiicet  fenfum,  atque  cmendationenp.  Quare  noluit  hos  JuddOi 
perire,fed  conucvti,\t Ez^ch.^^.  Jo^/i.  neqjcxhislocisputandu 
eftconuerfionemeflTe  penes  nos,  cumi  diferte  dicat,  Irr.30.C0n- 
uerte  nos  Domine,  &  conucrtemur  ad  te.  Ciim  Apoftolus  exigic 
a  nobis  pcenitentiam,  nihil  YuUaiiud,  nifi,  VtDco  noftro  aecc- 


ptum  donum  etribuanius. 


3tiL7rU^^Ta 


GAP.ir.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  jj 

3a,7rli^KTu  Ijcs^?^  vf^,  Accipitc  Baptifmum  fignum  rcmif- 
fionis  peccatorum,  figillum  etiam  cleiftis  in  fanguine  Chrifti. 
Non  hic  ftatuitexaaamformahuiusfacramcntiproponerc,  aut 
cam  a  Chrifto  inftituta  immutarc :  tametfi  vere  dici  poflit  Chri- 
ftum,&  Patrem,&  Spiritum  in  fe  compledi  cum  fint  vnus,  acter- 
nusnaturaDcus.  Obferv.  Perbaptifmumadituseftin  Ecclefiam 
Chrifti:atquchoc  facramcnto  remiflio  pcccatorumineiusfan. 
guine,  regcncratio  noftrafpirituali$,&  vnio  cum  Chrifto  capitc 
I  fignificatur.  Veriim  ne  putcmus  neceflario,&;  indiuulse  coniun- 
Ll  dzm  efle  cum  Baptifmo  peccatorum  remiiTionem,  nec,  vt  .iflTe- 
runt  aduerfarij  ex  opere  operato  aboleri  non  folum  reatum ,  fed 
originalem,&  naturalcm  omnem  corruptioncm:cum  hoc  facra- 
mento  reatus  in  mcrito  fanguinis  Agni  D  1 1  tollatur,&  pccca- 
tum  originis,  quoad  imputationem :  hac  remiflTione  donatus  fce- 
lixeft,P/<«/.-32.  _  ^      ^ 

Promittiturillis  donumfpiritus,quo  Chriftum  cognofcan^ 
in  cognitum  crcdant,  eumque  confiteantur,  cuius  ^wjdixei  h  te- 
nebris  in  lucem  transfcrantur,  &  fortitudinecoelitusdonentur 
ad  refiftendum  Satan»,  ciufqueinfultibus.  Obferv.  Donafpiritus 
non  funt  naturalia,nequc  viribus  noftris  acquiruntiir.  Quarc,ne 
gloriemur,  ciim  nihil  habeamus,  qubd  non  acceperimus,  Redc 
ijfdemvtamur  ad  gloriamDci,  petamufquc  Chrifti  nommca 
patre  luminum  qu3C  dcfunt,vocationi  noftrse  neceflaria.  2 .Obfer, 
Corcompundum,  dolore^uepropter  peccatum  afFcdum  rcci- 
piendxDeigratijEcftaccommodum,PrtfVfrt.  1/4157.  Quiinal- 
tis,aternifquchabitatSanaus  illc  Ifraelis,  habitatetiamcum 
coquieftcontritocorde.  | 

39.  Ratio,quaindicateos  accepturos  donum  Spiritus  ete- 
nimvobispromiflioeftfaaa,liberifqucvcftris.  Obfervd.  Gratisc 
Spiritus  concedendx  fundametum,  &  fons  cft  gratiiita  Dci  pro- 
miflio,qu3cfaaafuit.4/>r<i/wwa,  Gen.17.  eiufquefeminimultipl 
cando,  &  bcnediccndo,  Benedidioncmq^omnibusnationibus 
illaturo  in  Chrifto,  qui  QXAhrahdmo  fecundum  carnem  proceflic 
luddis  ac  gentibus  promiflTo,  fed  luddis  primum  >  qui  funi  quaii 
primogeniti in familia Dci non quidem  ex  fuo mcritc, fcd Dei 

eligentis,  vocantifquc  cratuita  voluntate 

G  3  2.0bfen 


»'••; 


> 


m 


« 

I 


wi' 


Pl?: 


J4  COMMENTARIVS  Cap.iI. 

2.0j/l)T««.Tr«gMdusfaicre«nfentur.i.Vobispatribus. 
J.  fUi)s.  j.Gentibus.  Hocfupcrius  >iprophetispra:di6tum,&i 
^,«»«„tmonturoChr.ftum  brachijsfJiscompleLnte  pronun! 
njtiim  nunc  dimittis  feruum  tuum  in  pace :  N»m  oculi  mei  vi- 

dcruiit  fautare  tuum:  lucem  gentibus  reueUndam,  gloriam4ue 
roH.tu.Ifr.el,t.ci.3.ot/.r.Fideliumltoicumce„fean"un,° 
ted  re  grat,5,funt  bapt.2,ndi  cum  Baptifmus  ordinatione  diui 

,      '"^''''""'."''"'"•'^'"'^""^«''"''^"«'''"'"Anabaptifias' 
V^iy^S  emor.an.urfi„e  Bapcifmofabfir.putemus  cum  Papt 

;     «■^"s.ninlernumdetrudivbipriuamurgloriaDei,  i^:  sratia 

vt  loc,u,„  tur.pcenamq;  exiguam  fentiant  cum  nuUum  admife! 

•  .     nnt  aauale  peccatum   fed  tantum  in  Ad.„:,.    Hoc  ouod  dkint 

,    abhorret  a  vero,cum  fint  i„  fcedere.  falus  part.i  per  Chriliu.n  i^" 

r       •       iZ%fn^\uT-  "  r^^^^S^"'"^  e^orumlnimx  feruntur 
' ,  i„  crelum,^  bi  Dei  coufpeau  .ucundillimo  fruuntur.Neque  tilis 

ZTnur":  y"^'"°  '^"r'^'"'^''  ''  ^'  <)"'  "'orianturnorbap  i! 

pote.ladCHRisTVM  accedere,  nifiPacereum.ra.>ccrit,  ;m„/ 

h.r  i°;i'"^ '''''""'  ^""^""«'o  P«"^"a  CM  caue.int  vt  a  praua 
hacgene.at.o..   .eruentur:vbiintelligitpr«ip„e Scribas,r*'  ^ 

/«>,&W«,<lnhoceftvehemetiorveleonomine  auoArlL 
ve„d.tat,nt pro Mr.h. filijs. ^.Quodmagn^ fueTn  aitrritl  [! 

^.fceW«,perfuadere  vtfefefeparentabhac  ge.,era.io„e,mo. 
ne  eos pencul.,Cgmfic«^ue,fimanferint,eorum  falutem  „  di- 
fcr.men  vocar,.  Obfcr.  In  rebus  grauibus,  periculofifque,  attefia- 

t.on.bus,&exhortationibusvcheme„tibusvtendurvtcoX 
hac  prax   Petn.Vbi  duplex  ipfis,  fi  fefe  non  fegregaTinr ,  encu 
lumimmmet,  vaumquidem  iudicij  temporLl,xcTci"iftl 

YAticinium 


Gap.M.         IN  APOSTQLOR.  ACTA.  »lf 

vaticiniutn  de  Terofoljmis  euertendis,I«<r.  13.  quod  accidit  ^o.pofl 
Chriftum  paflum  anno,pcr  Titum  Vefpaliani  fiiium  vt  quidani 
putant.  Alterum  iudicij  Ipiritualis  in  illuftri  ilio  Chrifti  aduentu 
vbi  poenitentiicnihiilocirelinquitur.  z.Ohfervauo,  In  focieta- 
teimpiorum  nobis  verfantibus  periculumimpendct,  feiunga- 
rauritaqueabimpijs,  ^  exeamusBabylonc,neeiusfupplicijs 

participemus,  &  Chriftofalutisnoftracafxvy®»^^"^^^^^^^: 
ilx  aggregemur,  fimus  mcmores  illius  didi  Salomonis.  Qui 
tangic  picem  eum  coinquinatum  iri,  bonofque  mores  coiloquia 
praua  corrumpere,  i.On»f&.i  5.  ex  Menandro ,  Sunt  nihilominus 
tamen  hac^tate  pleri^ue  qui  cum  excommunicatisfocietateni 
coirenon  dubitantreprehcnfionem  libenter  non  ferentes,qui 
fi  tali  notentur  nomine,quo  hic  ab  Apoftoli  ScrilMe,&  Pharifaji, 
ftatim  exxftuant  ,  acrique  inflammantur  aducrfus  Paftoreni 
odio,fed  nos  Prophetarum  cxcmplo  nigrum  appellemus  ni- 
grum,  Paulique,  nomina  apta  impijs  tribuamus,  &;  exemplo 
Chrifti  Herodem  vulpcm  appellare  tas  cft. 

Verf  41.  EfFeda  confilij  Apoft.  hic  continentur,  vbi  occurrit 
infigneexeplumvirtutisSpiritusSandti.  i.eft  quod  fermonem 
eius  libenter  exccpcrint.  Ohfer.  Verbum  Dei  cum  attentionc,&; 
reuercntia  audicndum,atque recipiendum.  2.  eft.funt b^aptizati. 
Ot/^rv4.  Baptizandifuntqui  in  Ecclefiani  recipiuntur  infantes 
nimirum  in  foedcre  comprehcnfi,  &  adulti,qui  fidei  ratione  red- 
dere  poflunt,hoc  facramcnto  patetaditus  in  focietatem  Chrifti. 
^.addita  funt  Ecclefiaj  capitaquafi  termille.  Obfer.  Quod  fuita 
Chrifto  pracdidum  de  Petro  Luc^.  eft  impletum,nimirum  poft- 
hac  homines  viuos  capics-,& certe  verificatum  eft  illud  ifaU  55. 
Verbum  Domini  non  eft  emiflimi  fruftra,  fed  idipfum  exequi- 
tur  ad  quod  miflimi  cft.  Vna  concione  Pcni  tot  animas  ad 
Chriftum  convcrfas,indicat  Spiritus  Sandi  operationem  cfH- 


cacem. 


Verf.4,1.  Exercitia  Ecclefia:  primitlux.  i.  eft.  Pcrfeuerantla in    ^ 
dodrinaApoft.  Cuiusfummaeft  lefuscrucifixuseftDomini^s    ,4/  / 

&:Chriftus  i.ComunicatiofacuItatum.&omniumofticiorum;'^  ^^  ^'r  '|^*-^ 
charitatis.  3.Fra<aiopani.5,miniftratioSacramentiCoena^Do-' •'^''^   '^ 


!  *I 


5;i  COMMENTARiVS  Cap.h 

nec  ca  fola  eft  contenra,c{im  traditiones  intrudat,verac.vt  vlr%' 
non  fcnpta  obtrudat,  i„  communicatione  facultlm"  uaoi  i*  ?^ 

rcriptur...S:ratiof,i/rnSf<5'uVdS"ct^rri''r''^ 
oportere  cceJum  cancr?  ri.r;n.        jr"^>cu'"  ^^t?.^.  i;abeatur 

cLque ratiorpi;'^c  coj  "fiT^lT"  ".''^''L'  "'""-''"-. 
Deo Chrilli  nomine  nunc,  Ln  r^ 7  "•'"^"-  ^■''"' """  <■<■" 
<,uod  verboDerfiXtono,^er;nr  '""^'  '''f""'-'»i'''3;ranais. 
Aim.  ot>.  DoarS Anoftnlf  "''  ^"""«".^ti  fupra  cft  odenl 

dus  Dominus  pro  confercndis  ir^Fr^tJ^  /  ■''^"-  '"""""- 
difque  ad nominis ^«^^1^  c"e  fin  t^'""- '''"" '  """""»"- 
.ualis  propagationem  ahncr cnTewu^^  °"^^^  T^"'''"'  'P'"" 
femus  liberale«,ciim  oui  ii,  .I,7r  !  ^f''^"- '"  Pauperes  ef- 

pauperibuslargt^rr 'get  :tmr  5'v:r"T'-'^^^ 
officij.excitemurqueadlancbenr.Ii:.-""'''''"""' ''"'"= 
cendam ,  didorum  Chriftf  C™,         ^""^" '"  P*"P""  exer- 
MM.t^:  "■"  *^''""'  '''""^  "'«="10'«  in vliimo  iudicio, 

n^^du^ieri^tl^tSiteltk^T^  '^ "- 

vbi  4^'x.  pro  totohomi^ra"  ;  e^tvt^C  ^:""  "- ''•'^'V 
iigc quac naturs curfum excedunr  v/.--  ?,P""f «™ mtcl. 
."ortuum,  MS..6.20.  pe  .t«V  /  i'"'  '•^"'«"i^.^citare 
curari,  &  ta.nen  verbo. aut  -^n  ^^f 'c^l* Pof""' "te medica 
Apoft.  PaulusP.^p;'"Ll°?l?     ««>""'' AP°»-^'tquod 

tos  rcftitueritfanitad'^^  S  'ers' X-' '''^  "  •'  '^'^"'°  ""'- 
audirenttantacum  maEnaS"  i^        ^»»">"^^^iudxi> 

itaque 


Cap.IU        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  57 

/  itaquc  in  malis  feruilis  timor.  Obfer.  Deo  vifum  eft  verbo  prxdi- 
'  cato  miracula  adiungcrc  initio  Ecclefiarplantandae  ad  maiorem 
^.  authoritatem  Evangeiio  conciiiandam,  nunc  iniraculis  non  eft 
flcqueopustamctfieapapiftacia<aent,  neanimi^oculiqueliomi- 
num  ijfdem  intenti  arerum  divinarum  confideratione  in  Euan- 
gclio  propofitarum  auocentur.Porro  miraculum,quod  Euange- 
iiiim  concomitatur ,  eft  mortuihominis  in  peccatis  ad  vitam  in 
Ciirifto  exufcitatio.  2»0bfer.  Quemadmodum  Spiritus  in  cordi- 
bus  eledorum  operatur  filialem  timorem,reuerentiam,f:dem, 
obedientiani,  ita  in  reproborum  terrorem  ex  peccati  con- 
fcientia,  Rom.t.i^.  ow  yaj^eXa^erewvgJiUct^J^yAefa^  •za-ctXtveJj  fc- 
tov ,  4A\'  t>.a.€iTi  TTvec/Vet  v/ofietrto^  of  a»  x.fo.lofj^/u  a.^Sa-aaLTrif. 
l.Obferva.  Dqus  defendit  fuas  oues  in  raedio  luporum  vt  lacobtm 
abE/4«(7,  eiurquefiliosa5/£:/;^/»iftfperrecuturis  admortem,  coer- 
citis  tamen  potentia,  8c  timore  DominijG^n.j  ^.ita  etia  CananiUj 
riiiit  conferuati,  &  deiedii  propter  Dei  populum,  Jof.t.  &;  impij, 
vbi  non  timcndumjplerumqiextimefcuntjP/rf/.i^.dr^^^c^f;//»^ 
ille,  vtfcribitur,  non  mediocriter  folebat  pertimefcere,fiquid 
crepuiiTet :  tanto  impiorum  confcientiac  percelluntur,  &  verbe- 
rantur  metu,contra  pij  deftatunondimouentur,  tametfirumo- 
res  male  percrebrefcant,  Pp/.io^.aliquo  tamenmodoafficiun- 
tur,  vt  videre  eft  in  Iobo,c[ui  dixit,aufer  virgam  furoris  tui,&  pa- 
uor  tuus  non  terreat  me.  4.  obfer.  Hic  eft  fignorum  vfus,  vt  per 
ea  terror  infligatur  impioru  animis,  cxemplum  eft  in  Pharaone  8c 
C.ihouU.qu'i  ex  profeflb  Deum  contemnebant.  Cum  tamen  iudi- 
cuim  aliquod  apparebat,ex  horrefcebant,&  trepidabant:  In  bo- 
nisvero  filialis  timor  cum  reucrentia  Diuini  Numinis&  iu- 
diciorumexoriatur.Domefticum  habemus  cxemplumhocan- 
noinvtrifque:Terra:motuimpij  funtvehementcrperculfi,  ec- 
clipfiqueSolis.Pijver6timore,&reucrentia  iudiciorum  D  e  r 
Hntaffedlijimpulfi^ueincekbrationemDivininominis.^.Ot- 
ler.  Impij,&finiagnolococonftituti,nonpoflunt  tamen  judi- 
cijsDiviniseximi,expendein  Rege B^t^iowt*,  dicente  :  Ponam 
ttironum  mcum  in  Septentrione,  ero^ue  fimilis  altiffimo ,  tan- 
aemcumignominia,  Ifa.  i^.dctrufo,  In  Jdumeis  ctiamibid:  & 
smz.areyC]m  ciim  afFatim  potaret  in  vafculis  domus  Domini. 
mitoiooo.Nobilium,fummaincordis  arrogantia,  vidit  de- 

H  fcriptum 


.^. 


58  COMMENTARIVS  Cap;!?; 

fcriptum  in  pariete  iudicium  fuumjipfoque  cadem  no<^e  iugula- 
to  Regni  fad:aertadMf</oj&P^r/<«traiUiario.  44.45.  rrr/.  Hi$ 
habentur  confenfus,  &  liberaiitas  Ecclcfia;  primitiujc :  erant 
vnanimesj&omniahabebantcommunia.  Obferva.  Fideles,  8c 
pij  bene  inter  ftCe  conueniunt ,  fcd  non  eft  pax  Chriflo  cum  Br- 
liale,  nec  veritatis  vero  ac  fyncero  profefTore  cum  Papifta. 
2.  Obfervatio.  Charitas  cx  fide  proficifcens,  &  vnanimitas  ex 
coniundionc  noftra  cumChrilto  cft  caufa  liberalitaiis,  atque 
beneuolentia:  in  pauperes  communicandis  vbi  nota  iftam  bono- 
rum  KQivmiM  fuifle  tantumvoluntariamcontributioneminv- 
iiim  pauperum,ne  fcilicet  penuria  moti,  ab  Euangelio  ad  luda- 
ifmum  relaberentur.  Platonica  bonorum  communio  nuUuni 
hichabet  fimdamentum,  ncquc  Anabaptiftarum  error  hicfta- 
bilitur,  qui  fubEuangelio  omnia  intciChriftianos  ita.  volunt 
eflecommunia,  vt  nihil  locirelinquaturproprietati  bonoruni, 
contraprxfcribunturlegoidivitibus,  i^Timotb.^.  Diuitibus  ofii- 
cium deHgnatur ,  j.Timth.6.  furtura  5<irausprohibentutman- 
dato  7.  Exempla,  lofephus  ex  Arimathea  Difcipulus  Christi, 
qui  fcpulturam  Dominicohoncftauit,fuit  diues,l4Z.4r«irefufei- 
tatus ,  fororcs  eius,  Simon  leprofus,  pleriquc  etiAm  alij,  qui  non 
iubcntur  bona  abijcerc  :  poft  afceniionem  Chrifti  Tabitha,  L^dia, 
Maria  Uattr  Marci,SimonCoriaritu,?hilipfus,  dyCorneUuiy&Fhiletmn 
HUangelium  profclli,  bona  fua  in  ccitimunenDncontuIerunt. 
Ipfeque  Chrilius  non  celebranit  pafcha ,  nifi  ipfo  Patre  familias 
confentiente.  Hoc  loco  occurrunt  duo  argumenta.  i.  hic  eft 
vcnditio,  &  emptio,  ergo  omnia  non funt  ccmmunia.  2. diftri- 
buuntur  bona  venditaprout  cuiuf^ue  neceiKtas  poftulabat,  ergo 
jion  licebat  vnicuiquc  vti,  frui  bonis  pro  arbitratu.  Tjthagori" 
ei»  tametfi  prouerbio  dixerunt,  -nravTot,  T^^iXavxotva,  feciin- 
dumvfum  tamen  priuatas,  &  proprias  poffefliones  non  fuftu- 
lerunt:  Et  Monachi  illi,  quinihil  volunteflc  proprium,  fuata- 
mcn  retinent, 

Verf^6.  Religionem  exercent in  templo  7Sfo<fxu/p7t[>yvT(f, 
lion  vt  facrificijs  intereflentludaiorum  quac  fciuerunt  Chrifti 
fanguine  fuifl*c  abolita ,  fed  quia  iocus  ifte  aptiflimus  fuit  ad  au- 
diendum  verbuni,  &  ad  mutua  coUoqiiia  in  rcbus  divinis,  & 

peuinemibusadregnum  CiiriftL 

OhfervAtii» 


Cak  II.  I N  A  P  O  S  T  O  L  O  R.  A  C  T  a:  ^f 

Obfervatio.  Templum  locus  maxime  idoneus  adfacros  con- 
ncntusinquo  res  politicac  tradarinondebent.  Domus  inquit 
Ubovu,dotnus  orationis  vocabitur.  2 .  Obferva.  Nulla  negligenda 
ci}  circumftantia  ad lucrifaciendum  populum  Chrifto.  3.  Obfer, 
Vere  conuerfi  ad  Christvm  noji  quxruntangulos,  fed  palam» 
&  aperte  profitentur. 

Vriuatumexercittum:  '     ' 

Fregeruntpanem5(5,T'ouoy.  Moriseratconuefci,  Sccortui- 

vaiiin  Ecclefia  primitiua  charitatis  fouendatergOiatquernhtt- 

iufmodi  conuiuijs  cclebrarc  coenam  Domini  qux  vocabantur 

dvaTo/.  Tria  hic deiignantur.  i.  ci;j«.7aM<a^«.  2.  apeAori^Zc  -^ 


aU  tk 


^ 


Kdyp^icoi.  ^.^vVvTis,  ad  i.Jlom.iz.  2.C»rittW.^.  i.Sinediflimula-^''*  ^'^**^^ 
tione,  aut  fpe  fui  emolumenti,  quod  fieri  debet.  5.  Laudes  Deo,  *  ^ >  ^ j^ ^ 
&  gratiarum  adiones.  Chriitus  ipfc  nunquam  fregit  panem''«f*^  ^o    i 
niil  gratijs  adis,   i^.Math.Luc.ij^.  loan.6.  &  in  vltim«  ccen»  Us-^,'  Uh^^  cl 
celebrationc.  Ot/?rv4.  Cumcibum  capcflimusaprecibuseftin-  *'      ' 

c!)oandum,quo  furapto,  gratiac  agenda,  i.Ttmoth.^.  San<aifi-^^'*^-^  ^^^  ^*"* 
cp.turcreaturaverbo,&precibus,quihocnegIigit,irrupt!onem^^»^»'-i^  ^  >P^ 
facitin  Deicreaturas,quibusvtinonpoteft,  nifipramiflispreci-  r^»»  vj>^  ht  cci. 
busconfcientiaillarsa.  I  chK  r^»^  l^ck. 

Verf^j.  Frucaushmcredundanseftduplex.  i.attinglt  p6-  v./7     u^  ,  „  \ 
pylumadChriftumconuerfum.  Habebantenimgratiamapud      *   ^T»"  '*^f^- 
totum  popuIum,puta  faniorismentis.  Obfervatio.  Honorantesf  ^**^       *^  ^>^\^fih 
Dominumhonorabuntur.&contra  i.Sam.i.  exemplumin  D<«-^^ «- /^'-^w  >*«». 
y:de,  &  54«/^.  Omnis  homincs  ordinis  notent,  prxfcrtim  Magi-  loi,^  h  f^  if 
flratus.  2.DominusaddcbatEccIefix,quifaIuifierent.  Ampli-  ^  u,     k 

fic.-tioitaqueEccIefixeft.2.Frudus.  Ol^r^rvrfria.  Ncmovenitad-^^^fi  ** 

Chriftum,  nifi  Patereumtraxerit,  loan.6.  i.Cormf/j.?.  Egoplan-  ^'""'itr/A  *"**^. 
taui,  Apollos  rigauit,  D  e  v  s  dat  incrementum,  &  pfalm.  i2r."/^  >^  7  ^***^ 
1.  Obfervatio.   Ecclefia  hic  non  eft  perfeAa  ,  fed  perficienda,  ,:  vX  u^*i  k-^-, 
^phef^,  quique  faluandi  funt,  in  Ecclefiam  funtafcifcendi,  quo-.rSTT^u  i/,  ,z    A 

eieai.ht  Mrffb.  cap.j.  Lata  via,  qux  ducit  adintcritum.  2.  Obfer-  coM-..,^f^^7  j,,,. 
vatio.  Salus  elcdorum  non  ex  hominum  fadis,  meriris,  operi-/'^>»  c  icc  ^^«7, 
buluedependet,  fedex  D  e  i  eligentis,&  vocantisvoluntate.^^VVO  nt  fk.  C*^./ 
U.lcarnusexdiaisjquaenobisconcelTitDominuseifdemvriad'^^*^  /^»"^  "/'«^^  h,\ 
nominisfuigloriam,  Chriftihonorem,EccIefi24:commodum//ltV  -    ^'''*»^  H 

ftudea-^/^,^^,,  ^w.|,^cf 


H 


^  eu*' ^"ivj  •  (•' *  4 


^7 


60  COMMENTARIVS  CAP.rn. 

Audcamus  vnanimitati,  Sc  concordiae  alendx,  cum  fimus  vnum 
corpus,vnumhabeamusfpiritu,  vnamfpem,  vnumDominnm, 

vuAm  tidcm,  vnum  Baptifma,  vnumque  Patrem,  &  Dominum 
cmnium:  quac  quidem  doHa  divinitus  funtdata,  vtin  vnitatcm 
^deipcrlefum  Chriftum  adolefcamus. 

7.4iU.H*nj»   j' i*H  Mt    ^tM/<  7>iti  C    A   P.       I  I  T 

r^.-^^,.-^,.-^^=,^  O  C  Cap.  i.habcmiismiraculum  adr^r/ir, 

deinde  concionem  Petri,quaapcritmyitcri- 

um  falutis  in  Chrifto^  taxatque  ludxorum  in- 

gratitudincm.cofque  ad  poenitentiam  rcuo- 

cat.  Propolitumiraculieftoftenderein  Chri- 

fto  Dei  fiiiojfalutem  elTe,  &  peccatorii  remif- 

iJonem.Hocmiraculum  ell  in  corum  numero 

quac  omnem  natur.i:  curfum  luperar.  Guius  partcs  funt.  i.  Occa- 

iioi.Verf.  2.  ipfummiraculum.  ^.effeaahincpromanantia.  In 

occaiIonehabemusperfonas,locum,&  tempus.  Perfona:  funt 

Petrus  &  Ioannes,farpefocij  &  <ruvefp^Jt,,».2o,  veniuntfmul 

ad  fepulchrum  Chrifti.  flmul  pifcantur,  Joan. 1 1.  miituntur  pari- 

terad54;«^rwm,^a.8.  hic  fimul  afcendunf.  funt  tanquamvnus 

animus  in  diucrlls  corporibus.  Ohfervam.  Fratrum,  &  fcruorum 

Chrifticoncurrentium,&coIlaborantiumopera  maxime  pro- 

moueturEiiangelium.Contra,diftra<ai(?ne,&difrcntionevAlde 

impeditur.PrimumvideasinhachiftoriaAd.SecunduminEc- 

clefiaOn«ffcM^4,qu5tum  illiecclelTic  obfueritdiireniIo,&  quem 

locum  dederiterroribus.  Verum  illud,Chrifti  Regnum  in  fe  di- 

ui(um,defolabitur.  Studeamus  itaque  concordia:  &  vnanimita- 

ti,qureconfurgitexvnioneiioftracum  Chriftocapite,&  pere- 

umcumDeoPatre.  Confenfus  in  religione,&  fanda  haimo- 

nia,eftomnisconcordi«,&pacisfana;Efons.  z.ohCerv.  NuUa 

occaflo  propagandi,&  promouendi  Euatigelij  negligenda.  Ta- 

metl^IudaricrudeIesinChriftum,fuFerf|itiolietia:ceremoni)f% 
legaiibusaddiai,nihiIominus  tamen  ita  fefe  comparant,  atque 
gerunt, vt  poilint  multos  Chrifto  lucrlfacere.  Nihil  remonri 
potuitChnitum,quominus  pcrageret  6pus  rcdemptionis  no- 


CAP.irr.  IxNT    APOSTOLOR.  ACTA.  ^r 

ftra?;  nihil  nos  pra:pedire  debet  in  muncre  noftro  obeundo  &  in 

acquiredis  Chrifto  hominibus.  Paulus  i.P/;////'.gaudct  ex  aduer- 

farijs,  eorumque  oppoiitione,quod  hoc  modo  promotu  iri  Eua- 

geliuni  Chriltiperfpexerit.  i^Ohferv.  ave^cwov  iiiro  Ii^cm.  Si  ve-  •    ' 

Jimusin  coeiefte  Sanauarium  ingredi,  afcendendumnobis  eft 

&  hinc  migrandum  primum  animis,  vt  poftea  corporibus  loce-  ' 

murincoeleftipatria.  2.  iot:««.  Tcmplum  aZora/;4/>f/<?reexftru-  i 

dum  Ierefol;mitanum.  Ohferv.  Locus  hicfacerverbo,  &  precibus 

eonfecratus,7p.57.  Domus  mea,  domus  orationis  vocabitur ,  fl 

aha  in  hac  domo  traa^tur,  prophanatio  eft.  3.  Tfwpr«.Horano- 

na,  quj:  refpondetnoftrx  tertia^horaepomeridianx,  qu.ifacri- 

ficuimvefpertinumcelebrarieftfolitum,cui  preces  erant  con- 

junc^a:.  De  duplici  hoc facrificio  lex  exftat,  Ixod. 2  5.  &  Kum.  1 8. 

Habebant  ludari  ftata  precibus  tempora ,  vt  videie  eft  Dan.  6.  & 

A7.TO.  Petrus feceflit ad  meridiem  precatum.  Non  ergo  putan-  Tc^u  .Jl  -  k<v 

dum  aicendilce  vt  facrificarent,  autfacrificandi  ritum  iam  abo-"*^'  '^'-^  /-U.  f^i 

IitumperChriftum  AgnumDei  fuaprefentia  approbarent,  fed'***  ^t^*'"»''^ /"miI 

accommodafl^e  fc  huic  tempori,  quo  frequens  adefl^e  populusfo^^-'"*  "'  ^/'^-'«  O 


,  ,    Y>—"Y-.-".v  ..vwj^wii,  ^uwiictjucijbaaeiiepopuJusIo-*VA,,.,  -V 

cbat,  quieratafcifcendusinEcclefiam  Chrifti.  Ot/^rr.  Ecclefia^^     ^"    -^ 
habct  fua  tepora  exercitijs  divinis  conftituta  per  Eccleflafticumr'^ /'  /'Y'^^  '"** 
Sen.itum,aflcnfumpopuIi,  &  authoritatem  Magiftratus :  Nami/*       /'*'"*  ^'^.»w»; 
fecundum  ewrct^toromniain  ecclcfiafuntperagenda   Vbi  Ma  ^'^*''*'^  "'""  ^"''J'^ 
giftratus approbat,ea  quaj  ab  ccclefla ftatuta funt. i.oir^r. A  pre-,^*''^^  7^"  '"  V- 
cibus  inchoandum,  &  eratiarum  aaione  termJn^n,^^  .a ^JL,:^  '"^*"^*  ^"'^''1  'v.  -* 


-a  i«ciunr,oc  perperam  illi  negotiaturi,apud  Wc.^.dicentesr^' 
iine  reftriaione,  proficifccmur  in  ciuitatem,  atq-  negotiabimur  jlrrc 
cum  dicercnt,^;  Demvoluerit,&  vixerimw.H^s  publicas  preces  fre-T^* 
quentaremus, cum  Chriftusfefpondeat  afFuturum^vbiduove^"  i.-^«c.. ,,  ,^, 
tresfucnntcoadieiusnomine.M^f.  iS.Quanto  maioreciigra-''"'  f^-""'^  Ju.^ 

tiavbihommumccetus<ionuencritadpreeandum,&celebran.^r-''  ""'r  ^*-"  ^-^ 
dumDeum,M4f.i8.i5).Rurfumdicovobis,SiduoexvobiV--      •^*'*^-^'-*- 


I  conuer-nc  ^ifft  „;^^ 


4t  COMMENTARIVS  CA^.in; 

fos  in  fide,&  alienos  ad  fe  vocare:hic  eft  daudus  natura,ideoquc 
magis  elucet  Chriili  potentia in  eo  fanando.  Hxc  infirmitas  no 
cft  ipfi  infli(3:a  tam  propter  peccatum,  quam  ad  declaradam  Dei 
gloriam,  lorfW.p.Vtcunq^ciaudushancpromeruerit.  Plerique  cx- 
iltimantimmitti  a  Deo  afflid:ionespeccatumintuente,vt  amici 
lobi,  ciiip  Deus  propofuerit  lobi  fidem  &  patientiam  exercere: 
obferuemus  ergo  etfi  huiufinodi  infirmitates  cx  pcccato  origine 
habuerint,  non  tamen  a  Domino  fempeii  propter  peccatumin- 
fligi  i  Atque  hinc  confoiationem  petamu6,quod  tametfi  ha:c im- 
potentia  cum  40.  annos  occupauerit,  tandem  tamen  rertitutum 
fliifie,  in  afflidionibus  diuturnis,  longifque  morbis  ne  defpere- 
mus,  deflinatos  enim  liberationi,  liberabit  Dominus  ftatuto 
tempore.Exempiualiudin  illo  a:gro  5.10,  annos  ^S^&in  mulie- 
repro  fluuio  fanguinis  laboranteannos  11.  2.0t/fr.Compatide- 
bemus  carnis  noflrac,  &  languentium  miferijs,  priufquam  omni 
deftituantur  ope,&  folatio  portandi  funt  iliuc,  vbi  confolatione 
hliquapoffentfrui.  ^.Obferv.  confiifioneregnareinpopulo,  cum 
fanxeritfualegeDeus,DftfM5,ne  mendiqusefletin  Ifraele:hinc 
tamen  videas  ad  ollium  templiiacentem  atque  petentem.  Cor- 
ruptio  prxcedit  deftrudionGm,  &  defliuftio  fequiturcorruptio- 
nem:quod  contigiranno^o.vtquidamputant,  alijdemu  ;.vel 
4.  de  40.  pof^  ChriPiUmpaffumaT/forvjj»^]?^^  filio  vrbis /fro/o- 
lymitxnA  expugnatore,  vaftatore,  l.uiufquerebellispopuli  fubiu- 
gatore.  Hic  fere  cff  ftatus  regni  nolhi-  &  Ecclefix,  fine  ordine 
vagantu!-mendiciin  cuiianoftra,&  ficrilegiopotentumjauiii- 
lud  patrimonium  iniufte  detinenr,  quo  pauperes,  miniftctium, 
fchoUxq-,aIercntur,nifi  refipifcant,  a  Dorriinoiudiciumcerte  ex- 
fpcaandu:  additur,  pctit  clcemofynam,rton  fanitatem,  quia  illi 
fuit  defJierata;obtinct  amplius,  quam  petijt,  &  quod  minime  ex- 
pecftauit.  Ohferv.  Tr  nra  erga  nos  eft  Dci  gratia,  vt  plura  etia lai"- 
giaiur,  quampetimus.  Sic  Ahrahavw  folictito  de  Jfmaele  ex  Sar4 
natura  ciixt^  iftacum  filium  dedit,  nono|:dinajio  naturac  cuifu, 
fed  vipromiihonis-ita  etiam  populofuo  Ifraeliticoliberatione 
ex  VEgypto  cum  omnibus  bonis,,5c  ./Egyj^tioriim  fpolijs.  Davidi 
multa  temporalia  conceflir,  promiffumc|ue  de  Meflia  cx  eius 
iumbis  proceffuro.  SicSalomoni  fapiontiahi  poflulanti,  mapnas 
opei      '4?«.in  defertum  profligatum  ab  Achab»,  &  Jcpk/r.  noa 

»  expe- 


Cap.iii.      in  apostolor.  acta; 


6^ 


expeaantemper  Angelum,aluic.  Concludo  it.aquchic  illud  ad 
iphef  5.  effe  verum  :  Deum  (fcilicet)  cum  infinita  redundantia 
polle  omnia  facere fupra  ca,  qua:  petimus,  aut  mente  concipi- 
mus,  pro  VI  illa  agente  in  nobis. 

rcy/:^.  QuidfaciuntPetrus&roannes,intuenturcIaudum, 
ocuhfque  mentis  Deum  vt fpiritu  flio  adiit  per  Chriftum,  vultq. 
Pctrus  claudu afpicere.  i.  non  tam  eos  miniJiros cont5plari  qua 
potcntiam  Chrjfh  fefe  exertura.  Obfer.  Fruimur  cum  frudrJ  Dei 
beneficijs,quando  Deum  authorem,  Chriftum  impetratorem 
Spiritum  applicatorem agnofcimus,  vt  omnis  gloria  Deo in  Co'^ 
lidum  attribuatur,  fi  fecus, eucnire  poteft, vt  immortalisDei  ho- 
nor  mortalibus  concedatur, vt  Sanftis  defundis,  a  Papiftic.  Bar^ 
ndaScPaulozLjnrinfibus  poft  fanatum claildum, ^c7.  14.  vbi  di- 
cunturDjj  defcendentes  excoelo.Brfr«^&.«  vocatur  luppiter^ScPaw 
Im  M^rj:ffr/«y,quia  erat «  yoCf^.©^  ^  Aoyw.Sed  quid  facit claudus, 
attend jt,putans  fe  aliquid  accepturum.  Obfer. ^uuxsi  pauperum 
eftli^c,inhiaiitfJjpi,atqueintentioresfunr,  vt  accipiant,quam 
qujduisaliudhabeant. 

r^r/:<J.  Petrus  praeflat  duo.  T.  profiretur  paupcrtatem  atque  illi 
omnem  fpem  eleemofinsE  accipieda:  prxcidit.  2 .  indicat promp- 
titudjnem  ad  cum  curadum.  Verum  Petrus  hac  paupertatis  pro- 
feffione  noii  eft  putandusMifcr,cumChrifto  fit  infitus,donif6ue, 
divitijfq-  fpiritualibus  imbutus,quae  boni  veri  nomine  eaudenr 
mundana:  ver6,&  temporanea:,ciim  dentur  impijs,in  folidis  bo 
nis  numerari  nequeunr.Scd  quomDtfo  fucceftit  Petro  Papa  Pon- 
tifex  Romanusqui  bonis  huius  mundiluXuriat.Scribitur  in  Po- 
nncalibus,Patrum  tempore  Coronationis  Papx  in  cclla  vna  ve- 
lor./^^nr  "^"r  ^""J"\.^  Argcntum  non  habeo :  In  altera  verA 
iermlf/P?^'-V^.^f.^':5  paupcribus,  luftitia  eius  in  ^term.m 
permanct  Sinihil aliud^irgueretDominu Satanxin papatu a- 
pernis  verbi Dei  ludubriofus  abufus  fatis  oftcndit-  fed  illud  Tho^ 
^\mnZf"  "^?"'^"'^^"^»^  ^b  corum  partibus,qui  Gregorium  de- 
mr„^    ^PJ^^''  ta^aff-cferturin  Cdc^io  lugdunenft.cLrNeapoU 
magnus  reditus  ad  eum  peruenifl-et^Non  polfuminquit  Gregorius 
dice  e ficutPctrus.Auru &  Argentu non habco,cuil&.^^adie. 
a  jneqiiepotes dicerc,Surge, & ambula,quofignificaba^  'onis 
rpimus,  YirtuteqiChrifti  P,rr,  Gr.^.r;«;«  longe  fuifl-e  infenorem. 

Si 


:'^ 


6j^  C  O  M  xM  E  N  T  A  R  I  V  S  C  a  p.III. 

Si  qiixrAS,  Ecquid  Miniflri  aurum  Sc^rgcntum  haberent  ?  Rejp. 
I  .Cor.p.  Statutum  a  Domino,  vt  qui  EJuangeliuni  pr.T;dicant,in- 
dc  vivaur.  VerbApetriadC/^//^«;»,  \nnomme  lefu  ChrisH  Naz.a' 
^/•"5>-  Ytnh [urge & amhtilt.  Ohferv.  PerChriflji  virtutem  &  potentiam, 
Jleb.^.  pej.  Aporcoli  minifterium  faluatur  Claiidtis.  Proinde  expede  ver- 
bum  Dominieffe  viuum&efficax,  cu[i  adiundla  divina  poten- 
ti3,nilpoteilreiTllere-,  idcirco  glori.a  bperis  tribuenda  Chrif^o, 
&  non  in(irumero,cui,cum  nimiuTi  ajttribuant  Papiftjc  in  San- 
dorumnumenim  retulerunt.  Effe^flum  i.  Sanatur  CA<«i/«,vbi 
cpusDominiexiiUcperfe(ftum,quare  gratix  agendx  Domino 
piabeneiicijsinrtar  illiusleproli,tttc.[i7.  &  non  nouemingra- 
torum,quipargati  a  Domino,nonrcc|ierc  ad  agendum  gratias. 
2.  Impletiruntpauore,&:fi:iipore.  Ot/frv.  Mirabiiia  Dei  homi- 
num  reproborumanimisincutiuntterrorem^  Eledorum  vero, 
reuerenriam  &  timorem  filialem.  li  Obferv.  Hoc  miraculum 
adumbrat  ftatum  hominis  non  rcgeniti,qui  totus  quantus,  qua- 
tus  cft,  eft  inftar  huius  Clandi  qualitatibus.facultatum  animi  pri- 
mis,  &  fccundis  corruptus,  corpore  etiam  vitiofus  cx  fefe  inido- 
neusadforuiendumDeo,  &:  ambulandum  iii  viaDomini,  do- 
\  nec  Chriflus  (ruiTfi^  accedat ad  hominem  totum  verbo,  &  fpiri- 
tu  regencrandum,&reparandum.  Itaquefecundo  lococondi- 
lio  noftra  beata  in  Chrifto  figuratur,  qui  eft  fons  ille  domui  D^- 
Zdch.ii.  v/</;freclufaspropterpeccatum,8cimmunditiem.  Iseftquiluce 
fua  tcnebras  mentis  difpeilit,eamque  ^oliuftrat*,  qui  cor,  &  affe- 
<flioncs  reformat>  Corpuf^ue  coformaiturus  eft  gloriofo  fuo  cor- 
pori, p/;//ip. ;.quique  hominemerigit&ambulare  facit  in  via 
vitx.  5.  officium  noftrum  dcfignatur  in  eratitudine  pofitum. 
Atque  h.T:c  tria  ab  Apoftoio  Row.7.  cojnprehenduntur  verbis  il- 
iis,  &  fcqucntibus  ad  finem,  TetXctJ^rwf®'  iy»  diSgUTrQ'  Tig  jj.t 

fVffiTcq.  -I^  .1         :■;'.;      ".•!-,•  I 

I  r.  Verf.  Scquitur i.parte  cap.  Petri  concio,  qua priraum  de- 
fignat  miraculi  Authorem.  i.reprehcnditeospropteriniquiffi- 
mamcrudeiitateminChriftum.  3.  Revocatadrefipifcentiam. 
4.  Dodrinam  a  fc  propofitam.cfTe  propheticam.  Concionis  occafm 
eft  infoiita  popuii  admiratio,  cum  iam  claudum  fanum,  &  rcfti- 
tutum,  vidcrettcnentemPetrum&  loannem.  Ohferv.  l^api  in 
adnaiAtio;iemopcrum  Dci  infignium  eft  iaudabilc,  ciim  hoc- 

I  mcdio 


CAP.Iir.         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  ^y 

medio  ducamur  in  ipfius  cognitionem :  In  hunc  finem  Chriftus 
folitus  eft  prxmittere  dodrinac  fuae  miracuia  jnonnuquam  con- 
iungere.vthoc  modopopulusin  cognitioncm  vcritatis  trahere, 
tiir.  Interucnere  hoc  anno  terrx  motus,  &  cdypfis  folaris,  ad 
ducendum  nos  in  iuftitix  Divina:  cognitionem,  quamque  ilt 
Dominus  tcrribiiis  fi  potentiam  exerat.  Qupd  fi  tanto  perceiiu- 
tur  horaines  tcrrore  cum  ftupenda  cernunt  Domini  opera^  qua- 
to  afficientur  horrore,  ciim  apparuerit  in  gloria  ad  judicandum: 
ciim  dicentimpij,  cadite  montes,  nofque  ab  ira  Agni  abfcondi- 
te.  Obferv.ln  iiiis  dignum  reprehenfionc,quod  hominibus,quod 
e(iDci,attribuant.  Efthocingeniumcarnis  fccundiscaufis,  & 
medijstribucre,  quod  eft  D  e  i  proprium.  Hinc  initiumdatum 
idoioiatriaj,varijfquc  fuperftitionibus  apud  gcntcs.Nam  Soiem, 
Lunam,  homines  etiam  adorauere,per  quos  beneficio  aliquo  e- 
xant donatac-,  Beftias  nonnuilx, Rom.  2.  Piantas,  Arbores,  atquc 
co  tandem  deuenere ,  vt  fandos  etiam  in  Deorum  aibum  retu- 
lerintnonnuIIi,quiChriftiani  &  dici,  &  haberi  voiunt,divi- 
nifque  honoribus  afFecerunt:  Nequehicpcdcm  fixitfuperftitio, 
jed  Statuas,  Imaginefi^ue  crexerunt,  quas  adorari  voiunt,  &  fic 
honoredebitoChriftumfpoiiant.  Dircamus  in  omni  opere  in 
I5eiim  ocuios  conijcere,  boni^ue  fuccelTus  omncm  gloriam  ipfi 
afcribere,& miracuia expiorare, perregulam  verbi,  (i  verl  fint- 
fiquidemSatanconfueuitpr^Eftigijs  fuis  ad  faliendum  compa- 
ratis.multorfi  oculos  perftringerc,  vt  animaduertere  eft  in  Ma- 
gis  rharaomcky  qui  virgas  fuas  vifi  funt  in ferpentes  commutarc, 
i.xoi.j.  Sed  VirgaMo^JiJcasconfumpfit. 

Verf  12.  CorrigunturaPetro.  Obferv  Ignorantiaexanimis 
extirpanda,  antequam  veritas  inferi  po Jit,  vt  in  tcrrx  agricoia- 
tione  videas,  excoienda  tcrra,  &  noxia  quaeque  eveiienda,  an- 
tequam  femcn  inijciendum.  Sic  Jer.  1.  Extirpes,  deftruas,  pian- 
tcs,a;dificcs.  Longe  aiiusmodusarridctnoftrac  «tatis  homini- 
Dus.  quinon  patiunturfc  reprehendi,  corrigi,  &  reformari. 
2.  Obfer.  Qupd  Domini proprium  eft,  ipfi concedatur,  quod  fa- 
citloannesBaptiftaindignumfefedicensfoiuerecorrigiascai- 
ciamentiChnfti.  idem  praeftitere  Pauius  &  Bamabas,^!^.!^. 
curato  Ciaudo,  cum  admirabundus  popuius  cum  Sacerdotc  lo- 
««  voiebat  ijs  facrificarc,diccns5  humana  fpccie  calitus  defcen- 

l  dilTc 


■  *  \k 


}fl 


r'i 


66  COMMENTARIVS  Cap.  Hf. 

dirceDcos.TaulumMercummiScBarnabAm  lovem.  lu  etiam  An- 
gelus  ilpw.22. non  vult honorari  ab loanne :  Sum  inquit coferuus 
tuus,  glorifica  Oeum^adoraq;.  Longe  fecusfaciunt  Papifta,  qui 
honorem  Deo,Chriftoque  debitum,Mariae,  fandifque  tranfcri- 
bnnt,  &  Nebucbadnez.ari  qui  folium  voluitin  Septentrione  collo, 
cari,&  affimilari  altiflimo  :  fic  Herodes,A^. 1 2. qui  orationem  ha- 
l>ens  vclte  ornatus  Rcgia,populum  in  tantam  rapuitadmiratio- 
nem,vt  qui  diceret  vocem  fuifTe  Dei,non  hominis^  fed  immedi- 
atcabAngelo  DeiperculTusjVermibusabfumptus  eft,quodgIori. 
am  Deo  non  dcderit.  5.  Obfer.  Operum  vel  fupra,vel  contra,vel 
priEter  naturam,Deus  eft  author^quare  non  afc-ribeda  viribus  hu- 
manis:  impij  iediderunt  nonnunqua  rairacula,  vt  ludas,  &  multi 
€XtiteruntPij,quinulIum  vnquamiproiulerunt  miraculum.  4. 
Obferva.  oifcrimen  inter  Deum  &  jnftrumenta:  Deus  perinftru- 
mentaoperatur,quibusaliqua  vtpote  Domjni  feruis  affigenda 
comendatio,fed  propter  Deum  qui  hoc  eos  honore  oriiauit.Dum 
vocatDeum  i4trrffe4mi, Triavulteosexpenderc.  i.cft  foedusgra- 
tiaecum  ^k^/w/wo.Patribufq^initumJ^.  QupsPatresimitaride- 
bcant  (nam  nimium  CeCe  maioribus  aflrinxcrunt,  eorumq-con- 
ftitutionibus,a  quibus  Chriftus  eos  avocat plerifque  1  ocis). 2, .  Sc 
non  nouam  aliquam  invehere  religionem,  fed  quani  Sand:i  hi 
Patres  amplexi  &  profefli  funt,  qui  Chriftum  fidei  oculis  vide- 
runt,  loan  8.  Abrahamyidit  diem  meum  (inquic  Chriftus)  &ga- 
uifuseft,  &;ineofalutcm.agnouere.  Obfervatio.  Glorificatio  filij 
cft  miraculorum  finis,  &  Patris,  Fiiijque  gloria,  coniunda  funt 
Joan.  II. 

15,  14.  Verf.  Impingicludaiisaccufationempergradus.  I. 
Quod  prodiderint  Filium  Dei.  2.  quod  abnegarinc  Sandum  il- 
lum,  &Iuftura.  3..  quodipfi  Barrabam  Latronem  prictijlerinr. 
4.  qilod  Dominum  vitae  occiderint.  Obfervatio.  BonxcauCc  con- 
fcicntia  magnanimum  redditconcipnatorem,ftudeamus  ergo 
habcre  fidem,&bonamconfcientiam.  2  ,  Obferva.  Nemo  fitre- 
pente  peflimus,  fedquibufdam  gradibus  afcenditur  ad  impic- 
tatis  culmen ,  vide  in  Saule,&:  in  hoc  populo  Chriftum  ad  mor- 
tcm  perfecuto,  iuftum,  &infontemifed  noftra  caufa  crucifix- 
um.  .  Obferva.  Sanguinis  innoxij  proditio  eft  horrendum  fcc- 
lu'     ^od  Dominus  inultumnon  priterit;,N«/w.35.33.Pp»i55.& 

ca- 


CAP.Iir.         INr    APOSTOLOR.  ACTA.  6/ 

coelitus  deuocat  vindidam,Gw.3.illudque  Chrifti  adijcicndum, 
qui  gladium  acceperit  gladio  peribit.  ^.obferva.  Mundus  prjcferc 
latronem,&:fceleratumpio>&religiofo.  Gadareni  fucs  prxpo- 
nunt  Chrifto,  facriiegihac«tatefacrilcgiu£uangelio,impiuf6j 
piures  habebit  fautores ,  quam  pius  apud  nmndumin  maligno 
pofitum.  ij.Obferv^.  Inconftantinima,&  maxime  fluxaefl;popuU 
approbatio,  &  tanquam  ventorum  tranfeuntium  flatus.Proinde 
ftudeat  fefc  quifque  probatum  Dco  fiftere,  nam  comcndatur  vc- 
re,quiprobaturDomino.  d.Ot/mMy  Quos  impij  ignominia. aifi- 
ciunt,Deus  glorificat:  hoc  animadvcrterc  in  Chrifto ignomini- 
ofe  crucifixo  divina  virtute  ad  gloriam  cxcitato :  Item in Davtde 
ab  ovibus  aeceriito,&  in  Rcgem  Ifraelis  cvcdo:  contra,  quos  po- 
pulus  vult  cminere,&  in  Dei  locu  quafi  cuchcrc,  hos  Deus  deij- 
citjcxemplum  in  Uerode,  cuius  vocem  populus  dixitftiiffc  Dei,  a 
Vermibus  arrofo :  &  in  Abfalomo  confpiratore  feditiofo  advcrfus 
patrem  populo  multo  aflenticnte  primum  dc  qucrcu  fufpcnfo,& 
tandem  per  loabum  tranflixo. 

Verfi6.  Habesmiraculiauthorcm.2.Inftrumentuapprehen- 
dens  nimirum  fidem.  Nomen  vcl  Chriftum  ipfum poteft  denota-  w ,.l 
re,EA;(?(/.2  3.velipfius  potentiam.In  nomineChrifti  eft  falus,  fci-         '^' 
licet  Icfu,  quod  ab  Angclo  ipfi  fuit  inditum,rationem  etiam  at 
fignante,  quodefl*ctpopuIumfijuma  peccatisferuaturus :  nudo 
nomini  nihil  meriti,  &  virtutis  tribuendum,etfi  Papift^c  hoc  lo- 
co  abutantur,  legantque  tyef  twcre  t»  cvo^«,  twi^  in  accufatiuo,  ac 
fi  hoc  miraculum  confirmaret  virtutem  aliquam  nomini  ipfi  in- 
efle,  quod  non  cft  putandumvtcumque  Th^rraus,  ^ffirmet,  vel    ^^ 
mera ,  nuda^ue  pronuntiatione  nominis  lefu  Dxmonas  profli- 
gari,  interim  valde  derogcc  rci  per  nomcn  fignificatsvtpote 
fatisfacftioni  Ch.risti,  cui  humanas  fatisfadiones  coniungit, 
&  interceflioni ,  cui  adijcit  perperam  Mariac,  &  Sandorum  in- 
tcrceflionem.  Scdaliasiftarcfutauiraus.  Inftrumcntum  apprc- 
hendens  falutem  in  Chrifto  eft  fides  ex  auditu  verbi  aflurgens, 
qux  non  eft  nuda  notitia  mentis,  fed  certa  cognitio,  &  pcrfua- 
fio  diuinac  mifericordia:  in  Chrifto  ,  ciufdemq-,  applicatio,cuius 
author  eft  Deus ,  Ioan.cap.6.  eft  hoc  opus  Dei,vt  credatis  in  eum. 
quem  mifit.  Ab  hoc  creatore  fidei  incrcmetum  expetamu;   ':um 
non fitin  natura noftra,medijfque  vtamur legitimis  adhoc   '^c- 

1  2  ttaok 


6i 


C  O  MMENT AR 


I  VS 


Cap.IH. 


CAP.iir. 


INr    APOSTOLOR.  ACTA, 


<5tum  producendujverbo  fcilicet  &:  Sacramentis.Perhanc  Chri- 
fto  inferimur,  vndeperfedia  corporis  animacque  fanitas  proma« 
nat,namChrillusluxmudi  datlucem  menti.rec^itudinerationi 
fapientiam  cordi,  affet^ionibus  fandilicationem,  voluntati  pro. 
penfionem  obtcmperandi  legi  Divinje,  Confcientiac  pacem,  cx 
fenfufauorisD  e  i  quaehicinchoatafutuio  feculopcrficientur, 
fed  hoc  ordine,  Anima  hominis  eledi.cum  corpore  excederitjia 
primis  &  fecundis  facultatibus  perfe<Ste  fandihcabitur ,  Corpus 
vero  perpurgabitur,  &  conformabitur  gloriofo  Chrifti  corpori 
in  illuftri  illo  aduentu  ad  judicium,  Phil  5.  quo  tempore  multo 
firmior  cledorum  ftatus  eft  futurus,  quam  fuerit  Adami  ante  la- 
pfum,  quia  Chrifti  gratia  nos  nunquam  deferet,  tametfi  ipfe  na- 
tura  in  fe  fit  mutationi  obnoxia :  Quare  opus  reftaurationis  no- 
ftrae  erit  abfolutu .  Verf  17.  lam  viamipiisprajftemitadrefipi- 
fcentiam^&fpemfacitfalutisinChriftoobtinendac,  fiverecon- 
vertantur.  Vbi  Obfervatcum  dicit  ;^  vwu  dS^iX^oi  61^0,07]  x^t 
dyyotcw  tarfa^ari,  noUc  eos  excufare  fuco  ignorantiac,  aut  prjc- 
textujvel  extcnuare  eorum  peccatum/ed  apoftolum  loqui  com- 
parate  hos  cum  ijs  comparans,qui  fcientes,voletes,&  ex  propo- 
litoDomii".im  vitaecrucifixerunt-  Eil  inftar  ilIius,quod  habct 
Apoftolus:  1  .Ctfr.2.  Si  Dominum  gloiria:  cognoffent,  non  cruci- 
fixifrent,&  videturrefpicere  illud  Chrifti  didum,  Iwr.i^.  Con- 
donailli5pater,nefciuntenimquidfaciunt.  Qiiod  ignorantia 
excufetneminem,pracfcrtiminnegotioIehou3e,  hinc  perfpicu- 
um  eyadit,quod  homo  creatus  fit,  vt  jDeum  cognofcat,  &  glori- 
ficet.  lUud  peccatum  quod  admittitur excognitionc,propofito, 
&  deftinata  malitia  aducrfus  Chriftum,  eiufque  gratiam,  eft  ir- 
remiflibile,  Heb. 10.26.  Si  vlrr6  peccauerimus  poft  acceptam  co- 
gnitionemveritatis,nonadhuc  propeccatis  reliqua  efthoftia, 
(ed  horrenda  quacdam  expedatio  judicij,&  ignis  feruor,qui  de- 
uoraturus  eft  aduerfarios.  Ofc/^rr. Duplexeft  ignorantia.  i.con- 
iundamhabetrebellionem,vndefequiturobduratio,  &  cft  in» 
curabiiisjquae  contrahitur  partim  agendo  obftinate,  &contem- 
pt  m  contra  voluntatem  Dci ,  partirn  patiedo  interminationcs, 
iudiciaque  Dci  practerire  fine  emendatione .  Huiufmodifuitin 
Pha  >»f,  &populoIfraeiitico,ffr.44.  &  in  multis  noftrae  xtatis 
cc     :ur,qui  ita  obfiimant  animos  vt  pblatam  in  Euangelio  fyn- 

ceri 


cere  praedicato,gratiam  amplc<ai  rccufent :  dc  tali  ignoratia  hic 
non  fentit.  Eft  aiia  quac  pratextum  habet  gloriac  Dei  dc  qua  hoc 
loco,  &  talis  Pauli  perfecutoris  Sandorum ,  atquc  blafphemi 
ante  conuerfionem,  i.Timoth.i,  Quiafeci  (inquit)  per  ignoran- 
tiam,  ideo  veniam  fum  confecutus :  Haec  eft  curabilis,&  tameii 
per  fe  peccatum,  nequc  veniam  meretur,remittinihilominus 
poteft  per  gratiam  fi  corrigi  fefc  patiatur,fed  fi  degenerarit,in  il- 
Jamincurabiiem,eidemiudicio,&pcena:fubiaccr.  Frr/.iS.Ra- 
tio,  qua  fpem  facit  peccantibus  per  hanc  ignorantiamfumpta 
cftaDeiprouidentia.  ItaenimproviditDeus  vt  omnia  eveni- 
rent  quac  pracfignificauitper  Prophetas  dcChrifto  paffuro.Igno- 
ratia  haec  eos  arguit  rcos,  fed  tamen  Deum  ordinaffc  vt  per  mor- 
tem  filij  fuifalus  aeterna  ad  multos  pervenirct.  Vide  &  expendc 
totumcaputlf**.^^.  &  9.   i.Obferv.  Quodcunque  pracdicir  Do- 
minus,implcbiturliue  fit  Mifericordiac,  fiue  ludicij  verbum  :  vt 
quatdam  mifericordiac  pracftitit,  ita  reliqua  definito  tepore  prar- 
fiiterit,  &  vt  nonnuUa  judicij,  fic  deierminata  &  decreta  omnia 
confeda  reddet,  difcamus  certitudinem  pro  nobis  confirman- 
dis,  impij  iudicium  praenunciatum  expe<ficnt,nifi  ipfis  detur  di- 
vinitusferiarefipifcentia.  j.  Ofr/frF.  Seruorum  Dci  honorprac- 
clarus,  vtcunquc  exiftimet  perucrfus  mundusj  funt  enim  ad  po- 
pulumosDomini,proindcfint  fapientes,  &  fideles:  hincclu- 
cet  amor  fingularis  in  genus  humanum,qui  per  homines  digna- 
tur  nos  alloqui ,  cum  gloriofum  eum  vultum  ncmo  homo  fufti- 
nere  poffit.  3.  Obferva.  Ex  paffionibus  Chrifti  difcamus  patien- 
ter  ferre  crucem,&quam  deteftabilc  fit  pcccatum,quantaq-  erga 
nos  fit  divina  gratia,qui  in  falutem  credentium  filio  fuo  non  pe- 
pcrcit.  Obfer.  Omnia  Dei  providenti&includuntur,  imo  illa  qua; 
putanturfortuita,Earffrf.2i.i3.  Deut.j^.  j.Iteg.vlt.  Dc  ^cfe^to,  qui 
veftem  mutzult nbAramttts  tamen  occifo.  Hoc  contra  Epicurc- 
os,&Stoicos  militat,qui  cxnexu  caufarum  fatalem  ncceflitatem 
ftatiiunt..  Vcrum  pcccatum  &  peccatorem  minime  cXcufatDi- 
vinac  providcntiac  decrctum,  cum  Deus  tantum  decernat  pecca- 
tum  &  cfTc  velit  jjjtTa  ti,  cstc  d^rXas ,  quatenus  fcilicet  eft  poena 
pcccati.  Ncccffitas  quat  pcccantibus  imponitur  cft  immutabili- 
tati?,fed  non  coa<5tionis,  etenim  non  coguntur  a  fuprem'  '^umi- 
ne,fcd  partim  3  Diabolcpartim  a  raalitia  &  corruptionc     tiua 

I  3  cxti- 


ilf 


»'f 


7* 


C'0  MMENT  Ail  IV  S 


K'^ 


:|-. 


c/p.in. 


cxtimuUnturadpeccandum,  Ncn,  VtDeumglorificciTr,  fedvt 
perucrfas  cxpleantcupiditates .  Dominofupremo  permala  m- 
fcrumcnta  bene,  &;iuftc  opcrante  adgloriam  nominis  fui.Vbi 
&i  illud  addendum,  Dominum  hominum  malorum  peruerras  a- 
ctiones  in  bonum  finem  dirigere,vt  ini  crudeli  fratnira  Jofephi,  & 
nefando  facinore  videre  cft. 

Krr/p.  MeravoKCctTgad  22.  ConfiliumPetriadobtinendagra- 
tiAm,atquefaluteminChrifto.Ji/  verfus  rationes  habentduas. 
^cravo/ctduocompleaitur.  i.Peccatiiagnitionem.2.  Contriti- 
onenicordis,Io*/2.  Scindite.cordavcftra,  Jp.57. de  corde  con- 
tnro.  ^?fe>}/ctre.lafw.3i.Gonucrtcme, &conuertar. Duocon- 
tmer.  i.  fidem  ampleacntemChriftum.  2.  vits  emendationem, 
cxler.  verbis  gi.  liquet  convcrfionem  non  cfTc  in  poteftatc 
hominis,  fed  clfc  opusDivinum,  dat  deftinatis  ad  vitam  cor 
carncum,  &gratiam  hanc  convertendi,  neque  maiorinho- 
iiiinc4t;x'xa>poteftasconvertendifcadDcum,quamrefurgen- 
di  in  Lazaro  eraortuo,  ficquatriduum  in  fepulchro  fcetente,  Cui 
Chriftus dixit  loan  i i.Surge, cuius  v4)X|coiundam  habebatgra- 
tiam.&potcftatem  perficiendi  illud  adquodfuitordinata.  Ni 
u.ique  refiftamus  gratix  Dei  oper^nti,fednofttam  falutem  con- 
ficiamus  cum  timore,&  tremorc  Divinitus  coopcrantesj  Thilip.^, 
c}g  r  i^cLK&<f>6ha^lf^  rax,  dfxoifUa^.    1.  Ratiofumpta  a  rcmif- 
iionis  peccatorum  bcneficio.  obfer.  Si  pcenitentia  egerimus,pe.c 
catorum  remiirione  qux  nosbeatos  rqddit,P/^/.52-fruemur  in 
hac  vita  per  meritum  fanguinis  ChriftJ  ex  oivina  gratia,  ifa.  43, 
Eccc  cgo  fum,  qui  proptermcmetipfunk  deleo  iniquitatcs  tuas, 
&P/</.5i.LauameinquitD/*vi</,  atque  cro  niuc  candior.  Lege 
Ez.ech.\S.  &  i.Imm.i.  cTrus  (tv  iXQuri  ^fo)  ti¥a.^v^ic*>s  oiTro  tspc- 
a-dTrii  TVKsi^tv.  2.  Ratio  hisvcrbis,  quxintcUigcndavcniunt 
hoc  modo:  Cvim  venerint  tempora  rcfrigcrij,  vos  quoq;  hoc  re- 
fngcrium  fentictis,ciun  venexitChriftus  ad  iijdicandum  orbem, 
ipfum  rcdemptorem,  non  ludicem  experiemini:  caterum  vita 
atcrna  rcfrigcriu  dicitur,  quia  rcfri^crat  feflbs  &  lafTos,  ficut  di- 
citur  Mcrces,  quia  compcnfat  laborcs,  &  mifcrias,  quas  habuc- 
runt  ahquando  pij  in  hac  vita.  Ratio  eft  efficax  ad  refipifcetiam 
cum  refipifcentibus  perfeaa  refrigerati0,&  plena  reftitutio  pro- 
nutt?t.,rjlachiymisabcleaorii  oculis  abftcrfis,  morteq^pcnit«s 

abolita 


r 


CAP.Iir.         IN  APOSTOLOR.ACtA.  71 

^^''^a  t'?  j?^<^J«^«"iP"one^dequa  Chriftusloquiturl«^.  21.  & 
Apofl.lphef  r .  Ante  hunc  diem  non  eft,  quod  Creatura:  qux  iam 

fi;bi,ciunturvanitati,habitur^fintlibcrationaplena.R2.8.quo 
Chriftuscoeloemittetur,adjudicispartesobeundas.Atq:hiead. 
uentus  dffferet  a  primo  iUo  admodu  humili,quia  erit  valde  illu 
ftns,Af./  25.  2.Tbefj.6.  Priore  venitad patienduforma ferui ac^ 

cepta,fed  pofteriore  ad  iudicandu  cum  Angclis  potenti^  fua:  iu- 
dicis  glonofi,^quiq.  perfonam  fuftincns.  0//erri.  humana  Chri- 

p  ftas  afrerentes  locale  prarfentiam  corporis  Chrifti  in  cana.  2 . 
Objer.  Reftituentur  omnia  in  ftatum  immutabiie  virmte  Chrifti 
fp^ronh"J;''^r'5'^","^  "'  ^ternum  fubfiftent,ficutfuit  pra^didum' 
JnZ  TC   i''  '*''!5  ^'""^^«^»  ^«Pt^^iG  ^^^datfw prophetafl-c  de 
aduentu  Chrift,,&P/,/.„o.  Sanaorur^^Frophetarum:^.  obfer.  Serui 

?  '^'T-l"  ""^'^'  ^^"^^  ^^^  ^^b^"^>  ^tq.  h^c  eorum  eft  co- 

S^?/'^'"  v^P^"         "^  ^^^^  nrulta  pra:dra,aut  amplas, 
poflefliones coquifiuennt.  22. Verf.Quhhoc maxim^ prepedirc  12 
potuit  Iud^os,ne  ad  Chriftum  feria  affearfpcenitetia  accederenc  -^  -     « ,A.i 
l.gisnimiruM.p..defertio,cum4,.grauc videripofl^ete^^  _    <     .    ^^ 

ShlTr-'-'^''^'^'''^^  ^,^^°P«^^#«acceperant.Ide6  <^  ;  ,  A>{'3 
P^m«haccocionispartcoftenditfcopumlcgisefl-eChrirtum.Eft  *  1  i/  ^ 
enim  lexpa:dagogus  ad  Chriftum,  G./.3.  eo^.  omnes  pr "m  flL  1  /  ^^P    f 

prophetr^collimantvtadChriftaacceLm3jfalutisnSie!C;^^  ' 

UluteperChnftum.partai,squoq..ficutipatribus  cfle  comune'. 
rSdf^tJT^^^^rP^^^^^"^-  Habemusduoteftimonrex:  * 

imLllft"'"?'  l'T'  ""'fi'  '^  ^^^°  ^^P- ^dmonere  popu- 
iuni  ne  fuperftmofis,&  dminatori,s  artibus  gentium  afl-uefcanr 

Dei  o"'Pf l'^'.P'';5^'^P='^^°"^-Ve^um  eos  re Vocat ad  v  rbum 
Snir  TaZr-^?y"  ^^"^'^^^^^^"^^P^^PropJ^^am  exci- 

ec  lefia  p"^^^^^^^^^^^  Prophet.x  conftitutifemper  in 

omne  nror^T^^^^^ "? ^         '"^ ''''"''''' P'°P^"^  Chriftfjn quo 
omnes  promjftioncs  funt  Er^w  &  Amcn.  In  Chrifto  enim  fi.    f  & 

m  eo  compIementumfoiuuntur,2.C(,M,  ob^^ 


»i  ii  i  •'  i> 


ni 


'H't! 


,1,'i 
'":!! 


i' 


71  COMMENTARIVS  CAP.m 

Otj^rvi.  Humilis  eft  Dei  feruus  Mo^feSi  qui  non  vult  populum 
u  fe  pendere,  fed  potius  remittit  ad  Prophetam  ilium  infignem, 
^  sgregium  lefum  Chriftum  tf/px'prophetam ,  qui  coniilium 
patris  de  falute  noftra,  &  vita  aeterna  perfede  adaperuit ,  &  eos 
qui  hunc  Prophetam  eximium  faftidiunt  excifione  e  populo,  & 
perditioneafficicndosdicit.  Modeftia Mp^^jlj  velhincetiamli, 
quet,cum  eflet illi  renuntiatum  Heldadum ,  &  Medadum  prepheta- 
re,  Refpondit,vtinamomnes  prophetarent.    Triafuntexpen- 
dendainMoy/;;  teftimonio.  i.Eft  dcfcriptioChrifti.  2.Manda- 
tum  ad  eum  audiendum.  3- Poenatranfgreflbrum,&contem- 
nentium  vocem  Chrifti.  DefcribiturCHRisTvsabhumanana- 
tura  fufcitatus  enim  fuit  ex  fratribus.  2.abofficioprophetico. 
Hunc  dicitur  Dominus  excitatuius.  Ohfer.  Legitimi  propheta  i 
Domino  excitantur,  qui  fecum  adferunt  vtilitatefingularem  ijs 
ad  quos  mittuntur,  fi  recipiantur,  vt  par  eft,  G  vero  non,&  celTet 
vifio,popuIu5nudatur,Pr<»v.29.  z.Obfir.  Chriftihumananatura 
realis,non  phantaftica.npftrac  flmilis  per  omnia  excepto  pecca- 
to,quam  e  coelo  fecum  no  attulit  in  terram ,  qux  tranfijt per  vtc- 
rum  virginis  tanquam  per canale.  ^.Obfir.  Chrifti  vox  in  Ecclc* 
fia  audieda  cum  fit  magnus  ille  propheta  cui  totii  patris  confiiiu 
eft  communicatum, quod  Ecclefi.-e  fuap pcrfede  patefecit.  Idem 
yocatur  1/4.6 r.  Dodor.Quxibihabentur,  applicat  fibi  Chriftus 
inSynagoga  Naz,aretand,Luc.^  AcceditPatris  teftimoniumdc 
ccehs,Matb.i.Sc  i/.huncaudite  (fciiicet)  filium meum diledu. 
Filius  vero  remittit  nos  ad  fcripturas.  Uan.  5.  ciim  dicit,  Scruta- 
mini  fcripturas ,  nam  teftantur  de  me.   Quare  Chriftus  in  ver- 
bo  fcripto  loquens  eft  audiendus.  Sed paulo  poft  de  Patris  tcfti- 
monio.Notac  comparationis  inter  Chtitium  &CMo^fen,Mo;fespo- 
tiuselegitaffligicumpopulo  Dei,  quam  haberi  pro  filio  filia 
Tharaonit.  Sic  Chriftus  voluit  fefe  confecrari  potius  per  afflidio- 
ne5,quamvtnosinmiferando.&  miferabili  peccati  conditio- 
ne  delitefceremus.  2 .  Mojfes reieaus  a fratribus-, fic  Chriftus  co- 
ram  Pilato,  eique  Barabbatprt^Utus ,  Casfarque  pro  folo  Regc  a- 
gnitus.  i^Moyfes  populumiEgiptocduxitpermarerubrum,  ita 
Chriftus  liberauitnos  a  fpirituali  TharaoneSAtana ,'  peccatiq;  vin- 
culis  foluit.  4.  Mo^fes  populum  per  defertum  duxit,  fic  Chriftus 
nosperhcremum  mundi  in  Canaan  c(|elcft.  ^.Moyfis  diftribuit 

Manna, 


Cap.IIL         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  73 

iunna ,  pcrcuflltque  filicem,  vnde  fluxit  aqua  ad  rcfociUandnm 
populun.Sic  Chriftuspanem  vit^  nobis  e^hibet  fuur^Sm 
corpus  ad  nos  alendos,fanguinemquefuum  bibendum ,  TJ«T 
6.Moyfes  mtcrpres  lcgis,  iic  Chriftus  confilij  Dei  in  falutem  cre: 
dcntium.  7.y  t  AdMo^fin  res  graues  funt  perlatx,  ita  Chriftu»  fa- 
luns  myftcriarecluiit.  8.  VtM.^/.,fuitinter Deum  &popu  um 
mtcrccfl-or^ita  Chriftus  mcdiator  Dei  &  hominum.  Morfis 

pro  eledrisfacJhis  eft  ny,Tt^pa. 

iUidatm.  Eumtudite.  Teftimonium  patris  de  fflioeftde- 

authorit«isracrafcnpmrjapudDeum.ri/i«,«m«  tu^tnvfdi. 

Cm(luseftaudie„dus,atq;ha:cauditiocompleaitur,  reverin-f 
X'  Do'!!" -"""u'  ^  °^=<"<n">'"  P"«cam.  Beatus  ille  qul 
cm^??™  ' ^;' •"'"^ ^  "'^°''"  •""'' •  ^'"- •  '•  voci  Chrifti. 
cuna«  fiue  n,.fencord.s,  &  gratia:  eft  obtemperandum,  vt  eft 

c^rilifrr";" '""''?''"'*''*'"' "■'^'■*'5"i"«''»"«cru! 
«m  iuam,  &  me  fequatur,  &  qui  cum  Chrifto  resnare  cupiunt 
«1  compat.antur.  eft  necefle.  fiue  iuftitio: :  quod  maxime  attinsii 

mu?f/"  •'•^''""V^i-i"^ '"  P""'-"  duc^ndun^l  rCoZ 

na.PaMipfisinfl.genda eft triplex.  i. Priuatio cceli,ataue Dei 

umfcr''""?!°''"^r.?r'"^""''»-  =  I""nS  rl 
Kt™orr'5"V''''  'P'""'"''-  5-  ■"  «"""n'  "^que- 
v"debh v!t?m  r:^^  T- '  '"""5;  ^' »'"'  ""1«  'n  filium,  non 
^fcl C'fr  ''*°-'='""""^''P""'""'  ^  Hrt.,o.quilegem 
KurtriZ.f  K-l"*"'  "'*'•'!'•  "<>«<=  niuldati  fun^fubluo- 
Dei S.^  '''"''  ^"i""°  g"»'°"  iftnendi fupplicio,  qu> 
^^««^'^^"^'^""'•^'.'^"^''«''"'«"'"'ntinoufputan^^e 
prophanum,  auetfanturque  fpiritum  gratis.  Ptoinae  Paftoris 

I   ¥i  noftri 


!■  ■'> 


74  COMMENTARIVS  CAP.in. 

noflri  vocem  audiamus  eique  obtemperemus  per  praximvtfup- 
plicium  graue  perdiuinam  gratiam  in  Chrifto  evitemus. 

2.  Tertimonium  eft  aliorum  omikium  Prophetarum  a  Samue^^ 
le  ad  vltimum-.incipic  a  Samuelejquod  eius  fcripta  poft  Moyfen  ex- 
tent.  Eft  prarciara  Prophetia  de  Chrifto.  Nttwm  24.  vbi  vocatur 
fteila  Jacobiy  &  fceptrum  ifraelu  tametfi  a  Balaamo  Pfeudoprophe- 
taprolata.  i.Sam.j^  Nrff/;4«Prophct:afignificatD4vi/f«Mc/wmex 
Vavidica  ftirpe  oriundum.  1/^.9.  Vocatur  Gimmamel  &  9.  Pucr 
nobis  eft  datus,&;  tjux  fequuntur  notatu  digna  omnia,  &  1/4.53« 
multa  prxclarade  perfona,  officio£|ueChrifti.  'ET^ech.  Voeatur 
planta  nobilis  iUa,  Dan.^.  Meftas  princeps,  quiddicammuhij 
non  eft  opus,  cumomnes  promiflionesin  Chriftoprincipefa. 
<ax,atque  impletxiint,im6  temporarix  liberationcs  fpirituakm 
noftram  in  Chrifto  figurabant.  Addo,  Zech.^.  de  M^-//^  Rege  e- 
quitantem  afelio,  Malach.i.  Vocatur  Angelus  fcederis,&:  tandcm 
loannes  BaptiftaRegis  Chrifti  antcambulo,  Uaruca^.i,  Ecce 
inquitagnusDci,  quitollit  peccat;^mundi.  Ohfervatio.  Religio 
Chriftiana,  quam  fecimdum  verbum  profitenuir  cuius  fumma 
cftlefusChriftuscrucifixusredemptorgenerishumani,  &  de. 
ftniaor  regni  Satanici  iuxta  Dci  Patris  vocem  enuntiatam  in 
Paradifo,  vc  eft  antiquiflima,  itaeft  &  certifljma.  2.  Obfervatio, 
Qui  volunt  vetus  Teftamentum  aboleri,  prxiudicium  afferunt 
bonitati  Dei,  qui  falutem  noftram t^Jtrnodis  confirmandam, & 
confirmatam  decreuerit :  Proinde,quialiudattuleritverbum, 
fit  aiiathema.  Nos  vcro  huic  Chrifto  ftridc  >  &  ar<a€  inniu- 
mur,  heri,atquchodie  cidemveroDeo,  vero6ue  homini  Pro. 
phetx,  Sacerdoti,  Regique  noftro,qui  omnes  partcs  muneris 
fui  in  falutem  noftram,  &  vitam  adternam  cum  gloria  perim- 
pleuit.  I       1       ^  ^ 

Verf  i^.  26,  Aliud  impediebat  W<«w,  quo  minus  ChriTium 
ahiplederentur  nimirum  fccleris  fui  confcientia  in  Chriftum 
admifli,hinc  fore  putar-e  quiuerunt  omnem  gratiam  effe  ipfis 
prxcifam,  venixque  fpem  ademptam :  Tribus  itaque  rationibus 
conaturP^fmeosadChriftum  adducere  ,  atque  in  fpcm  falutii 
crigere .  Prima  ratio  eft.  Eftis  filij  Prophecarum ,  crgo  falus 
per  Chriftum  parta  ad  vos  fpec^are-.poteft,  modo  poepitcntiain 
•g^eritis ,  fide^ue  cum  falutis.  v^Ara?  «fx^-^pv  fueritis  amplexj 


L  "3 


CAP.iir.      iN  APOSTOLOR.  acta:         ^f 

Sedquo  nomine  funt  Prophetarum  filij  hoc  fcilicet,excadefn  • 
natione  oriundi  vnde  Prophetac,aut  filij  Patriarcharum,quifuc- 
re  eximij  Prophctac,faIutemque  generi  humano  in  Chrifto  prx- 
dixerunr,&:pracdicarunt:vocanturProphetx,  Pfalm.io^.  Vetrtu.  \        *] 
nihiltribuitcarnaliludxorum  generationi,  quxnuUamhabet     ''^''^*   ' 
vim,  neque  momentum  in  degenere  populo,  ficuc  loannes  Ba- 
ptifta,3frfr/;.2.&Chriftusipfe,l(j<i«.8.  vos dicitis  quod eftis  filif^'^^^  ^- 
^tw/M,poceftDeusexlapidibusexcitare  ^\\o%  Abra^ui,  Et  Uan.%,  ^pt^uJd  ^. 
Si  fili)  Ahraha  cftis,  cur non  facicis  opera  Abraha^  Vult  crgo  prima   J>^  ,r  ^  y i^ 
hac  ratione  perfuadere  falutem  in  Chrifto  obtinendam  modo 
Patrum  fidem  imiccntur,  eamq^  dodrinam  amplecSantur,  quam 


c^ 


kt^ 


-s 


Prophetxmultoante de  Chrifto prxmiferunt.  Obfer.  Cum  Pro-'*  "^  ^*' 
,  ,   pherarummeminic,fingularedcfignatbeneficium,cuiuseosvult'^  4>».vh>  ^\  ^,^ 
eirememores,  cumijsfitvfuihabereinterpretes,&expofitores.  ^j^A  i»ai»^  ^ 
djyinxvoluntatis.Vcrumnosinhacincidimusa:tate,inquaho-f.^^^  ,^  ^^," 
minuDei,Prophetarumq-,fummuseftcotemptusnecnon  verbi       ,         ^ 
prxdicati,  quod  fcelus  attulit  lw/o/y«w,  adferet  &  multis  perni-  ^ *^-.^ ^*^*^ 
ciem,nifi  refipifcant,  Luc.  13.  pracdicat  Chriftus  defolationem  I^-.f^i^  ^tH^'^':  4- 
w/o/7ffwr«;»quodProphetasinterfecerint.  Et  Matkio.  ChriftusT^^-J  ..irratujj 
u:umipfiuscontempcumferuorumqjcoiungit,&Provat.29.  vbi  ^o'*-^^^*^^  ^t  "* 
vifioceftatibipopulus  ;;  rharagyZ.Ratio.  Eftisfilijfcedcrisjergo'***  ''''  "*  '"'"'* 
falus  pcr  Chriikmad  vos  fpeto:  Phrafis  eft  Hebraica  vt  &:hxc^/-''^*'"^"'>^'"^ 
filij  irx.qui  ira:  deftinantur.filij  mortisad  morte  ordinatij2.S4W.'^    '''^ 
i2.Primriduohicfunttrutinanda,deindeformafcedcris.j.Sub-^  '^J        ,       • 
ftantia  eiufde.Primum  in  hoc  fadere  cft  hoc  promifTum^Ero  Deus "^"    ^^'^''^  ''*'!'-':» 
tuuiy&feministuiyGen.ij.  2.Infeminctuobenediceturomnesfa-^  *  ^  AjadO  ..k 
milix  terrac.  obferva.  Pa^aum  cft  gratuitum,  liberumquc  ex  partc^^/"'''^'  "■ 
Dci  contrahentis ,  pendetque  cx  Dei  eledione,  &  mifericordia 
nulIameritorum,vel  praevifx  bonitatis  futura:  habitaratione. 
2.  Obferva.  Contra  Anabaptiftas pueri non  funtfecludendi  h foe- 
dere,cum  non  pendcacfoedus  a  carnali  generationc,  fed  ex  D  £  r 
cleaionc.  Abfit  dicamus  duriorem  cffc  fortem  noui  Teftamenti, 
quam  fit  veteris.Vetus  admittitinfantes  oaauo  diecircumcifos 
inalbumpopuli  Dei,  &  Math.  18.  Chriftus  vocat  ad  fe  pueros. 
ad  quos  fpeaare  ait  Regnum  caelorum.Paulus  etiam,  i^Cor./.de 
difpari  conmgio  non  dubitat  afl*erere  puerum  efle  fandum,  qui 
Senuus  fic  ex  altero  pareme  faaao  &  Chriftiano :  j«mi  quod 

K  a  fandi- 


M 


ii 


I,*  if 


Pl 

t.  % 

','  ^ 

vk 

fi: 

rw 

'"  i'; 

iljl 

r^ 

1      j'l''- 

1 '*';', 

it^u 

■  \ 

II 

1 

w 

1-, 

7^  COMMENTAp.IVS  Cap.IH, 

fanditasper  naturalcmpropagatioiiemdcriuctura  parentibus 
in  liberos,  fed  ratione  fcederis,  fcilicet,quod  femper  Dens  habi- 
turus  fit  in  foedcre  coprehenfos,quibuspa<ftum  fitconfirmatum, 
&promiiTiopricftita.  Faderisfoma,  cft  pcr  verbum,&  iufiuran- 
dum,  qu«  funt  duo  immutabilia,  vt  ccrtitudo,  &  conftantia  pa- 
€t\  fancirctur,  Heb.  6.Tcftamentum  morte  confirmatum,  etfi  ho- 
roinis  non  potcft  violari,  mult6  minus  padum,  &  Teftametum 
fiipremi Dei,lmw.3 3.  Si pa£lum  initum cum  dic &  nod^  poflit 
frangi ,  vt  non  obferuent  fua  ftata  tcmpora ,  tunc  violari  poteft 
pa6lumcumferuomeoD<«virffinitum,  Rom.ii.  donaD  11  funt 
«t|ueret^eXjjTet  &  fumme  amat  fuos,ergo  falus  noftra  cft  ccrta ,  fir- 
maque,nequcdceadubitandum.  SubSfantia  faderis.  In  femine 
tuo  benedicentur  omnes  familia  tejirac.  Tria  hic  notanda.  i. 
Qujd  fru<5lus,&  commodi cx hoc teftamcnto.  2.  Per quem  Mc- 
diatorem  frudus  percipitur.  3.  quamlonge  pateat  hoc  benefi- 
cium.  Fru<5^us  benedi<^ionis  nomine  Vocatur,qu3cquidcm  com- 
plc^turexcmptionem  a  maledi<aionelegis,  &:omnisgeneris 
bona,quibus  folct  Deus  ornarc  fuos.  Obfetv.  Soluti  fumus  lcgis 
y^rAfo.  illa  pronunciata,  Deut.iy.i^,  &  in  Chrifto  beamur  om- 
nis  generis  fpiritualibus  bcnedi^ftionibus,  Ephef  i.  2.  Mediator 
eft  Criftus  Seea^paTr^-feminc  Abrj^hamidefignatus,  &  aDeo 
ipfo  in  Paradifoiemine  mulieris  coritrituro  ferpentis  caput:hoc 
fcmcn  Abrahae,  Grf/.j.difcrte  vocaturChriftus.  ludseicolletftiue 
voluntfemen  accipi,  &  reliquas  gcntcs  bcncdi<Stione  donari  ad 
cxemplum  Iud«onim:  Scd  oportct  vnu  efife  aliquem,qui  omni$ 
peccati  fit  cxpers,  qui  Mcdiatoris  officio  fungatur,  &  partcs  dif- 
fidcntcs  rcuocet  in  gratiam.  Hic  eft  Dei  fiiius,Deus  &  homo,8: 
non  alius,  qui  fefc  obtulit  Patri  hoftiam  fuauem,  gratamq;,  cu- 
ius  fanguine  hoc  foedus  gratia:  obfignatur  .  UAredes  f^deris,  bm- 
nes  nimirum  familiae  terrac,  id  eft,  qnotquot  ex  omnium  homi- 
num  genere  funt  ele<9:i  fi  credant,  &  fidem  Chrifti  profiteantur» 
Hom.  3.  eftDeusnonfolumIudacorum,fed  &  Gcntium,  AH.  10. 
Omnespopuli,  quitiment  Deum,  &  operantur  iuftitiam,funt 
Deo  accepti :  huc  accedit  Propbetia  No/irfei  de  laphetohahit&turo 
in  tentorijs  5fwi,  E;L«/?.47.dc  aquis  limine  Templi  emanantibus 
adumbratibus  etiam  gratiaChrifti  deriuatu  iri  ad  gcntes,Af4f.io 


Chtiftus  tcftatur  multos  vcnturos  ab 


Orievte  &  Ocddente,  cumquc 

AhraU' 


CAP.Iir.         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  77 

Abrahamo,JfaACo,Jacoho,{umos  in  Rcgno  coeloru,&  1 1  .Regnum 
coeiorum  dicitur  vim  pati. Luci.  inquit^iww» ;  Dimittc  fcruimi 
fuum  in  pace:  nam  oculi  mei  vidcruntfalutarc  tuu.Lucem  gen- 
tjbus  revelandam,p()puli^j  Ifraelitici  gloriam.  Duodecim  por- 
tx  lerofoljmitattA  hoc  figurant.  Prima  promifllo  fa<5ta  fuit pripiis 
noftris  parcntibus,fic  vult  pofteris  candcni  communicari.  Atque 
hacc  eft  ratio,qua  Abrahamus  dicitur  Patcr  multarum  Gentiu,quia 

multa;  nationcs  coniun<9:«  in  Chrifto  efficiuntur,  pcr  fidem  hx- 
redes  jEtcrnac  falutis.  Obferv.  Ncminem  afpememur  tanquam  a 
gratia  Chrifti  alienum,  ciim  ad  Regnum  Chrifti  omnis  gencris 
homincsvocentur,ineo4uefint:nequepcndeamus  a  preroga- 
tiuisnationum^cumcaTjJj^noftcr  Iesvs  Christvs  falus,  lux, 
&gloria,  vitaquenoftraadomnes  fpe<^et  nationes,confirmc- 
mur  in  fide,  neque  nos  patiamur  auclli  a  Chrifto,  in  quo  omn es 
terra: nationcs benedicuntur.  3.  B.atio.  A  miffi  filij  fine.  Mifit  ir^r,^^ 
primum  ad  vos  filium  fuum  excitatum.  Er^ff,Salus  per  Chriftum 
advospertinct.  Excitatum,id  eft,exhibitum  mundo,vel  exci- 
tatum  a  mortuis,  &  in  Regnum  fuum  cvc<aum .  alludit  ad  id 
quoclprius  dixit  Mofes  Dominum  excitaturum  Prophetam  ex 
fratribusveftris.  Prim6venitad  ludaeos,  Euangelizauit,  &  E- 
vaiigelium  miraculis  confirmauit,  fateturque  ipfe  Math.  \  ^.quod 
millusfueritadperditasoueslfraelis.  i.Obferv.  Iuda:orum  pr«- 
rogatiua  eft  hacc,  quod  fint  primogeniti  in  Regno  Dei,  tato  gra- 
uius  eos  manet  iudiciu,  fi  defciuerint,  quanto  plura  Deus  in  eos 
contulit  bcncficia.  Cumcmifit  Apoft.ad  prajdicandum  Euan- 
gelium,  M^rfc.  10.  praccepit  vt  fefc  continercnt  inter  terminos  na- 
tionis,  nequc  in  gentium  viam  abirent,  ciimque  afcederet,man- 
dauitvtlrroyo/ywtfpracdicationemEuangcIij  inchoarent,&  per 
ludxam  annunciarent,  deinde  ad  gentes  pioficifcerentur,quarc 
non  eft  quod dubitarent ifti  ludxi  de  gratia,  nifi  eam  vclint  le- 
fpuere,  fidem  tantum  rcquirit  &  poenitentiam,  &  certo  promit- 
tit  falutem  ijs  in  Chrifto  Dei  filio  mortuo,refufcitato,&  iam  glo- 
riofe  in  coelis  ad  dcxtram  Patris  triuniphante,regenteque  ccde- 
fiam.  2.  Obfer.  Medium  a  Deo  ordinaium  ad  certiorandum  nos 
de  faluce,eft  Euangeliumj  neque  alio  modo  ad  nos  mittitur  Dei 
"Jj^^s^nifipcr  vcrbumpradicatum.  3.  Obfervatio.  Chrifti  officium 
cft  bencdicerc,  quod  pr^ftat,vt  Sacerdos,  Nwwrr.d.  fed  obferue- 

K  3  mus 


■    •  1     V 


78  COMMENTARIYS  Cap.Iiip 

mus  dircrimen:  Saccrdos  veteris  Tdftamenti  erattantum  bene- 

diiaionis  inrtrumcntum  eam  pronuntians  verbo,fedChxiftusre. 

ipfa  bencdidionem,&  gratiam  applicat,  conferrq^j  quacquidem 

pofita  eft  praccipue  m  iuftificatione,  id  eft  peccatoru  remiirionc, 

&  imputatione  iuftitiac  Chrifti,  vnde  ab  omni  reatu,  peccatique 

poena liberamur.  2.  in  fandificationc,  qua inh^rens corruptio 

purgatur.  3.  in  Sapientia,qua,  cx  D  je  i  verbo  inftituimur  in 

cognitione  DeiPatris in fiiio  miferentis.  4. hi  Redeptione,qua 

rcdimimur.atq-  in  fiiiorum  Dei  iibertatem  afferimur,  qux  rcde- 

ptio  a  reatu,&:  pocna  eft  hic  perfcd:a,!altera,  quaperfruemur  h:c- 

reditatecoeicftireftatperimplenda,Row.  8.  23.  Ephe.  1. 14.  Cuius 

fpiritum  habcmus  vtarrhabonem.  luftificatio  abfolutacft,  San- 

dificatioinchoatavt  &  fapientia:  etenim  ex  parte  rcgcnera- 

mur,8c  ex  parte  fapimus  atquc  cognofcimus,  i  .Ccr.  13.4.  Obfirv. 

Conucrfio  eft  opus  Domini,nec  clt  in  manu  noftra,L')-. 3 1.  Con- 

verce  nos  Domine,&  convertemur.  &  Lament.  5.  Quare  cum  in- 

vitamurad  refipifcentiam.divinamgratiapoftulemus,  vt  ferio 

nos  poeniteat,  &  cum  Augu^.  dicamus,  Da  Domine  quod  iubes, 

tunc  iube,quod  vis,&  non  fruftra iubebis.  ^.Otfav.Nc  fub  Chri- 

fti  gratia  permittanius  »obis  peccandi  licentiam,  vel  impunita- 

temfi  in  peccatisperrexerimus,  2.  Tim.z.  ^i.  ab  iniuftitiadifcc- 

datomnis  qui  nominatnomcnChrifti:  Memores  etiam  fimus 


venifl*eChriftum,  vt  deftruat  opera  d 
tcnet  primas.    ■ 

C  A  P.      III 


,aboli,  inter  qu«  peccatuin 


I. 


Aftiones,  aaionef^;  Apoftoiorum,  Ecclefiieq; 

incrementu  in  vnitate,  &  charitare,  hoc  Cap. 

defcribuntur.  Pallionum  membrafunthicc.  i. 

Apprehcnfio. 2  .Traditio  in  cuftodia m. 5 .  Co- 

paritio  coram  Syncdrio,  vbi  quacftio  mouatur 

j a  Cocilio  qua  authoritate,  poteftate,  &  ncmi- 

ne  ciaudum  curarint,cuiPetrus  repietus  Spiritu  fando,  refpon- 
detmagnanimiterfanatumeflenominc,&  virtutc  ChriftiNa- 
zarcni.  ^.eft  cuminisdimiflio.  Adionesfunt.  i.Euangelij  pra-- 
dicatio.  2.incremcntiimEcclcii«adi|umerum  ^ooo.hcminum. 

Appre- 


Cap.IIII.        IN  APOSTOLOR.  ACTA:  7f 

Apprchenfioniscircumftantix  funt:  apprachenfores(fcllicet)Sa- 

cerdotes.  2. 5^f ctTjJy©-  tempii.  3.  Sadducisei.  i.  Objerv4tio.  ad  pr.^- 

pediendum  Chriftiregnum,ciuiiis  poteftas  concurrit  cum  ec- 

ciefiaftica:  difparis  rciigionis,diuerfarumqu€  qualitatum  homi- 

ncs  coeunt  ad  malum  opus  peragendum,  vt  Moab,  Ammorty  mon- 

tifque  Seiram  incoixi  z.Cron.  20.  contra  Jehofaphatumi  &  Dci  po- 

pulum,quiquideiTihoftesmutuis  vulneribusconciderunt  :  Sic 

Abimckchm  ScSichemiu  confpirarunt  ad  conditucn dum  Abimele' 

(hum  Regem  qui  70.  fratres  lerubbaalis  fiiios  contrucidauir,  l«rf.p. 

quiquidem  poftea  iufto  Deiiudicio.flammaabvtrifq^egrcdiete 

cofumuntur.Ita  videas  in  copijs  HifpamciRegii,Indos,Etbiopas,ItaIos, 

Jberos,  Gallosy  aliofque  diuerfarum  Nationum,  conditionumque 

con  venire  inter  fc  ad  pracpediendumEuangelij  curfum,lucemq; 

Divini  verbi  extinguendum.  Veriim  lehoua  illc  exercituum 

Dominus ,  qui  diflipauit  ante  Satanicum  ,  atrocem^ue  eorum 

eonatum,  fi  memores  tanti  beneficij  fuerimus  cum  gratiarum  a- 

(^ione,  veraque  poenitentiS,  redigetin  nihilum  omnes  iilas  ma- 

chinationes,  vertct^ueinipforum  caput  ad  nominisfui  glori- 

am,  Ecclefixque  bonum.  Simus  grati,  2.  Obferiia.  Nulli  Cxph 

inveniuntur  infeftiores  Ecciefir  hoftesijs,  quihaberiratque  fa- 

lutarivoiunteiufdem  Architedi,  fedquoardentius  fcuiunt,  eo 

conftantius  fideiesChrifti  ferui  prouinciam,  quam  Divinitus 

nadifuntgratiaper  pracdicationem  verbi  exornant  :  atque  hi 

hoftes  funt  Sacerdotes,  Templiprxfedus,  &  Sadducaji.  Sacer- 

dotesqui  fuerint,  liquetcxhiftoriaEuangciica,  oppofuere  fefc 

Chrifto,eiufque  Apoftolis.  ?-f  etrily©-  vero,  ternpli  erat  pra^fedus 

liabuere  ludxi  copioIasquafdamadTempli,facrorumque  cu- 

ftodiam,Mxf&.27.6^.  His  pr.TficiebaturDuxaliquis,  qualisfu- 

it  Eleaz.arM  AnaniA  Pontificis  filius  iuucnis,^  awdax  &  fupcrbu» 

cummotumfuitbeUumIudaicum,Io/r/)&.  iib.  captx  Judea.  vide 

2.  Reg.  10.  Dq  Sadducaeis  vide  I,pi^ha.  hmf  14.  Dogmatahabu- 

cre  intoleranda.  Vteft  Angelorum  negatio,  immortaiitatis  ani- 

manu-n.Spiritufque  Sandi^quodeft  maxinte  abominaiidu,vidc 

JofephMb.belii.ludM.2.7.j^.cafH.&lib.iS,i. 

Verf  2.  Indicatur caufa  cur  prehendutur,nimir^mquod mo- 
lefte  tulerint  Apoft.  docere  populum,  &  annuntiare  in  nomine 
I  E  s  V,  refturedionemexmortuis.  Duohic  funt  expendenda^ 

i.Spe-^ 


>  n 


\>\Ui 


Sov  C  O  MMENT  AR  I  V  S  Cap.  ly. 

i.Spe^fVatad  Sacerdotcs,pra;fc<aiim^jtemplipenes  quos  eratco. 
ilicu^rc  Do<aores,quipopulum  inftituercnt:  atquehos  duos  noa 
conliitucrunt,  nequead  doccndum  mifere  :  proinde  grauiterfe. 
runt  efle  in  tempio  poaorcs,  quos illi  non  conftituiiTent.  Obferr, 
Vthi,  i\c  Papa  nihil  Icgitime  geri  iii  Eccleiia  autumat  a  Paftori! 
busdiuinitusvocatis,  &cxcitatis,niii  Papali  authoritate  inil' 
gniantur,  Cum  a  Dco,iilioqueeiuspoteftatcm  quamvfurpar 
minimc habeat.  2.  Eft  de  refurrcaionc,  &  facit  contra  Saddnust 
hanc  ilrcnue  iniiciantes:de  refurreaione  diximus.Vide  i.Cor.if. 
rationes,quibus  ilabilitur:  Obfervath.  Ci^im  certum  iitnos reiiir-' 
re<5luros,  videndum  nobis  el^  fedulo  in  hac  vita  vt  rcfurgamus  a 
peccatisadiuftitiam,  Sc  fanaitatem,quopoiIimusfruirefurrc. 
aione  fccunda ad  vitam,gloriamque,  Apoc.20.  Etcnim qui  pec- 
catis  irnmoriuntur,  refurgcnt  illi  quidem,  fed  non  beneficio  re- 
furreaionisChrifti,  verumilliusmalcdiaions  vi,  quodicco- 
mcderis,  morieris, ad condemnationcm,  vide  Joaft.<.  de  Refur. 
reaione  duplici. 

Verf^.  Hic  prohibetur  violentia  in  Apoft.  exprompta.  Ohlr. 
Impij  rationibus  dcftituti,  caufxq;  «quitate  confugiunt  ad  vim 
Capmntur  Apoft.  in  templo,  quod  afylum  efTe  debuit,  fed  nulla 
circumftantia  reprimcre  valet  (Oomino  permittente)  f^uas  hc 
Itmmmanus.Deindctradunturincuftodiam.  i.ohferva.  Chrifti 
vaticmmmimplctur,pr«dixit  enimhocfore,  ^lath.io.  Lucio. 
loan.i^.  &  ahbi.  Qux  Chriftus pracnuntiauit de rebus fecundis, 
vt  de  Spiritu  fanao  accipiendo ,  de  miraculis  per  cos  edendit 
funt  &  confeda.  Proinde  non  eft  ambigendum,  quin  ornne  ver. 
bum  Domini  iit  complendum  flue  fiicrit  juftiti«,iiue  mifericor- 
di^  illud  vcr6  maximc,  quod  cedit  in  fummam  noft ram  confo- 
lationcm  de  altcro  filij  Dei  capitis  noftri  aduentu  ad  gioriiican. 
dum  plene eleaos.  z.Cbferva.  Hxc cft fors communis feruorura 
Chriftijvt  propter  veritatis  divinac  aiTertioncm  in  cuftodiam 
a:adantut,aut  alijs  multentur  fupplicijs.vide  in  prophctis  Apo- 
ftolis,  alijfque  omnis  tcmporis  Paftoribus  fidis :  fcramus  itaque 
cquisanimis  qualemcunqj  cruccmproptcr  nomcn  Icfiifilii  Dci 

F^r/.4.  EfFcdus  fcrmonis  Pctri  cft  Ecclcf!»  incrementum. 
OffyflT^tip.PotcntinimusDominusita  moderatur  fccrctomodo 

hoftium 


:^ 


CAP.IIir.         IN-  APOSTOLOR.ACTA.  f 

.     conatusaducrfusEccIeiiam,vtcumeamveIintimminucrc  J 
mcn  augeant:  etemm  crede„riu^  fa^us eft numerus viroA m  ^U.  1 
quafi  quinquics  millc.  Vbi  obferua  ctiam  Euangelij  fy„«r^  ^^ / 
prxdicati  in  falutem  eleaorum  cfficaciam  efl-c  magnam  per  "■  l'  f  ' 
Spiritus  Sanai  operationem.  ^         P^Vkv 

rrry:^ SequiturhiftoriadimiflionisApoft.quomodonimiru/in.^^  •    '  .        ) 
guIanDcibonitatehifcedifcriminibus  exemptiilnt.i.Dcrnb"  ^r^oo  i>.ij..^\ 

cociiumpermembraPrimores,fcniores,&Scribas.HicrantquU^      h..' 
^4««5.^m«conitituebat,quiomncserantextribuJ«rf4  anteauam;         i 
HeroesatrocifmcinfamltamDavidtcamfauiret.  adde Anna^ZTnZ     V  '^''''' 
CfhamIoannem,Ale.andrum.  &  quotquoteranter.eneeTn^"   ^*^^  ^'^^'  I 
,    "f-°.^deft,exqui^usPontificesVfieri4ucfoleb^a^^^^^  ^r^^^A 

annmmunerisfunaione.Pra^ftocrgofuere\yovru  ideft  m.^^  y^l] 

Zf&Ja   V-IT  *^'^^°^P"^  '''"'  ^9-  fuit  isfocer  Caiha,  **  ^*-^,^^-  ^^ 

^'A.itT^^T'^^^^^  fed  vtpleraquef^-''-'  iHw^  ,.^ 

h  Xno  '  '^/"dquoqueabiit,  vthicanimadvertereeft:U.  f^..  u 

mrbenonomnesfuerefedexagris,  vtficri  foIetinrcbusera-H,  Lu.\,  /T    **' 
uibus  huc confiuunt.  Similem  p?ne  conventum  habes  jiL«  t  r      ^^ 
&  in  hift.  pailionis.  Vbi  reobferL  diilTdentes  pTrtes^^^^^^^^  ^^   ^ 

disconfpirareaduerfusChriftiregnum.     '^'^'''''"^^^'''^0^1^^^  ^^ 

^poitoii  in  medio,id  eft,  ofteruntur  fynedrio,ccetui6uefenJo-  * 

iZZT^"  hu™«nas  vires.  ,.  Cuius  auZrSo"  u  rfnt 

m"  m  OptariS  "a  "n",'''i^'8"o.f«d  Magicis  artibuslitpr,. 
rarnv/rrrh^n?°"°'°'''''^'''^' <!"''<' -^'«''"'liq^OfuJope. 

ofiant res  fibifatis  antea  cognitas  ex  populo ,  Iiomine^ue  iam 

I      I-  fanato 


f 


ti  C  O  M  M  E  K  T  A  R  it  §  Ct^:Ul  t 

fanato.  OhfervMto.  Sapieiitlorcs  cxiftunt  tencbrarum  filij  in  gc- 

ncratione  fua  filijs  lucis.  Omnem  quam  pofiunt  aftutam  nauaiit 

operam,  vt  fimplices  Clirifti  ferui  illaqueentur,  veriim  D  e  i  fpi- 

ritusgratia,  ita  reguntur,  &  confervantur,  vt  nihil  quod  mftitu- 

crunt.aflequanturaftuti.vafri^ueifti:  vt  Papiftjc  de  perfonaU 

fucccdionc  gloriantcs  doarinac  verosD  je  i  Mniiftros  oppug- 

nant,  vocationem^uc,etfiDivinituseXcitati,  millique  finr,  iii 

dubiumvocantjIm6afteruntEcclefia:Chrifti  apud  nos  fidifti- 

mos,&  vigilantillimos  primos  inftaurato^res  fine  mi(none,&  au- 

thoriute  cucurrifle,  ciim  ab  Ecdefia  Romana  ordinationem 

nonaccepcrint:  verumvtconfucuicDominusprifcis  tenripori- 

bus  Prophetarum,  ^  Apoftolorum  ciim  depravatus  exiltcret 

Ecclefia;  ftatus,  Prophetas,  Apoftoios,leaiifimofque,magnoi]j 

zelo  ardentcs  Divinx  gloria:  a  corruptis  labcfaj^at»  cxcitare, 

atquc  evocare  ad  fanaum  minifterium  redintegrandum,,&:  ob- 

eundum:  Ita  Dominus  in  Germania,  Galiia,Anglia,  5  C  O  T  U, 

alijfquepartibusorbis  tetrarum,  Divi^io  fpiritu  motos.  impul- 

fofquc  cmifit,  qui  Ecclefiam  tot,tantifque  crroribus  miplica- 

tamexplicarent,tencbrifqueignorantia:,idolclatria:,  &  fuper- 

ftitionis  obfufcatam  puritate  lucis  Euangelicar,  vtorgana  San- 

ai.puriqueSpirituscoUuftrarcnt.  Pxoinde  certo  fl^tucndumj 

quicquid  garriant  adverfarij  egregios.  piof^uc  ilios  Viros  diyi- 

nitus  evocatos  ad  Domini  opus  reftaurandum. 

Ver[.  8,  Ho/:habeturPetrirefponfio,cuiush3CC  eftfummJ^, 
quodiftaprarftiterintperpotenciam  fibi  conceflamab  I  i  sv 
Nazareno,  quodq^  ille  a  mortuis  refurrexerit,  &  fit  Chnftus :  In 
quo  per  praxinhuiusfanatiClaudi  quicunque  lalutem  conle- 
quuntur,fintconfecuturi.  Dcfcribit  perfonam  cuius  yirtute  mi- 
raculum  eftfadum,  dcinde  oftendit  quantum  bon:  alij  meo 
poflentconfequi  :  Hic  occurrit  ^rimum  quo  impulfore  hanc 
defenfionem  fufcepcrit,  nimirum  SpirituSando^qui  miracuU 
cxtitit  Author,adeft^uceicximprouifo:  Sic  Chriftus  promije- 
ratM^t&.f^p.io.  Nefitisfolliciti,.quidloquamini.  dabjturenim 
Vobisinillahora,quidrefponfurifitis,Itt^.c-*p.2i.  i-  OhfmMio. 
Cumexigituranobisfa.eaorumautrdigioni5r2tioab  ijs  psnes 
quos  cft  fumma  rerum .  ingenuam  confeflionem  edamus  ev 
^mpIoPeui.  Videi.Pm/.wf.3.m/:i5.  mh.Cdf.io-yerl^l^-lV 


eAP.HIT.        1?T  APOSTOLOR.ACTA.  I5 

atque  hinc  petamus  confolationem,  ciim  edenda  eft  fidei  noftrjc 
confeflio  coram  Principibus,  aut  Magnatibus  illi  adverfantes, 
quod  SpirituSandofimusreplendiadveritatem  cceleftem  re- 
dh  exponendam,  &  ex  vcrbo  Dei  demonftrandam  *.  hoc  enim 
fpofpondit  Chriftus,  I«r.  21.15.  2.  Ohferva.  m  Petrocxpcnde 
modeftiam  nobis  imitandam,  &  ciuilitatem  «f^oyTij,  inquir, 
;^  TZfivSCTifOj  fignificans  ordinarium  Magiftratum  effc  agno- 
kendum,  quamvis  iniquitate,impietateque  fua  contcmptum  fi- 
bi  accerfat. 

Verf  9. Repetit  ^'m^ot^M  quo  exiftebat controverfia.  Si  ho" 
die  de  nobis  quajftio  habetur  fuper  beneficio  in  homincm  a;gro- 
tum  collatoin  cuins  nomine  hic  fanus  nobis  adftct.  Hic  expen- 
dequamprudentercaufamcom  ccnfura  conferar.  Caufa  habec 
beneficium,quod  non  poflTunt inficiarihoftes.Cenfura  veroco- 
natum  puniendi,  qui  ntjreeflet  in  Magiftratu  iufto,  vbi  non  in- 
tervenit  culpa.  Cuftos cnim  efle  debet  legum ,  &  compcnfa- 
tor  benefadorum- punitor  autem  fcelerum.  Obfer.  nobis  pratfer- 
tim  Paftoribus  attendendum,  vtfi  accufcmur  caufae  bonitas  nos 
furtentet,  atqne  fi  citandi  fimus  coram  ccetibus  humanis,  eo- 
rum,  qua;  bene  prajftita.  funr,  virtutc  Chrifti  teftimonium  habe- 
amus. 

r^r/ro.  Quieftiofolutio.  VJttmfitvohisomtiihus.&c,  Refpon- 
furus.  Qujeftioniattcntioncm  captatcompellando  ludicespra- 
fentes^deinde  ad  reliquos  convertendo  orationt:  caufa  enim  no 
eft  priuata,fed  ad  omnes  fpcdans,atque  ad  perditas  oues  domus 
IfraeliticjcimprimiserantmilIi.Subijcitdeinceps,qi^2Equ:Eftio- 
nemexpediunthisverbis  :  Fir  mmen  lefaChri^t  Nax,4ret}h  quem 
Yos  crucijixiHiSi  iittem  Deus  excitauit  a  mortuis,  per  hoc  inquam  iilum  ai- 
ftare  in  veQro  conjpeclu  fanum.  Quid  poflit  dici  aecommodarius  ad 
quaeftionem,  quid  liberius,  quid  acerbias  contra  Prxfides  iftos, 
quos  crucifixiffe  lefijmNazaremim  a  mortuis  Drvina  virtatecx- 
citatu  plane  airetit.  Ohfetta.SoM  Domino,  vt  arquu  eft,  afcribitur 
omnis  gloriaTarfaticlaudi,  organaftamg  impulfe-a  Deifpiritu  a- 
gfitin  adiunib.propriead  DominufpeaaiJbus^i  fed  inftiumeto- 
rum  ftudia.atqne  praxeis  in  qilajlibumqj  m.tx?me  infaiutisne^- 
gotio n^hrt  v;tftnf«ftitc'rt, hifi t?6A>imts  rfli-nfiilfarti admoneric 
efficaccm:  ii  C<f«m=.3  VEgb^^lfttaui  (inqim;  Apo^^^^ 

h  1  fed 


f;i 


1 


» 


iii 


5^1  CO  MMENT  A  Rl  V  S  Cap.IIh. 

fed  Dominusdatincrementum.  &  P/i/.ii/.niii  Dominus  do 
muni  extruxcrit,  extruaores fruftra  laborant.  2.  Obferv.  Poten- 
tia  Chrifti,  eiufque  meriti  virtus  fatis  efficax  eft  ab  omni morbo 
quo  laboramus  ad  nos  fanandos.  vide  I/rf.  5^.  Proinde  miferix 
noftra:curand^fiuenaturali,(iuehabituali,  aut  acquilitx  male 
agendo,aliundcremediumnoneftaccerfendum:  Solus  Chri, 
ftuscundisinfirmitatibusnoftrismederipoteft.  In  eumcertafi] 
dcinfalutemnoftramrecumbamus.  3.  oyirrr.  Publica  peccara 
publice  funt  arguenda.  Inpingitur  i ji.f?s  aperte  crimen  crucifix- 
jonis  fihi  Dei:  exemplo  hoc  doccmur,  Vtcunque  fentiatperuer- 
fus  mundus,  abfque  omniperfonaruacceptione,vitiaredargua. 
mus,  collimantcs  ad  hunc  fcopum.vt  in  charitate  reprehenfi  de 
Imquentes  ad  poenitentiam  reuoccntur.  Etcerte  Divinofpiritu 
imbuti,  reprsch^fionem  a  charitate  profedam,  &  in  bonum  pec- 
cantis  dcftinatam  jequi,bonique  conftilcnt,  vt  DavtdNathanis,  2. 
Sam.  i2.Pleriquehacactateexacfti]arenr,fiapcrte,vtipareft,ar.* 
guerentur  hoftcs  profedo faluris  fux  r  verum  vtcunque  opinen- 
tur,fidiPaftoresrepra:hendendipartes  iuxta  prxfcriptum  Divi- 
m  verbi,2.r/wor/;.3  .atque  Prophctarum,  Apoftolorumque  prax- 
in  fi.dcJiter,&libere  obcant.  4.  obferva.  lefus  Chriftus  Dei  filius 
refurrexit  amortuis,  proindecum  vis  r^furrcdionis  noftra  in 
hac  (it  mclufa,  certo  itatuamus  nos  cleaos  ad  vitam,  atque  glo- 
riam  in  illuftri  illo  capitis  noftri  aduentu  excitarum  iri. 

I  i.Verf  Probat  lefum  cflc  Chpftum  vaticinio,  Ffal  1 1 8. 
quodinDeifiiiofitimplctum.    Ratioefttalis: 

Lapis  ille,cuius  fit  mentio  J*faL  1 1 8.  eft  Chriftus, 
Atqui  lefus  Nazarcnus,quera  vos  cruciiixiftis, 
eftillelapis.  |      , 

Reuocattotumnegotiumad  Scripturam,  oftcndit6ue  quic! 
Scnpturade  Chriftoprajdixcrit.quidetiam  cenfcndum  fltdeil- 
lorum  facfto.  Chriftus  inquiteft  lapis,J/4.8,2  8.  Dan.z.Zcib.  2.  fe- 
ptem  oculos  habens  proptcr  fpiritus  plcnitudincm  ,  atque  pcr- 
te<aionem  quam  habctDominusnofter.  Vidc  ifa.u.Ioan.^^Xolof 
}'r^^]^^^^^P^sohiohury\Cumque  quem  prxftatecclefiar,qiia; 
illunniuturtanquamfundamentofiimiffimo.  obferv.  Chriaus 
cltfundamcntum  Eccleiias  ftiper  quod  per  fidem.^ificari  opor- 

'    i  tct 


CAP.IIir.         IN  APOSTOLOR.  ACTA, 

tct onmcs ad  «tcrnam  vitam  deftinatos,2^f^.i(j.  j.cJr  2  E^fc// 
20.  i.P.r.2.4. non  cft  aliud  ponendum,  nec agnofcendum^ccle 
^x  fundamcntum,ncc  Caput:  Imo  ne  minifttrialc  quidem,c^m 
,dniilianitaturScriptura.authoritatc,fcd  maximeqwod  Dc"ftl 
ZIIg  Zlaf"'  ^ii^minandi,  Viuificandi^uc  Ecclcfiam  flbl 

mctipfi  poteftatem  referuant,quam  cum  mortalium  ncmine  c5. 

municat.  2.  Obferv.  elcai  animos  colligant.  etfi  infcftcntur  a 

Satan^  organis,  agitcntui^ue,  lapidem  habentfundamcntalem 

cuifiinnitantur,noncft.  quod  metuant  atwci/Iimoru  hoftium 

machinationcs,  qui  funt attcrcndi,  &  in  cineres  rcdigedi  ab  ifto 

lapidc  in  Sione  pofito,  Math.z  i.  cxpende  ^.D.m.to^qifomodo  la- 

pis  iJlc  fine  manibus  montc  excifus  contriucrit  imaginem  illam 

n;/il. a"' ^Surantem  quatuor fumma  mundi  Imperia.  Hic  La- 

piseJeaiscftralutispctra^fedreprobisofl^endiculi.  Vidc  2  I«r 

^ncant^^^^^^^^^  acontumacibus  lud.i,  quj 

?nrlt'T'T'''^ '''""'"  P'"^'"  Satanxafcripferunt,quiq. 
nZZJ  ^*'™^  Non  habcmus  Regem  nifi  C^efarcn  ?Sed 
nommatim  reieaus  eft  ab  ^dificantibus,id  eft.a  Pharif^is.Scri- 
b^  &Pontificibus,quia.dificanteshabcri  volebant  :  nam  re- 
apfe  fuerunt  deftruftorcs.  Veri  ^dificatorcs  fucrant  Moyfe.  Pro- 
phet^,  &  DoAoresj  his  fuccefl-erc  adultcrini.  quemadmodu  vcl 

tundamentum  iacicndumrepudiant,incptaautcm  adhibcnt  ad 

vnico.  i.r;w(,rfe.2.ciufque  vcrbo fuispartibus abfoluto alios  mc- 
d  atores  intrudunt,  traditioncfquc,  &  vera  non  fcripta  vt  vo^ 

Kfet^s  Ttl  rW^^ 

vniuit  n  vn.i^  p  V r  "'  ^y^^^g^.S^*"  ludaicam.Gcntcf^ue  co- 

ymu  t  in  vnam  Ecclefiam,  etiam  invitis  Dodoribus  ludxorum. 

mtL  m'"''"'".''"'  S^''^"^'  ^^^^"«"^>  &P^°  ni^^iJo pmetu^ 
£ndt  i?.T"  °D  •  "'^^''  *"*^^^^  ex  lud^is  &  Gcntibus  corro^ 

conculcatis.     Verfi..  OftenditChriftum  hunc  circ  crir^p.a, 

lu2^rWr''T''  '"''"'^;  niJ"*iigiturlocircJinquiturmeHtis 
ni   vl!;.r  L  '"^^'  B^^r«^r^«5,Mcritum  mcum  miferatio  Domi- 

nehuu.sNominis,&^;,,.^.£^;,,y;,.p^^.,,  Deusipfum  infum- 

L  3  maci 


ii'i'jj 


'» 


Z6  COMMENTARpVS  Caf.HIX 

mam  extulitrublimitatem,donauitque  ei  nomen»quodeft  fupr;j 
omncnomen,  il^.io.  huicomncsProphetieteftimoniumdanr, 
quod  peccatorumremiflione  accepturus  fitpernomcn  eius,quif- 
quis  in  eum  crediderit,&  AQ.  i  ^^i  facelTant  ergo  vota  Monaftica, 
pcrigrinationes,indulgentijc,ceilebrationes  miffarum^Opus  opc- 
ratum,in  pcrceptione  baptifmimediapieritiChrifti  applicatiua, 
vt  voCvint,  &  quaccunque  abhominibus  excogitata  funrin  falu- 
tis  negotio.  Proinde  fclus  Chriftus  eft  autbor  falutis  noftraj  quo 
ad  meritu,  nam  illam  folus  nobis  efl  promeritus  morte  fua :  quo 
ad  efhcaciam  illa  communis  eft  Chrifto  cum  Deo  p.atre,&  fpiri- 
tu  fando.  I 

Verf.  13.  ad  ip..Duo  funt  horum  verbortim  capita.  t.  Com* 
pled:itur  caufas  admirationis  huius  Concilij  ad  verf.i'^.  2.  Con, 
fultationem-  Caufac funt  duar.  i. 5raff)}(r/aPetri,  &  loannis  ho- 
minum  illiteratorum,rudiumq-,.  2.  Ipfum  miraculum  prxftitum 
in  co  quem  coram  afpiciebant.  Obfer.ltci.fffi:rtciLii(\  efl,libcrtas  lo- 
quendi  cum  zclo  gloriac  Dei  maximc  confundic  hoftcs  Chriiti, 
contra,  vbi  dceft,  infultantexemplumin  Moyfe,  qui  audadera»- 
nuntiauit  verbum  Iehov£  Phardoni  &  JE^ipijh:,  in  EUa  qui  aperte  di- 
xitAchabOyTu  turbas  das  J/y4?//,domuf4i  patris  titi:m  itriptia.  ^.c\m 
rcbelles  Principcsvocauit  proditorcs,  in  i4woz,o,  qui  leroboamm 
Rcgem  aperte  dixit  gjadio  perituru  :  in  Micha qui  populi  prima- 
rios  fpinarum,  &c  fentium  nominc  notauit :  hancfacultatcmfibi 
cx>ncedi,  vclit  Apoft.  rogatq;  Ephefies  vt  precentur  Domimim,  vt 
ipli  dctur  fcrmo,Ef>fetf/l  6.  ip.  apcrtionem  oris  fui  cum  omnrlibcr- 
tatead  prxdicandum  Pluangelium  Chrifti.  2.  Obferuemus  cur 
Chriftus  delcgcrit  ebfcuro  loco  oriundos,  vtpote  pifcatorcs,2r 
liofque^ad  pracdicandum  Euangclium,niniiium,  vt  huius  operis 
gloriainfolidu  conccdatur  Deo,&  non  videaturpcndere  abhu- 
manafapientia.&poteftate.Dehoc  Apoft.  i.Cer.i.vbidicitiion 
multi  nobiles  vocatijnon  multi  pdtentcsjVeriim,  quaj  ftultafunt 
in mundo,  elcgit  Dcus,  vt pudefaciat fapicnfes,  quacquc  funtin* 
iirma  in  mundo,elegit  Dcu?,vtpudefaciat  robufta,&:  quaeigno- 
bilia  funtin  mundo,  &  pro  rtihilo  habitajClcgilDcus,&  ca^qux 
no  funt,vt  ea  qu«funr,ab.oleat,vt  ne  glorictur  vII$«^ro  cora  eo. 
3 .  Obfer.  Qui  Chrifti  funt,  bene  in  fapicntia divina  ad  falute in- 
&ituuntur,y  t  idiot«  &  ignari  leium  Vtidcaiur.Pono  idiotaii  cp- 

poni- 


CAP.im.      TN  APosToiLoii.  acta:       ir 

ponitur  magiftratui  fignificat  priuatum,in  mcniione  artificioru 
ilu Jiorumque,  indodum,  in  mentione  dignitatis,  &  pr«ftanti« 
■         humilem  Sc  inhonoratum.  Verum  indodi hi  tali nonnunquam 
(         «ionantur  cognitione,  qualem  non  reperias  in  Philofophis  ne  in 
Platoncquidcm,  Sc  PhilofophorumPrincipe  Ariftotcleflcvo- 
rato,quitametlIdcfcientijsinftgniterfcripferit,tamencamn&n 
habuicquae  eft  dcDeoinChriftofacram  &  faliatifcracognitione, 
quaui  quidem  Apoft.p/w/z/i.j.pracfertomnibus  queisornatus  fuc- 
rit  prjcrogatiuis,  pr^quc  hac,omnia  dixit^xJ^ctX*.  Hanc  feac- 
mLir.ui  hac  cum  Apoft.  gloriemur,  qui dixit,  abfic  mihi  gloriari. 
piliiacroce  Domini.  2.  Caufaadmirationiseftopus  prarftitum 
m  fanando  claudo.  nbfer.va.  Poft  acceptum  beneficium  fequitur 
periculiim:exquoadCbriftumfumusvocati,fubcundxfuntno- 
bistcntationesatquedifcTimina.  Poft^juam  l42L<<m  eft  reuoca- 
tusinvitam,fubfccutumeft  illi  pcriculum:  nam,  vt  fcribicur, 
Iw».i2.  Sacecdotcs  prenfarunt  confilium  de  eo  e  viuis  toUendo, 
cuoniam  percummultiin  lefum  crediderunt,fImusqujefofor- 
tes,  &  conftantesjvbihuiufmodiingrucrint.  i.Obfervatio.  Itt 
mcdi^s  periculis  Dominus  tuctur  fuos,  ne  aliquid  rnali  patian- 
tur,  exemplum  inDavide,  quimultisagrtatusdifcriminibus,fed 
maximc  ^dztckla^,  combuftionem  vbi  coftituerunt  eum  lapidi- 
bus  obruerc,  diuina  manu  e vafit :  dixit^; Solamen  mihi  in  lehova. 
j'Obferva.  Simus  grati  in  eos,  qui  bcncficijs  nos  afFccerunt  huius 
ianati  exemplo,  qui  non  deferit  Apoftolos  per  quorumminifte- 
rium,fed  virtutunvChrifti  eftrefti[iitus:facicfe  cum  illis  ciufdem 
periculi  participem ,  mulci  accepto  beneficio,  obliuifcuntur,  & 
cum  videntcollatores.periclitari,  vixagnofcunt,  ne  dicam  illis 
cum  periculis  fefe  immifccnr.  5.  Confultatto  habct  tria.  i.  Con- 
tcllionem  apertam  de  miraculo  cdiro,  eiufque  evulgatione,  no- 
titiaqueomnibus  I erofeljmit anit  incoiis.  2.Decrctum.  5.  Execu- 
tionem.  Confe/TIo  arguicceftimonium  confcicnti^  internum. 
Ob\er.  Improbi  tametficonfcientiaeteftemaducifusfefehabent, 
Volunt  camen  progrcdiin  malo  propofico,  confiIiiim6uecaperc 
deimpediendoChriftiregno,  fedincaflbm:  Magnavis eil^n- 
Lciccix  nam  obferuat,aocufat,teftacur,indicar,  &  execucoris  par- 
tes  nonnunquam  prjEftat,vv  in  Aebitophele,  lulh^erone,  alijf^ jani- 
miiavertere  eil.  Conemurretiaerc  fidem,bonamqjConfcientiam. 

!  ^.Obferya, 


4i 


'vi 


.« 


Si 


^6 


COMMENTARIVS  C/?.niL 


2.  Ohfervatio.  Chrifti  gloria  luccbit,  fplendebitquc  Sol  ille  ju- 
ftitiac  in  Euangelio  rcludantibus  impi js ,  coliuftrabitque  Jerofi' 
/yworwwincolas:  Stultiitaque  cenfentlifunr,  qui  conanturrcmo, 
rari  Evangelij  curfum,  Chriftique  gloriam  obfcurare,  ciim  non 
potuerint  cum  mortuum  detinerc  in  fepulchro ,  tametii  lapis 
fuerit  obfignatus  figillo  Romani  praclidis,quato  minus  iam  CLm 
regnet  inmaieftate,  &  ^oria  impedientEcclefix  propagatio- 
nem.  ^.Obferva.  Impij  practerito  Deo^Chrifto^uc folos homincs 
refpiciunr,  &  lucri,  famae^ue  fu«  duntaxathabentrationcmfa- 
da  fidei,  &  confcientix  iadturl. 

Decretum  Concilij.  Interminatio,  ne  prxdicent  nomine  I  E  s  v. 
ContraChriftimandatumitepraedicate,  Math.iZ.  Ohfer,  Impij 
aperte  contradicunr,  &  obnituntur  Chrifto  at  fruftra,  2.P/4/.  J/* 
conatus,  &  fcelerofa  confilia  comparantur  TeU  AraneA,c^ux,yi  llt 
fubtilis,  vix  tamen  integrafuftinebit  apiculx  vim,  nullum  fiqui- 
dem  eft  aduerfus  Dominum  confilium,  Obfervatio.  Authoritas 
fine  Dei timoreeft  cxitialis,  &  quo  quifque  fandiorem  occupat 
locum,nifi fit  vere  pius,  eo furiofius  faeuit.  Expendc  in  perfecu- 
toribus  Ecclefiac  primitiuar,  atque  in  alijs  eiufdem  hoftibus. 

Executiofine  mora.  Ohferva,  Maladecreta  adutum  exccutioni 
mandantur  vt  videas,  Dan.i.&6.  de tribus pucris in fornacem 
iniedis^dcqueDanieiein  AntrumLeonisconie<ao.  At  decre- 
tumadverfus  flagitiofos  difficulter  in  praxin  ducitur,  Eccleft 
Quia  dccrctum  non  mandatur  executioni  contra  impios,  idcir- 
co  corda  filiorum  hominu  funt  procliuia  ad  patrandum  malum. 
2,0bferva.  Malumconcilium  profcrtdecretamala,  itaquepr*- 
clare  agitur  cum  Ecclefia,  &  Repub.  vbi  pij  &  boni  funt  confi- 
liarij.  Provfr&.  n.vbinon  eft  confiIium,ibipopuIus  dilabiturjvbi 
multi funtconfiiiarij, ibifalus,  8c  Proverh.i^.  Cum iufti ornan- 
tur  authoritate,  lactaturpopulus,  fedchmregnant  impij.ingc- 
mifcit.  3 .  Ohferva.  Concilia  orrare  poflunt,  &  Ecclefia  poteft,  & 
quodlibetcius  membrum,  cumnemotamperfede  illuminetur,. 
quin  in  mcnte  habeat  ignorantia:  reliquias,in  voluntate  praui- 
tatem,  affeaionibiifque,&  quod  cadit  iii  fingula  Ecclefi»  mcm- 
bra,idipfum  &  in  totam  Ecclcfiam.  Quod  particulares  Ecclefia 
errarint,  perfpicuum  eft.  Ecclefia  lEpbefna  crrauit vide,  Afoc.io. 
defciuit  a  priftina  chaxitate ,  &QQalAti4naiZdGakuu  Concilia 

^  1       ,  Viio 


Cap.IIII.       in  apostolor.  acta.  Jp 

\ci6  erraffe  hinc  clarum.Concilium  Nuenumiub  Conilamino  Im 
peratore  Epifc.3  iS.errauitin  ncgotio  Matrimonij  cuircftitit  v 
nus  Paphnutius,  qui  curauit  confuitum  illud  de  matrimonij  inter" 
didione  refcindendum.Et  tertium  concilium  Carthaginenfe  erral 
uit  admittedo  in  Canonem  authenticum  lih.Syrach,rohiAi&  Mac- 
cabaorum,  quos^odczLaodtcenfecxduCit.  4.  Obferv.  Improborum 
Satanica  malitia  m  ipfis  non  fiftit,  fed  porrigitur  ad  quofcunq-, 
ica  vt  non  folum  fefe  patiantur  in  peccatis  interire,  fcd  eadem      r 

damnationis  poena  volunt  totumhunianum  genus  involucrc 
PrGhibentenimneApoftoliloquantur,  aut  prxdicentnomini 
leOi  Chrifti,  quod  non  eft  aliud,  nifi  quantum  in  ipfis  eft,  intcr- 
ciudere  ordinatis  ad  vitam  faiutis  viam :  vcrum  probatur illud 
tritum  impios  optare  panarum  focios. 

Verf  ip.  Petrus,  &  loannesrcfpondentcumrationibusne  «•  ^^  1^^*^*  '^■^' 
yideanturimprudentes,impudcntes,&temcrarii.  Obferucmus  ^'^^^  ^^*^  un/»*^ 
ifiApoft.harmoniam,quomediomaximcpromoueturEuange-L^  "^  fr«^»H.  (v 
Jium,opufqueDomini.  DavidPfalm. i^^.prxdicztcffc  bonum,&  ^^^7  ^**^  1*»^» 
iucundum,fifratrcscoliabitenr.  Studeamusitaquevnitaticon-*?  ^^^  ^  d  m*\ 
feruandac  maxime  nos  inChrifto  &  officio  fratres.2.0tyrr.Impij$  ^^  '^*-  f  k^U- 
refpondeamu?,  &fiIentiurjmpamus,fedcumratione.&  i  Ra-  lu*^  k/c  «♦/■ 
tioeftDcimandatoeftobtemperandum.fed  hoccft Deiman- Jli/i^s') /<»  ov  , 
<latum ,  vt  111  nomnic  Chrifti  pr^dicemus.  Ergo,  Plane renuunti/  *r  ,3  ^,,.  1    ' 
hac  rationc  obedire  impio  Concilio  impiamandati.  Propofitio  ij    "^^''^*^'^ 


'Poteltatemhuicfubijci,ciimDeusfit'' J"'^'  /' 

iupremus  uidex,  omn if^;  obedientia,  qua:  prarftanda  alijs  fub  eo  /^  V'^i  r^-  (1-  A 
magiltratibusfitIimitanda,&coercendahaccondifione  inDo^   -^  ■  •  2  ^.  ?- 


omni  creaturac^fl.i.  critis  mihi  tcftcs  ImfoiyfmM  ludaa,Samaria, 
^  \  Ique  ad  vltimas  terra;  partcs-  Ergo  hoc  hmus  conciiij  decre- 

M  tum 


'  I 

1 


5>o  cqmment;.  Rivs         Cap.  nir. 

tum  aperte  rclu^tatur  mandato  Chrifti ,  idcirco  non  eft  obtem- 
perandum.  Obfervatio.  Obedientialqus  mngiltratibus,  &:  guber- 
natoribus  debctur,eft  certis  canceliis  conftringenda,ne  niniium 
vfurpenr,  &  plus,  quam  par  eft,  ipps  tribuatur.  Muiti  Principci 
arripuerunt  fibi  abfolutam  poteftatem  in  rebus  divinisjGUod  pc. 
perit  Eccleli*  non  exiguum  damnum ,  &  ignari  putant  ita  obe- 
diendumefle,  vt  nullus  locus  relinqnatur  conditioni.  Verum 
hajc  erit  conditio,obtemperandu  in  Domino,cuius  funt  J^/axcvct 
Eow.i^.&P/^/.Sz.StatDominusin  ConcilioDeorumiudicatq;. 
Habcmus  inoi>cdientix  legitimxexemplain  tribusiilispueris 
in  fornace  coniedis.D^n.j.itaq-  etilam  in  ipfo  Daniele  detre^anti, 
obedire  impioftatuto,de  non  nunCupanda  vlia  pctitione  ad  ^o. 
dies  niii  Dario,  Dan.  6.  &in  obftctricibusillis-(£giptiacis,qu2 
.  nolucre  infantes  Ifraeliticos  opprimendo  extinguerc,  deniqut 
in  multisprxclarismartyribusvtppte  Polnatfo,  Ignatio,  Dorotka^ 

,  Lamentio  ,  alijfque  innumeris ,  qui  recufantes  impiorum  in> 
pijs  &  nefandis  decretis  obtemperarc  vitam  ftrcVjue5&  conftan- 
ter  veritatis  ergo  pofuerunt.  Obfervatio.  Necefle  eft  E.uangclium 
pracdicari  in  falutcm  omnium  ordinatorum  ad  vitam.  Nunquid 
crgo  loquetur  Dominus ,  &  minime  Prophetabimus,  fi  leoru- 
gierit,  nunquid  omncs  beftijE  Agri  contremifccnt.  Amoz.ii.k 
i.Corinth.^.  Neceftitas  mihi  imponitur,  inquit  Apoft.  atquevs 
mihinifi  Euangclizaro:  Quarc,  etfi  Sathan  confpirct  aducrfus 
nos  cum  fuis,  ne  intcrmittamus  Euangelizare,  neque  vos  rece- 
ptam  Euangelij  lucem  auerfari,  k.  RatiOi  non  pofTumus  non 
loqui,quitaudiuimus,  &vidimus!  j.Ioan.i.  Audiuimusprxdi- 
cantem,  vidimus  miracula  edentem,refurgentem,  &  afcendcn- 
tem,  fimus  itaque  tcftes  oculati,  &  auriri.  Proindenefasfilcre, 
nifi  cxofos  nos  Dco  ,  Dominoqucnoftrovclimusredderc,  Vrc^- 
verb.6..  Obfer.  Teftestcftaridifcantquacaudiueiunt,  &  viderijn: 
candide,  &  fynccre.  1  '        1 

Verf.  z  1 .  Eventtii  impij  Concil^.  Eft  interminatio.  Obferva.  Dei» 
arcana  poteftatc,  ita  coercet  rabiem  impiorum  vt  non  folum 

-    quodvolunr,  nonpoftintexequi,  vcrumctiamcoipfo, quodil*. 
lis  vultliccrc,ad  amplificandam  fuam  gloriam  vtitur.  2.0bferra. 
Perfecutio,  feruorumqueChriftiafflidiocft  temporanea:  hinc 

pctamus  cQnfolationem ,  feramul^ue  cmccm  paticnter,  cum 

Uucs 


.  CAP.rnr.      in  apostolor.  acta;         91 

■    leues&momentaneac  fintafflidionesjeternum  pondus  gloria: 

nobis  conficiant,  i.Corimh.^.xT'.  dimiflionis  caufa:.  i.Nihilin  il» 

•    lis  inueniunt  dignum  fupplicioj&tamenminantur.  Pcccant 

ergo  contra  confcicntixluccm :  proinde  perucrforum  imjsietas 

eftincurabilis.2.Caufa,tiracntpopulum.  Obferva.  Quiquibuf- 

dam  timorcm  incutiunt  Satanica  fcrocirate  impulfi ;  multos  ti- 

merc  coguntur:  vbi  certe  in  hoc  confcicntia:  tcrrore  fumma  Dei 

.    poteftas ,  fapicntiaq-  cluccnt.  Nonnulli  Reges  &  Pxincipes  hoc 

,    liorrore  perculfi,  cuitodiamcorporum  noluerutcommittcreho- 

minibus ,  fed  beftijs,vt  fcribitur  dc  Mafwip  Rcgc  NumidiA,  qui fi- 

lios  habuit.  54.  corporis  fui  tutelam  commifit  canibus,  quod  fc 

mage  tutum  fpcrarer,-quamfihominibus,quosofFendcrat,quiqi 

cuni  e  viuis  toUere  poiucrunt.Sic  legimus  de  Dionifw,  qui  curauic 

fiJias  doceri  artcm  tonforiam,qux  poficnt  ipficrincs  refccarc, 

metuens,  ne,  fiin  raanus  viri  tonforis  inciderct ,  guttur illiprx- 

cideret.  ^.Obfervatio.  Triumphusferuorum  Chriftieftfubcruce, 

vide  in  Elia,  qui  poftquam  curauit  Balaamitas  occidsndos  eum 

Ufabel  impia  eft  pcrfecuta :  vt  vnda  vndam  trudit,  ita  cruceni 

crux  fequitur  ele<aorum.  In  Davidey  alijfqucEcclefix  membris. 

4.  Obfervatio.  Ex  fcclerofis  impiorum  fa<ais  &  conatibus  clicit 

Dominus  gloriac  fua:  nouani  materiam  vthic:  finifque  adio- 

num  Dci eft  nominis fui gloria.  ty.obferva. Nullum  morbi  genus 

tam  diuturnum,  &  defpcratuni  opinione  hominum ,  quod  noa 

fit  curabile,fi  Dominus  manum  admouerit.  Verf  25.   6.  Obferva. 

Noneftccnfendum  quid  feditiofum,  il  fandorum  ccctui,  quod 

adum  fit  ab  impijs  evulgemus. 

Verf.i/^.  lamquid  agunt  Apoftoli  his  auditis.  Nimirum  pre- 
cantur.  Adm/I^i.  ha:c  veniunttrutinanda.  i.  Precatio.  2.  Duo 
precationisfundamcnta,fciIicetpotentiaDei,atquepromiflum. 
3.  Narratio  dc  hoftium  conatibus  aduerfus  Chriftum,eiufque  rc- 
gnum  typice.  4.  Applicatio  ad  Chriftum  diferta.  ^.Pecitiotria 
contincns.  i.Vtcoerceatreprobosinterminatores.  ^.Detipfio 
cum  WAppMa-Yctloqui  verbumDei.  ^.Vtfanationcs^figna,  .i:q.;e 
Miraculaedanturpernomcnfandifilijtui.  i.Obferva.  Iniquitas 
impiorum,  &  crudeiitas  occafio  efle  poflit  pijs  confugiendiad 
Deum  vt  confiderar^  eft  in  populo  Ifraelitico  Pharaonica  tyrannide 
.opprcflro^ 

M  3  Quare 


•. . 


."  : 


'!?»:••? 


IV» 


5>o  CQMMENTAIirVS  CAP.mr. 

tum  aperte  rclu^taturmandato  ChrifiJ ,  idclrco  non  eft  obtem- 
perandum.  Obfervatio.  Obedientia,qL;[E  magiltratibus,  6>c  guber- 
natoribus  debctur,eft  certis  cancellis  |:onftringenda,ne  nimium 
vfurpent,  &  plus,  quam  par  ell,  ipfis  Cribuatur.  Multi  Principes 
arripuerunt  fibi  abfolutam  poteftatem  in  rebus  divinisjouod  pe- 
perit  Eccleli;E  non  exiguum  damnum ,  &  ignari  putant  ita  obe- 
diendum  effe,  vt  nuUus  locus  relinqnatur  conditioni.  Veriim 
h;xc  erit  conditio.obtemperandii  in  Domino,cuius  funt  i'ia,xo\ci 
"Rem. 1 3 .&: P/Jt/.82.Stat  Dominus  in  Concilio  Deorum  iudicatq-. 
Habcmus  inoiicdientix  legitimxexemplain  tribusiUispueris 
m  fornace  conie6lis,D4«.5.itaq-,etiam  in  ipfo  Vamele detre^anti, 
obedire  impioftatutOjde  non  nuncupanda  vlla  petitione  ad  30. 
diesnifiDario,  Ban.  6,  &inobftetricJbusiIlis^giptiacis,qu2 

.  noluere  infantes  Ifraeliticos  opprimendo  extinguere,  deniqui 
in  multispraeclarismartyribusvtpote  Po/;T4rf»,  Ignatio,  Dorotba 
Lamentio  ,  alijfque  innumeris ,  qui  recufantes  impiorum  im- 
pijs  &  ncfandis  decretis  obtemperare  vitam  ftretiuej&;  conftan- 
tcr  veritatis  ergo  pofuerunt.  Obfervatio,  NecefteeftE.uangciium 
pracdicari  in  faiutem  omnium  ordinatorum  ad  vitam.  Nunquid 
crgoloquetur  Dominus ,  &  minime  Prophetabimus,  fl  leo  ru- 
gierit,  nunquid  omnes  bcftiac  Agri  contremifcenti  Amoz.i  3.  k 
i.Corinth.^.  Neceftitas  mihi  imponitur,  inquit  Apoft.  atque  va 
mihinifiEuangelizaro:  Quare,  etfi  Sathan  confpiret  aducrfus 
jios  cum  fuis,  ne  intermittamus  Euangelizare,  neque  vos  rece- 
ptam  Euangelij  lucem  auerfari ,  2.  R4fw,  non  pofrumus  non 
loqui,  quac  audiuimus,  &  vidimus.  i.Uan.i.  Audiuimus  prjcdi- 
cantcm,  vidimus  miracula  edentem,refurgentem,  &  afcendcn- 
tem,  fimusitaqueteftesocuiati,  &  auriti.  Proindenefasfilere, 
nificxofosnos  Deo  ,  Dominoquenoftro  velimusredderc,  Vro^ 
verb.6.  Obfer.  Teftcs  teftari  difcant  quac  audiueiunt,  6c  viderunr 
candide,  &c  fyncQrh.  j 

Verf  z  I .  Eventtn impij  Concil^.  Eft  interminatio.  Obferva.  Deiii 

•  arcana  poteftate,  ita  coercet  rabicm  impiorum  vt  non  folum 
quodvolunt,  nonpoftintexcqui,  verumetiameoipfo,  quodil* 
lis  vultliccrc,ad  amplificandam  fuam  gloriam  vtitur.  i.Obfern. 
Perfccutio,  feruorumqueChriftiaifli<^iocft  temporanea:  hinc 
petamus  confolationem ,  feramufque  cmccm  paticnter,  cum 

lcues 


CAP.inr.      iN  APOSTOLOR.  acta;         91 

leues&momentanea:  fintafflidionesaeternum  pondus  gloria: 

nobis conficiant,  i.Corinth.^.xj.  dimiftlonis  cauf^.  i.Nihilin  il~ 

lis  inueniunc  dignum  fupplicio,&tattienminantur.  Pcccant 

crgo  contra  confcientijB  lucem :  proinde  perucrforum  impietas 

eftincurabilis.  2.Caufa,tiracntpopulum.  Obferva.  Quiquibuf- 

dam  timorem  incutiunt  Satanica  ferocitate  impulfi  5  multosti- 

merc  coguntur:  vbi  certe  in  hoc  confcientiaj  terrore  fumma  Dei 

poteftas ,  fapicntiaq-  eluccnt.  NonnuUi  Reges  &  Principes  hoc 

horrore  perculfi,  cuitodiamcorporum  noiuerutcommittereho- 

minibus ,  fed  bcftijs, vt  fcribitur  de  Uafwiffa  Rcge  Numidia,  qui  fi- 

lios  habuit.  54.  corporis  fuitutelamcommifitcanibus,quodfe 

mage  tutum  fperaret,quamfihominibus,quosofFcndcrat,quiq^ 

cum  e  viuis  toUcre  potueruut.Sic legimus  de  Diomfio,  qui  curauic 

filias  doceri  artem  tonforiara,quae  pofTcnt  ipficrincs  refecarc, 

metuens,  ne,  fi  in  raanus  viri  tonforis  incidercc ,  guttur illiprx- 

cideret.  ^.obfervatie.  Triumphusferuorum  Chriftieftfubcruce, 

vide  in  Elia,  qui  poftquam  curauit  Balaamitas  occidsndos  eum 

Jefabel  impia  eft  perfecuta:  vt  vndavndam  trudit,  ita  cruceni 

crux  fequitur  ele^aorum.  In  Davidei  ali)fque  Eccleiix  membris. 

4' Obfervatio.  Exfcelcrofis  impiorum  fadis  &  conatibus  elicic 

Dominus  gloriac  fuac  nouara  matcriam  vthic :  finifque  adio- 

num DeielTnominisfuigloria.  ^.obferva. NuUum morbi genus 

tam  diuturnum,  &  defperatuni  opinione  hominum ,  quod  noii 

fic  curabilcjfi  Dominus  manumadmouerit.  Verf  25.   6.  Obferva. 

Noneftcenfendum  quid  feditiofum,  {i  fandorum  ccetui,  quod 

adumfitabimpijsevulgemus.         I 

Verfi^.  lam  quid  agunt  Apoftoli  his  auditis.  Nimiriim  pre- 
cantur.  Admjl^i.  harcveniunttrutinanda.  i.Precatio.  2.  Duo 
precationisfundamenta,fciIicetpotentiaDei,atquepromi(rum« 
3.  Narratio  dc  hoftium  conatibus  aduerfus  Chriftum,eiufque  rc- 
gnum  typice.  4.  Applicatioad  Chrilium  diferta.  5.  Pecitiotria 
continens.  i. Vtcoerceacreprobosinterminatores.  2.Deripfis 
cum  •ar<tp^«VYctloqui  verbum  Dei.  5.  V  t fanationes,  figna,  a:que 
Miraculaedanturpernomenfandifilijtui.  i.Obferva.  Iniquitas 
Jmpiorum,&  crudelitas  occafio  efle  poftit  pijs  conftigiendiad 
Deum  vt  confidcrar^  eft  in  populo  Ifraelitico  Pharaonica  tyrannidc 

M  z  Quare 


ii 

1     1  . 

,' 

1 

m 


9i  COMMENTARIVS  Cav.Uu 

J.om.2,         QwrediligentibusDeum  omnia  cooperiintur  in  bonum! 
Obfervatio,  Cum  externi  precandi  modi  varij  lint,  omnesvnum 
docent,vtinfummahumilitatc,  ardore^ue  fpiritus  fiantfuppli- 
cationes  noftrac.  Chriftus  eft  precatus  magno  cum  Spiritus  fre- 
niitu,  loan.  1 1  .fublatifque  oculis,J<?^».  i/.Paulus  iubctpuras  ma- 
nus extendi,  i.Twnth.z .  Et ipfe  fledit genua pro  iphefiu. 3 .Preccs 
nuncupandac  funt  Deo,  non  Angelis,  non  Sandtis  defundis,  nc 
Maris  quidem  virgini  vt  perperam  faciuntPapiftar.  IpCc  lehov* 
dicit,  P/4/.5o.Inuoca  me,liberabo  te,&  glorificabis  me:  Chriftus 
etiam  difcipulos  fuos  docuitprecari,  Vatertiofitr.  Preces  denique 
funt  arma  fidelium  o/uofiD^etsTov.  Obfervath.  Concordia, &  vnani, 
mitas  maximam  habentvim  in  precibus,fi  vnius  oratio  feruida 
tam  extet  efficax,vt  Elia,  lac^.  cuius  precibus  eft  impetratum,  vt 
non  plueretpeitriennium,&  femertrifpatium,&  denuoobten- 
tum  precando  vt  plueret,  terraque  fru<aum  proferret,quanto  fu- 
ti^ac  funt  efficaciores  multorum  preccs  etiam  iuftorum,  d  fimul 
cfhindanturad  Dcum  patrem,excmplum  in  popuio  ludaicotfthe. 
rf,&Mardochaitcmpotc.Efih.ji.  &Iehofophati  i.Cron.io.Duo preca- 
tionis  fundamentain  defcriptionc  Dei  comprehenduntur.  Vo- 
caturinquaDominusfupremus,  cuius  imperio  terreni  omncs 
Domini  flibiacent.  Dcfcribitur  ab  opere  creationis,  vndc  maxi- 
me  emicat  eius  potentia.  Nam  dicitur  feciflc  ccelum,  terram,at- 
que  mare  cum  omnibus,  qux  in  ijsfunt.Ergo  hinc  Dominofub- 
ijciuntur  omnia,  ita  vt  hifce  vti  poftit  ad  voluntatem,  ea  etiam 
murare,  contraquoqueagereacferunturnatura,  im6hominis 
cor,  quo  vult  fleaere.  Igni  vfus eft  lehova ad  Nadab,8cAbihu  con- 
fumcndos,aere  adfufTocandum  Abfobmumjtcrr^  :id  abforbendum 
Hathanem  Coreum^  &  Abiramunh  aqul  denique  ad  obruendum  Pha. 
wowm,  eiufque  exercitum.  Proindehincnobisafliirgitconfo- 
latio,  quod,etiI  impij  minitentur  nobis  omnia  mala ,  nihiiomi- 
xius  tamen  divinaprovidentiaita  nobis  incumbit.vtfalui,  tuti6- 
in  medj  js  periculis  permaneamus.  Obferva,  Coelum  non  eft  jeter- 
n<  mcontraPhiIofophum,&fubfannatoresiIlos,  i.Pet.i,  Um 
ie.]mtur  promifTum.  Loctitus  eft  per  Davidem  puerum  fuum  quod 
eft  impletu.  Irgff..  Porro  BavidCcnms  Spiritus  motu  Deo  feruiens 
ad  gloriam,  Nebuchadnezar  vero  &  impij  ferui  ctiam,  fed  per  co- 
aaionem:nam  quicquid  faciuntnon  vt  jDcum  glorificentfed  vt 

prauis 


CAP.IIir.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  ^i 

prauis  fuis  indulgeant  cupiditatibus,  pracftant.  obfer.  Reges  funt 
tantum  Dei  pueri,  id  cft  ferui,  vtinam  Deo  fidelitcr  inferuirenti. 
i.Obfer.  Cum  Dei  feruus  veraloquitur/Deus  ipfe  loqiiitur,ouod 
fi  hac  actate  homines  apud  fefe  cxpenderent,  vbi  divini  miniftri 
maioris  fierent.  QuArefiemueruntgentes,  2.P/praxin  videas,  i.Sam. 
fere  nouem  primis  capit.  Confiiio  Abneri  Jfihbofethum  Saulis  filium 
RegemelTcvoIunt:  PhiliJlai&cAmmonita.  contraD^viifwinflam- 
mancur,eumque  curant  deijciendum,quem  evexit  Dominus:  at 
incaffum.  Obferva.  Qui funtfine  Chrifto,  &  gratia  deftituti,  alie- 
nique  a  vitaDcifiircre  &  infanire  dicuntur  contra  Chriftum. 
Comparantur  Beftijsr  j.Dan,  hoftes  filij  Dei  Ecclefixque.  Ve- 
riim  quicquid  moliuntur  eft  vanum,  Tfal.j.  &  59.  cum  fiacillime 
cceH  Dominus  omnes  conatus,ftudia,&  adiones  impiorum  dif- 
fipet qui  funt  tantum  Reges  terrac :  obnoxij  intritui  fupremiqu« 
Domini  poteftati  fubic<5ti.  Otyrt^v^r.Impi)  moribus  difparcs  nimis 
bene  conueniunt  aduerfusChriftum&Ecclefiamvt  videreeft 
inpierifquehacjEtatc.  | 

Verfiy.  Applicatio  ad  Chriftum,qui  dicitur  fanaus.  Ac 
primum  quidem  rationcDeitatis,z:^v.ip.  Eftote  fandi  vtego 
fandus,  &  I/i.  ^.-  2.  humanitatis.  Luc.  10.  Ifa.^^.  non  eft  dolus 
in  oreeiusinuentus.Etquiseumarguetdepeccato?  ;.Effedira- 
tione,  quiaeft  noftralancaificatio  nos  fcilicet  eledos  fandificas 
perfpiritum  &  fanguinem  fuum.  Quicoierunt.  H?rp</^;^«fi/?i« 
UanniiBaptiila  obtruncator.  Vilatus,  qui  bis  abfolutum  lefum  ran- 
dem morti adiudicauit,  qui  quidem  Pontius  fibimeripfi  confti- 
tuilTe mortem fcribitur,  zhEufeb.i.lih. cap.6.  hic auttaiis effr To- 
letatrocifllmorumhoftium  Chrifti  exitus. 

VerfiS.  Hic  oftenditur  quorfum  confpirarint,  nimirum, vt 
decretum  Domini  exequantur^  vbi  per  manum  intelligc  poten- 
tiam.  obfer.  Nihil  fit  a  fceleratis  nondecernente,autinvito  dco, 
imo  ne  ipfe  quidem  Diabolus  quicquam  poteft  nifi  determinate 
Deocumpoteftatemhabeat  diuina  manu  circumfcriptum,rc  r. 
promdc  pro  certo  tenendum  Dominum  omnes  adiones  dec< 
nere,atque  agendo  concurrere  fuo  fando  modo,&  vt  loquuntui 
Theologi  cooperari  quando  peccatu  cft  in(fieri)  fed  non  in,  Ejfe, 
ciufdemque  aaionis  quaeft  aaio,  DemeftJuthor,  fed  non  praui- 
tatis,&  malitiar;qu«  initium  fuum  habet  intrinfecum  a  malo  in- 


M 


ftrumcn- 


lil 


|il! 


n  COMMENTARIVS  CAi..ini. 

ftrumcnto.&cxtrinfecum  i  Satani  impulfore  oinnis  pecc;.ti' 
quAtcnus  peccitum  crt.autliore.Dco  puro  &  fanao  bene  0PM5 

quod  habct quandam  boni  rationem  qua  fcilicct  cft  prsceden  k 
pcccat.  p„„a:  exempli  gratia  vccx  propoftto  diciti  r  Domin 
d  d me  Concubmas  D.vid»  filio  Mfil„o  ,d  punicndum  I>lyh 
aclu  tcnum.  In  omn.  aa.one  mala  concurrunt  trcs  agcntes  cau 
fx,  d.uerfos  habcntcs  fines  pr;clli.utos.  i.  Agit  Dcus  quado  a"l 
cft  in  ^m.a.que  bene  agit  finem  habens  gloriam  fuam  vt  ir,  mf 
fione  f,„,  ccdefix^ue  falutcm.  j.Satan  potcnter  aoiti ,  Rcpro 
b  s  m  eorum  ex.t.um.  5.  Inftrume-.a  Satanica.vt  I.rda.i  sc.S 
ni,acf,l.|r,c,cruc.fixioneadcxpIc„dam  cordis  mali.hm  ft? 
umq;  fuum.vtputant  co„tint,.-,ndam,fed  (alluntur.cum  l\bi  Z' 
■^Z", ';"°  "'""«■" ''«  P"«  «cerfanc  interitum.  Conc  '1 
..  omn.aa.one  Deum  purum.fanaumq;pcrmancre,&quicquid 

luta  fi  , '±T?"^f  r' '"' '^"= ''«"""" « ncccIitLX 
lucafiuc  cond.t.onal.  dccrctum  reprobationis  executioni  man- 

dab.turpropter.mp«„itentiam:ludecretumco„ditio"akiu 
d.c,orum  per.mpleb.tur,  nifi  refipifcant,vt  i„  N«,ri,«. 

na,  /rLrr  ^^"'"^"F'"^'"'""'-  i.Domincintuercmi- 
."m  ^,^^"'-"'''^™'' "■.'"" '-''ff--loquant.,r  verbum  tu- 
um.  3.  adde(,gna,Sanat.ones.&Miracula.  KFNC.  obhrZ 

nn  ,n^'  ^l  «Pnmat,  coerceacque  eomm  conatus.  I«„„  „o„ 
.  pmandum  hoc  elTe  d.aum,  quaii  Dominus  non  .-.fpicia  r^p,™ 
bos,  perfpeaa^ue  habeat  corum  corda^  fcd  quod  videa^ur  mo« 
licm.num connh.crc. dum  cum  invocant  pij  prop  cr TuxilTun- 
Olfcrv.t.o.  I„  aiHi^ftionibus  &  perfccution  br,*^^  nTumrue 

Ez.cchus  Rexexpanditcoramlehoua  libellum,  preca  if6ue 
conditoreni  coeli  &  terrr  &  R  enf^  r>  T  P^ccauuique  eit 


CAP.IIir.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  jy 

2.  Cpneede.  Ohfervatio.  Domlnus  poteft  donaconferrequalfa- 
cunque:  Proinde,fi  cui  deiint,  vt  nemini  non  defunt,  petat  a  Pa- 
tre  luminum.  SeruU  tuis  Apon.  Omnes  Chriftiani  vocantur  Serui' 
cum  Deo  feruiant,  quodquidem  Seruire,eft  Regnare :  funtenini 
Reges,&  regnat  iam  in  capite  Chrifto,olim  in  fefe,fed  perChri- 
ilum  regnaturi,  atque  piene  triumphaturi  fupra  mabolum,  pec- 
catum,mortem.  Sed  quid  petunt  vt  in  'zzretpp^tr/a loquantur  ver- 
bum  Domini,  non  petunthonores  mundi,  divitias,  applaufum- 
ue  popuUrem,  fed  quod  maxime  oei  gloria:  infcruiat,  propaga- 
doque  Chrifti  regno;  nimiriim  liberam  verbi  divini  annuncia- 
tioiicm.quar  eft  Deidonum.Iuxtailluddiaum  Moyfu  Quis  finxit 
os  homuiif  Nonne  ego.  Et  l^r.  i.  Ponam  verba  mea  inl>re  tuo, 
noh  timere,quia  ego  tecum  fum.  Porrd,  verbum  Dsi  tribus  mo- 
disexpendendu.i.eft  fubftantialea:ternaiEterni  Djifapientia, 
loan.i.  i.Revelatumfcriptum&pronuntiatum.^.vocaturope- 
ntiuum  ratione  fpiritus  agentis ,  fubiedi^ue  in  quod  recipitur 
Hft.^.atq-etiamline  omnifubieao,  iuxtailludlehoux,  Gf«  r 
DixitIehova,fiatlux,&fuitita.  Obfirv.  Prsdicandumeft  Djei 
verbum,  necadmittendxfunthumana;  traditiones,docendum 
qmdem  cum  omni libertate,  d.Epfcr/lApoftol.poftuIat  vtpro  hac 
Iibertateipficoncedendaprecentur,  quainftrudifideles  oeifer- 
ui  Prophetac  non  dubitaruntcum  vitic  periculo  hoc  verbum  Re- 
gibus,Principibu$,totiquepopuloannuntiare.    g.   2;v/x«otfunt 
prxterconfuctudincm,  vtSanatio  febricitantis  in  inftanti,  fed 
Tij-otrctfuntpra^ter  naturam,vt  refufcitatio  Laz^rh  vhi  Obfervdy 
omnem  gloriam  Miraculorum,  renovationis  vitx,  inftauratio' 
nifque  generis  humani  Domino  afcribenda,  fiquide  poteftas  eft 
abAuthore  Deofiliotradita,qu2nobis  pcr  Spiritum  Sandum 
communicatur. 

r^r^5 1.  Locus  commotus  eft  in  quo  cranr.  Teftatur  Deus  ec- 
cleii«fuxfeeffbtalem,qui  coelum,  terramque  concutiendo,fit 
camconhrmaturus. 

Verfy..  Precationis  cifea*.  ratione  Apoftolorum  replentu? 
^piritu  Sando^quod  eft  alterius  eifeai  caufa,^«tt«r«r  verbum  De, 
^e/a^app,a'/a^.efFeaarationemultitudiniscredcntis,funthsc: 
vnmruntamm^,x^ cft,  idem  habent  propofirionem  ad  amplifica- 
aum  Deiregnu ,  quod  exeritur  in  opu5,cum  nihil  ducanti^au  & 

proprium^ 


^6  COMMENTARIVS  Cap.IIH, 

proprium,fed  omniahabeant€omunia.Porr6,fignum  pra;fenti« 
divinx  hiice  cfFcdis  prxmittitur,  fcilicet  comotio  terrx  quadoq. 
fignuni  potentis  prxfentix  in  mifericordia  ad  protcgedum  fuos 
quandoque  in  iuftitia  ad  concutiendu,  &  tcrrendum  hoftes.Ad- 
fuit  E/«<e hoc iigno,  i.Reg.i^.  Atque  in  liberatione  Pauli  ex  vin- 
cu\isyAcl.i6.  Concufrafuntfundamentacarceris  vinculaqucfo- 
luta.  EtAio«/5i«4iquatiebatur,  cum  populo  Icx  promulgaretur 
iratiDeiiudicium,  vtAmos.i.  loeli.S' O/Jr.i^.hocquc  terrxmotu 
vfus  Dominus  ad  Laodiceam  evcrtendam  ,  Colojfam ,  &  Hierafolm 
tres  Afu  civttates  vt  fcribit  Horjfmy&  Eufebius.  Nec  non  indicat  hcc 
iignum  Dcum  tremorejn  incuffuruni  Euangelij  hoftibus ,  quod 
fitper  eiufdem  prxdicationcm,vtde  Feiice  legitur,^tlor.z4.c]ui 
dum  Apotl.difputarct  dc  iuflitia,temperantia,  iudicioque  fuiuro 
contremuit ,  Baltajarque  vifo  digito  vcrbum  fcribente,  >f\c  totus 
hiit  concuffus,  vt  tibix  corpus  vix  potucrint fufFuicire,  &  Caligu- 
/<i,qui  dici  voluit  Cxfar  d  e  v  s  exhorrcfcere  efl  folitus  cum  ali- 
quod  iudicium  fcfe  exerccret  divini  iudicij.  3.  Verbi  divini  ho- 
ftes  fubucrtentur,  vide  in  fubuerfione  lerofolymorum  fai9:a  a  T/w 
VefpafiamBlio,  ^o.vtquidamputantpofl  Chriflum  paffum  anno. 
Muiti  ex  ludxis  extindi,  &  in  Romanorumferuitutem  reda6li, 
qui  verbum  ab  Apofl.prxnuntiatum  faflidicrunt.  1.10^«'.  Vcibu 
Deifempereflcmcaxvcladgignendam  ftdem  qui  apprehen- 
datur  gratia  in  Cbrifto,  vel  ad  obdurandum  rcbellum  corda,  ad 
deftruclioncm  corum, qui  oblatam  gratiam  funt afpernati : \bi, 
itaque  locus  verbo  primo  Domini  nuntio  non  eonceditur.lo- 
cu  effe  oportet  judici)s,  plagifq^  vtliquido  coftatin  multispro- 
phetarum  locis.  i.Ohfervauo,  Dona  Spiritusfemcl,8c  fimul  non 
conferuntur,  quare  fpirimm  in  nobislucetcmncextinguamus, 
fed  oblatam  gratiam  fufcipiamus,  conceframque  fedula  cura  pi- 
aqucmcditationefoueamus.  i.Obferv.  Libcrtasverbiaffcrenda 
ncquc  fcrendum,  vt  ciufdcm  vei  minimu  imminuatur,  vtcumq; 
nauent,  quam  poffunthomines  opcram  ad  mutilandam  &  con- 
cidcndam,  vel  faltem  coari^andam  hanc  vitiupfiiriow.  Studea- 
flius  nos  etiam  fartam  tcdam  in  fidc,  puraque  confcientia  reti- 
ncre,  atque  ad  pofteritatem,  ficut  accepimus  a  maioribus  fidiili- 
mis,&  vigilantiffimis  tranfmittere. 

Vfrf  jj. Attingitprxcipuum  vcrbi  Articulum.  J^empe^Rcfvr- 

tcdiioiicm 


CAP.iiir.      iN  APOSTOLOR.  acta:       sr 

rcdioncm  Chrifti  cuifefe  teftcs  prxbuerc  cnm  magnapotentia: 
cft  &  falutis  complenientum ,  primufquc  ad  gloriam  gradus,  in 
qua  eft  inclufa  noftra  fidelium  refurredio  ad  vitam ,  quam  Sad- 
4uc£i  pernegarunt  contra  ac  ClM:iftus,ciufque  Apoft.  i.Corinffe.15^. 
Dicit  multitudine  credentium  hac  affe<aionc  prxdidam.  Obferv. 
Charitas  cft  eifeaum  fidei,&  indiuulse  cohxrcnt,proindc  dicat, 
nemofe  fide  iuftificante  prxditum,  nifi  officiacharitatis  -obeat: 
z.Obfervatio.  Concordia  maxime  laudanda  in  Ecclcfia:quacon- 
reruatur,&:  amplificatur.  Ad  P/»/.2.hortatur,vt  omncs  vnumfen- 
tiant,expende  Efbef^.  &  ffai  133.  3 .  Obferva.  Paupcrum  haben- 
da  ratio,  &  antcquam  fame,aut  incdia  pereant,qux  in  nos  Deus 
contulit  bona ,  in  eorum  vfum  funt  croganda  vt  cxpendcrc  eft 
inpiahacprimitiuxEcclcfixpraxe.qux  bctfia,  qux  poffidebat 
vfu,  &  voluntatc  fed  non  lege  communia  fecit,  verum  neputes 
locum  hinc  relinqui  ftabilicndx,  Platonis  aut  Anabaptiftarum 
opinioni  de  communione  omiiium  bonorum,abrogandaque  re- 
rum  proprietate,qua  opinionem  fuprarcfutauimus,atque  often- 
dimusnon  fsntircDeum,  vt  noftraomniainconfufioncmab- 
eant,ita,vtnihiIrcIinquaturproprium,fed  vtex  noRrisin  vfum 
pauperum  hoc  modo  conferatur  ne  intcrcant fame,  iftaquc  ratio 
habeatur,  ne  iuxta  divinum  ftatutum  Mendicus  fit  in  Ifraelcj 
Deut.itj.  Verum  longe  aliaeftxtatis  noftrx  conditio, a forte  hu- 
ius  prim«tiux  Ecclefix :  nam  Euangclij  profeflbres  lingua,  quid 
dicam  an  fua  volunt  vendcre  in  vfum  pauperum,  imoquxad 
egenos  fpedant,  facrilegi ad  fefe  rapuerunt.  Contraquos,  (nifi 
refipuerint,  dum  tempus cft  gratix  )  ftabit  tcftis  Pharaoillc  Rex 
/Egiptius,  Gen./\.T.  qui  Sacerdotum;terras  famis  tempore  XeiTouf- 
y-jiv  non  emerat,  fed  ordinariam,  qua  alerentur,  ipfis  affignauit 
portionem.Accedit  huc  iMud^Proverbufrum  io.2iSalomonee\u\g3.- 
tum,tendicula  eft  hcmini  dcglutire  facrum:Yt  ita  fir,huius  feculi 
homincs  non  folum  dicatabeo,fedetiam  proximorumbona, 
quacunque  poifunt  rationc  ad  fc  transferunt,  Qiiod  fi  diuina  le- 
ge  malcdi(5tus  fic,  qui  proximilimitcmmouet,  dicatquc  omnis 
populus  Am^n.  Dm.27.Prom&.2  2.atque  vx in  illumab Ifata di- 
uinitus,qui  iniufte  domum  domui  coniungit,  enuncictur,  quato 
grauiore,&ccrtiorefuntafficiendifupplicio,quiinbona  Eccle- 

fiaftica  invoIant.Additur,depofueruntpretium  ad  Apoft.pedes. 

,        N  Ohferva. 


pS  COMMENTARIVS  Ca?.  V. 

ObfertA.  V  bi  charitas  obtinct,&  Buangelij  gratTajhaiJcquae  pluri- 
mi  tiunt  ab  hortiinibus  bona  -i^vx^Mi^  tanquam  crxcCetXa  ducun- 
tur  apneumaticis.  Expendehocin  praxehacB4r«4trf,ideft,pet 
/^eeEf^«v€*ai^filij  confoiarionis,quiagrumfuum  vendidit,  alia- 
tamqiic  pecuniam  depofuit  ad  pedcs  Apoftolorum.  Obfervatk 
Hoceinomcndiuinitus  impolitum  cum  egeni  cius  fadoinfi- 
gnem  habuerintconfolationem.  DandaelTnobisopera,  vtno- 
miniim  divinitusinditorumfignifiGationemvita^a(ftionibus,& 
moribiis  referamus  vt  loannesBaptifta,  qui  gratiamDEi  cx- 
preiTiti&  ille  Timothcus  Pauli  difcipulus,qui  Deum fedula mu- 
neris  facri  fundione  honorauit.  Obfervatio^Lcuitts  cratfic  &  Cj. 
prm  genere.  HabetChriftus  ex  quolibet  hominumordinej& 
ftatu  elcdos,  quinon  {blum  fynceram  Euangelij  fidem  verbo, 
fed  fac^o^exprim-ant.  /^.Obferva^  Vfus  fic  efle  debet  divitiarumlc- 
gitimus,  vt  Dci  glorii,  Ecclefi«quecommodoinferuiant.  Bo- 
n  orumq',  in  paupercs  modcrata  eflet  difpefatio,ne  quis  egcftatfi 
vltra  modum  prematur.. 


C  A  P  V  T 


V.- 


V  ivs  cap.  partes  funttres.  i.  CompIe<ftl- 
tur  AnanU,  &  Safpbira  pcccatum ,  poenamque 
ad  verfii.  i.EccUfiac  ftatumad,!/.  5.  Nc- 
uam  Ecclcfi«  pcrfecutionem.  Summapcca- 
ti  AfiMu.  Vcndit  pofreftionem  ,  vxorc  con- 
fcia,  interuertit  aliquid  cx  pretio.  Videtur  no- 
men  divina  ordinatione  vtri^^  inditum,  nam 
Anamah)yt\  fignificathumilitatem Domini ,  & huncDominus, 
ciuf^ue  ambitiofum  fpiritum  humiliauir,  vcl  affli^ionemDo- 
minr  denotat  huius  prauum  cor  afflixit,.vel  tandem  defignat 
refponfum ,  quod  Dominus  ci  dcderat  mcritis  dignum.  SAf^hiu 
fpcciofum  importat,  atque  illa  quidem  cxterius ,  quam  intcriiis 
formofior.  Scd  vidcri  pofiit,  quod  AnAntM  non  pcccarit:  cum 
poficflionem  vcndcre  fit  licitum,&  rctinerc,  quod  fibi  videbatur 
cx  pretio,  tribuerc^  in  paupcrum  vfusfecundum  placitum,  cur 
pcccatumj cum dicatApoft.. i.TmQth.'},  Qui negligit.familia'" 

1  €" 


>0  %i 


•  l,\    .»r  .  ;  U,   4-  ..  »/ 


•^. 


gS.V.  IN  APGSTOLOR.  ACTA.  n^J:,.J^n. 

erogadum  vtalijsrclaxatio  fit,vobisauteopprcffio  «Motg  (2vt(r/g  _//^   •  ^^^^  >/ 
5tt/?J^i3A«4'»$,&addoillud,M4rfc.iouiuidatpotumfrigid«no-  yf\[y     .' 
mine  Chrifti,rcferetmerccdcm.Refp.cxpcndcquatuor  concur-  7'"^  '  ^**''''  "^ 
rcntia in hoc facinorc vitia.quorum.  i.  Eft  hypocrifis,plus cnim/f ^'  '^  /^<^**-  ***«'- 
profiretur, quam prxftat : totum  deponcret, fed  partem tanwm  (^ct»  '7  ) *»<»«««' 
dcponir.  i.Sacriiegium.  Totum  vult  vidcri  confcrrc  in  vfus  ^  >KivvH  <vi"  tt^ 
pauperum ,  at  partcm  furripit.  3 .  Diffidentia.  Nam  metuit,  nc  ^  ^  .   '   .  '^ 

ipfcperfccutionis  tempore  cgeat.  ^.Eft  ambitio,  vult  fiquidem  ^  ^   V    ' 
apud  Apollolorum  pcdes  locare,  codeAiquc  gaudere  nomine^^'*^  <(^J..{ 
cumijs,qui  iuftum  pretium  depofucrunt.  i.  Hypocrifiseftyi-  j^   fuv^^  r   . 
tium,  quo  maxime  homincs  referunt  Satanaj  naturam,  cuius    ''  ^  "«•M.ac  f/ 
poena  eft  fempiternum  cxitium:  farpiusinEuangeliovxvobis'^^^^  pc*.'»*' 
hypocritx.  Haca:tateregnatinomnibus  hominum  ordmibus,    ^'  ^^  i^. ; 
quaverificaturilludApoft.  z.T/wofKj.  txonti  f^sipucriv  tc/ore-  ^     '  -^ 

eeicu,Trt^h<*.{iivdPT^s^S^^l^vot.  &adT«.i.profitcnturDeum  ^r^vr'.    -^ 
fe  fcire,  fed  fadis  ncgant,  cum  fint abominandi,&  rebelles  &  ad  ^-A .   »  it  •* 
omne  opus  bonum  rcprobi  reieaanei.  Defacrilcgio  quxdam 
fupra.Vbicumreperiashomincm  ,qui  hocfcelerenonfitcpm- 
qjiinatus,  tametfi  vcl  tcftante  Apoft.  Sacrilegium  fit idololatril 
graiiius  vitium:  Rom.£a^.i'Tu  qui  idola  abominaris,facrilegium 
committis.  Eteuimcum  idoli  cultu,  habet  coniunaam  fccle- 
rofam  auaritiam.  3.  Diffidentiacft  vitiummultiscommunequi 
per  fas,  nefafque  coaceruant  huiusmundiperiturabona,  contra 
quos  Chrirtus,  Math,caf.6.  &  Apoft.  i.rmotb.cap.6.  Hi necis Cux^ 
authores  cxtitere expendc  in  Acbane,  Ivfcap.j.  &  Gebafi  lepra m- 
feao,  i.Rf^.5.  dcnique  in  Achaboy  &  lefabele  confpirantibus  de 
vhANabotho  proptcrvineam cripicnda,  tandcm  poenas luenti- 
busmeritifiimasiuftiilimoDomini  dccrcto  de  eorum  fanguine 
acanibus  lambendo.  4.  Ambitio  periculofa  ocftis,  in  qucm  Iof. 
teritum  pcrduxit  Hamancm  perpende.quivoluitvnodicdifper- 
fum  D  E  I  populum  per  Ajfueri  Regis  provincias  contrucida- 
ri ,  patibulum^ue  crigi  ad  Mardcchttum  D  s  i  homincm  fufpen- 
dendum,  vt  folus  ipfe  eminerct,  fcd  verfa  vice  divinS  pro- 
Videntil ,  &  atroci  propofito  contra  Ifraelem  &  Mardochaum 
cvcrfo,  &  prapcdito  Hman '\^i!^  patibulo  a  fefc  crcdo,  fufti- 
xus  cft.  I 

N  1  rtrfp 


»•»* 


m  i  *ti 


'\ 


«Ci,    -'^ 


I 


l  i^i»      {'t^i\nij(iii4:  /cv   j'Oii^*^^  dicatrK  fAncU^    VC«  6ta, 


/  ^    thorem  tanti  fceleris  Satanam  defignat.  Scd  vnde  Pciro  bxcki. 

;  /^lt%^t>l  ^^^^    cntia:\ndeProphet«pr«cognitio  iJJa  de  J»/j4nafcituro  5  2  0* 

i^iwt  t«n>  f^*  «"nisantecumnatumfacrihcaturo  in  altariSaccrdotes  jdoJo^ 

Htn^^  ^ttuj   ''^^.'^^'^^'^'•^•^^•Nimirum&hsccatqueilUaDominifpiritiKEi 

•I  Yf  k4.^///i(,rcu€latumiJludconclufumini^egi8wJr4wifi«concIai)iacl. 

*^**  V  Mi^vH:   "^^'^[«'^'''«^''''^«''«'Regfm.a-R^i.^.  imw/rfctiamdiuinitufpa. 

^4^4  -/  6Kii.   /  J^^^^'  '«'•  "ptiuitatisB-fc^wc*  anni,  &  ^m«f  i.  a.  Nulium  f«. 

7  *'»•*  ^cretumquodDcmniuifeiuisfuisProphetisnonrctegat.  Rerum 

»»«M*»  m%<iK:aBnrul.uum,8crcconditarumnotitiaeftkDcmino,J»t.5  2.  r"  ' 

^^^  Aun  ctM-f^^A^fi^^^^^^^P^^^^^SatanascortiiiumiVtmentircrisSpi 


DlCJt 

iritiii 

fM^   ;».;  f.-v  dicttur,  vtin  Judm.c^ucm  incitauitadabominandam  iiJam  pro, 
^i-    ^-MasK  ""'onempatrandamadiierfusDcifilium,quandoquc  pcfli ' 
>4  •^*'  /M//nr  **"^°^^^"«'  'vt  in  tyifyVf^o,(,  in  quibuscfle  dicitnr  definitiue, 


/ 


0'  M»»K  ^"'onempatrandamaduerfusDcifilium,quandoquc  pcfliderc, 
*    /M//nr  **"^°b»^"«vVtm  ^vifyy^o/f.  in  quibuscfle  dicitnr  definitiue, 

li./^.  ...   f  ."   "^V^^^un^u^.fic.vtnonfiteotemporealibi.  r.  quandfqueftarc 
«•!<•  M  f  ««t.^  nd  dextcram,  vt  lofu^,  Zach.  3.  qua:  cmnia  arguimt  varios  Sata- 

C%^A^xc  ^„-,"*"?°°o«'9"'b"sadoriturgenushumanum.Quarecordiatten. 
dendummaxime,  ne  idreplcatade^l  vt  nihil  Joci  relinquatur 
"^  Jc<i/4»»  tlt::gratiacdivmac.atque  DiaboJoeftftrenuerefiftendim,  cuo^ano- 
"  tA»><#  7.  Ar  ^"  «S»at,  1.I&.4.  i.Pff.y.  Ot/frw.  DiaboJus  nemincm  non  ten- 

^  ^  tat,  &  continud  circumit  ad  perdendum,  fed  reproborum  corda 

CuUius  ,„,.  impletnonfuggemonibusi^  prauismotibusfolum,fed  opera- 

hMlt^    A.  V     "°"/  qwidem  efficaci  inftigat,  inflammat^uc  ad  fcclera  admit- 

/^  liA.  /^•'Mii«^ndahypocritas,quosvinaostenet,&qu6vult,agitprecipites 

C4^<:    H  ^    'P  pcrniciem.  Hicaduerfariusfpirftusfanaibonismotibusabn' 

/  titur ad  qiiorundam  intcritum:  prima  morio  in  Ananiafmt  Spiri- 

6/6*5     ;rt«>     ^i'sSanai,verumSataninieciteiuscprdimulta  vitia  adaoen- 
^f^iperditionem.  ;  ° 

/)0/W  verf  4.  Non  eft  mentitus hominibus  fed  Deo.  obferv  Spiri- 

tus  Sandus  eft  dcus  vere  contra  eos  qui  flatum  cfre  dicunr:  qui 

mentitur,peccat  in  hunc  Spiritum,  fcd  alio  modo  quam  is  cu.us 

peccatum  diciturirremi[hbile,M4ffc.i2.Hft.6.c^  lo^ciimtotdo- 

nis  talem  peccatorem  imbuioporteat,vndefequituromnemrc- 

ipifccnti^  locum  ipfi  efTe  prxclufum,li  totus,de  toto,&in  totum 

labatur.videKf&.6.  i.Obferv.  Spirittrs  SanAus  adeft,  pra:cft6uc 

c«tibuspijs,ipfe4ue.Ciiriftusfpondetfeairuturum,nonquidem 

corpo- 


i  ^  }nhii^ 

uitque  animam.  Obferv.  Repentinum  cxitium  manct  hypocri-  ^t^  J**^^  h»'^^ 
tas,  &incuitabile.  i.Obferv.  Magnacftvis  vcrbiDivini,  ]/<<.  55.  /Iji4i«.*«»» 

&Hf&.4.Videliuicfimile,i!a.i3.deE/rw4M<<|»,via8Dominirc-         ^7 
dias  peruertere  conanti  cxcitateimpraefentiarum  percuflo,  vti^t*»^  ^  tm 


Cap.V.  IM  APOSTOLOR,  ACTA. 

corporali  pracfentia,  fed  fpiritu  illi  coetui  vbi  duo  vel  trcs  cfeadi 
fuerintciusnominc.  Verfj^.  His  auditis,  ceeidit  Anamas,  eifla- 


M«»H«K«*% 


Paulus  praedixit.  Et  2.  ^tg,i,  de  Ducibus  illig,  &  centum  militi-  % 
bus igniccelitus demiiTo abfumptis  ad votum  Prophetat,  & Fclix ^  • 
illeProconfuleontremuiiredicitur,  il^.  24«  CiimaudiretPauluA  _  J  JL  ^^ 

..«  j- i..j!-:^  :ii- ..- ^   B.F.  .fr-„  -.:._  ..:r^  j:_:..^  A*'*  ^  f     "^ 


difputantem,  de  judicio  illo  venturo,  Baltajftr  ctiam  vifo  digito  rT  j 

in  parictc  fcribcntc,  ita  legitur  cohorruifle,  vt  libisc  corpus  vix  vu  1 1-    f^^ 
quiucrintfulcirc,  D4w.5.abfit,vcrbumc6temnaiisinftarillorum  ^  /\ 

itultorumprovcrb.i.quibusintcritusingruit  vt  Turbo,&  fub-  jf^*^  ^^ 
fannatorum  qui  pepigilTc  fcedus  fcruntur  cum  mortc  &  infcrno,  '^       / *^3  di| 
acfi  ab  omni  fupplicio  immuncs  elfent.qui cum  primis  omnium    J- 


iufmodi  interitum  accerfunt.  Obferv.  etiam  hominem  elTc  vapo-^     \  ^^ 
rem,r4^.4.cuiushalitusnaribuseftinclufus.  j 

Verf^.  Effeans.  Timor  omnes  occupat.  Obfer.  vfus  judiciorum  (^  ^^  ^A^   . 
Deiefthicvttimor,&reverentiahominumanimisincutiatur.  y  -'         / 

Verf6.  Sepelituri4w4«/<«,hoc  eft  vltimum  humanitatis  officium.   f  a   -^-O, 

j4r^r/.7.4rfi2.habetur  Safphir£  peccatum,  eiufdemque  puni-  y 
tio  :  cuius  hic  eft  vfus,nimiriim  vt impij  deterreantur ab  afflige- 
da  &  diuexanda  ecclefia :  cum  Domini  manus  poflit  momento 
profternerepotentitTimos,&incineresredigere.  Rurfumctiam 
confolatione  erigantur  pij  atque  hac  perfuafione  ftabiliatur  dc- 
um  ecclefiamfuamconferuaturum,protedurum^ue  contraom- 
neshoftiumatrociflimasmachinationcs.Harc  funt  hic  perpen- 
denda.  i.occafio.  Tfr//.  vbiconfiderandum  quomodo  evene- 
rit.  2.  Quando.  5,  Qiio.  4.  Qupdnihil  cognouerit  eorum  quai 
gefta  funt.  Euenit  Divina  providentia  &  difpefatione.  dcus  enim 
finem  intuens  decernit  media,qux  ad  finem  ducunt.  In  hoc  pec 
cato  habuit  Dominus  fuam  operationem  bonam  &  fanfta,  fco- 

pum^ne  p,ra:ftitutum  gloriam  nominis fui  atquc  Ecclefix  primi. 

N  5  ^i«« 


\ 


V 


* 


Hi  •  •••  v^^ 


*i«A 


■X 


ft 


•»w 


«-A* 


■»  ««k 


loi  COMMENTARIVS  Cap.V, 

**'     tiuaccommodum.InomnipeccatbcdoperaturDeiisinfieri.reji 

non  in  clTe  vt  ioquuntur Theologi, inJDonum finem.   Obfervatu. 

In  omnibus  ataionibus,  operibufque  fiuetonis,  fiue  malis,divi- 

,  nam  providentiam  femper  intueamur,^  quicquid  evenerir 

,    fciamusevenirecertiffimoDci.decreto  ilJudque  omne  ampie! 

aamurlmeprofperumfiue  aduerfumtanquamaDomini  manu 
t      profec^m.  i 

*^       2.  (^and9.  fcilicet  poft.  5.  horis.  Obfervd.  .Dominieft confue. 
^^    tudo  tempus  q-uoddam  conucrfioni  relinqucre.Sic egitcum  ori- 
ginali  mundo  120.  annosronccdensadreiipifcentiam  :lrccuni 
Sodomitii  totum  ipfis  dcdit  prardicaiorcm :  &  in  colioquio  cuni 
,C   ^^'^^[''^moyGenefiS.  diferte profitctur, fi deccni  boni  repcriantur 
I  in  cmitate  fe  ci  parfuram.  Item  cum  ^gyptijs,quos  prius  admo- 
^^  nuitverboprimo  nuntio,  vtdimittercntlfraclcm,  deinde  de- 
ccm  admirabiiibus  plagiseofdem  percufiit,  antequam  in  pro- 
lundum  demerfitad  extremu  omnium  interitum  &  tandcm  ita 
i  4 cum  lerofolymis,  Luc.ii •  inq"it  Chriftui  6  lerufaUm quoties  volui 
congregarete,vtgailinapulios,fcdnoiuifti:  vcrum  itaqucrc- 
ImquiturDommi  dix^um,  per  Ei^W^.jj.  vt  viuo  inquit,  nolo 
(^  vmortem  peccatons, fcd  vtconucrtatur, viuatque.  Vtamurcrco 
\hoc gratia temporc  commod^, & fruauose agnofccntes Domi- 
ni  longammitatcm  pcenitcnti;?  noftr»  infcniicntem,  Um,i.  Ne 
abutamurpatiwnia  tam  benlgni  patrij.ine,vt  inquitille  fiippiicii 
y      procraftinationemgrauitatecompenf^t. 

,3.  (iM,  eft  fcilicetingrefTaaliud  expeaans,  quam  reperit.  Ex- 

iftimaret^«4W/4W,maritumfummohonoreaffc<^um,ecclefiam6- 
pnminuam  pracclare  de  eo  fenfiire,  fed rcpcntin6 fuifle  mortuiu 
neidquidcmcogitarct.  ohferva.  ImpijmaJjc^ucconfcieniiajrci 
propohto  fuo  fruftratur.  VhdrAo  perfecutus  populum  ad  marc  ru- 
brumcummagnacatcrua  noncftaflccutus  propofitum,  fcdil- 
Jud  quod  minus  cxpcaabat,  fuum.  fciiicctfuorumqj  intcritum, 
ft  4«.  lic  Sinnacherib  Rcx  Jiflyriorum  fuperbi/fimus,  aducrfuf6; 
lehovam  infultabundusmagniscopijscinxit  UYofolymam,  quam 
non  folum  cxpugnare,  fed  funditus  delere  eft  conatus  fed  lonce 
fccus  cucnit,  conferuata  eft  diuinitus  lerofalyma eius  cx  Phalaneei 
Dei  Angelo  vna  node  9^.  milibus  occifis  ,'ipfo6uc  Simtacheribo  a 
mijs  AdrmMf,  &  SmiLcro  dum  in  tpmplo  adorarct  idoium 

iiium 


Cap.V.        IN   APOSTOLOR.  ACTA.  103 

fuum  trucldato.  Expende  idcm  in  AramuisErifeam?rophet:im, 
perfequentibus  primum  fcotomate  pcrcuilis,  &  in  SamariAme- 
dium  perdudlis  hoftiumque  in  manus  traditis,  &tandem,ne 
multis  in  Hamane  populi  Dei  hofte  atrociflimo  quem  totum  vno 
die  intcrimcndum  dccreuir,  fed  deccpius  ille  populo  Ifraclitica 
conferuato  in  viuis ,  ipfe  adus  eft  in  patibulum  quod  erexit  pro 
Uardochteo.  Quare  in  a^ionibus,vita:que  converfatione  fruamur 
bona,  puraqueconfcientia,quocunquefuerimus  profedri  puros 
in  rebus  agendis  nos  ferucmus.  j^.S4pphira  eft  ignararei  geftx. 
Cognouit  illa  prctij  inreruerfionem,  remq-,  malafide  geftam.at 
mariti  repentinuminteritum  non  intcUcxir.  Obfervatio.  Pierique 
peccatiinitium  &  mcdianouerunt,ipfumque  volentes,  fcientes 
patrant>  fine  nequaquam  expenfo ,  quem  fi  trutinarent  mortem 
nimiriim  peccaticffe  ftipendia,  Row.(J.cauercntabilloexitiali: 
Adamy  &  Eva,  fi  mortem  fubfecuturam  peccati  pcenam  pracuidif- 
fent  an  Satanx  confenfiirenr.Proinde  pie  nobis  eft  viuendum  vt 
bciie,  &  beate,  pacificeq-,  defungamur.  Bonam  vitam  fcqui  folet 
tranquilia mors ,  finifquc  horainis  Deum  vcre  timentis  cft pax, 
Tfalm.-^S. 

Verf%.  Petrus  quierit  de  pretio.  Ecquid  tanti  prjcdium  vendi- 
diftis,fatis  pra:fciuit,auod  aliquid  de  pretio  intcruerterint  fpiritu 
fando  id  revelante,  led  vt  conviAio  fit  aperta,  &  ex  ore  iudice- 
tur  fuo  mouetquxftionem.  Vbiobferua  medijs  effe  vtendum  ad 
apcrtam  convidionem  ftcientibu8,nec  non  delinquentes  mini- 
mi  prattcriri  fine  admonitione,  C\  non  grauiori  pcena.  Deus  AdA' 
mm  poft  tranfgreftionem  ailoquutus  conuicit ,  per  IJoachum  ori- 
giiufem  mundum.pcr  tubam  terribile  legis  fu«  populum  ifraeli" 
»if««,ciuitatcm  Urofolymiranm  pcr  varios  Prophctas,  quibus  cum 
non  obtcmperarint,  induratione  primum  rcbclUonis  iuftifiimo 
fupplicio,  &tandem  finalifubmcrfionc  puniuit.54/>^Wr<«rcfp.Et- 
iam  ranti,.apcrt^  mentittir.  obfer.  Quantum  malum  cft  auaritia, 
quac  facit  vt  intcritus  fui  homines  exiliant  authorcs:  primum 
mcnticndo,  dcindc  accerfendo  fibimet  perditioncm. 

yerf  9.  Convidio  pcralteram  interrogationcm,  cur  con- 
vcniftis,  vt  tcntarcris  Domini  fjjiritum?  q.  d.;  vohiiftis  cxperi- 
ri,  ecquid  Domini  Spiritus  fit  veritaris,  &  omnipotcntix  necne 
cotraDominipratceptum,  Dm.d.Non  tcntabis  Dominu  Dcum. 

Ohfervi> 


lu 


i. 


m 


TH  COMMENTA^llVS  Cap.  v. 

Obferva.Mcndices.de  hypocrit«,  qiii  cxcogitatis  vtuntur  mi 
busy  acliDominusnoncognofceret^non  folum  accerfunt  llbi 
inltantem  damnationcm,  fed  aduerfum  fefc  lacciTunt  Dei  iram 
cum  probarcvoluntfitjie  D  e  vs  necneiuftus&omnipotens' 
i.Obfcrva.  Vbieftpiorumcaetus,ibidemcftDeifpiritus  Matb  i{ 

intermiiutiorepentiniinteritusieccepcdeseormn.quiinhu' 
marunt maiitum  tuum,  ftant ad  fores,  teque  efFerent.  obfer.  Do' 
minus  habetin  promptu  inftnimenta.ciuie  fuam  voluntatem  cjc-' 

fequ atur.  Scilicet  Angelos,c(^lum,ignem,aerem,terram,aqu.ni 
bellias  terr^ .  adeogue  omnes  creaturas  ad  impios  deftruendc 

piofqucprotegendos,  Ofe.i.iS.  diciturDominusfceduspepieif! 
^  cumvolatilibus  cc^li,  beftijf^ue  agri  in  bonum  populi  fu 
Ne  oftendamus  tam  potentem  crcatorem,fed  eifcruire  conemur 
cumtimore,&tremore,P/4/.2.  ^""emur 

Verf  lo.Hisauditisconcidicanima^iefflauIt.  i.obfer.  Pari- 

terpeccantesparifupplicioafficiuntur.OmnesAngeliiuicoci. 
derunteiufdemfcelerisfocijaffedifunt.-equalipc.na.  I.  Iniu^ 
tura  fua  corrupti.  i.Ccelo  exclufi.  j.In  vinculis  referuati  ad  ara- 

S.fe  w T' '" ^'^"° ^^^° ^''' •Pfi""flig^ndum,ita Achd^ 
ItLtL.tff  ^^"g"'nem  curarnnt  eifundendum,  eorum  fanguis 
iterum  eft  effufus,  quem  canes  lamberuntiuxta  Prophetiam  £//., 

ur.  r^m  ;  ^l""]f  vocato,quanto  maior  eiufdem  eftfcaciras  fu- 
tu  a  cum  m  illo  iUuftri  aduentu  Chriftus ipfe  viuam  vocem  edi- 
ceirrn.f  ° """"^ "Pcntina corripientur impij, &  tanro pcr- 
cel  entur  terrore  vt  dicant  montes  cadite ,  atque  nos  occulcatc 

ext  ncrn^r":  l;P.V'J^^-}y]^  ^ntcquam  fciucrint,  decidunr,  atc; 

ou  vtnnf-'''  V'J^^"^,"^"'"s.  Vcruni cvaditillud  JoW didum, 
dicun^n.  '"  7^PP'^^*^"^  momento  in  infernu  defcendunt,qui 
«one^fn  T"'  ^°g"«i°nemviarumtuarum:  fedaddo, 
nemfnn  •''  '^^°' '"  ^"'P'^^""^  """^^^^"^  reijciendos,  qui  re- 
S  IT''T-' '""'  ''^'^  ^'^'  P^"^  i"  b«"«  ^nbito  fuerit  oc- 
cilus,  &  Zumglmxnuelvetico  occubuerit:  alij^ue  multi  viri  pii 
fubitamorteiTntcxtin^ai.  Proindc  hic concidrrbcS^ 
tu  PorrTn  "'^""•V^'^'  quocumq.  mortis  gencre  defungan- 
tur.  PorrodiaumPetriimpletur,el?ertur,enim  Safflnra  Jiout 

fepelitur 


Cap.V.  IN  APOSTOLOR.  ACTA  10. 

fepeliturapudmaritum.  Ot/.n..  VcrbumDomininunquam  no 
implebitur,cuius  ne  vnum  quidem  jota  in  terram  decidct  minus 
perfeaum,  fiue  mifcricordix  illud  ilt,iuie  iuftiti^.  Quare,qui  ad 
gratiam  in  Chrifto  participandam  vocantur,  &  ad  iforiam  de- 
iiinantur,  certo  fciant  illud  promifl-um  confedum  iri:  &  iterum 
qui  in  peccatis  verfantur,  ilne  vlla fynccra  ad  Deum  converiio- 
ne,  iiDi  perfiudeant  illud  lf,U  verihcandum  peccatori  vel  cen- 
rtim  annos  agenti,  tandem  Divinam  malcdiAionS  eife  infliiren- 
dAm.  2.  O^/xCorporislocatiointerr.tvifceribusautinhuma- 
tio  admoncrc  nos  debet  pcccati.  Etenim  eft  ignominiofum  cre- 
aruramtantam,atque  talcm  in  terram  inijci,  niilpeccatum  id 
procurafl-et  a  lufto  Deo,  vt  fepeliatur,  atq,  in  putredinem  diffol- 
uatur.  Quod  tamen  Clirifti  fepulturx  beneflcio  cedet  in  noftio-. 
rum  corporum  vtilitatem,qua:quidem  in  illuftri  illo  adu6tu  ex- 
purgabuntur  onini  corruptibiiitate,  &  ornata  incorruptibilitate 
pS      °'^°"^^'^  ""''  evadcnt,  comformia,  i.  Connt.ca^.  ij. 

r,I'!^r''^^'^"'!!:  .  TimorEccleiTam,&omnesaudientesoc- 
cupatj  Eccleiia  afficitur  filiali  timore,reverentiaque  Divini  Nu-- 
niin.s,mali  terrore  percelluntur,Et  qui  nondum  erant  in  Eccle- 
/lamafcit,  perpellanturhuc  fefe  recipere.  obferv.  Difciplina  in 
offic.orctinctbonos,malofque:gratifimusDeo  propter  DiTci- 
plmaminEcclcfiaScoticana  ftabilitam,  quam  Satan,eiu^uc 

rrev-^"'^'';!i"^P"'^2^"-  ^-  ^^/^^-  verificatum  Zd 
hvn.  '''^'^^""^  ^'^''^'-  Gaudmm  impi,  cit6  finitur;ktitia6ue 
i^ypocritarum  durattantumadiaaumoculi.  ^ 

hkur't\''^'^''^f    Gloriofus ftatus  Primitiux  Fcclefixdefcri- 
b  tur,  per  i\iiracula,fignaque,  ^  efFeda.  Miracula  iunfruntur  £- 

S  8  Vcce^  "''k?  "^^^'^  ^dimpieatur,  Marc.  1 1  Z.h. 
^4//,  2  8  Ecceegovobifcumfumad  frculi  confummationem 
biliatur    tr'!'"°"''''  conc.lietur  Apoftolis,  eorumquefidesfta- 

Xliil.  t    nr'/"'"'"'  adumbrantinijs  qu^  curari  pofl-unt 
J»  demnrV  '^ ^  ^""'  P'^''"^  "'^^i'^^  ^"^^""1,  vtrefufcitatio  i4- 

SLen3'r'  ^"r^  "^^^^^^"  '°'  ^  P^nloDominiin- 
Urumento  fafia.Ec a«c  fiuit  duum  gcnerum.  i.  Qu.^dam  ofhcio 

O  Cluifti 


M 


.% 


ic^  COMMENTARIVS  Cap.V. 

Chrifti  propria  vt  qua:  famtatem  adfirmii:  venit  enimjVt  fanar, 
non  deftruat.  z.  Accidentalia,  vt  ita  dicam,  vt  pcrculTio  AnanU 
6c  Sapfhira  morte  repcntina.Omniahiic  tenduntaut  ad  pra;para- 
dum  populum,  qui  Euangelium  ample(flatur,aut  amplexu  con- 
firmet.  Primum  proponuntur  in  genere,poftea  in  parteis  diftin- 
guntur  ratione  locorum  in  quibus,8c  perfonarum^qua:  curantiir, 

3.  Quoniedo.  ofycsiKOiiipev  manus  fcilicct  Apoftolorum  Obfma, 
Apoitcli  tatum  func  fuperioris  manus  ac  poteftatis  organa,  cap. 

4.  &  5.  Inquit  ?ctTUs,lnnomin€  lefu  N^ZAtreni,  Surge,  & amhula.  h. 
cap.4.  attribuitoperationem  illamfanati  Claudi  Chrifto.Ot/a 
Pi]  dant  gloriam  Deo  operis  cuiuftibet  boni,&;  effedi.Impij  ve- 
ro  viribus  fuis  gloriantur,deque  fe  multum  vibrant, vt  kgcre  eft 
.4cl8.de  ^iwow^M^ffo^quivoIuitdicivirtus  Dei  magna,  &  vt  eft 
apud  I«>7i««w,&  E/;ip/;<iBitf;72,ftbiftatuamRom«  ^tigi,  ac  praftitui. 
4.  Vhi.  nimirum  apud  populum.  Ohfetv.  Veritas  non  quxtit  An- 
gulos,  fed  qui male  facit,odit lucem,  loan.i. 5.  cfFeda,  vel  attin» 
gunt  fideles,autafide  Chriftialienos.Primum  elfedum  in  fide- 
Iibus.eft.o/xofiw^ec^rcy  perfeucrantin  porticu  5<?/oR;eH».Notemus  111 
illis  tria,fcilicet,Perfeuerantiam>Concordiam,Zeliii-n,&  quam- 
uis  Euangelij  hoftes  flnt  ipfis  intcrminati,non  defiftunt,  fed  co- 
veniunt  in  porticu  Sdomom,c^o  docemur  nuUo  difcrimine,niil- 
lis  hominum  minis  ab  ofHcio  obeund|o  defiftendum.  Cjcteriim, 
SummaCuriaerattripartitodiftind^,  i.Rcg.6.  2.CJ0.4.  Lapidi- 
bus  Dedolatis,  menfifq^  Cedrinis.PrimaCiu-ia  adOccidentalcm 
VocaturTeplum.  z.Curia  interibr,  ii>  quafoleb.mt  Sacerdotes 
ingredi,  vbi  erat  Altare  holocaufti  20.  cubitoru  altitudine,  toti- 
demIatitudine,DccemIebetes,&Mare.  5.  appeilabaturmagHa 
Porticus,  &  flc  SalomouiSypQV  qua  foleb^it  SAonion  ingredi  in  Tem- 
plum:  Cofueuit  vfurpari  pro  TempIo,apud  Math.&Ioan.i.  Hinc 
eiecit  Chriftus  Vendentes &Emetes.  Ofc/cm.Tametfi  locus  Re- 
ligioni  confecratus,  prophanetur,  &  poUuaturidoloIatria,  pofHt 
tamen  a  pijs  frcquetari,ibiqj  verbum  pra:dicari,  pietatifq;,exerci- 
tia  celebrari.  Sed  fi  conferas  hac  tempeftate  prorefTores  cum  hac 
Ecciefiaprimitiua,reperiaspaucos,  qilii  eamadaequent  in  Con- 
ftantia:  omncs  pene  laborant  hypoj:rif],  putantquc  Religio- 
nem  effe  quid  ditafofov  maxime  hij,  qui  Idololatriac  corporutn 
prsfentiamfaciuiitjinquientes  referuke  fc  corDeo.  Cotrafen- 

I  ■  dt: 


Cap.V.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  107 

titDeusapud  Apoft.  Rom.io.  Cordccredituradjuftitiam>orc  fit 

confeftjoadfaiutem,M4f/Mo.  &  Mrfff. 8.  Qui  me  negarit  corani 

hominibus,  Ego  eum coram  Patre  meo,qui  eft  in  ccelis.  Horuni 

praxin  habuimus  non  abhinc  diu,  Quod  i1  fub  capitis  pcena  fa- 

«ris  conventibus  nobis  interdiceretur,  quanta  tum  raritas,&  fu- 

pinitasjcum  ad  imminentis  periculi  Icuiufcuiamrumufculum, 

iimus  adeo  terrore  perculfi:  Addat  nobis  Dominus  animos  nulla 

yt  habitaratione  circumftantiarum  pi^  &  fidcliter  munus  nobis 

impolitum  m  facris  conventibus  &  comitijs  maxime  obcundii 

adimpleamus.  Obfervxtio.  Concordia  maxime  necefTaria  ad  am- 

pliandumChriftrRcgnum,atquezeIoglorixDci,  quo  hi  fla- 

grant,duminIocumpubIicumfeferecipiunt,  vt  verbumaudi- 

ant,&  ajdita  miracula videant.  Contra  fit  a  plcrifquc  noftri  tem- 

poris  priftinu  zelum  dcferetibus.  Verum  longe  aliter  k{Q  res  ha- 

buit  in  reformatione  &  inftaurationcecclefiar.  Tato  concurfabat 

&  cofluebant  numero  vt  templum  vixquiucritauditorcs  capcre. 

lamdiebus  hcbdomodarijs  vixne  c6tefimumquidcm  videasin 

domo D e>, verificatur  illud  hac  :Etate,quod  dc  Efbefma  dcLaodicenfi 

hccicfia  praedicatChriftus  ccelitus,  Priftinum  amorem  &zeium 

reliquifti,  &  evafifti;>:X/a^©.  in  religionc,  David  fecus  exiftima- 

uit,  ciim  gauifus  dicatur,cum  diccrent,  adcamusdomum  D  e  i 

Pfal  111.  ds-  pfal.%4..  quam  amabilia  duxit  Ichoux  tabemacula  * 

z.Obfervatio.  Anabaptiftai  hic  refutantur,  qui  facros  conventus 

auerlantur,quosfitolias,niilIus  locus  relinquetur  vifibiiiEc- 

clefia^mterris,cumin  ijs  vcrbum  pure  doceatur,  Sacramcnta 

legitinie  admmiftrcntur,  Difciplina  fyncere  excrccatur. 

F^rA  3.  E#to,ratione  alicnoium  a  fide  Chrifti:  non  audent 
xoM«c&«,  a.ro.5,ideft,ipfis  adh^rcrc:  dfX'  (f,iy>ci,uj,H  a.ro/5 
oxa^  magnificabat  cos  plcbs,id  eft,magnis  laudibus  effere- 

W  I ^^'  « ^j ••  '.-^.^fi'"''''^'^'  Chrifto  tantum  agglutinari  fo- 
ent,qui  cle<a..&  divmitus  funt  vocati  ad  gratia.  lObfer.  Tanta 
in  p  ,s  rcliicec  maicftas,  qua  Dci  imagine'  referunt,  vt  ii^pi j  cocr- 
citi  ne  ,,s  quide  poffint  nocere:  Sic  Saul formidauit  Davidem pro- 
ptcr  Dommi  m  eo  corufcante  jmaginem,fed  David  SauIemopUT 
oIITp!^'T  r^'f  ^.'"agine-.Vide  tcmporcTr4/.,,pcrfecutoris 
opcra  P/;«. r.r«„rf, mulns  pijs  ip:irfum,Eufeb.lib,^.  s.Qui  funt Chri- 
ii',  ita  agglutmantur,vt diilolui  nequeant  vHo  nomine,  Ephef.<^, 

I       O  2  Dicitur 


"1  ff 


i: 


'} 


loS  COMMENTARIVS  C/p.V. 

Dicitiir  dc  mariro  &  vxore,  ita  etiam  (jle  ChriRo  atqne  Ecclefia. 
Iraque  ilU  coniundio  eft  aruiterna,  tiim  cmnes  aiix  terrenx 

lint  diflolubiles:  Hanciraque  fideinexu  firide.ard^ucretine- 
nmusadfaluremviramqueaeternam.  ^.Ot/ar^f.  VcraEccleiia 
nonhabethypocritas,  vtmembrafuntquidcm  in  Eccieiia  fedl 
exEcclclTanequaquam,Jw«.2.  2.  elfe^aum.LaudibuscirerunV 
Apofloios.  Obfcr.^niud  Uhoux  didi^m  apud  Samueltm  2.  cap 
comprobatur  verum^honorantes,  fcilicet,  lehcuam  honoratum 
in,  contemptores  vero  lehoux  Icues  fieri.  Exemplum  eft  in  Da- 
ride,  Deum  honorc  afficienre  per  Divinam  grariam  ad  Regnum 
Jfrneiitjcnm  tandem  eveao:Alterum  cxemplum  in  Nabuchadne- 
2.are  lehoua:  faliiditore  e  Regio  throno  dcturbato,  &  ad  Beftias 
ablegato  feptennium.  Obferv.  Legitima  fundio  vocationis  no- 
ftrit.elt  aperniTima  via  ad  honorem. 

rcr/i^.  Ecclefl2rincrementum,vbi  obferva  iterum  vJm  & 
efhcatjam  Evangelij,  quodvereab  Apofr.  dicifur,  Km.  i.  Pc- 
tentiapeimfaluremcmnicredenri.  z.Ohferv.  Regnum  Clirifli 
m  vtnujque  fexus  capax,  paretque  fidelibus  cmnibus,cuiuf- 
cunquelincf^atus,ordinis,autcondirionis,G4/.3.Co/o/:2.  2.ot- 
prr4f/o.pcrfccutio  non  poteflretardare  Euangclij  cuifum,  cum 
Spiriru  Sanaoperverbum  operante^minimefubiedo  ryranno- 
rum  arrocitati  promouearur. 

sOYit^:  ivi^iH  .^^S"aq"«abApof^olisedunturpeirpartes,&  miracula  di- 
^^HO</it  f^  ^^^Vidunrurlocorum,arqueperfonarumrarione.  Jerofclmismodu- 
t.cih0H.i,u4        «""turcgrorigrabbatis,leauIifque.Sed  quod  dicitur  de  Pcrri 

V m  h^Z  (U^i    lTru'T  P"' r  ''^'t ""  V"^.^g^^^os  ^^"^ndi  vmbr^  iili infuiffe, 

^     "     )  at  Chriftum  vfum  hoc  leuillimomedio,  vt  inrelligamus,  quo- 

^c  <  <  t'  >7^vf  nam  modo  in  huiufmodi leuiufculis  fuam  potentiam  queat exc- 
/^'■i*^^f(i<^^^^^^\  Papi/lajperperamhiccolliguntmultomagis  fanare  pofTe 
^^  C^fJ  p^tZ  ^""?"if^.veft^mcnta,attribucntesmedijs,quodpropriumc/l 

^i^^o  uiutcl  ^TT  ^^^"^^' ^«'[•^-  ^ici^ur  non  ex  thrifti  Tunica,  fed  ipfo 
r^a    ^*/'     ^/^"^?^«^^"afl^vimegrot^fanatricerti:voluntpr^tereah^c 

.1  ^  t         '  n"  ^^"^"""o^triglori^fummum  pra:iudicium.  Verum 

jft^^^h^v/^ufl*,    ft^cprar/litaChnfiivirtuienonarguunt,  Potentiam  vllam  in 

CMxAhtsHlMt       Apoll.  aut  mcdijs  quibufcunque,fed  Euangelij  potentiam  indi- 

^>i^r^iAi*Ht      cant,confirmantquetaIemin  Dci  filioMediatore,acRedemp- 

«xv^A  m  ifc    ^<^"no"io,qiiaomnesnonrasinfirmitbtes,&Jancuorescuni 


\} 


Cf.Jjy^i^f 


animi» 


Cap.V.  INT  APOSTOLOR.  ACTA.  lop 

animi,  tum  corporis  po/Iit  fanare.  Sic  de  Sudario  Pauli,  A^.  19. 
exvicinisciuitaribus  in  vrbcm,  illata/unt  duo  argrotorum  ge- 
nera.  Quidam  enim  morbo,  quidam  /piriru  impuio  vexaban- 
tur.  Impuro  verofpiritu  vexanturpartim  quiperprauas  cupidi- 
tarres  renrantur,  &  fuggeftiones  Saranicas  ad  parradum  malum. 
Partim?v£j>yc.)/c^/^o/,  ideltobfeili,  ACl.i^.  In  quibusDa:mon  ira 
refider  definiriue,  vt  eo  tempore  non  fit  alibi,  vtrique  curantur, 
vtvidereeftinEuangelio,  &  poiiea  in  Aan.  dbferva.  Summa. 
Chriltus  t[\  is,  qui  in  totum  nobis  medetur,jmaginem  iilam  ju- 
lHti.c  &  fanditatis  animis  reftituendo,  corpora  conformando 
gloriofo  fuo  corpori,  Thil.caf.T^.  in  illo  illuftri  aduentu  :  &  eft  ille 
Dominusgloria:,quiregnatin  inimicorum  medio,propagarq' 
regnum  fuum  invitis,  &  reludanribus  hol^ibus,  quod  quo  ma- 
gis  premitur,  in/tar  palmac  magis  attoUitur,  crefcirquc. 
Verfij.adjinem. 
Noiuinrendirur  perfecurIo'aduerfus  Apo/1.  &  Primitiuam 
Eccleiiam.  Apoftol i  rradunrur  bis  in  cuflodiam,  liberanrur  con- 
filio  Camalielts:  Extremain  coscrudelitasexpromcnda  reprimi- 
tur,&;  coercetur.  Cceiitamen  verberibus,  cumgraui  intcrmina- 
tionedimittunrur, nenominel  e  sv  loquanturampliusjdimif- 
/igaudent,quoddigniiinthabitipatiproChri/lo,a  17.  Verf^d 
:  I.  habemus  Apoftolorum  incarccrationem.  2.  liberationem.  3. 
obfequium  Angelo  mandanti  vt  in  templo  prxdicent  verba  vi- 
ta:.  Incarceratiohabcthascircumftantias.  i.inAiumenta.  Sunt 
Sacerdos  fummus,  alijque  multi  prxcipuc,  qui  erant  ex  feda 
S.idduc2orum-.  2.  caufamimpulfiuaminternam.  Rcpleti  enim 
erantzeIo,externafubticetur,verum  cadcm  eO  qux  lo.  ftatus 
fui  conrinuatio.  ^.modum  incarcerationis.Sadduc.-ei  a  Tfadukim, 
nomcn  fortiti  his  erroribus  fuere  implicati  ex  Fpiphanio,  nQgci- 
bant  refurredionem  mortuorum,  vtcon/^atexEuangelio,  An- 
gelos  e/fe  fpiritus  fubfiflentes  inficiabantur,aurhoritatem  Fro- 
phctarumnifiMoylisadmittebant  nuIlaQi.finjruIarem  prcfite- 
banturiuftitiam.  HidiiTentiebant  a  fummo  Sacerdote  inreli- 
giohiscapitibus.morumquedi/limilirudinejconveniunrramen 
in  mala  praxi,  nimiriim  Apofiolorum  incarccrarionp   Obfcrvat. 
dmra<ai,multifque  modis divifi  confpirare  folcnt  in  •rtcinoribus 
patrandis,vt  fupra  obferuauimus,  aduerfus  Chriaum,eiufque 

O  ;5  fenios> 


110  COMMENTARIVS  Cap.V. 

fcruos,  i.Tfalm.  lud.  %.(f.  Ahimdechml^  S'tchemu%^  QuttCimtn. 
domiis  lerubbaalu,MoabiUf  Ammoniu,^  Seirani  aducrCus  leljofophatH 
populumque  Dei  coieruiir,fed  Domino  dante  in  mutuam  eorum 
perniciem ,  z.Cron.20.  lt&ethmHiJpm,ltali,Barbari,Ij7{ii,uirhiopes 
ReiigiofieimoTibufque  difpares  concuramt  aduerfus  Evangeiium 
chriftiqueregnum  pracdicatione,  difcjiplinaque  amplificatum  iij 
Scotia,  per  diuinam  gratiam.  Papanietiam  di/fidenc  inter  fefe 
nuikis  c-ipitibus,  nihilominus  tamen  concordaruntnimisbcne 
deProtciU;itibustrucid;»ndis,  vcexpendcrecftinpemicioljili. 
mis,  &  luduoiKrimis  illis  iniidijsParifienilbusqiiibusexpro- 
ccribus  multi,  cum  magno  numcro  plebciojum  profeiTorum  cc- 
cubucrunt,  quam  barbaram,  ac  nefandam  iUagem  vlcifci  ccepit 
Dorninus  in  Rege  illo  CaroiOi  cuius  corporis  omni  meatUjVt 
fcribitur  dum  morireturfanguis  emanauit,-qucm  truculentus  11- 
le  non  potuitconccquere.  i .Obferratio.  Qiiiprimarij  Chrifiief. 
fen t fautores,  hoi^es  hi  eife  confuerun^:  vt  hic  videre  cll  atquc  in 
papiilarum  cxtu,illi  enim  &  lefuita^  noilri  temporis  preten- 
dunt  religionem  &  fanditatem,  cum  tameniintinfcili  hoftes 
fyncerirati  Euangelii,  &  lerimia  tempore,  ^^uis  inimicior  lerimii, 
quamP^//jftrSacerdos,  &  Anatiiah,  lerem.zS. -qmsAmoz.e^qum 
Amcua,  Amoz.  7.  Impuliiua  intcrna  caufa.  SuntrepJeti  zelo.Zelus 
quandoquebonusiuxtailiud  aChriito  citatum,  loan.i.  exPpp. 
Zelus  donius  tuai  esceditme,  quandoque  malus,<]ui  abApoft. 
Row.  10.  vocatur  zelus  fine  fcientia,  non  longe  diflat  ab  invidia, 
&  indignatione,  i.Corinth.'^.  dc  hoc  hic  ef^ fermo.  Ohferratio.  Fa- 

cmoroiifui5ncfarijsfceieribus,nefandifquecaufanturze]um,& 
quifque,  quo  peccatum  oblcgat ,  rationem  adinvenitrhoilef^uc 
Euangehj  pietatis  fucum,r€ligionifquepra:textum. 

Faclum.  Incarceratio  fit  hoc  modo.  Inijciuntmanus^noa 
vtuntur  fcripturarum authoritate,  aut  ^atione  aliqua  idoneS, fed 
vti  faduni  el^  Cbrifto,  ita &  hi  faciunC  Apoflolis,  veneruntcum 
bacuhs,  &  fuftibus  ad  apprehendendum  Chrif^um.  Sic  hic. 
Obfer.  RationeshofliumChriai,funtmanuuminieaiovioIen- 
ta,  armifque  non  rationibus  difceptare  folenr.  \ idt  in  Michaid 
Domini  propheta  in  carccrem  coniedo  paneque  affliaionis  pa- 
flo  imperante  Achabo ,  lethaliter  in  conhidu  Aramitico  vuhierato, 
^''Reg.iz.  Jnlmwwdeearcereincarceremtraduidio,  in  loanne 

I  Baptifla 


Ch^-'^*        IN    APOSTOLOR.   ACTA.  hr^ 

Baptifta  ab  impioHfrorff  ^«ri;>,f.incarcerato,  Sctandemmulieris 

impiar  folicitatione  f«ria  &  atroci  obtruucato,  deniq-  in  Tetro  ab 

Hfro^c^^r/i>;4quem  AngeIusexoIuir,&liberauic,  Aa.ii.  Addo 

hanc  effe  forcem  Eccleiiacferuorum^ue  Chrilli,  vcnimirum  tra- 

dantur  in  carcerem  propter  veritatis  alTertioncm.  Hoc  ef^  con- 

flderareomni  «tate  eciam  maxime  Aportolorum  &  primitiux 

Ecclefix,  qua  decem  ille  grauiflimx ,  &  atrociilima:  exorta;  func 

perfecutionesa Nfron^  ad  Connamini  magni  tempora  anno  300. 

hoctempore,  IgnatiutMartjfrIoanttUD\k\^u\u%i  a  beftijs  difcer- 

ptiis  fubTr^wwo  perfecutore  tertio,  Po/yf4rj>«j  igni  abfumptus  & 

Dorothamioj.  annos  habensMarcyriumpafTuscum  plerifq;  alijs 

lcgc  apud  TertuUianum  in  Apologetico  contra  gentes,quxquan- 

taque.  fedomniafalfain  Chrillianoshoftesilii,tyranniq.,com- 

menti  funt.Legimus  in  hiftoria  de  loameHuffo  Pr4^f«J{  arroci(Iime 

combuilo  fcientiahoftium  in  pium  illum  martyrem  cc  conlian- 

tem  adeo  redundante,  vt  niaieftas  Imperatoris,piorum  rogario- 

ncs,  Bohemiorum  minac  atroccs  illos  ab  infando  iilo  fcelere  deter- 

rere,&auerterc  nequiuerint:  verum  itaqueimprimisexiftirii- 

lud.corcrudelenonfatiaturniil  piorum  fanguine,quod  cedet 

aliquando  in  ipforum  hoftium  pernicicm,  cam  illud  verificetur 

a  pfalmifta  exaratam  maliciam  fciiicec,  impeUere  atrocem  iii 

fuum  ipiius  intericum. 

Vcrfip.LiberatioexCarcere. 

Inftrumentum  liberacioniseft  Angelus  creatus  non  Arch-' 
angelus iUe  fcederis  de quo,  Exod. 2 3.  & Malach.i.  hic eft fubftan- 
cia  incorporea.  inuifibilis,  fubilftenf^ue  comrASadducaos  cuius 
oihciumeftcuraDei,  thronumlaudisDeiomnipocentis  cane- 
re,  lfa.6.  Ban.r.A^oc^  Nec  non  aarutum  exequi  imperata  lehova 
ac  primum  hofjium  Ecciefiac  rationc  immorigerum  ,  rebellem- 
^ue  populum  divma  potentia  profternere  vt  iegcre  eft,  Bxod  1 1 
de  primogcnitorum  JEgi^tiorumcxd^,  &  exercicus  Sinnachertbi  Rci 
gyfyrmumid^Heroduxcpcntinz  morce  vermibus  corpore  ere- 
pencibus  arrofi,  Acl.ii,  Refpeau  Ecclefiarhas  obeunt  partes  An- 
gcii  boniinhac  vitapericuliseducunc,  vtLothumSodom^,  tuen- 
tur,  &  conferuanc  pios  vcDanielem,  Dan.6.  h  rabie  Leonum 
wrca  Saudtos  Deiquc  diledlos  lencoria  iigunc,  Pfalm.  34, 

In 


X 


I  \1 


C  O  M  xM  E  N  T  A  R  I  V  S  Cap.V. 

I  n  morte  pioriim  animas  in  coslum  coificomitantur,  Itic.  i6.&L'm 
iiiaDomini  fc7r/f  oa«a  potentesiiiiSpiritusvcniuntcu  Chrifto, 
cogentque  eiedos  aquatuormundi pligis,  Math.z^.  Obfirvatio. 
Dominus  nunquam  nonfuorum  geritcuram,etli  in  ardtisrcbus 
videantur  Divina ope  deftituti:  Qui  ciiiflodit  Ifraelcm  non  dor- 
mitatj  iecreta  fua  virtute  adeft,  ad  ipfos,  fi  incarccrentur,  &  vin- 
cuiisimplicentur, c5fplicandos&;  expediendos.  2.  Obferv.  Ape- 
ruitfores.  Nihiinaturaie,  autarte  fadum  divina:  poteltati  vaieat 
cbiilkre,  fed  omnesrescreatas  Crcatoriad  nutum  cporter  cc- 
dere:Moenia  lerechuntitia  vrbis  per  Divinam  potcntiam  ciangore 
buccinarum  arietinarum  fado  cecidcriuit.  Mare rubrum  populo 
Ifraelitico  Deigratiaceflit  pergentifecurc,quodrediensDomini 
manu  ^giptios  adobruit.  Aqua;  lordanisretro  properarunt,  vt 
tute  tranfiretpopulus  Dei.Petraetiamin  defcrto  percuifa  efFudit 
aquam.  LongumelTetrecenfereomnia.  Expende  trium  iiiorum 
pucrorum  in  fornacem  conie<5torum  liberationem,  Dan.'^.  &  i- 
piius  D4w>/« confervationem  a f^uis  iilisLeonibusj  Dan.6.Qi\Z' 
re  in  iianc  Crcatoris  fummam,  fuprema,  &  abfolutam  potelta- 
tem,certafiduciarecumbamus.  Huic  praxi  habes  fimilem  12. 
Ad.  de  Petro.  eduxit.  3.  Obferv,  aifli<aionCs  Ecclefiar,feruoium^ue 
Dei  funt  temporariarjNon  finit  Dominus  impiorum  virgam  m 
pios  diu  requiefcere,  ne  ad  malum  extendant  manum,  Pfal.  i : 5, 
Ite.  Idemdicit  Angelus,quod  Chriftus  Math.iS.Ite^Pr^dicateE' 
vangelium,  C\  aliam  vocem  ederct,effet  Angelus,  ifte  Anathcma. 
Obfervatio.  Evangelion  eft  prxdicandum  per  Paflores  iegitime 
yocatof ,  Ephef^.  &  vcl lioc  nomine,ciim  fides  fit  ex  verbi  audi- 
tionc,  qux  Chriflum  apprehendit,  eiufjque  iuftitiam  acquifiram 
ad  faiutem,  &;  vitam  aeternam.  Appeliatur  vero  Euangelium  hic 
^crbum  vita:,  Cuius  lefus  Chrillus  ipfiflima  vita  ei\  Author,  & 
fubiedum,  loaH.i^.Celofi.  DiciturSc  virga  oris  Domini,  quia 
EuangeiiovtfccptroRexglorix  RegiHim  fuum  fpirituale  gu- 
bernarn  Brachium  etiam  Domini,  Ifa.  55.  quia  per  Euangciiuni 
tanquam  per  porredum  brachium  ex  omnibus  locis,  ^  ordini- 
bus  hominum  colligit  primum  in  Ecclcfiam  eledos  fuos,  po- 
ftea  in  coerisgiorificandos.  Regnum  quoquc  coelorum,  M/tf.i  ^. 
ciim  viam ad  tcgnum  fit:EuangeIium  etiam Regni,  i.Mm.  P*'- 
tentia  Dci,  i.Rpw,i6.Vcrbumreconciii«ionis,2.Cjr.5.  Verbi  ni 

grati« 


C/l-.V.  IN  APOSTOLOR.ACTA  ,,, 

emix.Ephcf.   &gloria:,  i.Timoth.u  VU.  In  Templo  lnr«„, 
d,cac.o„,  verb,.  &  orationibus  Ueo  nuncupandTs^oneo  qSm 
p>,  frequenurent  (ht,s  temporifcus  .d  ^udiendun,  verbuml-"  S 
n  ,  atqu  precndum.  _D.v,d  m.ximo  defiderio capiebatur Tal 
bernaculorum  Dom,n,.  VfiU^..  & ,  2  2.  At quanto  Solore  aiftci 
eba  ur  q„od  exul  m  tentoriis  Cedarinis  habitaret,  P/I'"»' 
y.Vnf  Obtempera„tApoftol.fide  &  ^.f.^,„,  fret,^  l"ef' 
fiq«e  lemplumdocent.  Ot/m'..:,..  Soluti  vinculis  liberSe 
per,cuh.  paftores  munus  libi  mvinitus  impofitum  obire  iT  Z 
fidel.ur  iehoua.  mandatum  eft  executus  ad  Ph.,u.„cm  Zmnt 
™u,t,  propterea  quod  viderit  eum,  cjui  eft  invifibilis.  he,n  Efi 
«,tametfi atrocfima  lefabel  ipfi  Propheta:  grauiifime fu-  kfn 

erm,nata,horum.aliorumqueVrophetaruipraxinpi  &    d": 
les  Paliores  ,m,tarentur.  . .  obfnv.  Piorum  preces  exaudit J^  Vt 

■taqi  =  vale t  deprecatio  iufti  efficax  /«.}.  5. ,  <;.  , .  okfcv.  chrift 
prm, kg,„m  eft  hngulare,  Regnat  enin,  ilL  in  medio   „" 
um,atque  reg,,ab,t  donec  pofuerit  inimico,  fcabellum  ped  ,m, 
110.  P/.(.  4,  obfnv.  Irapi,  &fceleroi;funtincurabiles,  ytPhaZ 
Inquehoftes  Chrifti.  ,eruor„mq„e  eius.  ,.otfirv.  confolaS 
eram.,s  omnes  quondam  Diabolo,&  pecca^to  mancipat   deter^ 
tique  ,n  carcere,  donec  Angelus  iUe  fcederis  Ieft,s  cfriftus  filiul 
De,  nos  redem,t,  pretium^ue  redemptionis  noftr*  perfoluit  pa. 
t,endo,legemqueperfeaeprsftando.  penoiuitpa-    ^ 

r«/-.2iad27.Pcrg„ntinimiciRegniChrifti;Pontifexnimi-    ' 

uoTa^rT" -'^  r""  1°  "  ^'^'  Sadic^eomm  concilium  o,^. 
uoca,n.  &  vmuerfum  Senamm  filiorum  Ifraelis,  determinant^- 

«ntl  —aTo  ('■='""'-'.-•"-''-  «Te  minift™rqui  appo?-' 
tent,ncarceratos.ateos  ,n  carcerenoninveniunt.quo  audito 

Tem"r;' ''""  "'  f  "^'''i'."; '  ""^^"  »'•«"  """'  n'urus'quiT„' 
nf  "ooLt l  •°il""'  u'^''"""'  Apoftolos,  quia  metuunt. 

net^mlr     j'^''^'"P*''»''"°""P"<'"^  ""■'"»  modis.ma- 
"7.  &S*?.'""""' ''"*'*''' '■'''"^  S«"J°"'=  videW 

P  t.Otftr. 


^i 


114  COMMENTARIVS  Ca^.  V 

2 .Obferrv.  Externa gubernationis forma nequaquamefficit judi, 
cationcmlegitimam.  Itaque  Papiftarumadmininrationoneft 
lcgitima,  tametfl  tormamretin^ant.  Proinde  illi  nihil  admini- 
ftrationis  purx  attribuendum,cum  judiciuferendum  dc  ecclefil 
afticis  gubernatibnibusfltpenes  verbum.  Et  quod  nonnulli  vr 

gcnt  de  gcncralis  concilij  convocationc  ad  dirimcndum  cotrol 
iierfias  intcr  veramEcclefiam  &  papif^ica  nobis  arriderct,modi 
lcgmme  con  vocarctur,  perfonarque  coada;  efTcnt  fanaar^errori- 
bu/qucmmusimplicatx:  Sedconciliapapiftaru  funtmultiser- 
roribus  obnoxia,  nccnon  perfonx  fpurc2,&  abominabiles,  De. 
crctaqucatrocia,vtConcilij  Trto/wi  adapra^fefcrunt  de  con 
trucidandis  omnibus  lefum  Chriftum  vcre  profitentibus.  quod 
ea  executioni  mandatum  in  ncfandaiilaflrage  Protcftantu  Pa- 
rifijs  aedita,quam  Dominus  in  Rcgibus  Fracorum  vlcifci ccepit, 
alijfque  non  obfcuraloco,  fcd  atrociffimis  perfecutoribus,  per' 
getqiievmdi(ftamexercereinreIiquos  conftituto  temporc  W 
..cTox.oo;.  Determmath,  mittiuit  pro  indarceratis.  vt  adducantur: 

bunt  illis  fimiles  de  quibus  1/4.2  p.qui  fomniantes  comedunt,  & 
cum  euigeiannt,  ftomachum  reperiunc  cibo  vacuum,  fic  funt  iU 
Ji,qui  dimicantcontra  montem  Sionis.  Sertti  mtttuntur.  Qhferm 
bunt  in  promptu  Satanx  organa,  ad  exequendum  quod  nialum 
eftiVidemapprchenf^oneChrifti.  Scddivina  gratia  plerunque 

nonafrequunturquodinftituere.namincarcereofrenduntne. 

mmem,  itaimpionimconatus  recidit  in  nihilum.SicP/^^r^om; 

populum  Ifraeliticum  perfequentis,  &  Symachertbi  magna  pha- 

lange  Jfro>/y;/;4»;  cingentis;fic  ^»/iw6i,qu'i  concluflt  apud  fe  W 

fojymam  locum  cfTe  Heftinatum  corporibus  inhumandis.  fic  Hert^ 

duAntipjt,  qui  Petrumincarcerauit  vinctilis  ab  AngeloVolutura, 

&  denique  Aramitarum  Elifeum  Prophcx^m  perfequentiu,  primum 

occxcatorum.perlatorumque  Samariam,  &  traditomm  in  inimi- 

corum  mamis:  Solet  ita  lehoua  deridere,  atque  deludere  impro- 

bos  improborum  conatus.  zi.VerfRenuntiam^ytTtsft  habet:  car- 

TrH^l  '""^"^""^^.f  ^^«i(^"]e  claufum,fed  ibidg  ncmine :  nulla 

artcnuUo  aftu.nullo  deniq^hominis  ingenio  liberatur^fed  divi- 

napotentiapermini.^eriu  Angeli.  Oh[erva.Breuis.  Omniacreata 

oportet  cedere  Creatori.  i  .ohfer.J  eftes  eft,-ciuntur  veritatis.vir^. 

tut^q^divinx.quibushoftesfuntvfiadfuuminftitutuperficie 

dum.  ua^venit  ferius  miflis  a  Pharifxis^  i,x./.ad  Chriftu  apprc- 

hcn»- 


Ca,.V.        ikapostolor.acta. 

guam  audiuiirc  ulem:  it,  fttellitibus  deputS'urd: '.""" 
fepulchrumChri(ii,M.<^i8atapi««,»,„7.!j"         .""^''''''''''' 

fimeq-,indurare obfirmatorum corda  aui  Ai^r,,.^!     -  . 

n^m.  grauiora  narrans  Apoft.  nimiri,m  pri&^So 
Obf».  Verbum  i>e.  (nequit)  vinciri :  corpoL  Dei  pcrmiSd; 
poflent  ,„  manus  impiorum.fed  verbii  Domini  ^^„»^^1 

vte  Imn""  '"^"i-  ^  ^"«.""irq;  affenmZApoft  fine 
Ti-  04/«r.  Imp.,  non  retardantur,  vt  multa  Divina  videant  fed?,! 
«naloptopofito  perfiftunt;&  quo  maKJs  relucet  r h,-;»;  v'  . 

^SB^i'=^=^:SSBB 

lenti.fcd mites.atq; modefti. Dovirfnoluit in  w,l  „' „      "  ■ 
tere.tametfi  eum  potuerit  fxpius  e  vivis  to  1,^5^^  Z       "T 

tatj.  Deif.™i  4verbiMiliftri,abWr«trSn7t 

hihoftesreo„;Sn°r   „?''"".'"*  8cf»pientia  pritexuiu.vt 

m«    5filium  pS'in  r  *T  '"l""' Ag>'""'  rap^eter,  itc  H.- 

omnibus  vZ di^  SkVr/- A  ?J   x^  ^'F°  ^'  c5trucidandis  lud^is 

uu>us  vno  <He,Sjc  Itfibttde  N^firiwoccidendopropwr  vinea- 

I  P  »  fic 


114  COMMENTARIVS  9^^'V. 

z.Obferrv.  Externa gubernationis  forma nequaquam  efficit  judi- 
cationemlegitimam.  Itaque  Papiftarumadminiftrationoneft 
legitima^tametfiformamretineant.  Proinde  illinihil  admini- 
ftrationis  purx  attribuendum,cum  judiciuferendum  dc  ecciefi-. 
afticis  gubeinationibus  fit  penes  verbum.  Et  quod  nonnulli  vr- 
<^cnt  de  gencralis  concilij  convocatione  ad  dirimendum  cotro- 
uerlias  intcr  veramEcclefiam  &  papiftica  nobis  arrideretjmod^ 
lcgitime  convocarctur,  perfonxque  coadai  eflcnt  (andx,errori- 
bufqueminusimplicata::  Sedconciliapapiftaru  fiintmultiser- 
roribus  obnoxia,  necnon  perfonx  (purcje,&  abominabiles,  De« 
crctaquc  atrocia,vt  Conciiij  Tridctttm  ada  pr^e  fe  ferunt  de  con- 
trucidandisomnibus  lefuraChriftum  vcre  profitentibus,  quod 
eft  executioni  mandatum  in  nefandailiaftrage  Proteftantu  Pa- 
rifijs  aedita,quam  Dominusin  Rcgibus  Fracorum  vlcifciccepit, 
aiijfque  non  obrcuro-loco,  fcd  atrociflimis  perfecutoribus,  per- 
getque  vindiftamexcrcereinreliquos  conltituto  temporc  j^t* 
f ucToxjot»'.  Determinathi  mittimt  pro  incarceratis,  vt  adducantur: 
Sunt  iilis  fimiles  de  quibus  l/^.zp.quitomniantes  comedunt,  6c 
cum  euigeUrinr,  ftomachum  reperiunt  cibo  vacuum,  fic  funt  iU 
li,qui  dimicant  contra  montem  Sionis.  Scrui  mittuntur.  ObfervA. 
Sunt  in  promptu  Satanx  organa,  ad  exequendum  quod  malum 
cft^  vide  in  apprchenfione  Chrifti.  Scd  divina  gratia  plerunquc 
non  aflequunturquodinftituere  ^nantin  carcere  oifenduntne- 
minem,  itaimpionimconatus  recidit  in  nihilum.  Sic  P/?4r4ow; 
populumlfraeiiticumperfequcntis,  &  Symacheribi  magna  pha- 
iange  lerofolymam  cingentisjfic  i4m«c/«,qui  conclufit  apud  fe  Im- 
fob/mamioQVim efle deftinatum corporibus inhuraandis' fic  Hero- 
rfw^wrip*,  quiPetruniincarcerauitvincuiis  abAngelo  folutura, 
&  denique  Aramitarum  Ilifeum  Prophetam  perfequentiii,  primum 
occxcatorum.periatorumque  Samariam,  &  traditorum  in  inimi- 
corum  manus:  Solet  ita  Ichoua  deridere,  atque  deludere  impro- 
bos  improborum  conatus.  22.F^r/R^«tt«fw»f,vtres fe  habet:  car- 
cerem  inueniunrqttatutillimc  claufum,fedibidenemine:nulia 
arte,nullo  aftu,nuliodeniq;hominisingeniolib8ratur,feddivi- 
napotentiaperminirleriu  Angeli.  Ob[erva.Breuis.  Omniacreata 
oportetcedere  Creatori.  2.Gt/^r.Teft«s  efficiuntur  veritatis,vir- 
tutifq-divinx.quibus  hoftes  funtvfiadfuum  inftitutuperficien- 
dum;  itAvcvenit  feruis  miflis  a  Pharifxis,  Ua.y.zd  Chriftu  apprc- 

I       ,  hcn». 


Cap.V.  IN  APOSTOLpR.  ACTA.  115- 

hendendum:  qnosCbriftus  itaapprehendit  vtrenuciarintre  nu- 
quam  audiuille  talem:  ita  fatellitibus  deputatis  ad  cuftodieduni 
fepulchrum  Chrifti,M^f.28.  Ita  J?haraom,3ipud  quem  Mojffet  popu^ 
lilibcratoreftcducatus:  UsLBalaaco  Mabitarum  Regi,  Balaamum 
conducenti  ad  maledicendum  populo,  qui  cotra  eidcm  benedi- 
5cit,N'«w.2  3.&: deniqj  Achahe.c^m  E/w« ipfi maxime  cxofum  reue- 
ritus  eft.  Proinde  Dci  providentiam  reuereamur,&  hinc  rebus  in 
ardispetamusconfolationem.addo  Deum  exmeragratia  ho- 
minum  corda  aperire,vt  qua  Diaboli  fcruitutc  cxiraantur,  m^iC'- 
fime^j  in  duTare  obfirmatorum  corda,qui  di vinx  grati^c,  volun- 
tati^ue  exequendx  omnemaditumrebellionefuaprxcludunt. 
Ver^.z/^..  Dubitatio  Concilij,quoresfitcvafura.  Oijyer.  Mirabilia 
Dei  opcra  rcddere  folent  jmpios  faltem  prima  frontc  attonitos> 
&dubitabudos,vtP/7;«r4»wmjquicontumacioraducrfusDeivo» 
iimtatem,tandem  inprofundum  cft  demcrfus.  z.obfer.vt  impio- 
rum  accrefcunt  peccata ,  fic  proportione  divina  judicia  pieno 
cyathoin  rebelles,  &peruicaccseffundeda.  Verf  25..  Aiteradeft 
nuntius  grauiora  narrans  Apoft.nimirumprjedicare  inTemplo. 
Ghfer.  Verbum  Dci  (nequit)  vinciri :  corpora  Dei  permiflii  tradi 
poflent  in  manus  jmpiorum,{ed  verbu  Domini  fempcr  mancbic 
liberum,2.T/;«(?.2.    Veif.z6.  A  Duce.alijfq^ aflcrunturApoft.finc 
vi.  Obfer.  Impij  non  retardantur,  vt  multa  Divina  videant,fed  in 
malo  propofito  perfiftunt^6c  quo  magis  reiucet  Chrifti  virtus,eo 
magis  infaniunr,  &  furore  cxscftuant,  aut  biande  irretirc  ftudenc 
bonos.  2.0fr/er.Qui  Deum  creatorem  non  timenr,coguntur  mc- 
tucre  creatura:  quiq- omniu  judicem  non  veretur,cogunturvc- 
rerifubditos.  5.  0/?/«fr.  Servi  Chriftinon  funt  fcditiofi,5ctrucu- 
ienti,fedmites,atqjmodefti.D<«v/<inoluitin  Saulem  manus  inij- 
cere,tametfieum  potueritfxpius  c  vivistoilere.  S\c  Ambro.  epift. 
lib.^.efiil.ij^.adAuxent.  ionge  aliterfcfe  habct,quam  vulgoioqui* 
tatur. Dei  ferui  &  verbi  Miniftri,abhorrent  a feditione,atq;  fadi- 
onib.  fequuturq;  Agnum  iiium  Dei  immacuiartu  lefum  Chriftu, 
qui  inftar  ovis  dudus  fuitad  mac^atione.  4.  Obfer.  Impij  operib. 
fuis fceierofis  legem,formaq-,  juftitia;  &  fapicntia  prsctexunr,  vt 
ni  hoftes  regni  Chtifti.fic  Vharao  inquit,  Agamus  fapieter,  fic  H4- 
l«rf«  cofilium  prenfat  in  Cocilio  Regfo  de  cotrucidandis  ludicis 
©mnibus  vno  die.Sic  lefabcldi  NrfMo  occidendoproptcr  vinea: 

P  a  fic 


i6 


COMMENTARIVS 


C  A  P.  V. 


h 


fic  aulici  apud  Varium  dtDaniele  extiflguendo,  hiJudaideDo^ 
mino  vitae  crucifigendo.  Vt  vt  ita  lit ,  Ecclefia  tamen  libcratur, 
&:  fubcruce  triumphatin  principe  illo  gloricecrucifixo,  quiciim 
iipatiamur,  regnabimus,  i.Ttmoth.i.  5. Qt/fr.  Tempcribusma- 
xime  deprauatis  diuina gratia  habet  Ef clelia  fuos fautores  Acha^ 
indoloiatra;  miferando  tempore  extitit  Obadiah  Prophctarum 
fautor,  atque  nutricius ,  P/;4r«o;/w populi  Dei  perfecutoris  Regis 
filiamjqua:  Moj^fen  in  viuis  conferuatunl.curauit  educandum,ob- 
ftetrices  etiam,quae  divino  inftindu  infantcs  Ifraelitarum  in  vi- 
ta  conferuarunt:  nccnon  Plimum  Secundum,  qui  ludex  (uhTraiano 
perfecutore  tertio  fatuitiam  aduerfus  Chriftianosretardauit,im6 
tantus  exiftit  Dei  amorin  Ecclefiam,v^hoftium  iram  non  modo 
ab  eadcm  auertatjfed  in  eam  eoium  animos  leuitcr  inclinet:  ex- 
pende  in  praxc  Nehuchadnex.arii,  feruique  eius  in  Djnielem,Sc  tres 
iilos  pueros:  &  etiam  cum  coeli  volatilibus,  beftijfq^agri  in  gra- 
tiam fuorum  fcedus  inire  feratur,  Op.i . i  8.  Apportamur.  Obfervatio. 
Hxc  cft  communis  fors  membrcrum  Chrifti,  feruorumque  cius, 
Vt  ab  affliaione  vna  transferantur  in  alteram.Sic  eft  adum  cum 
Prophetis,Patriarchis,  pijfq- omni  xtate-adeo  vt  vnius  affliaio- 
nistinisfitaltcrius  initium :  feramus  itaquchuncftatuma:quis 
animis  pra:fertim  cum  hoc  modo  mortificetur  Caro,extinguatur 
peccatum  fenfum,rcrumque  mundanarum  miferanda  fitis,  con- 
lormemurquc  Chrifto  capiti,  cum  quo  fi  moriamur,  viuemus, 
2.Tim.2.  #««rttr,  vtipra^dixitChriftus.  0[;/trv4.  Verbum  Chrifti 
ftat  firmum,fixumque.  Vnde  petenda  confolatio  ciim  omne  Dei 
verbumfitimplendumj&vtpromilTunTsref)  cVo-o^JxoCeas  filij 
Dei  eft  perfedum,  ita  pricftabitur  de  iJltiftri  eius  aduentu  ad  nos 
glorificandum,  loan.i^.  Quicquid  etiam  de  remilTione  peccatc» 

i-iim,derefurreaionc,vitaqiStcrnafpGfponditDominus,nedu- 
bitemus  completum  iri. 

ra/:2  8.DuoApoft6ii8impingunturcrimina.  i.Eftcontuma- 
cia.Nunquid  inquit  Pontifcx  wai^etyygx^tji  TOetj»etyyi;^ci^iv,ne  do- 
ceretis  nomine  ifto  nimiru  lefu  Chrifti.  2.  Eft  grauis  feditio.His 
verbis,fedecce  rcplcuiftis/fro/p/m^wdfdiinii vcftrl,  &  vultii 
fuper  nos  induccre  cffufum  fanguincmhominis  iftius.  i.Obfervd, 
HicPontifex  tyrannum  fe  pntbet, qu<|d  in  Apoftoios  vfurpct 
wfolutam  ^otcftatem,  qiiidus  imperfiadi.fiuc  vcrbi  regula: 

l.uiuf- 


Cap.V.  IN   APOSTOLOR.ACTA.  iiy 

huiufmodi  facere  confucuerutPapiftac,  qui  arrogantmirabilem 
quandam  poteftatcm  vei  detrudendi  animas  in  tartara,  velab 
cifde  retrudendi.  Habent  hoc  in  ore  legum  vinculis  foluti  Prin- 
cipes  fic  volo,  fic  iubeo,fit  pro  ratione  voluntas.Quid  abomina- 
bilius  hoc  mandato,  ne fcilicetpr«dicent  nomine  lefu.  2.  Obfer, 

Malitia  huius  eft  fingularis,cum  eode  exitio  concntur  in  voluere 
genus  humanu,  cum  curfu  prxdicandi  Euangelij  prxpedito,  via 
vitx,aetern«qj  faluti  praeciudatur:  in  hoc  cnipi  noininc  falus  co- 
tinetur,  iuxta  iHud  Angelidiaum^vocabisnomeneiuslefum, 
quia  feruaturus  eft  populum  a  peccatis:  hinc  nominatur  familia, 
qux  eft  in  carlis  eleaorum:  hoc  nomen  eft  dignitatis,  rhiltp.i.dc- 
dit  ei  nomen  ftipra  omne  nomen,  vtomne  genu  fledatur,  id  cft, 
vtomncs  hunc  proPrincipe  agnofcant,  coram  cuius  tribunali 
funtfiftendi,  Rom.14,.  RepleuifiisIerofoljmamrefiradeClrina.  Hiccri- 
men  feditionis  notatur.  obferra.  Impij  ampiificationem  Regni 
Chrifti  per  fynceram  Evangelij  prxdicationem  vocant  feditio- 
nem.  2.  Obferva.  VcrbumDei  eft  efficax,atque  viuum,  Hebr.^. 
Ifa.i^^y.  ^  eo,  quo  vult Dominus,  flcdit cOrda,aut iufta rebellio- 
nispoena  indurat  peruicaces:  addo  Ecclefiam  hac  do<5trina,  & 
nonaliaeiTerepIendam,  &  vnumquodque  membrum  myftici 
corporis  Chrifti  hacfalute,  &  gratia  per  Chriftum  parta  efle  im^ 
pIcndum,Epfef/:4.  omnia  replet  fcilicet  gratia  non  corporali  prx- 
fentia,  Galat.4.   Partnrio ,  donec  ia  vobis  formetur  Chriftus, 
oportet  vnumquemquc  ad  vitam  deftinat.um  imprclTione  huius 
lefu,  id  eft,  filij  Dei  merito  fide  apprehenfo  feruari.  Et  vultu.  Ob^ 
/W4.  Aiite  Chriftum  crucifixum  cxdis  nullum  fenfum  habuer* 
occaccati  a  Diabolo,  fed  poft  patratum  fceius  cxcitati  confcien- 
tiiimmunes  efle  volunt.Hinc  difcc  atroces  ncfandorum  pecca- 
torurnpatratoresantequampcccarint,  nihili  facere,  quantum 
maluncurrant,  dummodocrudcleinftitutumaflequantur,  ve- 
rum  ex  quo  commiferint.esccitata  confcientia,  nihil  habent  ma- 
gis  m  votis,  quam,  vtexoneretur.  Sine  omni  fenfu  Ad4m,Evaijue 
peccant.fedcxquo  deIiquerint,illudconaniur  cbtcgere,  cum^j 
patrati  fceieris  ratio  cxigitur,  Adam  in  Evam  culpam  reijcit  &  Ev4 
m  Serpentem.  Audias  homincs  nonnullos  dicerehac  tcmpefta- 
le  vcUe  fe  elTe  in  infcrno  modo  potirentur  voto  atque  vltionem 
rcportarcnt  dc  ijs,  quo*  oderuni ;  verum  poft  commifl^um  faci- 

P  3  nus, 


K    / 


Tl! 


t  O  M  M  E  K  T  A  R  I  V  S. 


Cap,V 


nusquanto  torqucnturangore,confcij  nouerunt.Agnorciintque 
Unguinisef^urorcscertumipfos  fufjplicium  manere.  i.Obfcrva, 
Pretmm  peccatorum  cftfanguis  fiiijj  Dt  i,  imo  ipfius  Db\  pcr 
xofv5)f(«c»  i7/a,/<aTMv :  proindc  qihil  loci  relinquiturmcririshu- 
manis  aflcrtis  aPapiftis,  qui  etiajn  in  falutis  negotio  iungunto- 
pera:  At  hic  fanguisaginDei  immaculatipurgatnosabomni 
pcccnro,  i./tf^i».!.  figt»rftEU5pcrfanguinpmhirccMrum,5cYitulo. 
rum  effufum  in  facrificijs  vetcris  teft»m^nti, 

Verf.i^.  Petri.atque  Apoft.  refponfum  ad  primum  crimen,vbi 
notandum  uiitatem  toti  Chrifti  EccielTa:  eiTe  neceflariam.fed 
nuxmie  fsruis  eiu».  Sed  refponfum  eft  potiui  obediendum  Dco, 
quam  homini :  regulaobfcruanda  in  fuWedorum  obedientia  er' 
ga  Reges,filiorum  ergaparentes,fcruorum  erga  Dominos:  fenc 
Mofes  tenuit  apud  P/;4r4(iww,trcs  ctiam  pucri,D/w.  j.Sc  ipfc  DAmel, 
V.iti.6.1c.tEU4z,ar,  i.Maccab.6.  fcptemque  filij  torminibus  affeai) 
quodfuiUam  carncm  contra  legem  Dei  cofncdere  nolucrint, 
Matcr  denique  quxconftantiinmc paffa  cft ,  arqtie  exhortata  fi- 
liumnatuminimumadpatiendum  conftanter.  ot/tr.  Duofunt 

crmnna  pracipua.quibus  grauari  folent  Euangelij  Miniftri.con- 
tumacianimirum,&feditio,itaMc/"«,  EUoi,  Zfr^if/i^alijquePro- 
phetcE,  &,  vt efl  apud  rertuVianHm  in  ApebgeHcum,  Chriftianis im. 
padJum  eft  cnmen  feditionis,atque  tumulruum  cxcitatorum  fed 
quam  falfo  nouit  Dominusiquamquam  ab  httiufmodi  calumnii 
ablintfidi&piipaftores.  I 

rrr/^o.  j.Rcfponfumad  i.Crimen.quod  Aponolinonfunt 
reditioh  in  Dodrina.  ncq.  faao.In  dodrina.  quia  non  th  noua, 
hquidem  hunc  lefum  pr«dicamiis,quem  Deus  patnim  nof^roru 
excitauit,qiiafidicat,hic  I  bsvs  (rc-r;^ ieftcommunispatribus 
cumquibusDeusfocdusf^ijt,  nobifcum.  «V«fi.  luxtaPhrafin 
lcripturic  intelligi  poffit  de  emitlionc  ad  opus  Domini:vt  dicun- 
tur  excitati  ludices  &  Prophetac.Vnus  ergo  efl  Chriftus  in  Para- 
diio  promiflus,  Ahraf^amoque  cxeius  femine,  clarius  ex  tribu  luda, 
ipeciahus  D^wJiexfruaulumborumeius,  Pfal  152.&  Jfrf./.filius 
virgmis  qui  vocabitur  Gmmanuel,  quem  Angcltis.Mxrfe.  i.  cuiuf6; 
matremdifert^dcfignat,  &  qucm  Abraham  oculisfideividens, 
gauifus  efl.  Uan. 8.  idem  lefus  Chriftus  heri,  atque  hodie  &  in  x- 
teraum.  Accipi  itaquc  potcfl,  ferhumixdtmt,  vei  dc  incarnatio- 

1  M 


Cap.V.  1N  APOSTOLOR.  ACTA  115» 

nc  Chrifti,,quihumanam  aflrumpfTtnaturaexfrudhi  Lumborum 
D<«r«y»,vel  de  cxcitatione  ad  officium  propheticumjD^Mf.ig.vulc 
fignifitrare  hoc  refponfo  dodrinam  quam  proponut,  non  dctra- 
herc  legi,&prophetis,fed  eandcm  effe  quampatres  profefli  funt. 
Proindc  relinquiturApoftolos  perdodtrinanoneirefeditiofos- 
poteft  &  accipide  excitatione  Chrifti  a  mortuis.  infaacHuverhiit 
quem  vosfujfendentes  in  Hsno  interemifiit.  Plane  impingit  ipfls  innoxii 
ftngumig  luftum  crimen.  Ol»/rrv4rii>.Difcrtfe,  verbif6ue  perfpicuis 
atrocufcelerafuntredarguenda.  VtJ/^.i.PrincipesIfraelisrc. 
bellcs  vocantur  Principes  Sodoma,  &  OomorrhA, Irr.c.  proditores. 
mh.  fpm.T:.  Vt,vt  ita  fit,  nihilominus  tamen  deprauatiftima  «tas 
111  quani  mcidimus,non  patitur  apertam  reprehenfionc ;  fed  po- 
tius  aflentatoria  audirecupiunt.vt  illi  ludai  ipud  Ifaiam  50.&  illi 
apud  Apoft.  i.Tim.4.  quihabentes  aures  pruricntes  a  vero  aucr- 
tunt,fjibclifque  dcditi  coaceruantfibiDodores.  Obferva.  Vt  Ser- 
pciitis  exaltati  in  deferto  intuitu  fanabantur  a  Scrpentibus  vul- 
ncrati,  ita  Chriftus  fufpcnfus  in  ligno  fanat  nos  vulncratos  a 
Diabolo,  peccato^ue,  libcrat^;  a  malcdiaionc,  fa^us  pro  nobis 
malediaio,  fanguine  etia  crucis  fua:  purgat  nos,  purificatq:con- 
fcicntiasinchoatine,  poftperfca:e.  Sitinhaccrucc  Chrifticum 
Apoftolo  noftra  gloriatio,  qu«  eft  gentibus  ft  ultitia,  &  ludais  of- 
fendiculum:cuius  tame  virtute  in  Dei  patris  c5munione  admit- 
tuntur.     verfi  i.  Sequitur  exaltatio  filij  Dei.  Pater  eum  H««. 
Oft/i-r.  Deieaione fcquitur  cxaltatio :  diuinitus  cft  conftitutu,  vt 
glorihcandihumiliatione  primu  conformcntur  Chrifto,percen- 
dumflquidemnobiscft  per  affliaiones  multas  in  regnum  cce- 
lorum^t^i4.  hincconfolatio,  quod  tametfl  diuexemur,  variifa 
procellis  turbarumagitemur,la:tum,  iucundum6ue  exitumfu- 
mus  habituri,pnncipif4ue  focictate  in  xternum  gauifuri.quiqui- 
demPrinccps,  pacis  &  Rex  glorix  imperium  habetfnomnia 
diftufum  iurc,vt  ita  dica,naturali,&  tituIo,quo  eft  filius  xternus 
ab  a^terno patre  genitus  fccunda trinitatis  perfona  per  totius  dU 

uina:  eftentix  comunicatioae:ita  hacres  dicitur  omniu  &  mundi, 
Heb.  i .  ne  Satanas  quide  hoc  Chrifti  imperio  eximi  debet.  Aliud 
habet  regnu  titulo  magis  peculiari  in  Ecclefia :  atq.  hoc  partinv 
crati.i:  in  hoc  mudo,  partim  glorix  hic  inchoatx,futuro  perficie'- 
cx,U  cotmuand»  in  omne  «ternitat&Huius  regni  fiibieai  funt 

1  tantiim 


■M 


1  zo 


C  OMMENT  A  R 
tantum  elecii,  in  quibus  Dominus  agi 


IV  S  Cap.  V. 

efficaciter  per  vcrbum  & 


fpiritLim,  Sc  lioc  Regnum  ci\  fpiritu^le,  caput  folum  habcns 
Chriftum,  quidat  Eccleliaeiucem,  vitamque.faiutemque  :  in  fa- 
lutisnegotiofocium,  fociamne  patitur  neminenij  non  Mariam 
matrem,  non  Angelo?,  non  Sandos  d^funcftos,  no  homines  vl- 
los  cum  fuis  mcritis,  qux  putida  funt.  Scquutur  beneficia  ab  hoc 
principein  Ifraelemcoliata.  i.Eft  Pceliitentianonexfenfupce- 
nx,  vthiitC.j/«/:nonhypocritica,vtE/ltKJ:  non  temporaria,  vt^- 
chabi:  non  defperata,vt  lud^'.  non  coadta,vtexirtit€orum,quide- 
ficientenaturapeccaredelinunt,  fedvera,  feriaque  his  circum- 
fcripta.  i.Cura,  dcroXoy/atimore,  defijerio,  indignaiione,  zelo, 
vitione, 2. Cor.c^i. 7.  ler.-^i.  Secludimushincrefipifcentiam  papi- 
fticam,  qux  facramentum  effe  nequit,  cum  non  fit  oivinitus  vi- 
fibili  figno  inRitutum.  Quam  ita  definiunt,  eft  inquiunt  quando 
quis  habet  in  corde  contritionem  propter  peccata,  qux  confite- 
tur,  &  rccitat  in  aurem  Sacerdotis  miJTatici;  a  quo  accipiens  ab- 
folutionem,ciiniungitur,  vt  talem  fafisfadionem  prajftct,  qux 
dccipiens  vim  a  Chriftimeritisfatisfaciat  Dei  jurtitix,fedhoc 
ei\  Chril^i  glorix,  meritoq-,  derogarc,  ciim  eius  meritum  fit  per- 
fonale,  totaque  iaus  iuftificationis,  falutifque  noftrx  ipfi  in  foli- 
dum  fitattribuenda.  Syncerapoenitentia  intrinfecam,&  extrin- 
fecam  converfionem  ad  Deura  compleditur :  atque  Dei  donum 
eft.  ]fr.;T.Converteme,atquecouertar.  2.  Bcneficiumeftpec- 
catorum  Remillio,qus  merit6  fanguitiis  Chrifti  datur  duntaxat 
agentibus  poenitentiam,  omnium  quidsm  peccatorum  origina- 
lis  nimirum,  adualif^ue  fiue  omiflionis  fint,  fiue  commiflionis, 
quare  operibus  vt caufis  nullus  locus  relinquitur  in  negotio  iu- 
ftificationis :  atque  hoc  bencficio  eledi  tantum  gaudent  Ifraelis 
nominehicdefignati,  quivocaturKow;  9.  Ifracl  fccundum  pro- 
milTum. 

Ver[.ii.  Approbatio  Euangelij  per  Chriftum praedicati,  ni- 
miriim  per  Apoft.  teftes,  qui  a  Chrifto  vocati,  &  conftituti  funt, 
vidcruntque,&audiueruntquxdixit,  &ge(fit:  proinde  fideles 
funtjvcre^i  teftari  poffunt.  2.  Per  Spiritum  Sandu  in  die  nomi- 
natim  Pentecoftes  dilapfum  in  Apoft.  cuius  efficaci  virtute  efFe- 
dumvtEcclefixadderentur  350.  A£l.  z.Addoinfignesillostres 
teftes;i.lo4».5;.i.Patrcmcuius  tcftimoniumeftpartim  inordi- 

natio- 


' 


Cap.V.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  lu 

nationc  filij,partim  in  transfigurationc«ditu,  hic  eft  fillus  meus 
diledus,in  quo  mihicomplacui,  huncaudite :  ex  tribus  diuerfit 
fcripturx  locis  conflatum  cuius  pars  prima  eft  ex,  VfoL  2.  Secun- 
da,  ifa.^ir.  Tertia,Df«M8.vndefa€ileapparctquantifitverbum 
fcriptum  apud  Dcum.  2.  Per  Xoyov,  i.Iwif.5. 6, 8. 10.  3.  Per  fpi- 
ritum  praclertim  tcmporcBaptifmiChrifti  quo  in  eum  Spiritus 
Sandus  columb«  fpecic  defcenderat.  In  terrapertres,  aquam> 
fanguinem  ex  Chrifti  latere  lancea  percufib  emanantem,qua  a- 
qua  fandificatio  noftra,  quo  fanguine  iuftificatio  fignificatur.  Et 
tandem  pcr  Spiritum  miniftcrium  Spiritus,  id  eft,  Euangclium, 
j.Coriwf  .3.  hifce  fex  difcrte  probatur  Dei  filius  Meflias  Euangeli) 
fubie(5tum. 

Verfii.  EfFcAum  in  ipfis  procreatum.  Hoc  verbo  ^itTrflono, 
ideft.frendebant:  &ftridebantinftar  fcrrac  TSfivn  enim  edSerrA, 
Obferva.  Reprobi  funt  incurabiles  nuUis  minis,  nullifque  modis 
dcfiftcre  volunt  ab  atroce  inftituto,  fcd  continuo  curfu  vtcum^j 
fccus  ipfis  videatur  aftu  Satanac  in  fuum  tamen  ipforum  caputfa- 
bam  cudutitjVt  animaduertcre  eft  in  Pbaraonc,  Antmho.HeredeiNe- 
rotie,DiocUtiano,  alijfque  Ecclefiajperfccutoribus:  itaquc  irritaim- 
piorum  conamina,qua:  huc  tendut,vt  boni,&  fidclcs  fcrui  Chri- 
fti  tollantur  e  medid,  vt  in  Adjabi  aduerfus  Eliam  praxe  obferuare 
poflis.  Moliantur  Satanac  inftrumcnta  vel  Chrifti  veros  feruos 
affligere,  vel  vita  priuare ,  aut  folem  iuftitix  clare  fplendentem 
in  Euangelio  nedum  obfcurarcjfed  extingucre  hoc  regno,  fifue- 
rimus  grati,  &  obedicntes,perdentoperam,  fin  minus.metuen- 
dum  certe  ne  merito  quibufdam  e  locis  regni  Chrifti  fceptrum 
cxtrudatur :  vtolim  evenit  Ecclefijs  orientaiibus  propter  Euan- 
gelij  contemptum. 

^  Vfrf.i/^,  Hic  habetur G4W4//>fiiconfilij  pars  .i.Qui  defcribitur 
anomine,  G<wrfftf/,ideft,retributiomcaDcusfortis.  i.Apro- 
feiTione  cft  Vharifius.  5.  A  fundionc  muneris  eft  Dodor  lcgis. 
4«  Ab  honore  adiundo,  quo  ab  omni  populo  afficiebatur,  &  de- 
nique  ab  authoritate ,  qua  imperauit,  vt  feorfum  fecedercnt  ali- 
quandiu  Apoftoli,  i.Obfcruatiuncula,quifquein  vocationeob- 
eunda  debet  efi*e  fedulus.  2  .Qui  fungitur  fideliter  officio,  hono- 
rabi^r.  3  .Qui  valent  authoritate,  donifi^ue  poUent,  funtidonei 
ad  ofhcium  gercndum,  ^.Domino  facile  cft  ex  inimiciflimis  ex- 

fi^  ciUtff 


i-1 


i; 


ijs  COMMENTARIVS  CakV. 

eieare  eos,  quiexiftant  fautores,  atquc  patronicaura;  fu«,  feruo- 
rumque.  Tcmporc  Achahi  Obadiam,  qui  maxime  Prophetis  faui?: 
tbedmeUchum  Urtmid  patronum  a  earccrc  in  carcerem  detrufi :  ita 
fcccrat  lehovA  Reubenem  JacobiBiium  natu  raaximum  lofefho  inimi- 
cum  eum  tamen  in  viuis  confcruare.  Sic  fhilijidos  mouit  aduerfus 
5rf«/wnnfeniiGimospopuii  D  e  i  hoftespropterfcruifuiD4T/</» 
iibcrationem  vndequaque Saulinis militibus cindi ,  i.Sam.i^. 

Oratio  GamalielU  compleditur  propofitionemjconiirmationc» 
&  concluiionem.Propofltio  vcl  fMrincipaiis  ftatus  eft,ne  datc  lo- 
cumirx,  fed  ab  his  abftinctc,  iravtinquit  iiic  furor  breuis  cft, 
naalufque  confiliarius :  &  ira  hominis  inquit  lacobus,  non  ope- 
ratur  juftitiamDei.  ^«gw/?w  Imperator  fecum  habereconfueuit 
Athenodorum  Vhilofofhumy  qui  ei  luafit,  tt  vigintiquatuor,literas 
Alphabcti  rccitaret,  antequam  quiduisiniramandaret  exccu- 
tioni.  Philofophus  etiam  quidam  noluit  feruum  iratus  percute- 
re  ne  omnem  modum  exccdcrs  vidcretur.AmbrGlIus  ex  quo  ab- 
foluit  cxcommunicatum  Theodofmm  Imperatorem  propter  hor- 
rendani  illam  cxdem  ThclTalonicic  patratam,  iniunxit  ei,  ne 
vllum  ft:atutum  excquendum  curaret,  antcquamtrigintadies 
effluetcnt :  fraencmushancaffc<5tionem,  eftcrude]isinquit54/(». 
Troverb.27*  qiiam  fi  laxaueris>  in  muka  fla^itia  praeceps  abitc 
poflis.  Prxfatio  orationis  cft  in  vcrbo  attendiic.  Obfervatio.  Ma- 
lum  propofitum  habentcs  attendere  debent,  ne  fibimet  malum 
accerfant.  Confirmatio.  Concilium,opufquehoccftautexho- 
minibus,  aut  ex  Dco  fi  ex  hominibus ,  diiFoluetur,  probatio  per 
duo  exempia  Tfcfiw/ienimirum  atque  luddt,  6.  ex  Deo  non  poteftis 
in  nihilum  rcdigere  nili  velitis  reperiEi  ^tofxdxoi.  Verfi^.  An- 
te  hicc  tcmpora  exortus  eft  Theudat.  Quid  fucrit,  variant :  qui- 
dam  putant ciTc  cum,  de  quo  lofefhuslib.  18.  Antiq. r4^.2c. qui  fefc 
V-cnditabat  pro  Prophcta,  qui  etiam  ^offit  lordanem  fiocarc,  vt 
populus  valeat  tranfirc.  Alij  hunc  Iheudam  Chrifto  antiqnio- 
rcmdicunt:  &alijhuncreferunt  intcr  iLla  cxemplafeditiofo- 
rum  apud  lofefh.  hb. 1 7.  f4}»»i 2.  quos  partim  Varus,  ipzitimSAbinui^ 
dcleuit  vtcumquc  fit  conftat  huncextitiffc,  &  fincvocatione 
lcgirima  corregalfe  fibi  heminum  mimcrum ,  quiquidem  pro- 
ftratus,&difgrcgataseft.  Obferva,  Aucrfatorcs  Chrifti,ciufque 
veritatis}  impoftoi€2  >  &:  Aniichrifto;  reciperc,  errorefquc  am- 

'  pleai 


Cav.v:     in  apostolor:  acta.        «, 

pleai  cogunturDeoidiuftifnm^  pctmittcnt^,  Uan.^.  veniin 
qu,  Chnltus  nomme  patris,  fcd  m^c  noluiftis  recipcr/: venci^t' 
&  ah; nomincfuo ,  atque hos eftis amplcxi.  &  2.  Wj.  irnt^^ 
r/cl^^^^r"'  ^ftcaxdcluilonis,  vt  c^rcdant  Lnll^^^^^^t. 
pterca  quod  amorcm  veritatis  non  reccperint,  vt  falui  fierenr 

.Hiftoriarcfcrtr/;.«rf.;„^C.^i,P^,^,occifum.O/,WSu^^^^ 
ciamcertummanct  turbatorcs Ecclefi^ Chrifti.  liZhk^i^f^ 
Uus  ctiam  perijt,  numerufquc,  qui  illi  adh^fit,  difgrccatus  tem 
pore  Cyrem,  quo  lud.a  dcfcripta  eft  eiufquc  filij  lafobus  &  sT 
monproptcridcmcrimenincruccmak  obferva.  Vkcmusin' 
furrccaioncs  contra  Icgitimos  magiftratus :  ne  pled  m^r  yno" 
aut  altero  modo  deplorabili  vt  Abf^lon.  qui  pendcnsTrlma 

™oSlT'"-n'^r °".'"^  proditi^oncm  machinatus  peri  ': 
ouam  fi.  e  v^- 1r"' '"'  r'  ^"£^^<»"'"^  ^«<^i"onc  in  GermanialrgL 
Su  ^^^*;^"^ i"^";:^^^ionem  mouere  cotra lcgitimos  ma- 
Chrm  m  ^Vf •^T-  ^^"^^*""'  humanum  aducrfus  Deum  ciufq. 

L^  "«  "  'T  ^^^"'"/"^rogandum  ca^dcm  cft  molitus 

i.^4w  18  ip  23.    Promdc  divinitus  fufceptum  profperabitur 
illudquc  Dei  inftitut^m  nullis  Technis,  null.?vi  pr3  3 
Prmr6.2i.  NuIIum  confllium aduerfus  Dominum,?/.'   4S 
Loquitur Dominus  & quis infirmabit.r.&.  fl xdiffco, h  at  itDo 
mmns.  qu.s  diruet:fidiruam  quis  re^dificabit.  Dec  eu^c 00^°" 
multlmuf;'"'-^'"^  conflgnatam  literis  conferuar.     taS 

erenturf^JT-"'?^^^ 
ITinyJ^^^^^^ 

diuinumaZrerne^^^i^    r  ^"^'^  P'"*""''  ^"«^vclinhoc 

veritatrmTS  SSu?r„"^'''"'^^^ 

dos in  via faluf  c/  .        permanare  voluerit  inftituen. 

m  fab  J  s'po"t «fi  d?G^^^^^   «ernam  vitam.».,c.^;,o..  Scribitur 

i^rc  funt  adnS  ad  dlSf f  ?^"''  ^"^  "1°"^^^  "^°""^"^  ^""^«- 
aanai  ad  dwurbandum  lovem  de  cceIo,fic  de  Nembrotho. 

I     .Q^  a  Verum 


ti 


l^i! 


124  COMMENTARIVS  Cap.v. 

VerumV«illiqui  eontendit  cum  fadore  fuo,  Ifi.  expende 
praxin  in  VhttxAone,  Sinnacheribo,  l^abuchadncz^re,  Atiit.cho,  alijfque 
cum  Divinxmaieftatis  ecclefia,  armis&convitijsdirceptantib. 
Qturitw,  quid  fentiendum  de  GamaUclu  confiJio.  Ecquidfuerit 
redumnecne^KfJ^.Redum  quidem  ratione  fcopi,atquefinis, 
«quitatifque  caufac-,  fed  minus  re(9:um,quod  videatur  praecludc- 
re  viam  rcprimendi  infurredtiones,  &  tumultus,  adimere  etiam 
locum  Magiftratibus.ProgrediturGrfW4/i^/  ex  principijs  non  om-» 
nino  malis,  verum  videtur  de  qualitate  caufac  dubitare.  Obferrai, 
Infine.  Salus  noftra  eft  firma,  fixaque,  cum  cam  certo  confilio 
Deus  determinaritj  non  erit  itaqj  typhus,nec  arrogantia,  vt  Pa-j 
piftae  volunt, fi  nos  dc  falute  certos  ctrc  dicamus,  Kcw.  caf.  8.  TSi- 
Trtifffjtcci  &C. 

Verf.40.  Hichabetureffe<aum  Orationis  Gamalielitica,  ncmpc 
qiiidconciiiumfecerit,  &  quid  Apoftoli  pafli^quidqueperege- 
rint.Conelufio.  ConatusdeoccidendisApoft.rcprimitur,nihil- 
ominus  tamen  odium  animis  alunt,quo  impelluntur,  fi  non  oc- 
ciderc,  faltem  verberibus  cacfos  dimittere.  Ohferv.  Hoftium,ade- 
oque  jmpiorum  haec  eft  nota.qui  fe  quadantenus  retardentur,  & 
Divinituscoarccantur,nontamen  rabicm  &  furorem  aduerfus 
Chrifti  fcruos  omnino  deponunt:  vndc  ad  minus  volunt  cos 
autdamm,aut  jgnominiacftigmatefignarcinftarPilati,  qui  in- 
nocentem  bis  Chriftum  pronunciauit,  tamen  flagellatum  volu- 
it.  Non  cft  nouum  Chrifti  fcruos,&  Prophetas  aftligi.  Ifauis  dif- 
fcftus  fcrra  a  Manajfe,\t  rcfcrthiftoria:Z4ffo4n4f;filius  Jehoiadd  ob- 
jutus  lapidibus  opcra  Ud  Rcgis  confcruati  in  vita  lehoiadi.  opc, 
ciim  atrox  AthaUa.  conaretur  Regiam  dclcre  ftirpem.O  ingratum 
Joam  poftca  a  fuis  trucidatum.  Vidc  in  hanc  rcm  i.Vet.  4.  dc  illa 
ignea  cxploratione  ad  finem.  4.  Obfervatio.  Quod  fit  tc  confulfo, 
ipfc  illud  faccrc  diceris,  pramiumquc  rcfcrcs,vt  David,quima- 
«ato  occidit  P^rww.  5.  Ofc/ar.  afflidioncsnon  funt  fignamal«, 
&  iniuftae  caufa,  fed  bonae,  vthic,&f«pe  immittunturaDeopa- 
tre  vtcaftigationcs  ad  rcprimendum  pcccatum,cxcrcendam^ue 
fidcm,  &conformandumnosChrifto,  reducendumque  nos  in 
-yiam,  fi  crrcmus,  pyi/.i  19.  Deniquc  ad  nos  beatificandosIff&.5. 
Beati  funt  quosDcus  caftigat,&c.  MANDATVM.  perniciofum» 
N«  (fcUicet)  loquantur  nomine  1 1  s  Y.  Vbi  non  folum  fcfe  pn* 

uatum 


Cap.V.        IN   APOSTOLOR.  ACTA.  n^ 

uamm  iri  voluntfalute,  fed  &  totum  genus  humanum  t  nam  fl 
non  priedicetur  Chriftus,fideque  apprehcndatur,  nihil  nifi  per- 
ditio.  Obferv.  Nomen  I  e  s  v,  vt  eft  pijs  fuaue,  &  iniabile,  ita  eft 
impijsmaximeexofum,vtdeillisimpuris  fpiritibus  legitur  in 
EuangeIio,dicuntIefu,  Reccdeanobis,  Quprfum  venis  vt  nos 
aflligeres  ante  tempus:  Ita  hi  volunt  lefu  Nomenprofligare,fed 
aliquandovidebunt  eummagnocum  dolore,queni  transfixe- 
iumiZech.12.  Dicentq^  montes  cadite  fuper  nos,  &  occulite  nos 
abira  Agni.  2.  Obferv.  Mandatum  impiorum  ex  diametro  pug- 
nat  cum  mandato  Dci,  vt  Nabuchadnez,aris,  Drf^.^.de  adorando  I- 
dolo,  cui  non  obtempcrauere  tres  illi  pueri  in  fornacem  conie- 
d\,  fed  funt  divinitus  illaefi.  Illudquc  Dar^  Van.  6,  De  non  faci- 
enda  petitionc  ad  jo.  dies  fi  non  Regi,  cui  Daniel  reftitit,  &  ty- 
rannorum  omnium,  quac  contra  Dei  gloriam  promulgantur. 
3 .  Obfervatio.  Dimittuntur.  ergo  piorum  afflidiones  non  funt  fem- 
piternac,  P/4/.125.&  34-  Virgaimproborumnonincubabitper- 
petuo  pijs,  ne  convertantur  ad  impietatem,  fed  Dei  manus  fem- 
pereft  cxtcnt»  in  rcprobos,qui  hic  puniunturpoenaliter,  vtfic 
dicam,  vtpoft  punianturxtcrnalitcr,propterca,quodin  pecca- 
tis  moriuntur,  qui  ctfi  in  attcrnum  vivercnt,  femper  peccarcnt. 
Sed  quid  faciunt  Apoft^  Gaudent.  Obferv.  Ignominia,  &  crux  pro 
Chriftoparitgaudiumfpirituale.  ^^ff.anfunt  inftar  Stoieorum 
quihominescffe  voIuntftWete«5.  He^.  Minime  vero.  Cum  12. 
Ueh.  habeatur  nullam  caftigationem  impraefentiarum  vidcri  af- 
ferre  gaudium.  Apoft.gaudent  (tametfi  non  amiferint  omnem 
fenfum  paflionum,  &  dolorcs )  quoddigni  finthabitipati  pro 
Chrifto  :IdquodDominus  pro  fua  clementia  eorum  peccatis 
debitumconuertcritin  paftioncmpronominc  Chrifti. Ac fi  Rex 
ignofcerct  latroni,  cum^ue  in  acic  conftimeret  ad  defendendu 
imperium:  hinc liquet  dignitatcm  cfle  pati  'cum  Chrifto,  &  pro 
Chrifto,  pracfcrtim  cum  Deus  Pater  nobifcum  patiatur,  1/4.63. 
&  ipfe  Chriftus  A^.^.  Saul  qnid me  perfequeris.?  Col.  i.  24.  Sup- 
plcoqux  deerant,&c.SpiritufqueSandus,  i;Ptfr.4.T4.  Fungun- 
tur  Apoftolifuo  muncre  publicc,privatimque.  Obferv.  Aiflidio- 
nes  non  minuunt  animos  feruorum  Chrifti,fed  augent:  proinde 
nos  Paftorcs  horum  excmplo,  cum  periculis  eximimur,  officio 
nobis  commiffo  dcfungamur  probe,  crucem  patienter  tolere- 

Q  3  mu8, 


•* 


¥' 


>  wl    ^    < 


ij<{  COMMENTARIVS  Cap.VL 

mus,  affcrt  enim  honorcm ,  commodumque,  quai  duo  homincs 
hoc  feculo  maxime  appetunt:  commodum  quidem,  cum  pccca- 

tum  cxtinguat  fenfum,vt  Spiritus  medium,nofque  capiti  reddat 
conformes.  Honorem.  Nam  pollicetur  Chriltus  nos  forc  Regcs,  fl 
patiamur,  conftantcrque  perfeuerando  vincamus,  ^evel.T..  Qui 
viceritdabo  eifedere  in  throno  mecu ,  &  coronam  glorixfpon: 
det.i.p^r.j.  iuftitiat,2.T;»w.4.8.  Vita:,r4^.i.i2  Jdcirco  fcramus  pa- 
tienterquafcunque  huius  vita:  arumnas,  &  memincrimus  nos 
non  poffe  cantare  canticum  Mojr/iJ  &fervori]m  Dei,Ag4iique,niii 
prms  natemus  per  mare  ardcntis  vitri,  Revel  1 5.  Vltima  Ohferva, 
Cap.  Materia  totalis  Euangelij  eft  lefus  Chriiius  crucifixus,  cu- 
jus  cognitio  cft  excellcntinima,  apprehcnfioque  per  fidem  falu- 

tifera.PW.5.Apoftolus  omnia  duxit  cT-xy^ctXdc  prac  hacfciccia,qux 
eft  de  Chrifto.  Itaquc  in  hac  yvayfl  m>axime  proficicndum  ijs, 
quiregnumccelorumvelintingrcdL  ^^ 

rnwT-vtiC  #Ac /1   oi>/u  .vu»3C  A  P  V  T     \' L  % 

.  /1^,,.    i\4^    \^   ra.    /nc*/ioi»    ul  cfif^     ^aClamtfU   m  \^ 

V  O  compreaitur/ 1  Eleaionembiacono- 

rum,id  eft  eorum,qui  curam  pauperum  habe- 

rent.  2.  Accufationcm  aduerfus  Stephanum 

plenumfide,  atquepotetia.  In  clediioncha- 

bes  occafionem,  &  temporis  circumftantiam. 

Verf.i.  Deinde modum  eleaicnis.Occa^o  eft 

I      r    rr  1        yoyyvfffAQ-  murmur  quorundam  Grxcorum 

aduerfus  Hebracos,  quod  viderent  Viduas  fuas  negledum  iri  in 

•  quotidiana  mmiftratione.Hi  Graeci  maiores  habucrc  ludxos 

l   y^^r     gricce  loquentes.  Hebraei  vcr6  ab  Hebero  filio  Sale  in  iinea  Semi. 

jnj^fzu  frAham,  Cen.14,.  ^oczturHehrtus.  MurmurantGrxci  fufpicio- 

—  i-^^^^^r^,  ^.'^'^"^"''^"^'^uotidianaGracarum  Viduarumratio 
'■  ^t  J!^*?"*l7^-        >^f<3"«^ocfuoyoyyt/<r^«  d^  diHra- 

etioni  hums  Ecclcfia;  Primitiua:.  ot/«rv.Ecclefiam  non  cft  inve- 
mre  his  m  terrarum  folis  omnis  maculaei  culp«i^uc  cxpertemrln 
KegnoChriftinoneflcfarfoVaTroAM^^t/hic  tamcn  Graci  Gr«- 
cis:  Hebrai  Hebfxisconfulunt.  VanumeftputareEcclcfiamin 
liocmudoefrefinenaeuo,  vtAnabaptiftkfomniant,plenapur- 
gatio^tq^fandificatio  £cclcii«  refeiuaturOituromundo.  2.  o^ 

[ervM, 


«> 


■^s 


/'    k'tA«'^» 


^ 
^    * 


kUJii 


•' »» 


^  /•»♦ 


■»•* 


r 


Cap.VI.        IN*  APOSTOLOR.  ACTA.  T,.r 

■**/•■  C   '« .ff 

/«;n?4.Peccatum  cui  maxime  obnoxius  eft  Populus^Murmuratio^i-  v^*' 
vide  in  Ifraelitico  qucritante,  8c  toties obmurmurante  in  defer--  ;  I 
tQ  contra  Dominum,ciufq^  fcruum  Uoji[en.  3  .Ot/av.Maxima exi-  *      *!****  ^ ' 
ftithuiuspopuliin  Apoft.  ingratitudohacfuapraxc.  Etenim  in^  ^^***   "*'**- 
dubium  vocant  fidem,atque  authoritatcm  Apoft.  quafi  cxtarent '  *'«" ^ n  t-^ 
iniqui  acrarij  ccclcfiafticidiribitorcs:  vndcpotuitconfequiteter-^*'.  i.-  ^  s,iM 
rimum  malum,  nimirum  ecdefis  fcifTio,  &  laceratio.  Circumif,      .  , 
Tempofis,fcilicet,ccclcfiacrefccnte.  obferv.  Satan  maxime  op- *  "^  ''^  '^  ^" 
pugnat  ecclefiam  dum  eft  in  incremento,&  propagatione,  vidc' 
Zech.  j.Satanam  adftarc  dcxtrac  Ichouaiadrefiftcndum  ei,atque  / 
prxpediendum  Dei  opus  proinde  pro  certo  ftatuendum  non  de- 
fore  hoftes  ccclefiat,  quoad  hic militat, neque  eam  hie pcrfedio- 
nem  confequuturam :  habet  tantum  «ternitatis,  &  perfecaionis 
initia,  quae  fuis  gradibus  complebuntur:Intcrim  accrefcit  Ecdc- 
fiaperEuangclij  pracdicationem.  Quicumqueergovultremo- ' 
rari  progrefllim  Euangelij,ccrte,  quatum  in  fe  eft  gloriam  Chri- 
fti  in  eo  lucentcm  conatur  extinguere,quod  nc  ipfc  Sathan  prx- 
ftiterit,  nifi  ingratitudo,  contemptufquc  gratiac  id  procurct  a  iif- 
ftiilimo  Domiiw)  tantaj  impietatis  vindicc.yt fad^itatum  legimus 
in  Orientalibus  orbis  partibus:  excmplo  hoc  nobisTapiendum, 
ne  idcm  iudicium  accerfamus,  quod  auertatDommus.  z.Obfer. 
Viduarum  piarum  in  diftributionc  habendaratio,vidc  i.T«»ork 
^.lac.i.vlt.verf.  | 

^  Verf  2 .  Habctur modws  proccdendi  ad  clcaionem  &  ordina- 
tionem  Diaconorum.  ApoftoRi^.cogunt  multitudinem  Difci- 
puIorum,qui  nimirum  amplexi  funt  Chriftum,  atque  in  eius  cc- 
clefiam  afciti,&  dicunt  csTc  aft^ov.  Non  eft  aequu  deferamus  Dci 
verbum,&  miniftremusmenfis,id  eft,conviuis,  eifq,-huc  fpeaa- 
tibus  vteft  paupcrum  curl.  Obferva.  Principijs  malisobftandum^ 
atque  abf^inendum  ab  omni  fpecie  mali,  1  .Tfc^y.  Prudctcs  fcrui 
Chrifti  animaduettunt  fundametumdiftraAioniscflepofitum, 
lapientcr  malum  impendens  atq-fubfecuturumanticipant,  pr«- 
ciduntquefummacummodeftia.  z.Obfervatio,  Apoftolorumcft 
Ecclcfiam  convocarc,  in  qua  nihil  agendum  priuata  alicuius 
authoritate.  Volunthi  ApoftoLEcdefiam  deleaum  facerc:con- 
tta  Papa,  qui  abfolutam  poteftatem  quid  libct  agendiin  Eccle- 
tu fibiarrogat»  3. 0&/rrr4. Minifterium yerbi magnifadendum, 

quod, 


<J* 


>.' 


i, 


tJ 


128  COMMENTARIVS  Ca?.VI, 

quod,  vt  tofcim  requirit  hominem  >  ita  in  eo  obeundo  toti  occu- 
paremur,neque  rebus  a  vocationc  noftra  alienis  immifceremux, 
fed  fpartam  hac  fan(ftam,  quam  diuina  ordinatione  na<5li  fumus, 
exornaremus. 

Verfi.Iratres.  In  Chrifto.  Hatc  fratcrnitas  omncsconiun^io- 
nes  muitis  parafangis  fupcrat,qu«  pofita  eft  in  communione  no. 
jftra  cum  Dco  patre  per  Chriftum  mediatorcm  noui  fcederis,cu- 
ius  dignitas  hac  vita  non  percipitur,  veru  in  futura.  Vidcvj.ifl. j, 
Videtc  vosexnumcroveftro.  7.  Viros  hifce  qualitatibus  orna- 
tos.  Obfervd.  Non  permittunt  illis  potcftatem  nominandi,  &  dc- 
ligendi,  quos  voluntfed  defcribunt^dcclarantquc  fuis  notis  cli- 
gendos,  fibique  rcfcruant  ordinandi  poteftatem :  neque  ex  hoc 
numero  dcfignato  putandum  in  Ecdcfia  fempcrretincndum  ef- 
fe  numerum  fcptcnarium ,  fcd  plures  aut  pauciores  delegi  pof- 
funt,  prouteft  e  re  Ecclefix,  qui  funt  vitsc  inculpatat,  boni^jno- 
minisdonif^ue  Spiritusinftrudi,prxcipue  vcrofidclitate.atque 
veritate,fapicntiaquc:vidc  i.TJwof&.j.  eadcm  ineflcnt  magiftra- 
tibus  idoneis  ad  munus  obeundum . 

Verf^.  Frdcipua  materia ,  iri  qua  occupantur  ferui  Chrifti  hic  de- 
fcribitur,videlicet  in  precibus,atq  j  verbi  miniftratione.Admini- 
ftratio  facramentoru,&  difciplinar,tamctfifintpartes  vocationis 
paftoriti«,non.tamcn  xquc  funtefTentialiamembra.PrjEmittun- 
tur  preces,  quia  verbi  prxdicatio  a  prccibus  eft  inchoada,vt  fit  ad 
falute  efhcax  operationc  diuina  omni  credenti:  quiquide  gratia 
poftulat,  quae  yerbocooperatur,I,r(:o6.i.fi  cui  deeft  fapientia,  pe- 
tatapatrcluminum,dabit,fi  non  hxfitauerit  nequcexprobfabir. 
Proinde  vti  nos  aufpicamur  a  prccibus,  vtfuo  fpiritu  adfitnobis 
Dominus,  ita  &  vos,  vt  adaperiat corda  veftra  ad  fufceptionem 
diuinx gratiac :  ctenim  neque  nos  concionando,  neque  vos  au- 
diendo  profcceritis  nifiDominus  fpiritufuooperibenedixerit. 
Vide  i.Cor.5.&p/4/w.i27.  i.Otfm^x.Paftorbonus^&fidelisin 
duobus  hifce  prefertim  fefe  occuparet,  neque  extra  vocationis 
fiiac  cancellos  egrederetur,  quos  Deus  ipfi  circumdedititaq^  me- 
re  ciuiiia  non  funtfunAionis  noftrxj&certe  fi  trutinemus  scqua 
lance  huius  prouinciae  Euangelicac  grauitatem,  nemo  huic  par 
inuenietur,legere  eft  in  ChromcU  Scoticis tempore  Conftantini fecun- 
di  principis  infignis  civiliwr,a  Dams  occifi  Itatytum  fuifre,ne  Sa- 

cerdotes 


Cap.VI.  im  APOSTOLOR.ACTA  n 

cerdotes  CcC^  miniftraret  negotijs  fecularibus,  fed  cur^.  offidif/ 
defungendisjucumberent:  ideminnobisobtineret,  vtiured?' 
vino,  ita  etiam  comitiorum  generalium  confulto  defidaremu  ' 
toti  m  minifterio  obeundo:  hoc  iudicatur  verbo  Wf  o<rxctPrvp;l 
^ev,  quo  mnuitur perfcuerantia  in  hifce  partibus ,  &  hoc  vocat 
Apoftol  2.T/m(;//;.4.  dxcofu^s  x«^  l.^:.^  x^f.ar«v:quodcum 
miferandahac  actate  non  expendunt  hominesambit^fuli  o^ 
cxcati  inanis  glonofs  fumo,  alleaique  qu;eftu  fcdul6,  atauc 

^tTZ^Prr  "^"^'^«^"^  ^"'  "egligunt,  autaieriln! 
tur,  remifquevelifquccontenduntadviliaiitamundana,  im6 
dicam  cum  Apoft.  ^^vSxU  airequenda. 

in  Fr^lvf ^' • ''•  ?^°^«"^"fduo.  I.  Vnitatem,atqueconfenfum 
in  Ecclefia  pnmitiua.  2.0bedientiam.  obferva,  Vnitas  in  Eccle- 
1}ZJ^a7  Pi°^^"^^'5"a  ampliaturChrifti  regnum,  vtdetc- 
cu  Fr.i5'  '•'^""'^'.^•"f  •  ""'^'^'^'  itaquc  ccnfendi  funt, 
ilo  be.r  I^TT"''''"",  ?^"^""f  ''"  ^''''^''  P^^dicantur a  Chri- 
d  V  •„  'f -^-  2.0t/,r,^.  ObtemperatEcclefiapaftorumvo- 
c ,  vtmam  hac  jttate  homines  diuino  verbo  obtemperarentur 
rnl^?''"  ^"diciorumcfrundendorum  prarcideretur ,  verum 
ci  m  denegatur primo  nuntio  locus,  juftitiar  diuin^  congruit,  vt 

Th/^^   r^'?-'"'  ^^^"^^"siilemittendus,  qui  contumaces 

tliguntur.  7.  Diaconinullohabitoperfonarumrefpedu,atque 
ab  his  qui  maxime  a heni  funt  a  ftudijs  partium.otAr.  In  eligen- 

dum  nnU  ii"?''''^'^''^''"?^""^  fequendum.  fyncere  aien- 
dum,nuIladebetc{re^focr^^.>H«'cc,nuIlafuirragiorumprehen- 
Utio  qu^  apud  Rom.fuitdamnabiIis  kd  idoneiviriomnibus 

fi.fi"'  n  ^'^g"*"^i' &  renunciandi.  Primus  eft  Stephanus 
S  . "' n °'''"'"''^  ^'"^  nomini refpondet:  Nam  martyrio 
coronatus  Dominum  fuum  glorificauir.  Ornatur  hifce  titulis, 

Sanaf?'- ^r '";i'?^''  Spiritu^ue  Sanfto,  id  eft,  donis  Spiritus 
bandti,  cuiufmodi  funt  charitas,  prudentia,confcientia  pura,in. 
ri£  Q  *  '^^^"^'^"^^tas:  Non  eft  putandum  fidem  non  eife  Spi- 
lnr«  5''"'^  ,."""''  ^^^  ^""^  ^^  pr^cipuum,  primo  recenfefur 
VWu  '"  • '.^^'^  P''  ^P'"^""^  Sanaum  hicintdle<aa.  Obfervatio. 
era  hommis  commcndatio  eft  a  fide,  religione,vitaque  fanaa. 

j  R  noft 


\'if 


I. 


13©  GOMMENTARIVS  Cap.V, 

non  cft  ab  honoribus  feculaiibus,  potetia  Kumana  Jmbccillijnec 
diuitijs  cito  perituris.Sequitur  Philtfftts  Euangelifta  de  quojiia.g, 
Vroclmu,  l^icAnor,  T/»»o«>quicelcbranlurfcduii  in  leditandisfa- 
cris  ramenaiS>cl!iceUus'ief6cyi>^v:&'Antiech£tiJis^  SetihitlufebM.i. 

Quod  iiic  initium  dederit  £^&x  Nicolaitanm  contra  quam 
Chriflus ,  Afioc.  2.  Iiis  vetbis>  odi  opera  micoUitaiium.  Hic  liJicoUus 
proftituit  vxorem  fuam  ccmmunem>  &  fornicationem  propec- 
cato  non  du^iii.Ohferva.ln  cxtibus  fa^idillimisreperies  hypocri- 
tas.atque  impics  In  familia  Adanii Cainumy inAhrahami lfmaelem,in 
Ifaad  Efanum,  in  Vavidis  Curia  Achitophelem .  In  focictate  Chrijfti  J«- 
dam,  &  in  hoc  (eptenario  numero  Diaconorum>  NicoUum  hypo- 
critam:  Proinde  minime  putandum  hypocritarum,  verorumque 
profeflorum  plcnam  feparationem  fore  ante  illuftrem  illum  fiiij 
Deiaduenium,  quopaieamfecernetatritico,  quodinhorreum 
fuum  coliiget>  paleamqucconijcietinigneminextinguibilcm; 
ajtas  certe  in  quam  nosincidimus,  abundat  hypocritis,  vt  illud 
^poftoIi,2.T/7KOffo.3.  veriiicetur,  multiformam  pietatishabeiu, 
fed  cius  vim  abnegarunt.  i.Etiam,  ad  T/f«w,  Nofle  dicunt  fe 
Deum  fed  fadisnegantquumfintabominandi,  atquc  rebellcs 
&  ad  omnc  opus  bonum  reprobi.addo ,  diligenter  nobis  cfle  at- 

.  y    tcndendij,nelabamur.Etenim,quiftare  vidctur,videatnecadar. 

p        Cecidit  David,  Salomov,  Ix.echias,  Pffrw,  pleriq  j  alij,proindc  preci- 

•»  bus  afliudue  apud  D  e  v  m  in  Chrifto  infiftcmus ,  vt  in  gratis 
ftatu  pcrfiftamus.  Verf  6.  Nominati  ifti  feptem  coram  Apoftolis 
ftatuuntur,quibus  cura  cft  demandata.vt  pauperum  adminiftra- 

I  /  tioni  inuigilent,  ipfifque  in  mentem  reuocetur,  quam  feuere, 
atquc  repentino  perciufi  fint  AnamafhSaffhiraque,cim  interuer- 
tei  unt  aliquid  ex  pretio  agri  venditi. 

Ordinatio.Porr6  ordinantur  ab  Apoft.per  preces,&:  manuum 
impofitionem.  Ohfervatio*  Precesfuntneceffariaiijs,quiinoft- 
cio  conftituuntur,itaqueApoft,iubet  prccari  pro  omnibus,maxi- 
me  vcroproijsquiauthoritate  exoinantur,  i.Timoth.i.  &  ipfc 
Apoftolus  petit,  vtRomani  proipfopxecentur,  26.  ^Ephef6. 
Primitiua  Ecclefia  precari  confueuit  pro  Imperatoribus  impijs; 
puMuit  cnim  hoc  interefle  Ecclcfi^jatquc  Reipub.Quodadim- 
pofitionem  manuum  attinct ,  hic  ritus  fluxit  ab  Hebrjcisjacob 

quo 


I 


CAP.Vr.         m   APOSTOtOR.  ACTA.  i^r 

quo  eft  vftis  in  bencdiaione  concefla  Efhraimo  &  ManaffeyGen  aS 
hacCercmonia  vtebantur  ctiam  Saccrdotes  in  facrificijs,  ad V 
gnificandum  hoftiam  fuiflfeDcoconfecratam.  InEccIcfiapril 
niitma  habebat  dupliccm  vfum.  i.Ordinarium,eum6ueqtia- 

driiplicem.  I.  Vtexcitarenturprecantcsadprecandum  ardenti 
zelo.  2.  Ad  fignificandum  fuiflb  d^ofirju^/joy  eumcui  manus 
crant  impofita:.  5.  AdcertificandumDominimanum  ipfi  aiHi 
turum  mmunere,  fi  fefefidelitcrgefl-erit,  autmanum  vltorem 
miecaurumfiofficiumnonfecerit.  4.  Ad  rcuercntiam  a  populo 
conciliandam.  ^  '^ 

Vfus  vcr6  cxtraordinarius  fuit]  in  dono  Spiritus  Sandi 

conferendo,  Acior.S.17.  Verum  cum  vfus  defierit,  ifta  etiam  Ce 

ritTioniapoteftcefl*are,etiain  Miniftrorii  ordinatione vfiirpari 

vel  minus  vfurpari  valcat.Ncq j  autumandu  donum  Spiritus  nc- 

cefiario.cum  hoc  ritucfl^e  coniunaum.  Paulus  acccpit  ccelitus 

gratiam  pracdicandi  Euangelium  antequam  Anatiias  ci  manus 

impoiuit,  Aa.^.  15:.  Idcirc6Papiftjc  perperam  afl^crunt  per  im- 

pohtionem  manuum  credetibus,atquc  baptizatis  SpiritumSan, 

^um  conferri,quando  dicunt,  Accipite  Spiritum  Sandum,  qua- 

iineccflario  gratiaSpirituscum  hacCerimonia  coh«reret:ad- 

duntpriEterearafiiram,vn(aionem,  &  cruccm,  bominum  com- 

menta^  Quando  Apoftoli  hic  precantur  pro  donis  tribuendis 

Julce  Diaconis  fatis  indicant  dona  Spiritus  non  neceflario  con- 

iJngi  cum  hac  formula  impofitionis  manuum. 

J^^f^fr.  Euema.  i.  Verbum  crcfcebat  inEccIcfia,  &Euan- 
geli)femenlatius  fpargcbatur.  2.  Numerus  difcipulorummul- 
tipDcaoatur.  3  Sacerdotcs  obediuntfidei,quodcerte  cftmaximLi. 
v.ru^''^^^'  ,^^.^'"'"  ^"«  propagatur  C  h  r  i  s  t  i  regnum  eft 
^erbum.  lolle.taquepradicationcm  verbi,  necefl-e  eft  procrcf- 
iiim.atqueincrcmentumEcclcfiae  aboleri,  Vroverh.io.  Vbi  vifio 

fanSLr'.  jfpT"-"'  '''f'  ""^'T  ^^ '^'  ^ratia,  iufticia,  atquc 
r  Nm  %    ^'^"^^^^"!^ •  ^^"'•co  vcrbum  Dei maximi  faciendum. 

CTh^Inr''^'-^^'!;  '''''1'^^'f^*''*'"^^  «'«"^  Domini 

caciit.  sporreclu,adattrahendum  popuIumChrifto,  fccptrumq; 
^^gm.qoo reguntur, atq^ defenduntur ad  vitam  ordinati  Quare 

frnT"^'   ^*-'"  ''^'-'''"' ''^  ^"»5  inftrumcntis  ad ecclefi^ ini^itu! 
wuiua  tame,  quo  magis  pieraitur,eo  magis  inftar  Valm^  aflbrgit, 

R  2  vt 


! 


'.!  f 


13* 


COMMENTARIVS 


Cap.VL 

vt  expendere  eft  in  populo  Dei in  ^gipto  opprcflb.  ^.Obferr^to 
De  niillorum  falute  eft  defperandum:  etenim  poteft  Dcus.atque 
fecitinlignesccciefiae  hoftes  ad  fidem  Chriftianamconverfosj 
firenuos  eiufdem  non  modo  profeflbrcs,  fed  propugnatores,  vi- 
dein  Sacerdotibusiftis,inPaulo,in  Nicodemo,  &  lofepho  ex 
Arimathaja. 

VerfS.  Perfecutio  intendituraduerlus  Stephanum.  Vbihabes 
perfonam  patientem  Stephanum:  deindeAaorcsquifuntduum 
gcncrum.  i.  MotoresinSynagogalibertinorum.  i.adduaiad 
hoc  facinus,fcilicet,populus,Scniores,  Scribac.  B.Verf  Defcribi- 
turperfona  patiens  a  nominequod  eft  Stephanus,id  eft,corona: 
&  ccrte  refpondetnomini :  nam  martyrio  coronatus,  vt  fiddis 
teftis  lefuChrifti  perfeae  coronandus  corona  vitx,atquc  glorisc 
in  ccelis  cum  capite  Chrifto,  pro  quo  6ft  paflfus.  Obferv.  cxemplo 
Stephani  TCfUTCfxuftv^Q^  aliorumque  confeflioni  nominisChri- 
ftiani  conftanter  adhacreamus,&;  militcmus  fideliter  bonam  mi- 
litiamcum  Apoft.i.T/wof/j.^.certoftatuentesnobis  eflTerepofi- 
tam  Corona  illam  juftitia:,omnibufqj  i js,  qui  expeaat  illuftrcm 
illum  aduentu  filij  Dei,nofque  afleflujros  tabulx  oomini.vt  pro- 
mittit  DifciD.I«<r.2  2.  2.  A  qualitatibus,plenus  fuitfide,  atq-  po- 
tentia,quodnoneftitaaccipiendum,acfi  fides  Stephani  fuerit 
perfeaa,itavteinihiIpoflitaddi,  fed  iuxta  Scriptur^  phrafin, 
fuitbonafidcimenfurapra^ditus,  i.Qy.  13.  ex  parte  cocnofci- 
mus,&  vt bene  inquit ille,  peifeaiflimi hominis  fumma fapien- 
tiaeftproficere.  Perfidemintelligenon  folum  cognitioneDei 
Patns  m  Chrifto,  fed  fiduciam,  atque  apprehenfionem  divinx 
mifericordiar,  cum  zelo  glorix  Dei.  per  ^nudf^iv  potentiam  ii- 
lam  Euangelij  efficacem,  &  aVoJ^«|;v  Spirtus  verbo  falutisco- 
lunaam,  facultatemquc  edendi  miracula.  Ot/av. Vera  hominis 
Iau^S&  commendatio  apud  Deum  in  fide,atque  religione,eft 
pofita.  Vcie  laudatur  D4r/^,cum  celei^ratur  hrmo  iuxca  corDei; 
&Natbaml  Ifraellta,  m  quo  non  eft  do^us-  &  L^dia  fidelisilt?.  t6, 
iJlique  omncs  qui  percenfentur, Hft.  T I.  longe  aliter vulgus  fen- 
titdelaudandis.  Laudatenim  adiviriijs,  honoribu  e  vanidif, 
corporisviribusdefcauris:  at  fides  \\cww,m  veieDeo  ccm- 
mendat.finequa  aWcv  Deophc^re,iJ.t.ii.  &  quicquida 
nobisfitextrafidem,fitpeccatum. 

Obferr^» 


Cap.VI.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.       '135 

2.0t/^rr4.  Verafides  eft  efficax  ad  producendum  vel  opera 

ordinaria  fruaus  (videlicet)  &  elFeaa  obedicntix,  vt  Abrahamij 

D4vi</«,  aliorum^ue  :  velextraordinaria,  vthicmiracula  in  fide 

edita  a  Stephano  inancmhabentfidem,  quxoperatione  non  eft 

efficax,  G^/,^.  1/4.2.  5.  Aaiones  Stephani  in  pr^ftandis  mira- 

culis  ad  confirmationem  veritatis,  ctfi  veritas  per  fe  fatis  fulcia^ 

tur,  ratione  tamen  incrcdulipopuli  edita  funt  miracula.  3.  Ob- 

ferv.  Donorum  incrementum  accipiunt,  qui  conce/fis  prioribus 

bcne,  &  fideliter  vtuntur:  expende  in  Stephano,quiDiaconatus 

munere  ofliiciose  funaus.NuncEuangelij  evaditlingularisprx- 

co,  inftruiturquemiraculorumdonis,vnde  Chriftidiaum  ve- 

rificatur;  Habenti  dabitur,id  eft,  bene  vtenti  ampliusdabitur: 

fed  non  habcnti,jd  eft,  non  rcae  vtenti.etiam  auferetur  ab  eo,id 

quod  hibct,  Math.2^.  Etdiciturfcruofideliqui  talcnto  fruauo- 

se  eft  vfus,  quia  fidelis  fuifti in  parvo,  in  maiora  te  conftituam: 

Idem  dicit  Apoft.i.Tiwor/;.^ .  Qui  bene  miniftrarunt,gradum  Ci- 

bibonum  acquirunt,  muitamquelibcrtatem,qu£e  eftperfideni 

in  ChriftoIcfu:Studeamus  itaquefideliter,  feduloque  vti  do- 

nis  Divinitus  conceflis,vtDeus  in  nobis  eadem  adaugeat,  coro- 

netq-.  4.  Ot/irv.  Miraculisinftruaafuitprimitiua  Ecclefia.qui- 

busimpeUercturpopuliadEuangeliumampleaendum,&Mef- 

fiam,ideftChriftumagnofcendum.Iamver6cufanguineChri- 

fti  confirmata  fit  Euangclij  vcritas,  S>c  lux  illa  clarius,  quam  eo 

temporeradiosdifi^uderit,  non  neceffeeft  huiufmodi  miracula 

edi:  8>cmquh  AugufiinuSi  noluit  Dcuscontinuo  in  Ecclefia  mira- 

culadurare,  neanimushumanusfemperquxreretvifibilia,  atqj 

miraculorum  afliduitate  frigefcerer,  quorum  nouitatc  flagrauit ; 

Verum  Euangelij  vnum  cft  fingulare  miraculum,nimirum  ho- 

minisinpcccatis  mortui  vivificatio,  &  ad  fidem  Chrifti  con- 

uerfio. 

Verf.^.  Habetur  forma  procefTus  contra  Stephanum,vbi  i." 
occurruntmotoreshisverbisexorti  funt  quidam  exSynagoga 
Libcrtinorum,quividenturRomani,  nomenquca  libertis  for- 
titi,  quiquondam  ferui,  nunc  rfianumifli,&  in  aliquem  dignira- 
tatisgradumeveai,hisadiunaifuntC^«*/,i4/(?Ar4W</r/wex  C//;-  /^^•A^jr'*'  ^V^  j 
cia^Sc  Afia diCputintQscum  Stephano.  Ot/^m  Erantcollegialr-,';^''^'  i.-    *^**'> -rl 

/^nnfti-iZrt>c   <»V  V-jriic  nirinn JKllc  -    .  .  '  ^****!! 


-'  -  l^^i .  LU.+.  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  Cap.VI. 


'^  «i-  ci 


li! 


I 


f  i.a.  ;>.  vt  Yidcmus  ex  varijs  locis  a^  Academias  ventitare  ad  Philofo- 
p.hiam  addirceiidam:Atq,-  hi  Stephano  ftaiit  aduerfarij,&euan- 
gehcx  veritati,  qujc  ex  omniumhominum  ordinc,ftatuque  fuos 
habetinimicos.Quars  Acadcmiaruprimarijsfcdul6&  oiligeter 
attendendum,  vt  ipforum  ciir«  comiflj  in  fide  fynccre  iuftituan- 

tur.ConfueruntefleincolIcgijsnonuiliveritatisoppugnatores, 
hoftefq- feruoru  Chrifti,^c7.ir.i8.  ilrteerant  Epicurei,&  Stoi! 
ci,qui  cum  Paulo  coflidabantur.  cnrej^juoXoyov  eum  appellantes 
&  annunciatorem  preregrinoru  Deorum,quia  lefum  &  refurre- 
<aionem  annutiabat  cis:  proindc  faciU  eft  hicpcrfpicereinfenil- 
ores  euangelio  hofies  no  efle,quaqui-fautorcs  eflTent^feq;  dodos 
&  eruditos  autumnant,vt  funt  Papifta^,  &  lefuitic,  qui  fubtili,  & 
fpinofa  diflerendi  ratione  ipfam  veritatem  labefadarc  conatur. 
Verum  iuftiflimo  Dei  iudicio  myftcriiim  falutis  per folum  Chri- 
ftum  partac,&  applicatac  eft  ijs  abfcondStum,  cum  in  fuperborum 
corda  non  introeatfapicntia. 

Verfio.  Tamcifl  hi  fubtiliter flnt  altcrcatij veritatl,  fpiritui^j 
perqucm  Stephanus  eft  locutus,nequiberantrefiftcre  Ot/rr.Ma- 
gna  eft  vcntatis  vis,quar  no  po/Iit  opprimi  pcrSatana:cniilTario$ 
inCimftj  rcruis,quibijs  faaacft  promiiHo  impleta  atque  femper 
implenda,Ittf.22.  Dabo  vobis  os,&  fapientiam,cui  non  pofl^enc 
rehftere  omnes,qui  aducrfabuntur  vobis.  Er|o,Sapicntia:Dci  .x- 
tcrnac  Chrifto,&  per  eius fpiritu crcata  in  nobis ,  quis audct cb- 
liftere.  Ipfc  impuius  fpiritus  Satan  in  hoc  operam  collocabit  in- 
ancm.Itaquenoeftquod  timeamusrationemhumanam,neqii« 
lnpientiamcarnis,&mundiquainihilaliudeft.quammcraftui- 
tit)a,  &inimicitiaaducrfusDcum,l?ow.8.  i.Or.i. 

Verf.ii.  Subicdio  falforum  teftium.O^/a.Impioru  maiitia  non 
ccflat:  quando rationes  deficiunt,  ad  tWos teftes  confugiunt,  vc 
falfis  teftib.  id  cofequatur,  quod  nulla  Icgitima  ratione  potuere: 
neque  defunttalfarij,qui  vel  primio,  vM pollicitationibns,;ilie- 
<aifalfumaccomodentteftimcnium,inquictes  feaudiuifl[eSre- 
p.ianum  loquentem  verba  blafphema  contra  Moyfen  &  Detm.  \hi 
Obfcrra,qm  contradicit  Afo;jj,etiam  contradicit  Deo,nam  non  fe- 
paran'Lur,-Quiq;Domini  fcruos  afpcrnaiur,  ctiam  ipfum  Domi- 
Kum,AirfMo.40.&  contra;  Quiiecipitiideiem  feruum,&  Domi- 
.fmmiecLpit,iai<^.i^.i3./fl.io.,  , 


f^^-*"» 


f»^  •! 


I  i 


cap.vi.      in  apostolor.  acta;         »3*. 

rfr/.i  2.Cocitatio  populi  feditiofa  vtfuit  Bemetrij.cap.i^.Ohfer. 
Couiuetudo  cft  malorii  turbam  tumultuante  conGitare,cuiceric 

non  elladnitedum,vtcunqjputcntfeditiofijci]mbreui'momen- 
to  huc,illucque  impellatur,vt  animaducrtcrc  eft  in  omni  a:tate? 
Nominatim  in  praxe  illa  erga  chriftu:  cui  populus  vno  die  dixit 
ofam:iJli  DrfW^/^pallijs  etia  ftratis  vt  Regem  afello  infidente  ex- 
ceperut,  fcd  paulo  poft  dixit  Crucifige.ltz. de  Paulolegerc  eft,.4/if. 
i^.quem  Ljfirenfes  vt  oeum  volebantadorare,  fed  ftatim  poft  ab 
Aritiochia  venientes  eum  lapidibusobruere.  Sic  G4/4r/fibiocuios 
eiuerc  \  oiebant  in  primo  eius  aduentu,  fed  ex  quo  veritate iplis 
c!{  ;locutus,euafithoftis.addo  manusinijciunt,afferunt^;ad  co- 
cil  um.Impij  in  impietate atroci  progrediutur, donec  quod  fuit 
in  intctione  primum  cxequatur:exemplis  omnia  tepora  fcatent, 
r^/ig.Producunturfalfarij:  dicuntq- hic  non  ceflTatblafphe- 
ma  loqui  contra  hunclocum  facrum  &legem.Pcruertuntdi<aa 
Stephani,  vtludaii  verbaChrifti,Io.2.  ip.Cumdixit,Dcftiuite 
templum  hoc,&tcrtio.dic  eripm  illud,  Chriftus  dc  fuo  corporc, 
Illi  vcro  putaruntcum  locutu  de  tcmplo  lerofoljmitano m:itexii\i: 
hifcc  papiftie  non  funtabfimiles,  qui  varios  Icriptur»  loccs  pcr- 
vertunt:vtioptime  cognitumeftpcrcosquoscdidcruntlibros: 
praxim^j  quotidiana  in  fuperftitiofoillocultuabijsexcogita- 
to,atque  yfurpato.  Ohferv.  Hypocrit«  extcrnam  laruam  maximc 
obferuat  in  rcligione,totiq-  in  cxternis  occupantur,qu«  animos 
avocant  a  vcra,  altaq-  Divini  Numinis  cctcmplationc.  Idem  c- 
venitJmwwjquodhicobieaum  Stephano,nimirum  quodadv 
uerfus  fandam  Civitatem,&  Templum  prophctarit.Stephanu.-; 
vero  nihil  contra  Legem.  fed  intelicxit  Cercmonias  legalcs  ad 
prxfentiam  folis  juftitiae  Chrifti  filij  Dei  evanuifle,  &  Moralem, 
quoad  maledi(aionem,tcrror6,  &  coaaionem  efl[e  abolitam,ve- 
xiim  permanere  crcdentibus  gratitudinis  teftimonium,  atque  o- 
bedientiacreguIam,adquani2^ionesvit«  no^rx  fint  exigen- 
«lac.TempIumetiammatcriale  fic  confiderandum  vt  ipfi  reli- 
gio  fuperftitiosc  non  IItafcribenda,nequc  coardanda:  fediam 
Chnfto  exhibito,  atque  crucifixo  licerc  fidelibus  vbiqjlocorum 
inipiritu,&  vcritate  Deumcolerc,!*».^.  Chriftiq;  corpustepium 
elIc,mquo  plenitudoDcitatiso-c-juitT/xaj  abitat,noftra^;  fide- 
iium  coipora  vbicun^ue  fueiimus;  cfle  Spiritus  Sandi  Templa. 

F*r/.J4. 


1 


-j: 


A 


r/«/»>4fc 


iii 


.! 


il6\         COMMEKTARJIVS  Cak  Vlr 

Mi  ^f-^^^t  Contcmptim  loquuntur  dc  Icfu.  Quare  futurum  vtin* 
illuariiUoaduentuadiudiciumfeucrum  iudicem  experiantur 
licut  &  lUi,  qui  lefum  transfixerunt,  videbunt,  fed  cum  tcrrore 
niaxime  clamaturi:  cadite  montes  in  nos,  &  ab  ira  agni  abfcon- 

rfr/:i5.VideruntfaciemStephani,quafifaciemAneeli  Sin 
gularis  ergo,  atquceximiafuitfpecies  vuItusStephani .  vnde 
indicatur  confcienti^  puritas^cauftqi  bonitas:  &  Dominus  eius 
vultumcondecorauit,  vtintuituftatim  ipfo  animos  lud^orum 
perceUeret.  Oi/.rr4.  Conemur  retincre  fidem,  bonam6uecon. 
fcientiam.  ConfcientiaStephani,  bonitafquecauf^itacumfu- 
Itentat,  vt  omnes  machmationes ,  atq.  interminationes  hoftium 
non  valeantpium  animum  proiiernere.Vide  hiftoriam  de  Colom 
Gcm^mr. ,  proptcr  conftantem  fidei  Apoftolic^  confeffionem 
combufto,qui  cum  ad  fc  judiccm  vocad  julliiret,adeiret6.,  dixif 
apponemanumcordi.  fecit,tunc  inqiiitOtavtrumcortuum 
an  meum magis  palpitat.  Proinde  coi^folationis eft  plenum  bo- 
namhabereconfcientiamquocum^ue  inftatuverfemur :  cuius 
m  nobis  puritatem  adaugeatDominiis  in  munere  noftroob- 
cundoperChriftum.  ' 


C  A  P  V  T    y  I  I. 

R  o  P  o  N I T  Stephanus  hoc  fermoneoften: 
dercDEVM  non  delcdari  Tempio  materia- 
li,nequeexternisritibus  Mofaicu.  Partes  ca- 
pitis  funt  trcs  i .  Eft  occafio  orationis  Stepha- 
ni,  Verf  1.2.  Ipfa  concio,in  qua  probat  Abraba- 
tM,Uoj>fu,  Patrum,Dei  denique  ipilus  tcftimo- 
aftrm/»-«4  1  .*"°»"^^g3on«m,cuItum4ue  diiiinum  non  efre 
obcd^fnnf  ?\  °'"'  "tibuf^ue.  pr^fertim  ciim  Ahuhm  fidc,  6: 
rt t  Sl  '^"^,"'  Tabcrnacuium  ritus,&  Tcmplum  cxtitc 
n  eSin^JM^      V""^"*"^  ^^°^  '^  pra^cipuum  in  hiVloria  ^ W^ 

Dhd^!?'T"^°*^'  ^'^^'''  Wific^fdixit.-numhJit/habcm, 
wiitm  Is  $VM  J^4ft^w««hunclocijimfacriimdirueuniiti,6c 

I  abroga- 


L**t^ 


non  dc  qualiutt'fl^7n;;rfi""  «•''P^\""l'*  ^«"i^« ^ado,  fcd^^  i^^s^.^  Ca^. 
«uii  uc  quaaratc  taai,  quafue  ration^s  habcat  pro  fe  StCDhanu^  Ca   r:    (^ 

vere  luxta  fcripturas  afferimus  qu«mnt,non  «onm,»,,  „..\...  ^**"'^^.  ^. 


Conc.l.o,  quod  non  i„  praxi«,  dllcunt  aduerfarii.^l^^Vv*^-^?.!':': 
St^T^LZf"  ^"Pu"""'  «"tionem  omni  adufefeil.efe>-  '<  T«^. 
n/nJl    i-   "^'"""^' "« compellat ad  attentionem  conci-*.-.»(:  Vi^^J 
l.andam:vb,obferva  fummammodeftiamatquehumilitat""„'/  /  ^/ 

St  Phano,  fummam^ue  tranquillitatem  pur«  conrcie.^tS  a.^^  ^ '^  't  /^' 
mumque  co„hrmatumdivinapotenti5.&eratii  ad  verUaJem^'-''''''*  /*"" 

cummisgenteftoriundus.Atqueharcconfuetudoapud  Iudx.2,../  I  w., 
os obt,nu.t,  vtfef.fratr.s mutu? falutarem. ,.  Pai^s^^ob  d,"gni      '    ''^  t  ^^ 
atem  .„  quaerintconft.tuti;  fedhoc  i„fti.wo  maxime.  vt  fpL 

U.U  Te™n!"''f™'r.P""'°^P"'«-<i"'D«""' 'yncerico^Se! 
nm-n J  TP  '  ^«g»»'4"e  cultu,  cui  tam  ftriai  adhirent,  anti- 
quiores.  Ac  pro.nde  aliud  .(T.  ponendum  ver«  religion  s  fun 

tis-eten  ™^  -     r"°*';*P.'''^''"''""  ^"""°  '"«conftitu- 
It;  t   u7-    ™  «rV''"'"""  ""»"'  honor  deferendus  i^s 

contra  Anabapttftas,  qu,  nuUum  efle  volunt  Manlftfatum-  e»  eA 
quod  ,„  Chrim  Ecclelia  nullu,  hafaendu.  fit«ffonammXt 

«raoitim  Deus  glori«.  Porr6  appcilatuTf^cu»  gloria.  i.qula  H 


*■•■>. 


II 


igS  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  Cap.VH. 

fc  eft cfTentialiter  gloriofus.  2.  quiafilij  perfona  cafubftaiitialis 
comrriunicauit  dTrAvyAffiA.a. 4 ^olrii.T.Heb.  2.  omneCc^ue  creatu- 
rasgloriacoliuftrauir,I/ki  6.  Veriimmaxime  cerniturDeiglo- 
•ria  in  Ecclcfia,iuxta  illudj  gloriofa  dicuntur de  tc  Civitas  D  e  i, 
•  P/i{/.87.vtcunquecontemptuihabcatur,Sion  tamcn  eft  mundi 
gloria, cuipaterglorix,  i.Effr^/.impertitgloriam  infiliopatcr- 
nx  glorix  fplendore,  quae  per  regeneiJationcm  pcr  gradus  tranf- 
fertur  a  glori^  in  gloriam,  i.Cor.j.  donectandcm  pcrfcda  in  in- 
niitu  facici  gloriofi  Dei  pcrfruatur.  Vult  Stephanus  hunc  vcium 
'  Dcum,.i  Dijsgcntium,nditijsfccem(;re,qui  oculos  habcre  di- 
cunturjP/d/.ii<f.&  non  vident,aures,&non  audiunt,os  Scnolo- 
quuntur.  Qujfquis  itaquc  cadcm  colitl,fitijs fimilis.  2.  Qu^em.  A- 
buhawum  inier  Idololatras comorantdm,vt  clare  conftat  24  ,lof. 
6craibituY»hEpiphAfmlib.comuh£refeia  vt  ille  acccpit  ab  alijs, 
Thare  Abrdhami  patrcm  curalTc  cx  luto  primum  jmagincs  confici* 
cndas.  Nunc  vocatur  Abrahamus  iChm  nihil  talc  cogitat,-  Proindc 
vocatio  noftra  Vt  eft  grauita,  ita  n5  cft  merito  naturali,  aut  a6ti- 
onum  noftrarum  dignitate  procurata:  Sed  Deus,  qui  elegitnos 
advitamantctcmpora,  in  temporeexmifericordia,  ad  fe  vocac 
&  filium  fuum  ,  donando  nobis  fidem,  qua;  nos  primum  Chri- 
i^o,  deniqu^  Chriftimeritisatque  obedientia  vnitDeoPatri. 
3.  Ynd^.cx.Mefopotatniajyt  Chaldaam^  Bab^lonem  comTple£tiim. 
Obfervatto.  Nonfumusitaalligatiloco,  vtperpctuo  ibidemno- 
bis  manendum  putemus .  Sumus  enim  his  in  terrarum  folis 
peregrini,  quibus  ne  permanentcni  quidem  Civitatem  habe- 
mu?.  Qu;areincceleftem  patriam  afpiremus,  vbi  xterna  vita,, 
gloria^ue  immortalis  nobis  eft  rcpofita. 

Verfu  ^.■&4'  Qnomodo.  per  Vifionem,  &:  Vocem  vocan* 
tem.  obfervatio.  Mcdium,quonos  vocatDominus,  eft  verbum, 
cui  crederenosoportct:  Divinacque  voci  alaciiter  obfecunda- 
re,  vrcunqu6  diffitultatem  maximam  referrc  videatur.  Non  de- 
fignat  Dominusncmiiiaiim  tcrram  quam  pbliicctur,  vt  fidem 
Abrahami  ci^-pldtot,  veqnq  difcamus,  nos;:Vt  reHriqwat  fufpen* 
fos,  tamen  quicqukl  dixerit  perft<5tum  irr.'  Qija  fpc  feiFulcipro- 
pterD  E  V  MjVeldulciilimaileCerendafunr.  Addo.  Priufquara 
ingredi  polfwmus  Rcsiium  §rati-c  hicjfiloriac^iie  poft,neccfte  eft 


91 


d 


>Cr:i;:i.l!.'j'']f. 


.t  i;  lomnji:: 


Cat.vil      in  apostolor.acta:       ,^^ 

omnibus  carni  noftrariucundiflimis  valediccrc. 

Vgrf.4.  Habctur  Obedientia  fidei  Abrahami  eifeaum-  ete- 
nimparetD  1  o  vocanti:  EgrediturtcrraC/;4/^^pr«w,&  iiabi- 
.    tat,primumC/;4rr4«f,quodeit  oppidum  in  mcdio  Mefofotamia 
inKi  Tysum&EuphratetHiMcunfiuerliHitii  videatur  Arabia  attri- 
bucre.  O^/rmfw.Maximacftfidci  vis,ficxpendas.  Primdm  A- 
brahamuspatriamreJinquit,cognatos,  Im6  domum  Patris  vi 
hdejproficifcitnrinignotamterram,cuius  Incola:  funt  potcn- 
tcs  Crf»4»//,niquanclatumqiiidcmpedemaccipit,cxquo  ibi- 
dem  paululum  eft  commoratus,  famc  cogitur  in  ifigiptum  mi- 
irarejdeinde  vbircdijt,  lisoritiurinterPaftorescius  atqucLo- 
tij  BclJum  m  ipfum  moucturaRcgibus  OricntisjVxor  Satanu- 
netfterilis,  jpfc^uc  cxiftit  porvecaae ictatis,  cfficaciatamcn  fidei 
omniaharcfupjrat.Domini^uifolo  verbo  nixus  obtcmperat- 
Fidcs  erg6  apte  vocatur  ab  Apoftolo,  H<rt.  u.  M^^nsW u^ 
^^^^v>^«i  M»  ^MTfOfMivm:  &c  ab  Joan.cap. i .  5.  Hxc  eft  viaoria  vc- 
ltra,hdesveftra,quxvincitmundum.  Quar«  petamus  a  Patrc 
luminum,  fidem  in  nobis  augeri :  In  qua  vt  falutem  confequa- 
niur,nobiseftperfeverandum.  2.  Obfervati$.  Inhxc  verbapoft 
1  atris  mortem  tranftulic  eum  D  e  v  s  in  terram  hanc.  Ad  ccele- 
Itempatriamfuntccrtigradus.  Primi  Abraham  in  Charranem, 
deindeinO»4nrf4wvenit.  Spiritualis  noftraregeneratio,  vitjc- 
que  Chriftianxinftauratiocertisgradibusperhcitur:  proindc 
pergamus  in  fide,  &  confcientia  bona,viam6Lie illam  ardam  te- 
neamus,quxnosin  ccelumducit. 

Verf<^.  Sed  non  dedic  ei  poffefilonem,  nc  Tantillum  qui- 

riem,  vt  pollit  pcdem  figere.  Promifilo  proprie  fpcftabat  ad  A- 

brahamum  :  Tametfi  pofteritas  eius  Seminis  vocata  nominfi 

phrafe  Hebraica  eam  pofl-ederit.  Eft  autem  Synechdoche. 

Obfervatto.    Qtianquam   Dominus  promiffionum  fuarum 

^?,?^  f""^"^""'-/".^"""'  P^or^g-^f'  tamen  conventis  ftabir. 
catl  mi^cricordia:  in  ^Uo  ,  fiuc  juftiti»  propter  pec- 

;n.^^'^^'.^^T*^"  ^ctfoixoy  inquilinumGmp^ft.if.Detcntio, 
F.^I^^^A^^^^^^PP'^^'^''"  ^S^P^*'  hicfignificatur.  Obfervatio. 
tcciciu  D  E  I  cum  extitcrit  in  iEgipto,  fequitur alibi,  quam  in 

^mM        .^  *  Tcmplo 


/•^ 


'.  f  ■ 


•  I 


Ifli 


\i: 


1-* 


iJ 


740  GGMMENTARIVS  €ap.VII. 

Templo  leufdjmitano  vcre  Deum  ctfreciiltum.  2.  Ohferv  Cum 

hic  iimus-sfetfoixo»,  abefentefque  a  patril:  Itavocat  feDauid 

pfal. 3 5>.  Pcregrinor  (inquit)  vt  Patres  mei:  &  Pfal,  1 19.  appellat 

Domum  peregrinationis  fua  qu«renda  nobis  cceleftis  patria,  & 

civitas,qu3c  habetfundametum  cuius  extrudoreft  Deus.  3.  ob- 

ferv.  Incarccrationis  fors  non  eft  alicna  ab  Ecclefia,  duriorif^e 

tradationis  conditio,vt  hic  cft  videre,atque  in  Prophetis,Apo- 

ftolis,  Srephano,  alijf^ue  Sandis  Chrifti  feuiis.  Veriim  ad  con- 

foJationcm  noftram  oppreflio  Eccleftac  non  eft  fempiterna,  400. 

annosinjEgipto,  Anniquadringenti  numeranturab  initioey- 

ortifeminis  Abrahami,  id  eft,  a nato  Jfaaco quadringenti  autem  & 

triginta  anni,  qui  narrantur  a  Paulo, G^Z  j.i/.ab  eo  tempore.quo 

Abraham  yna  cum  patre  exiuit  Vre  Chaldmum.  70.  in  Babjlcne,  fed 

tandem  liberatus  cum  ^giftiorum  &  Babyloniorum  excidio,  &  in  re 

fpirituali,  atque  ad  faiutem  fpedante.Tametft  a  peccato  prema- 

mur,  Diabolo  vexemur,  &  mundo  tentemur,  Deus  omnibus 

hifcc  finem  dabit,exantlatifque  omnibus  tentationibus  nos  ple- 

ne,  perfcae^uc  eximct,  falvofque  coliocabitin  ccelefti  Patria. 

Verfy,  ludicium  Dei,  &  vindida  aduerfus  pcpuli  fui  oppref- 
fores  jEgiptios,Df«f.32.  vbi obfeiva  vltionem  ad  Deum  vindi- 
cem  fpeaare:  Atque  Ecclefijc  perfecutores  minjme  cmnium  c- 
uafurosjfed  Dominum  aliquado  grauem  &  formidabilem  vlto- 
rem  experturos.  Poteshuiuspraxin  animadvertere  in  PJ!;4r</owf, 
Sinnaeheribo,  Antiocho,  Hercde,  Maobitis,  &  AmmonitU  aduerfus  lehofa- 
fhatum,  i.Cron.  20.  &in  decemillisperfecutoribus  truculentifli- 
mus  poft  Chriftum  paffum,  ad  ConRantiniMagni  tcmpora.  Ac  pri- 
mum  in  Nerone,c\ui  vrbis  Romanac  a  fe  incenfx  caufam  menda- 
ciflime  in  Chriftianos  reiecerat,  fed  pcenas  dedit  inCgncs :  ete- 
nim pefte proftrata iacuerunt  3  oooo.Excrcitus  eius  BritanniA 
MusyPioyinciz  ArmenU  ab  co  defeeerunt,  Senatores  in  cum 
infurrexcrunt,  Ipfedeniqueftbi  mortem  confciuit.  2.  In  Domi- 
iiane^z  fuis  trucidatis.  3.  In  rraiatiOi  hydrope  extindo.^.In  Seyero, 
Eboracijn  Angliamortuo.  5.  Mrfyif«mo,cumfilioinfruftacon- 
cifo.  C.lkiio  in  ionginqua  regione  dfeflmao.  7.  Valeriano,  quein 
cumfupcrafret  Za^or,  Terfuui,  ftapidum  viceeovfus  dumin  e- 
quummfijiretjcuir^/mrfwfenio  fcre  confe<ao  cutem  detraxit. 
In  Jm/Mwa  fuisoccifo.  InD/WffMopomniumatrociftimo,quo 


Cap.VII.       in  apostolgr.acta. 


-4 


141 


imperante  mcnfc  vno  (vthiftoriapethibet)Chriftianoru  17000. 
interfeda  funt:  qui  ciim  audiffet  Maxentium  interfcdum  ab  exer- 
citu  Conjlantini  Magni,  fub  quo  refpirare  ccepit  Eccielia  defpera- 
bundus,libi  manu  attulit.In  luliano  denique  in  hapate  Ixthalitcr 
vulnerato,qui  emanantem  fanguineaccipiens  vola,proijcicnfqj 
verfusccelum  clamauit,  Vidiii  tandemCaliUe:  &certevincetin 
omni  confliftu  quem  habet  in  membris  cumSatanajreliquifque 
hoftibusLeoilledetribu  Jttrfrf.  Prcterea  nonne  male  pcrierunt 
in  Gallia  nefandiE  cxdis  fandorum  patratores,&  authores  ftragis 
tam  horrendae.  Guifius  iugulatusaRegijsferuisjOro/wjRexom- 
ni  meatu  corporis  emanante  cruore  extindus.  Rex 

ca:dis'G«j^<««<«  AuthoraFrancifcano  transfixus,  Quarc  conclu- 
dendumcertum  fupplicium  manerecos,  qui  Ecciefiam  Chrifti 
af!iigunt,&  perfequuntur.  Jnhac rerba  ifft  exibunt  &  feruient  mihi 
hoc  loco.  Ohfervatio.  Libcrati,  atque  calamitatibus  exempii  Dco 
feruire  ^ebent,  P/4/.50.  Inuocabis  me,  cripiam  te,&  glorificabis 
rne,  lof.n^.  Ego,domuf^^meaferuiemus  Domino  &  Efther,Ego, 
Ancillxque  mcje  pariter  Domino.  Ohferva.  Cultus  Dei  non  con- 
fiflit  in  Cerimonijs,  gratia^ue  divina  non  cft  externis  alligata, 
vtpotc  Sacramentis  Cerimoniaeque  legales  qux  prxftantiorum 
rerum  fuere  typi  jam  ad praefentiam  Chrifti  cvanuerunt :  itaquc 
concludcndum,cum  D evs  nos  evocarit  c  tenebranim  regno in 
admirabile  regnum  lucis  per  Euangelij  pracdicationem,  lucis  o- 
peraproferamus>&  quamuis  pcrmifTu  diuino  premamura  Sata- 
na,  peccato,EcclcfTar^ue  hoftibus  certi  fimus  nos  tandem  libcra- 
tum  iri  tyrannide  Diaboli ,  peccatilabc  j  quod  vt  iam  Spiritus 
San(fti  operationc  reprimitut,  ira  tandcm  extinguetur in  fcmpi- 
ternum  noftrum  bonum.  ! 

Verf  8.  Qi^ia  ludxi  gloriabantur  in  Circumcifione,  atque  pa- 
tribu<;,hanc  inanem  gloriandi  fpcm  ludxis  adimit,cofque  reuo- 
cat  ad  fidem.obedientiam^uc  verac religionis,&  adorationis di- 
uinac  tefTeras,  auocatque  a  vanailla  confidentia,  quam  in  cxter- 
nis,  &  legalibus  Ccrimonijs  habebant,corrfequenterfalfa  accu- 
fatione  fe  purgat,  quam  contra  eum  infiitucrunt.  Ac  primo  agit 
de  circumcifione  :  fatctur  a  Deo  inftitutamfuiffe,  conccffamque 
Ahrahamo  cum  mandato,  Genefij.  Vbi  obferua  Dcum  folumha- 
bere  poteftatcm  ordinandi  Sa€ramcnta,&  figilla  fcederis :  idcir- 

S  3  c6 


.r 


il 


:.■!  'i 


I 


li  li 


••1 


hff 


-i! 


t4s  COMMENTARIVS  CAf.VlI. 

c6  iih  adulterina  quinque  a  PapinSs  cxcogitata  non  funtadmit- 
tenda,fedamandandaadSatanaminuentorem.  Dcijs  videfu- 
pra.Iam  videamus  qnid  iit  Circumcifio,  Genef.17.  Eft  ampuratio 
pra:putij,  qua.  i.  Significaturnatiuxcorruptionisampuiatioper 
Chriftumquidjciiur,  Eow.15.8.  Miniftercircumcilionis.  2.Se- 
paratio  populi  D  £  i  a  gentibus.  3.  I^itiationoflrain  Ecclefla," 
4.  Quod  eJt  pra:cipuum,fcedus  illud  gratuitimi  in  Chrifto  fanci- 
tiim  ,  cunarofque  in  illum  credcnxes  effcjib  eo  circumcidcndos 
repurgandofq-  a  pcccato  tam  originali,  quam  aauali:  VeJititaq' 
Stcpiianus  reuocare  ludaros  ab  externa  circumciflone,  ad  feriam 
conJlderationem  grati^,  falutifque  in  Chrifio  in  fad^re  Qpm- 
prehcnfx :  Cum  iam  abolita  Jlt  circUmci(Io,&  in  eius  Jocum  fur- 
rogatus  eJl  Baptifmus  a  Cbrifto  qui  implcuit  id,  quod  per  erm 
fuit  Jlgniticatum,  potcftatcm,  authoritatcmquehabens  vtprin- 
ceps  EccleJlx  conftituendi  Sacramcnta.Vocatur  circumciJIo  fce- 
dus,  Gwf/i/.quod  JltJlgnumfcederi$,&  Rom.4.  (r<i>fo,y]c, idcd 
iigiilumiUius  iuf^itiac,qua:eratfidci:  etcnim  Abraham  credidit* 
Jmputatum^-  eftilii  ad  iuftitia.Otf^y.  Phrails  fcriptura  notada  de 
Sacramttis:facpe  tribuitur rei  fignificatx  appellatio  Jlgni,vt  Tit  2 

Baptifmusdiciturregencratio,cumfitJlgnuregenerationisno. 
itrar.Proindcphrafes  Sacrametales  non  funtlitcralitcraccipicn- 
d;E,vtDeiveritatemtueamur,  cuiu^rci  ignoratio  occafionem 
dedic  aducrfarijs  crrandi,  qui.dicunt verba  inftitutionis  Ccena: 
i^ominica:  luxta,  literam  vt  vocanr.  cJTe  accipienda.iraque  Pa- 
nem  per  tranftbbftantiationem  ejre  rcalitcrChrifti  corpus,  & 
vmumcft-cfubflatialitcrChriftifanguinem,quoquidcminepto 

ailcrto  non  modo  contra  mentem  Chrifti ineptiunt ,  fed  Sacra- 
menti  naturam  euertunt,  abolent^uc  in  quo  femper  efl-e  oportet 
ignum  ahquod  tcrrcftre ,  &  vifibile.  &  rcm  figniffcata inuifibi- 
em,&fpirituale,vt  videre  eft  in  omnibus  facrametis.  Sciiicetin 
Jigno  m  Paradifo  figno,&  re  fignificata  Chrifto :  In  circuciJlone 

agr^oqiic  Dei  fignificato,qui  toUit  peccata  mundi.  Sancauario,^ 
ccelo  In  Petra,  &  Chrifto,in  Manna  &cibocc£lefti  Chrifto,in 
^aptifmo  aqua,&  peccatorum  remiffio  in  ccena  Panis  fignum  & 
corpusCl.naires  fignificatajnon  eft  opusmultis.Tenct  in  omni 

kacramentacfi5:/ignujn,rcm43fignificatam.  Proindevcrbac(s- 

I  n« 


Cap.VII.         IN    APOSTOLOR.  ACTA;L         143 

nx  fignificariue  flmt  expendenda,  quod  etiam  liquct  cx  Chrifti 
vcrbis.  Qui  habitar,inquitin  me,egoque  iniUo,comeditmeam 
carnem,bibitquc  meum  fanguincm,  habitat  vero  in  Chrifto  qui 
fidc  Chriftum  apprehendit ,  eodcmque  modo  bibiteius  fangui- 
nem  qui  fide  fanguinem  Chrifti  ab  omni  peecato  purgaiitem 
vfurpat.  Ioan.6.  verf  ^  5.  Qui  ad  me  Yenit,ait,  non  efuriet,  qui in 
me  credit  non  fitiet;  fide  itaque  edimr  Chrifti  corpus,.  &  bibicur 
ciiis  fanguis.Porro  fosdus  hoc  gratuitum  quod  pcpigitDcus  cuin 
Ahuhamo  excat,  Gen.12.Sc  17.  Obferva.  Salus  noftra,  vitaqiie  artcr- 
na rolidilTirnonitunturfundamento,pad:o nimirum Dei  inuio- 
kbili,  iureiurandaftabilito,  necnon  circumcifione  obllgnato. 
Sscimzur  Abraham  genuit  Ifaacum  non  potentia  naturr.Erac  eniin 
cencenarius,  Genef.ij.&CSaraNonagenarUy  fed  vi  promiftionis, 
quod  figurat  filiorum  Dqi  gencrationcm  cJTc  fupernaturalem 
per  verbi  immortalefemen,  i.P^rii.  & Spiritum arternum, ad 
qiiosfpcaatpromiflio  fa^ain  S'me,  qui vri  funtEcclefia;  mem- 
bra,  ita  funt  rcgni  coelcftis  fignificati  pcrcceleftemrffro/o/ywrfwi 
futuri  hxrcdcs::yi^cgenuit  lacobum  vi  naturx  ordinaria.  Vbiob- 
fcrua  Ecclefiam  propagari  &  per  naturam  &  grariam:  non  quod 
innaturafitvUa  gutta  gratias,  qujeafidelibuspatribusinfilios 
deriuctur,  fcd  quod  filij  procreentur  a  parentibus  naturali  modo 
quos  Deus  fua  donat gratia ,  filijq^ ftii  merito  in  filos  afeifcit,re- 

gmq;coeleftisefiicitcumChriftocohxredes,Kow.8.l4Ci2.Prfm- 
anhas, Gcn. 29.30.  Ex  filia  Labanis  Lea  natu maxima  Reubenc^Simeo- 
nem,  Lfui,IudamiJJfacaru,  Zebulumy^x  Bilha  RAcheltipueUa,Dan,&  tiep- 
thali.]LK  Zilpa  LeapuelUyGad&AfferfexRacbele  iimior LabiintsfiUa  lo- 
fephu,&  BeniamiN,quem  cmn  eniteretur  Rachelteftmortua.  Si  con  fidera- 
uerimus,qui,quaiefq- fint  natura,aaionibufq- fuis.nullam  repe- 
riemus  materia,  in  qua  Isitfi  mcritopoiTint  gloriari:  comemorat 
fratrum  facinus  in  lofephum  a  natura  alienii  qucm  vciididerunt  If- 
maelitis, vide  Gen.7,7.& Aug.de venditione Iofephi,lib.de civit.Dei.Huiiii 
icelens  caufam  perftringit.fcilicet,  inuidia  contra quam  dicente 
SalomowtiQmb  poteft  confiitcre^Pror.j^.^.  Qu^  Sicoli  maius  tor- 
mctumnon  inuen'ere.  Sedhxcinuidiahabet  <:aufamimpulfiua, 
atqi  ha:c  eft,  quod  Patcr  lacobpix  illisamaueric  lofepkuin  feneara 
gcnitu,quodq-Jo/fpfe«ffomnianaTraritfratribus,qu«videbantur 
pr«lationem,&euc<aionenili^a^teiijpra:frat?e5porccndere. 

Primiim 


il    , 

t 


1' 

1 

i    ' 

1 

1 

144  CQMUEHT  AJR  I  V  S  CAP.Vir 

Primutn  fomnwuie,  quod  frugura  manipulos  colligerenr 
ciufcjue  manipuluscieaus  fteteric,  aliorumquc  ilii  rcuerentiam 
exlubuermt.  2.  Somniauitquod5ol,Lunaque,  &  vndccim  ftel 
Ix  eum  reuerebantur,  quo  auditoirarus  cuaiit  pater,  qui  inquir' 
ecquid  parcntes.tc  reuercbantur,  nibilominustamen  qnod  fui? 
d  .aum  a  lo/cphoapud  fc  rcponebat :  hifcefratrcs  iuflammati  in 
Jolepbum,nadiq5occaiionem dixerc aduentante  lofepho  ccce 
adeft  fommator,  ilatueruntque  apud  fc  eum  occidere,  fed  Ruben 
obltmttruculcnto  propofito,  itaqucdecreueruntin  Cifternam 
mittcre.quod  eft  fadum,  demdc  prxtergredientibus  Ifraelitis 
conlliio  lud^  vendiderunt.  Quid  hic  vides  6  lud.e  in  quo  aloric! 
ris  m  patribus  tms,  ii  in  fe  naturaquc  fua  expendantur.  V?des  o- 
dium  iingulare,quo  accenduntur  ad  fratricidium,im6  ad  Afi  mi. 
cidtum:  ii^m  ifmMu  vcri  Dei  cognitionem  non  habebant.  Ezecb 
capi  6.0ptime  exprimit  quales  fuerint  ludxorum  patres:  Chriftu; 
ntUbundis  lud^ud^  Abuham$  patre,rcfponditcirc  filos  Diaboli. 
atque  cupiditatum  fuarum  opcra  proferre,  &Ioanne8Baptina 
vocat  pro|enicm  viperarum:  habere  bonos^piof^ue  maiores  eft 
Dei  beneffcium    fed  nihil  ad  nos,  niil  Dei  gratia  accedat ,  qua 
poffimus  eorum  iidem,  5c  pietatem  imitari,&  vt  ioquitur  Apoil! 
ad  Rom.  Ahuh,m  veftig.js  iniiftere.Sed  Dcus  crat  cu  lofepho  in 
perfecutione  afratribus  attcntata,in  vcnditionc.in calumniain- 

DaZ\nf^''^' ^'"^"^."'•»  «fi Patcr mater^uc me  deferucrint, 
^T.Tr  r'"  '^'  ^«ft^f"^^  non  deferct,  &  Pfalm.^y,  habeJ 
Ew^'?.  ^'''"^'^'.''^^^"^'^^"«"^^"«^^eft  fuis,  pro- 
n  iitque  prarfirntern  Spiritum.  J..;.,4.  confoiationis.  Dcuser^^ 

trtu.urj,  f  ^"'"^^^'1^2.^° ^deft nobis ,  cum aifligimur, vt 
itumtV'^^^^^^  Danieli  i^  antrim 

ter;!  ^/f  ^  ^"  ''  ^r^"/'  ^ffl',^iones,  piorum  non  funt fcmpi- 
omnTb.f/^  ^^^-  ^"1^*^"."^  J"ft^rum  aifli<aioncs,  fed  Dominus 
S  «^r    '"-P"-  Sequiturcuedio  J./.;.W.  Deusdeditilligra- 

XS  I  •  ?";"/^''  Pollentemquc  conlJlioad  regendum. 
Oi{erva,^ihil  in  /#/.;&a,quod  non  diuinitus  acceperit,proiiide  iti 

**  I  co 


\- 


Cap.VII,         IN-  APOSTOLOR.ACTA.  I4J 

co  non  gloriandum,  fcd  in  Domino  dante.  Quid  inauit  A 

^ru^llV: T  "°°.»5F«P^"5>& «accepifti^qiSd  gloriaris.^t 
ahbij  Abilt gloriari,  mii  m  crucc  Domini.  i.Ohfervlofethm Itl 
reicrt  Chnftum  dc,  iilium  glori^Dominu,qui  Uud;.iVLtr^bus 
fecundum  carnem  faftiditus,  a  luda  proditus,  atque  vcnditus  v 
J././»/;.Gr«.3p.qiuignommiofam,  maledi(aam6ue  crucis4nor- 
tem  pertuiir,  quique  triumphauit  fupra  omnes  hoftes.&  iam  co- 
.  ftimtus  iit  domus fu^  princeps  a  dco  patre,  Caput6ue  £cclefl« 
fua:  concedens  ipii  lucem,  vitamque,  tandcm  conceiTurus  cum 
aternavitafempiternamgloriam.  "^tum 

^.^•^'''/W^^«^ni"shiccaufamimpuliIuam,quamotusIaco. 
busin^g.ptum defcenderat cum faiiiilia fua,A?ortem eti  m pa-  t 

trum&fepuiturai5  i6.rer/ImpuliIuaeftfamesdequafomnia-  ' 
uit Tharao  in  feptem  illis  vaccis  macris,  feptemque  fpicis  Sn«  ' 
percu^ s.  Ohferyauo.  Quicquid  Deus  vel  verboluo  pS     vel 
feruisfuisreuclauit.  UTud  omnc  implebitur:  cxenipla  plun-ma 
extantinfacris.  2.0t/.rv.  Fames,aliaq;  Dci  iudicia ab  Authore 

u.flf^'1'  ^'*  etiambona,&  profpcradiuinitusconcedun- 
tur,  proinde  re verentia.  atque  timore  Dominum  hunc  macno- 
pere  verendum,  qui habet  thefaurum plagarum  efrundendamm 
nperuerrum  genus  hominum,profcquamur,  colamus,  fyncc- 
eque  amemus  hunc  Patrcm  in  Chrifto  bonis  redundantcm  no- 
bsconcedendisiidcamplexantibus.  i.Ohfcrva.  Scripturanotat 
dplicemiamem.  r.eft  verbi^;«.,8.  quaierreturpomduspro- 
pt  r  ciufdem  contemptum  :  Pr.tdicitu7tliim  proi-eaurum  a  lit- 
tore  in  littu?,  a  terra  m  terram,  &  tamen  verbum  non  reperienr 
proptereaquodfuolocolehoua:  vocemnonhabuere.  2.  eft  & 
fames  corporaIis,de  qua  hic eft  fcrmo,&  f^pe  alibi  in  Scriptura: 

tib  iu   'ct^   r     f  '°  ""'pf  4.  argenteis.  Im6  quod  eft  ter- 
biiius  coad^  ilnt  foeminx  liberis  fuis  vefci.  Quod  horrcndum 

Hm tempore fuiftefamen,  vt comederentfuos filios. 

T  Simus 


1. 


'l 


h 
ii 


'M.  i 


i  l 


I 


146  COMMENTARIVS  Cap.VH. 

Simus  grati  crgji  benignum  Patrem,  qui  nos  exiguo  fenfu  hu- 
iusplagjeaffecit:Cuiusciim  laudis  &  giatiarum  celebrationc 
inD  E  1  gloriam  rccordemur.  4.  Obfervatio.  Nullaregioplagis 
:  Diviniscltcximenda,fivultDomiinus.  Percellitur  jEgiptus  6c 

terra  Camma  fame  :  Nullumque  gcnus  iiCminum,  cjuod  non 
iitjudicijsD  e  i  infeftum.  Jacob  hacplaga  invilltur,  alijque  a 
fcederealieni.  Temporalia  ergo  judicialuntbonis  atquemalis 
i.Pff.4.  communia:  &  farpe  judicium  Domini  aromoincipit.  Abdu- 
duseftDaniel  in  captiuitatem,  ^etiam  Izechiel,  cum  reliqua 
turba  :  fed  notadifcrimen.  Temporales  plagaefunt  pijscaftiga- 
tioncs  tendentesin  bcnum  :  veriihi  repiobis  funtpcena;,atqiie 
fempiternoiumcruciatuumjnitial  Dcminus  itaagitin  gratia 
cum.  fuis,  vt  cirni  mereantur  propter  peccatum  grauius  fuppli- 
cium  (nimirum)  acternam  mortem  cnnvertat  in  temporalcsS: 
corporales  caftigationes  in  eorum  vfum,  atquc  Ecckfiie.  Addo, 
.';  i  plagas  non  clTe  bonis  tcftimonia  feucri.atq^  airocis  Dei,  fed  po- 
tius  amantis  patris,  qui,quos  amat,  caftigat. 

Verf.12.  JACOBVS  patermittitfiliosin^giptumpropterfiu- 
mentum,  ex  quo  ibi  ci^e  audiuilTet.  Repete  biftoiism  de  prima, 
&  fecunda miflione  10.  patrum  cx Gcnef  cap.  42. 43.  44.  45.  & 
46.  deaduentulacobi  in  iEgiptum.  Obfav.  Si  eledi,  chariquc 
Deo  in  vna  regione  premantur  egeftate,&  penuria,  in  alia  Do- 
minusproijsprouidebit.  r/rf/.;4.  I.cones  tame  prcmi  pofTunr, 
fed  qui  rcquirunt  Iehouam,nulla  je  bona  egebunt.addo,Dcmi- 
iium  per  partes,atque  gradus  fua  bona  conferre  fiue  ad  hanc.iiue 
ortcrnam  vit.im  fpedantia  :  vtmiferia:  noftra:,  divinacque  mife- 
ricordia: recordemur.  Rcgeneratio noftra qua: b6:\.\ oculi ccm* 
pleri  poflit  volente  Deo,quibufda^  gradibus  perficitur.  Vita x- 
terna  per  Chriftum  hic  eft  tantum!inchoata,poft  perficicnda.Ix- 
fcti«5mittitprima,  &fecunda  vice  propterfrumentum:hinc  co- 
mode  fequi  poftit,  iteratis  vicibus  |)ivini  vcrbi  pabulum  fumcn- 
dum,q«o  animae  noftra:  ad  vitam  iCternam  alantur. 

Verf.i^.Jofejihtis  2. \icQ  cognofcitur  .H  fuis.mittitque  propter /4- 
€obtm  patrcm,qui  benigne  a  rfc^r^iojrf  excipitur.  Ohfer.  In  Thmwt 
cftgratianimivirtur,  ciimIo/>p/jw  illi  multum  commodauerif, 
iamgratificatvK^eiuspatri. Rcgcsibfummoloco  conftitutijfo- 

Unt  cffc  incraiijYt  im  in  Zadmiam  Mada  filium,  qucm  cura- 

nit; 


C  AP.VIT.        1 N  A  P  O  S  T  O  L  O  K.  A  C  T  a:  14^ 

uit,Iapidibusobruendum,  2.Crow.24.  quod  ci  dixcrit,deferui* 
ftifchouamlfraclisjitaquctcdcfcret.  Eft  ccrte  maximopcre  c 
reEcclelideatquepolitixjiipijlint,  pcncs  quos  eft  rerum  fum- 
ma.  Quiindiu  \ixkJehotada,Iods  benc  gubcrnauit,&  fceiiciter, 
fedcxquocft  defundus,convcrtitfead  IdolaGentium.  Pcrciir- 
re  exempla  in  impijs  Regibus  Regni  ludaici  atque  Ifraeiis,  qui 
Idolatria  fua,  Divinique  verbi  contemptu,  accerfiucrunt,  llbi 
Babylonicam  iilam  captiuitatem,  Sc  abdudioncmillam  dcceni 
Tribuum  a  Salmanajfare  Affyriorum  Rege  fadam .  Idcirco  oremus 
Dominumjiabeamus  pios,  &fan(a:os  Magiftatus. 

Verf.x^.  16.  Habentur  hifce  duobus  vcriibus,  lacobi  cum 
familia  defcenfus  in  ^Egiptum.  2.  Mors/  5.  Sepultura. 
Ohfervam.  Nullam  in  hifce  terrarum  folis  permanentem  Ciui- 
tatemhabemus,  Hftr.f^^.  15.  David  fefe  agnofcitperegrinum, 
Vfdm.  i^.  ^  42.  inftar  Cerui  afpirantis  ,ad  aquarum  riuos  fe 
elle  dicic.  Ec  Vfd.%/i^  prodamat  Animam  fuam  (itire  maiefta- 
tis  Divin^  afped:um  amabiliflimum.  Quando  inquit  appare- 
bocoram  lehouaviuente.  Jacobui  VharMtii  inquirenti  de  a:tate, 
Refponditfehabereannos  centum&  triginta,  dies  fatetur  pc- 
rigrinationisfua:paucos&malos.  Quarehofpites  inalicnaie- 
gione  noseftecertum  eft,ciimnobisomnibushinciitcmigran- 
dum  :  ad  locum  xtcrnitatis  noftrx  anhelandum  eft .  Pricmitta- 
mus  itaque  cor,&  atfediones  in  cttleftcm  patriam,  vt  ftatuto  fe- 
quamur  tempore  ad  plenam  glorificationem.  2.  Obfervatio.  Om- 
nibuseft  moricdnm,H^&.9.  Vt  vteft,pleriq;  tamen  hac  ajtate,  flc 
viuuntjacfi  nunquS  hifce  terris  efict  exeundum:  vc  olim  illi  Epi- 
curei gznio  indulgetcs  fuo  dicetes,  ed4mtis,bibamtts,Utemur,poJifnor' 
tcmnullavoluptas.  At  longe  fecusfentirenc  Regcnerati,  &  dieni 
quemq,-  putarentcfle  huius  vita:  terminu,  vt  parati  fint,ciim  do- 
minus  eos  hac  ftatione  ev0c.1t.  Sed  qua:ritur,  Qupmodo(in- 
quit)Chriftus  Joati.  cap.  ii.  Qujcredit  inme,non  morietur,Si 
omnibus  fic  moriendum  ?  J^ejpon.  Credentcs  non  moriuniur 
fecunda  movte,  Apoi.cap.  20.  qua  reprobi  funt  afficiendi.  Morte 
tamcn  prima,  qu.x  eft  animac  a  corpore  feparatio,  communis 
fors  hominum  non  eximitur,  Cui  non  tam  mortis  nomen  at- 
tribuendum,  quam  acccfius  ad  ftatum  foeliciorem  .  Scd  re- 
probis  h«c  prima  cft  formidabiiis  ,  cimi   non  fint  purgati 

t  z  in, 


11  i! 


4' 


148  COMMENTARIVS  Gap.VII 

'n  fonte  illo  reclufo  domui  Dauidicx,  Zech.  i ;.  cft  ijs  quafi  atcr' 
norum  tormmum  initium ;  At  morte  Chrifti  voluntaria  piorum 
mors  eft  fanaificata ,  vtnc  illis  quidcm  excuntibus  tcrrorem  in 
cutiat,  cum  lit  mcdium  quo  in  ccelum  pergitur  ad  setcrnorum,  & 
perfeaoum  gaudiorum  perception?m.  Sepultura,  1  ransferuntur 
Patnarchae  ex  ^gipto  in  Sichem :  Tametfi  o(fium  lofephi  foK,m 
Gift.  53.  tiat  mentio.  Uf.  1 4.  mhumantur  fepulchro,  quod  Ahrahami  nc- 
pos  lacobus  emit  ab  Hamorefilio  sichemi.  Obferva.  Tametfi in  alie- 
naregione remoti  a natali  lolo emoriamur ,  atque  fepeliamur, 
no  fumus  eo  rajferiores,  aut  Deo  propterea  exofi,ciim  beati  prs- 

dicciitur  ij  quiiri  Domino  moriuiitur,^pffc.i4.  fu^uc  gratia  ad- 
lit  Dommus,  vbicumque  terrarym  diem  fuum  obeant  elcai 
i.Obfervatio.  PatresminimeexiftimaruntYllam  hincterr^fan-' 
dtitatemmtuiffc,  fed  vtprifentimortc  teftatam  faccrcntmcn- 
tem  fuam  pofteris  dc  promi/lionis  certitudine,  quam  mortis  in- 
ltantiaijscxcutercnequiueraf-idcirc6  volcbant  fcpeliri  in  ter- 
rapromiflionis.ProindcPapid^valde  errant,qui  Sandtitatem 
Jocis  alligant :  Ciim  towoj  ,  vt  inquit  Cbrjfofiomm  cbc  ctyv<'|«  ^ 
ficvS^o^Tov  &  homo  Chrifti  fanguine  fanaificatus  per  fidem,  vbi- 
cunquemoriatur.fit  Templum  Spiritus  Sandi :  Quare  opinio 
illa  de  fepchedis  m  Templis  defun«ais  propterlocij&nditatem, 
prorfus eft  explodenda.&  profliganda.  3.  Obferv.  Terra  Camna 
figurabat  ccelum:  Ita^uc  volebant  Patres  fignificare,  etfi  corpo- 
ra,oira|ue  computrcfcant,  atque  in  pulverem  redigamur,futura 
tamenfiiijDeivirtuteviua,  ccelo  locanda,atquegIorificanda: 
\idQEz.ecb.^6.  de  ficcis  o/fibus,atquc  animatis:  quie  fiexpendas 

queillohabenturcapite,clare  videbis  il^ortuouim  refuireaio- 
nemdenotari. 

Vfrfiy.iS.i^.  lam  fequiturpopuli  multiplicatio,  Sc  opprcfi^o. 

At  primum  occurrit  Temporis  circumftantia.C«i»  TempHtPremif- 
f.om  appreptnquaret.  obferv.  £tfi  Dcniinus  videatur  verbi  fui  exe- 

cutionemdiuprocraftinarchaud  dubietamcn  ftatoteporeim- 
plebitur.  Atque  illud  Chrifti  promiifum,  quofpondctfereditu. 
rum,  eleaofque  fecum  in  coelum  affumpturum,  lean.14.  Non  cft 
ejuod  du^itemus  cum  fubfannatoribus  iJlis,  2.Pet.  ^.de  illuftri 
lilo  filij  Dei  aducntu:  Nam  certc  venturus eft  in  Nubibus, flam- 
maqiLC  ignis,  a.Tk/i.  2.  Ot/f rm. Propagaiur  Dei  popuJus  per 

natu- 


Cai>.VIL  IKAPOSTOtOR.ACTA  24« 

naturam  in  ^gipto  rcnitentc  pfc^r^.»^,  &  opprimente  pre  viri 
bus:Nauentitaque,  quam  valcnt  operam  atroci/fimi  Ecclefix 
Der  opprefrores  ad  eam  opprimendam,dc  ei  multiplicanda  n^ 
quam  reddent  irritum  Domini  dccrcum  :  Sultum  eft  mortali  co- 
nariaduerfusDeumimmortalematque  moliri  deftruere,quod 
decreuit  lehoua  cxtruere,&amplificare  pro  omni  P/;.r..^^^^^^^ 
chmationcmDeipopulum;  iEgiptocxicruntfextiescentiimil- 
liavirorumexceptisfceminis,puerif4ue.  2.  Ofc/"m'4.Promifilim 
kbirvf  "^/""  faaum  iurciuranSo  co'nfirn4tum  ftatTn  vb^ 
labile  vtperduoimmutabiha  certam,  validam6uc  habeamus  Hib  6 
confolationem  intuentcs  in  illam  fpcm.qu^  nobis  propofita^ 
Dc  Dci  itaque  gratia  m  feminc  promilfo  I  e  s  v  Chrifto,  &  pra:- 
deftmationenoftraadvitamcontra  Concilium  Tridentinum 
ne  ambigamus,neque  hanc  certitudinem  falutis  noftra:  cum  pa- 
piitis  arrogantiam  eflfe  putemus. 

^  f'^>/i5).P.oppreiTiohabetur,ac  primiimOppreflbrdefienatur, 
nim,rumpfe4r..,alius  Patridiifimiiis,  qui  dicitur  furrexifi-c,& 
quem  Dommus  fertnr  ordinafi"e,  Exod.  p.  atque  excitafl"c  ad  ofte- 
dendum  potentiam  eius  in  co,  Rom.^.  obferv.  Impij,ac  facinoro- 
11  lunt  tantummala  jnftrumcnta  Dominiper  qux  D  e  v  s  asit 
quoddecreuit,&inquibusSatan,quod  ciim  Ichou^  opus  per- 
egerint,  etiam  non  inftituto  glorificandi  Dei,  poenis  funt  affici- 
endi  vt  obferuare  eft  in  Nebuchadnez^are,  Ur.i>i.  2-  Ohferv,  Princi- 
pes  mimemores  cft"e  folent rcrum  bonarum,  atq-  ingrati,  fcd  ni- 
misbenememorcsiniuriarum:ExepIum  fupra  adduximus  Jo^ 
Kegis  ludaici  admodum  ingrati,  qui  lapidibus  obruendum  cu- 
rzmzyzechartam  filium  leboiada,  qui  eum  in  viuis  conferuauit  ab 
atrociftima,&  truculentifilma  Athalia  totius  ftirpis  Davidice  dele- 
rrice  excepto  J04  ficconleruato.  Vere  dixit  Pfalmifta,?/:./.  „8.       ^^ 
Mel.us  eft  Deo confiderc  qua  Principibus,  &  Ffal.jA6.  Ne  fpem      -' ' 
locetismPrincipes,necinhominum  fiUos^quia  nullum  in  ijs 
auxilmm,  cto  enim pereunt,  &  ad  terram  conuertuntur.  Non 
agnouithic  Pharao  lofephum:  Intcrceflcrunt  fcre  co.  anni  inter 
mortem  vtquidemputent  Jo/^pfci&huncTyrannum.  Mundani 
itaque  honores  funt  evanidi,  nec  pofteris  alligati; vide  in  lofephi 
poiteris,  quos  Pharao  hic  atrox  iniuriose  traaat,  dccernitque,  vc 
imantes  nuper  natos  exponant,  quo  tota  ftirps  Ifraclitica  fundi- 

T  3.  tus 


I"  iiii 


I. 
,1 


I 


;f 


i5o  COMMENTARIVS  CAP.Vir 

tusddcatur.  obferva.  Impiorumfapfentiaeftcrudelis,dixithic 
tyranus  cum  ftauieret ,  Ifraeliticum  populum  e  mcdio  toliendu 
agamus  fapienter.  SapientiaelHioftium  Fcclefl«,quafumma 
flultitiaeftapudDominiim:  nam  quid  ftultius  quamprenfare 
coniilia  aduerfus  Dominum  de  opprimendo  Dci  populo,  quem 

,  ftatuitmagnonumeropropagandivm,  fcd  videamusliancPha- 
raonicamfipientiaminextinguendaftirpeirraelitica.  Primiini 
quidem  oneribusopprimit,grauaiqjiion  ferendis^nihil  proficir 
2.  Imperat  obftetricibus  vt  in/antesin  paitu  enecent,nihil  item 
proficit: nam non faciunt.  ^.Edicit, ytmafculieijcianturcimai 
in  Njlum,  &  adobru?.tur  aquis'.  nihil  adhtic  prcmouet:ouare  fe- 
quitur ,  omnes  Sathanicx  machinationes  a  fcelerofls  attentatx 
cum  ingeniofa  etiam  atrocitate,minin(\e  valent  pr^pedire  incrc 
mentum,  atque  propagationem  Ecclcflae  D  e  i  fme  per  natur?m. 
fiue  gratia.  Comparatur  Eccleila  rite  Palmx  de  qua flc  fcribitur- 
^ttim  m  fondiis  palwa,&  confurgit  m  ahuiquo  magU  &  pemmrj:ee  ma^l 

tolhtonm.  AcccdithucilJud.  SanguinefmdataeftEccMaJamumecrt 

«//f.-^«^»m<?/w-(:rmr;/^^«mf  ^BW  a/^Hiftorix  tcfbnturperfecutio- 
mbus,  varijf^uemartirijs  Eccleflam  maxime  amplificatam  fuif- 
le,idcirco«on  eftquod metuamus conatus,& machinametaho- 
ltium,cumdminitusiTtftatutum  Ecclcilam  eflc  propagandam- 
vt  vt  ira  iTr,  facinorofi  molitores  in  fponfam  Chrifti  ncquaquani 

fubliftcrevo luntin  primoatrocitatisfu^gradu,  fedafcendunr, 
atq-  progrediuntur  in  trucuIcntocurfudonecadfaftiVium  pcr 

ucnerinr,pocuIumquevtdicifoIetperimpleuerint,quofaaoin 
ipfoseiic.naitur94r/;«5diuinxira'fex4ue  pater;^  indjpnationis 
lebou^  ad  eorum  confufionem,atque  perditionem.  Eicecb.  dicitur 
de  ci udeli,  Pjal.  147.  Malum  incitabit  crudelem  ad  deftr uaicne'. 
Impij  nihil  ahud  agunt,&  moliuntur  in  aftligenda  Dei  ccclcla 
quam  fuo  capiti^perniciem  accerfunt.  Vide  in  Pharao.e,  Anticcho. 
EccIefixq;pnmitiu^perfecutoribus.    Werf^o.  lam fcqujtur hil 
ftoria  M./i.hbcratoris  popuh.  vbi  habetur  Me^,natiuitas  &  edu- 
catio  ad  vvr/:z5.NulIahicmentio,quodie  fueritnatus:  haud  du- 
b.e faaum  ad coercendam populi fuperfiitionem,  quiindiernm 
obfcruationibuserant  Cenmoniofi.  Nafciturver6cum  ma.xim^ 
oppr,nixtur  populusqui  cogitur  eijcerein  nihi  cmncs  infantcs 
mafculiiufexus..Ofc/.rv.XonfueuitDoipinusnominisfuiglori^ 

ergo 


CAP.Vir.         IN   APOSTOtOR.  ACTA.  jji 

crgo  populo  fiio  liberatorS  excitare,cum  liberationis  fpes  omnis 
atq-  exfpec^atio  videtur  adempta : nafcitur  lefus  Chriftus cu  po- 
pulus  ludauM  amiifa  libertate  Imperaiori  Romano  fubijciturf  & 
tributum,vcaigaIq-,cogiturpcndere :  populus  tempore7!//«mad 
Cicdem  deftinatus  truculento  trucis  Hamanu  Confilio,  cum  nihil 

poilit  nifi  extrcmu  fupplicium  exfpeaare,pia,atq;  diligeti  opera 
Nardocbat,3c  Efther<z  Regitu  liberatur.Tantxque  cxdis  excogitator 
?12''^M  ,'"^S"ur  patibulo  Mardoch^o p&rzzo.  Explicatur  dc  Dauid 
difhcilhmo  difcrimine,cu  a  Saulmo  cxeicitu  vndequaq^cingitur, 

i.S^ra.^^.cumqjcumpopuIusftatuifi^etlapidibusobuieici.^rfw. 
3o.in  combuftione  Z/f^/rf^»:concIud€ndu  itaquc  omnipotentem 
Deum  gloria  fibi  vindicare.quado  vel  liberat,vel  hber.itores  ex- 
citat  m  popuh  fui  ftatu  pericuIofiiTimo:cclebratur  Mofcs  hic  «9^05 

d]umitusvenuftus,i.e.diuinofauore,&benigniiatenafcebatur, 
adeo  vt  afpedus  cius  eftet  elegans:  huius  foimx  atdue  elegantix 
millum  meritu  in  Mojfe eft  caufa,  cum  elfetinfans.  Quod  fi  Deus 
hanc  elcgantem.prarciaramqi  form.i  ex  gratia  tribuat,quato  ma- 
Sisdonadiciturtribuere  fpiritualiavteft  iuftificatio,  &vitax- 
5ff" V-  *^-f  ^''^^*^"^  conceduntur nuUo  fuo  merito.fed  tantum 
Chrifti,vide  Rom.6.  ^uti  a/ciy/^ yocatur  ^ajxcTjua  r9  3e5.  Moyfise- 

^ucatiopartimpiiiata,fartimfuhlica,fritiatain£dihmpaternutresmenfes, 
Obler.  Quod  parcntes  non  obtempcrarint  madato  regio,eft  opus 

Jidcj,H*'/..ii.vbihabetnrnontimuifleM9^/jparcntesregisman- 
daru  durum  efl^et,  imo  impiu  non  obcdire  rcgi,  Ci  cum  Deo  con- 
ientiat:  Ccd  p;um  eft  non  obtemperarc,  fi  contra  Deimi  mander. 
Audi  Petrum,Aa.i^.  conciiio  Jm/>/yw7iM«orefpondente  interdiccti 
ne  amphus  pradiccnt  nomine  lefa  mt.areni,\tmm  inquit  fitpo- 
tius  Deo  an  hominibus  obfecundadum  ipfi  iwdicate.  Refert  rem 
hanc  maximi  pondcris  adij3%ru  confcientia,  Pm«5  ver6,ali,que 
-ftpoltoli  praxe  cofirm^unt  quod  dixit:nam  indics  p.  iuatim,  & 
pubhce  lefum  prxdicarunt:fic  trcs  illi  pueri  Sjdrach,Mefath,Ahed~ 
nego,  potius  fefe  funt  pafli  in  ardente  fornacem  conijci .  qua  iuxta 
regium abominandudecretu proftcrni  cora iho  idolo aurco  qui- 
bus  J^fea«*morigerisbcnecerfit,faIui  enime  flammis  euafeVunc 
Virtute  Angeh  potetiflimi  cum  ipfis  vcrfati.Drf«.2.  ipfe  etiam  D4- 
*T  ^tatiuoi  h  perfico  inuiolabiii  vt  voluntdenonnuncupan- 
dis  petmonibus  nifi  Regi  Dario  per  triginta  dies,  non  folum  non 

paruir, 


i  i: 


li 


!•'' 


ijt  COMMENTARIVS  C/p.VIL 

paruit,rcd  contra  conuerfis  oculis  ui^foljniAm  \crCus  terin  dieell 
precatusrquareinantrum  Leonum  immiirus,Lconis  de  tribu 
ludaica  potentiUdmirabilieft  conferuatus.  Martyres  plerique, 
vt  in  hiftona  legcie  cft  obnitcntes  impijsTyrannorum  confultis 
Vitam  profuderunt,vt  JgHatius  ftib  Traiano,Polyc4rpus,Domk^us  cen- 
tejmiim  feptimum  annum  agens :  i^dalij  multi.  Manet  ergo  in 
Chriftjano  pcaore  firmum,  fTxumquc  impijs  Tyrannorum  de- 
cretisnonefleobediendum. 

Vcrf.ii.EiemoMo^fis,  quem  diutiu^  rctin^re  non  potuerunt. 
£xponunt  itaque  pucrum  ciftula  fcirpia,  bene  picata:&  bitumi- 
neobhtamcluftimlocant^uc  inalga,  iumripamiiliusRivi- 
egrefl'aatM4mMerii.Sozore,divinaprovidentiaevenit.vtfili; 
P/W4.«»egredereturcum  Ancillisadlauandum,qu;.c{im  v  de! 
retarculam,coniiccit,in  ca  fuifli  cuiuftiam  Hcbr^i  infantem, 

tcm,  &  taaa  compaflioncNutricem  adduci  vult,quam  dcftpnat 

hl,arPharaon,sfilio.vidc2.r.;.EW.  t.  obferv.  Tyranni  jmpia 
Ada  &  horrenda  cogunt  homincs  patrare,qu«  cert^  m  nim' 
poflunt  decrctumDomini  dc  conferuandis  fl  ir.itum  rcddeTe! 
2.  0&/.rv4.  Deusfuorum  curam  non  abijciet,  tametfi  charifsimi 
qmque  abiecennt:  Idcirc6  dignt^m  notitu  illud  inft.ne dS 
TfaLir.  Tarnetfipatcr.mater^uemei  obliuifcantur/Me  tamen 

nimc  tamen  popuh  fuioblmifccturDominus.  2.obferv.  In  fo- 

nllimahabetDominusfuorumfautorcs.InaulaW/;;.«4fW« 
D.w^,fautorcm:  ln..«  flagitiofi  Idololatr.. 0W^.;«,  ..1" 
i/.  Qui  iio.Prophctas,  dum  furer?t  U:^abd,  occultauit.  In  A(fl 

^  efr.ci//n  ^^!*»"- A"f«inam  itaquc non  bene  agatur cumfu- 

lumris  nrn?.T'""'  P"^"''"  ^'^'''"^  ^"^"^  ^^  Tyrannorum 
lumbis  procedentcs  corum  patrocinium  fufcipere. 

dicanif  m' ^  f;  '''r"' '^^"  ^5!]olis.Egiptiaci.,&  Curia,&  piar- 
dicatur  hic inftrudus in  omni fcientia  ^giptiorum:id  eft  in  fci- 
em  ,s  hberahbtis.  Philofophia.4uc  partibus  probat^,  k^  non  in 
wanihus  rcrum  fpeculationtbuf ,  Ncc  iii  Aftrologia  illa  indicia- 

ria 


CAP.Vir.  INAPOSTOLOR.ACTA 

runtadd.rce„d*qua:vfui  elTe  poffent rebus diu  nisTiof^r 
dis :  neque  Ethniamm  opera  prorfum  afDernadrin  n.^.l^  "' 
bus  humanis,  atg;  aftioLbuLppXa l^SareperTpruirr- 
neverfatusinliterishumaniorZ    audateXo  la,    %- 

x«f.adT/f.etiamxP^re5a«a£oc£xy  Icl^^'.    "  ^"T^  «A*'>^'«/ ^5-- 

duo  i^,  ^lr         j'^  Pnnc.pes  m.nime  metuamus.  Concurrunt 
duo  .„  M9/,.qux  d,fiungunturi„  multis  huius  a.tati,:veA  s  n  = 

^abApo"^  dia,"*  ^'^' '',"'"""''  '■'"'^' "'"''  vcrum  p  ot: 

ra^W     l       "^^^^  2.0^/.rv^.  Ncmoeftidoneusad 

tam  ^ter!il/nn     ^!^^^^^!'"^  "^"m  in  caufa  falutis  nemo  ad  vi- 
nq  JtS  ^'''- '  diuinitus  concefl-a  imbuatur,7..«.  6. 

Trrhcmepoftre"^ 

naturalXrhoc  S^^  vTantT^r  ^^^"^  ----^^^^^'^^^ 

dum  ncc  detre^^ni  '    J:  .    ""''  ^^^* tempprc  fuo  eft  obedicn. 

'^  ^«^««^andu  officium,quod  nobis  imponir,vt  I(;«^  fecrt 

Y  prx 


II ' 


i 
»1, 


■f 


.  n 


I jr4  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S         Cap. Vll. 

prx  infirmiate.  Quofdam  vocatDominus,  &fanAificatm  vtc- 
ro,  vt  leremiam:  Qupfdijm  in  aetate  media,vt  Paulum.  Vtcunq-,  & 

quocunque  VQCcinurtempore,iimodolegitime,cedcndumvo- 
canti  Domino,  omni  fepolita  excufatione  etiam  cum  vicie  difcri- 
niine:  Vocanti  Chrifto  obc«mperarunt  Apoft.  Zachaus  eciam,qui 
dimidiumfuorum  bonorum  pauperibus  erogauic,  &  (iquidper 
dolum  fubcraxic,  repofuic  quadruplum.cui  Ciirilius,Cuiufq.  do- 
muifalucemobueniircait,  Nomenq- fiiiorum  Abrah.-cipficom- 
pecere,L«f.i9.Proindequi  cfficacicer  vocancurad  opusDomini 
peragendum,nequeuntretardari.  Ho«<>r«,drv'itiac,volupcates  yE- 
giptiacac  non  temoi^ntm Mejfen,Iieb.  1 1.  Sed  prohis  elegicinfa- 
miamcumDominipopulo,aJiiictioncm,opprcbrium:  vbi  nota 
ardorem  propagandse  Dei  gloria:  omnibus,  atque  fummis  in  z- 
ftimatione  hominum  pracponderare.  Veriim  paucos  hac  tempc- 
ftatc  Moyfi.fimiies  ofFendas.  Vbi  ciiim  illum  rcpcrias  hcminem 
qui  honorum,Bonorum,Yoluptatuni  vel  perniciofarum  propter 
Dei  gloriam,vel  Chrifti  caufam  difcrimcn  pati ,  quid  dicam ia- 
cturamfacere  velit:Cert^  Chriflo  dignus  non  eil  cenfcndus,qiii 
omniailUnonafpernetur,mod6  Ghriftihonospoaulcr.  Magna 
poUiceturmercedemChriftus  ijs  qui  omnia  pro  co  exponcrc 
yolunt,  hic  plurimabonarpofifcceynam  vitam,M<iffo.i9.29. 

Verf.i^.  Prior  praxis.  Magiftratus  officio  fungiturquo  fignifi- 
cat  fc  liberatorcm.atquc  vindicem  forc.Dcfcndit,vlcifcitur,pcr- 
cunt  .^giptium  jniurium.  Obfer.  Magiftratui  ex  oiHcio  incumbit 
tucri  infontes:  vindidam  cjfpetere  dc  jmpijsac  fcelerofis,  &  ii 
jus.diftet,  fupplicio  afficere  flagiuofos,  ac  in  fanguine  verfatos. 
Non  funt  Magillratus  a  Deo  conftituti,  vt  otio  indulgeant,  vo- 
luptates  confeaentur,  Ecclefiam,populumque  Dei  negligant, 
fed  vt  illius  falutem  promoucant,  procurentque,  prafertim  Ec- 
clefiiEChrifticonfulant,ad  cukis  amp.Iificationem,Im6  etiam 
Sanaum  Sinum  omnem  gloriam  fuam  affcrrent,  atq- conferrct, 
cum  Nutricij  efie  debeant.  2/4.48.  ReveL  21.  Sed  nulii  magis 
Regno  Chriftieiufq-,glori«obfiftunt,quaqui  aDcoinfummum 
locum  funt  cveai  At  meminerint  quid  P/>/w.habeatur  149.  dr  4. 
Mack.de  dk  Domini  veniente  inftar  fomacis.Atq^de  Rege  Bd- 
l^lonh,  feCe  efFerente  aduerfus  lehouam,  dicente^ue :  Ponam 
Jhronum  meum  in  A^uilonc,  6f  ero  finuUs Alti Jimo ,  tan- 

i  dita 


1^5" 


Cap.VIK       in  apostolor.acta 

dem  cum  ignominia  in  fepulchrum  dctrufo  jfa.rA 

^'^''/•iy-ExhocverfufacisperfpicuocoUigeEcclefi^snerr...  ■ 
tiones  tempore  effe  circumfcriptrs.ProindeLn  po  l^nfr^^^^^^^ 

quod  volunt  ni  ecclefiam:  Dominus  enim  coeleftis  aiflia  o,^^^^^^^ 
omniumquantiutcm&qualit^ 

berat  P/./.34.  cuius liberationis  gloria,tamccfi  adh\ea^^nftru: 

meca  pcr  qux  agic,Deo  eft  cribucnda:qui  non  carcbitinftrurnSl 

ienoua9'wP^r/4,««,Regisfpintum  ad  remictendum  poDulum 
7o.annos  Babjlomo  Regi  feruiencem  ad  cxa:dificandan  SlZ 
domumIehou..NecnonC.«p„,.„„,«c.«i/.„,^  filiu^  pSas 
d  cem  perfccucioncs  graui(Iimas,fub  cuius  aufpicijs  ecckfia  cl 

dL?  nm^  ','^'^y^i  ^'"^'''''''  C(,»/?,„//««;,quod  eft  norati! 

debemus ludicari :  quod  vciim  &  verbis.  & faais  Princin*.  J 

tate  noftra  vfurparcnt  ad  imitationem,  atqS 

boDei,eg„  ac  judicari.  obfervati,.  Maximus  I  icCds  c  al 

occaho  componendarum  dilfenfionum.  Et  demiTpartes  C 
Magiftratus  boni f^cmotis odij..atque inimititijs  i    nra bm  vn  . 
re par tcs  d.ffidentes, noftri^ue  eft  muneris,autho  icYte  veTbi ?e 
conciiiaconisnobisconcredici,  vt  populus  perpcccatn  Dca 
alicnusipfireconcilietur,atque  cum  Deo,  proLm^aue  tnirl^ 

a  Similitut  i  ll^^  W4. Argumenta  ad  hanc  rcm  accomoda. 

liuJ^A.     '       '-^^^'  "onconfentiant,&copaciantur  nece/fe 
moi^currfili!"^'""  ^^^r"  ^ff^-'-^'^"-  I/;//apud  ;i>1^ 

ad  morte  properaret,  vocari  ad  fe  iuflit  So.filios.quibus  flfcicum 

X     *  jaculo* 


n-  4 


$ 


!] 


h 


1^6  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S         C/p.  Vir' 

JACiilorom  trAcliaitconfringcndum.qucm  cum  nequiuiflentjinJ 

quitortendamvobistacilemmodum.atqueilledifrcJuensfarcil  " 
culum.reorfum  quodque  aflumptum  iaculum  frangensindicatfi 
per  difcordiam  dillrahantur,  tacili  negotio  filios  pcrirc  pofTe 
Jiacitaquepraxeadconcordiamalendam  eft  exJiortatus  cos.     * 

r^r/iz/.Ingratitudoliuiusconfligentisirraelitxtribusmem 
bris  proponitur.  i.  violentia  in  Moyfen.  z.  Ixfx  maieftatis  cri 

men.  g.  homicidij.  ot/crv.  Quifunt  maxime  iniurij,  &  quorunj 
confcientia  eft  fceleribus  c5raminata,  Jii  maxime  auerfanturre- 
conciiiationem  :  Imo  contemptores  monitorum,  &  reconciJia- 
torum  exirtunr,maIamqueprobonorependunt:  Expreffam  in 
Mojrfe  CJirifti figuram  Jiabemus,  qyi  fepofita  quafi  ad  tempus  coe- 
leltiglonaJiumiliauit  fefe  forma  ferui  .iccepta  adignominio- 
fam,malediaamq-  Crucismortem,P/;i/.2.  vtredcmptionisno- 
ftra:  opus  perficeret.  Sed  quam  gratiam  retulit,  facra  teftatur  Jii- 
ftor.a.  ludaruncumvfifunt  violentia,  larf^c  maiefiatis  crimen 
jpfi  impingcntes,  Barabbaquelati^one  deterior^  fenrientes,vide 
Luc.4,.  Ioan.17.  Idemfiifcetemporibusevenire  folet  CJirifti  fer- 
uis,Myfleriorumque  regni  difpenfatoribus,  qui  dum  ad  divinam 
gratiamex  verbo  peccatores  reuocare  conantur,  quod  nequit 
heri,  nifi  omnes  delinquentes  redarguantur,vim  pati,ac  caJum- 
niascoguntur :  adeo,  vtfideliiTimiquiquein  munerc  obeundo, 
Magiltratibus,eorumquc  regimini  fiofies  cenfeantur,  &  didite'- 
tur:  quod  quam  falfum  nouit  Dominus  K.--?^ioy^'ci,yi:  Nam 
Paflores  fynceri.  atque  fidi  om'cia  dcbita,  Magiftratibusfeciin- 
dum  Deiim,  prxfianda  plane  profltetur.  Quid  enim  moliuntur? 
aut quo  coUimant  ?  quam,  vt  foli  Deo  omnis  eloria  in  folidum  ■ 
triDuatur.Sccptrumquefilij  lefuCbrifliprimas  teneat:bcneque, 
&  foelicitercumfponfa  Sponfiagatur,  atque  cum  Repub.Sta- 
tufque  Regisfitquain  Deo  fcelicifi]mus,quicquidgariiantfup- 
parafitaf^n,Jiocmanetverum :  Additio.  Ingratitudocerteom- 
nia yitiacompleaitur.quaJaboraruntomniartate  Iiomincs,  vt 
Abfolomut  111  patrem,  Hunan  Rex  Moabttarum  in  Dmdem,  eiufq;  fer- 
uis: luda^iin Prophetas,EtinterGcntes, Menienftum Cumm^i  in- 
gratitudom  Mi/fwi^«Ducem  extitit.Qui  ciim  de  Ffrf.s  viaoriam 
reportafiet fufis  Perfarum  copijs  quorundam  odio. cuod  50.  ta- 
lenta  Auri  pendere  noluerit,  in  carcere  cft  traditus,  vbi  eft  mor- 

tuus. 


CAP.Vir.  IN  APOSTOLOR.ACTA.  j^j 

tuus.  Et  Romattmm  in  Scipionem, c\iius  cclcbre  extat  didum  fciii- 
cet,  maluifl^e  fc  vnum  Civcm  feruarc,  quam  mille  hoftcs  perde- 
re^  fspius  cum  HannibaleCarthaginetjfium  Duce  confligentem,tan- 
dem  rribunitijscriminationibus  impetitum,feccdentem  in  ruy 
ibique  extindum.  Legimus  Lycurgum Atbemenfium Lcgifiatorem, 
qui  ex  quo  Rempub.  caftituielfct^egrcgijf^.  legibiis  ftabiluifl"et, 
a  Civibus  penclapidibusobrutum.  Dw^m;  dicere  eft  folitus  ni- 
hilcitius  fenefccrc  beneficio ,  &  vtSiphinus  lapis  naturimollis 
oJeo  excalfaaus  redditur  durus,  fic  plerique  beneficijs  reddun- 
tur  deteriorcs.  Simus  itaquc  imprimis  in  Deum  grati,  in  cos  e- 
tiam,qui  de  nobis  funt  bene  meriti. 

Verf  29.  HiccftfugaAfoy/inn  terram  Madianam.  Occafioprr- 
cedentibusvcrf.Iiquet.  Ofc/(Prv^.Pleriquefuaperuicacia,  &  ma- 
lcuolentiapraepediunt  fuam  liberationem,  gratiarqne  D  e  i  ad 
tempus  viam  prxcludunt.  Hoc  in  naturalibus,  civilibus,  fpiri- 
tualibufque  verum  exiftit:  Multifuaingluuie  fibi  morbos  accer- 
funt,nimiaebrietatecorporaIabefadant,Bonorum  ia(ftura  fa- 
ciunt,patrantqueplurima  Divina;  maiftati  rcJu(aantia,vt  cx- 
dem.adulterium,  ^  id  genus  alia.  Plerique  otiofam  agenics 
vitam  paupertatis  fibi  funt  authores.  In  civilibus  oblata  occafi- 
one,  qua  ipfis  prxclarepoflitconfulinegleda  in  bonis  patiuntur 
detrimentum:  In  falutis  negotio  hominumplcrique  detreaan- 
tesDivinamgratiaminChriftooblatam,juftitiam  ex  operibus 
confurgentem  ftabilire  volunt ,  quorum  merito  falutem  prome- 
reantur.  Vndefit.vt  gratiam  Oei  fuauem  illam,  &  faluificam 
minimcguftent.  Proindcnosvocati  ad  Regnumgrati2c,&  lu- 
cisadmirandx,  neputemusD  e  i  manumfolito  breuiorem,  vt 
ncqueatpriftinum  illum  gratuitum  fauorem  in  nos  conferrc. 
<^xrit//rf.  Propheta^p.  Eftne  Dcimanuscurtior.?  R^j^.  Mini- 
me.Sedpcccata  veftraintervos,  atque  Deum  diviferunt.   Et 
If  r.^.Peccata  veftra  res  bonas  a  vobis  avertunt.Peccata  funt  ve- 
ratcaufa;curgratiam,&fauorem,hominibus  non  communicet 
Dominus.  i.Ohferv.  PraxeMoyfisfcruisChriftifaseftnonnun- 
quam  fugere.  Curiftus  ipfe  fubducitfe,  Luc.^.Sc  farpius  alibi,do- 
necveniteiushora.  Imperat  Apoft.  Matb.  lo.Si  vos  pcrfccuti 
fuermtinCivitatevna,'ugiteinaIiam:  &hicMo3fesfugitdi- 
VinitusrcfcruatusadtcmpusvocationisfuiV.  Ita  Paftores  fidi. 


at- 


i  ; 


M 


■r'" 


ili:  'i 
'  '>ii 

I 


M8  COMMENTa'riVS  CAjVlr 

atquefyncetivtipotuerunt,  pofluntfiue,  corporls  declin«;„ 
adtempus,vtreferuenturadi;eIiora1emporrquibusCr„- 

opus cum vbenore fruau promouere valent. Verto fieuoc^  ^' 
n.sexhocergallulo  corporis  animx  tempusadfitcer^,^  fj' 
perfuafum  habeant.defungantur  in  Domino  ^n^Lrt^^^ '.'' 
jatem  ob%ne„t.vtP.^«./„,,^./^3,^^^^^^^^^^^^^ 
Deo  d,Iea,,  vna  parte  terrarum  excefferint,  alia  fruemur   F. 

mum.  il  non  meliorem  locumlpCouidebif  T^j^r       ."l"'" 

eftSpmtu.s  vel  externa.  VtexpendereeftinMovfe  cuirlt,2« 
l.,mt.rra«.^«nafcuntur,  .fuod  ceditMo^l^rfoW 

beS^sS;^::;^'^^^^— "i^|;..Vbiha. 

rubi.  ,:  Huius  AnXTmet  eTu^Tvots  bl  "as'S"^^''' 

"one'rr±"    ":^°  ?ifl  <aionem.  <!.  Effeaa  duo  i  "Moyf  Tv^ 
lione  rapitur  jn  admirationem.  j. Audita  vore  ^vflm.r  • 
tremit.  Ot/„„.  Extempore  conLg^s   DomSber'"''^' 

itderauone  vt minis  multi  a  Satana  decep  i  facZ    ^^'"'r"" 
&rm;r?^-Sl-™^^^^ 

.itSrert-ot^-Xr^''''"^.—^^^^^^ 

.v.U„.ho„orcs.dipi^JXrrKS£"rcr 

I  libei* 


CAP/Vir.  I>?  APOSTOLOR.ACTA.  ij, 

libertatis  Regni  Chrifti  iadurajtranfuolantad  ncgotiafecularia 
traaancla:&  in  Repub.&  poiiteia  eminere  volunt.  At  fi  vocantc 
Deum  expcndant  vocationifque  grauitatem,  &  muneris  prx- 
ftantiaminfubiedoexcelicntiffimoDeo  &  homine  verfantis 
finem  etiam  vitam  a:ternam ,  atqucimmortalem  gloriam  prx- 
flitutam  habentis,rebusalijsvilipenfis  totos  kfQ  confecrarent 
fpartxfana^cexornandacquamnadifunt  fl  modolegitimena- 
aifunt,  atque perpoliendx.  VideDan.12.  z.Tiwotk^,.  i.Petri^, 
Ffr.3.  dcpracmio  fic!iimpaftorem,fidelemqueferuummanentei 
Luc.12.  i.Ciuumft.  Vbi.  Apparetlehoua Moyfiineremo." O/f^r, 
Lociisetfividcaturobfcurus,atque  horridus,non  imped/t,quc) 
minus  Dominus  adik  fuis  in  gratia,  Vt  hic  Moyf?, xui  etiahi 
aifuitad  Tabernaculioftium  ,  vbiamice  collocutuscftcum  fer- 
uo  fuo.  Hinc  petamus  conlolationcm ,  vbicumque  terrarum 
fuerimus  pij,  diuino  f;?uore,  atque  prarildio  cingemur.  j.Cir- 
ittmft.  Qms\-.ar.  Angeiusnimiriim  Dci,  fednoncrcatus,  ve- 
runiDei  ,*ilius,  foederisgr^-.tuiti  mediatorcum  Patrecoa:ternus, 
&  confubftantiaiis,  Exod.i^.  admonet  populum  fuum  lehoua, 

iie  prouocent  hunc  Angelum,quia  ii,Non  €ft  ipfls  parfurus:  nam 
inquitnomenmcumcltineo,  vide  Jfa.^.  ^  Malach.-^.&  i.  Ca- 
ritith.  10.  diferte  vocaiur  Chrifius.     Hinc  fcquitur  vnam  om- 
iiium  eledorum  cffefalutis  viam:vnam  no£,&  non  aliam  quam 
patres  habere  religionem,  Bebr.i-^.  Chriftusheriatque  hodie, 
vnus  etiam  in  arrernum.  Cuius  diem  Abraham  vidit ,  &  gaui- 
fuseft.  ^.Cmmvft.  Modus.  In  flammafcilicet  ignis,'atqueru- 
bo.   Solet  lehouaapparere  vifibilialiquafpecie,  quiadiuinam 
inuiiibilcm  maieftatem  nemo  mortalium  poftit  ferre.  Sed  nihil 
aliud  hic  figniflcatur,  quam  afflida,  &  oppreffa  conditio  po- 
puli  Ifraelitici  in  ^Egypro,  adeoque  totiusEccIefl^,  &qiiodin 
medio  ardentis  rubi  flt  Chriftus,  indicat,  tametfi  perfecutio- 
nis  igni  in  his  tcrrisardeatEcclefIa,nan  tamejiexuretur :  fed 
purgabitur,  &  conferuabiturpuraputa. 

.*  .^^.'^"^  "^^  iilipueri  in  fornacemconieai^D^mV/j.  poten- 
tia  huius  Angeli  illaefi  manferunt  :  &  rubus  figurat  vilita- 
tem  Ecclefix  in  «ftimatione  mundi,  quac  xerte  in  oculis  le- 
houac  eft  valde  decora,  &  preciofa,  CAntic.  1.5.  Nigra  fim,at 
decorafumo  i^K0S0LXUlTAi!i^fimi!i^S(mti6}i,ed(utm, 


•;«•-' 


p,  ij.l 


ii 


iiJo  COMMEKTARIVS  CapVu 

&fimiUsinhabitantibusauI«i.t,teo„i,,&0„,j   ,  v„'   , 
S.p  agreftis,  quod  exponatur  omni  afflia  onum  vemo   ZT 
ftatibufqucquodque  vndequaque  i  Satlian»  oreaSm     P°" 
jpfa  tamen  germinet,  atq;  efflorefcat  in  m,Ai^'^"    P""S""'-. 

n=turSatan%fc,«.^-;K«\":emaZou^^^^^^ 

met :  populus  Dei  hifce  flammis  eximetur-  &  E^^l^"""  '!-'"^- 

Virefcct.  fartaque  tefta  permanebid  "''''^  P™'""^ 

i.E#a/,»;/«Mor/f.Miratur.admirationisMi,n.  ,/»;„„..      • 
Quare,vtremcoenofcatarr,.j;r„        ."?.""""  ignorantia, 

dicentis:Ego  S  . T;S2T'''V''"f".^'  ^"g^"  ^»"'» 
Dominus  ProptTrfcede  ifcl  n  V/^k^"' •"•''■'''  ''"'^ "'"'» S>"''« 

ob,eriuit:vocatChriftusLazarZl,!f  ■  '?'"  '''«'"  ^""n 

nemo  exiftimet  noiieffe  DeZT.f?  T"!^^'"'''""'-  ^'°''"'^' 
quorumanim*  gaudent  f^c ie  D  .  r^°™ ''''''S'"''"  P""'". 

E//>W««ilIamChriftivtconform.',f'rP-T"'''^"^"'''"'' 
glorificentur.  Ci,m  e  eo^ZimuK  S'""''^  ."P"«  corpori 
in  fummam  noflram  cf  „^1^,^  "^'  Sf^uiti  recordemur 

fn  Dominus  qu  cqL  fponon^^^^  '"^"'^"'"' """  P«'*'t""'s 
paaumeuanefcet?vtci&ef- 1 'r^'!'/'''5''''"''''''"i''^"<'ris 
rumprocellis  iaairi    '^^'" '"'*'^^^«'"f"inn'""eris  malo. 

fc.l'JifoZjM  p&T->'".'"  "..ra  „o„  eft  h  .c  vo. 

vocem,  quamoperceliimnr  !,„."■ ''"''';'''''  "epidet  ad  h  iic 

mininoLaduruts  grrpS''rS"i"°'^- 

illam  fumma  cum  maieftate,populi6ue  treol,;  -"^ ' '  ''^?'^' 
tam  executuri:  dicent  certe  cadire  ,TnM  T  """"  P'°niulga- 
rcondamurafacieAg„i"p7 '"'"°''"''f<'P"«n,orteJvtab. 

.«C^nto^etSS:^^^^^^^^ 

cmo  detraaum  calceum  porrTgTt  Hac  vocrr^h'.',^'?'''' "' 
tur  quam  affliaionum  prauitaFem  eiT,!)  "J"'  "'""• """"- 

totum  effe  refignandum^a  que  tude^dur"'''^''"'  "^^^'"""^' 

fiuc 


CAP.vir.      inapostolor.acta:       ,<?, 

finc  hac  nemo  vifurus  eft  Dominum.  addo  prjcremiam  Uhnui 
locum  fanjaificarc,  proindc  ccclum  erit  fumme  fanaum  n  quo 
habitat  De,  honosinihil  itaquc  pollutum  &  immundum  Jccipie- 
tur  m  coelertem  lerofolyma.  Quarc  iterum  dico,  ftudeamus  Cm^ 

Ctititi,ApO'.ii, 

Verh^.ad  iS.stephani  eft  inftitutum  oftendere  Legcm  Mofai- 
cani  ad  Chriaum,quieftfinis  legis,efl-erefercndam.Cotinethic 
Verl.quatuor.  r  .quod  Deus  viderit  afflidionem  populi  fui  in  ^- 
gipto.  2.quodaudieritgemitum.  3-qu6ddcfc6deritadliberan- 
dum.  4.  quod  Moyfen  in  ^giptum  miferit.  Primum  phrails  oc- 
currittrutinanda  i^iy  e/<J  dv  t  ^scxcicr^v  t^  Xct5,  videns  vidi,  eft 
^/rwf^adcertitudinem  denotandam.  Vidi,inquit,  multo  ante, 
iedimpra:(entiarum  video,vt  manumadmoliaradpopuiu  ex- 
pediendum,  &:inimicosperdendos.Porr6  videt  Deus  duobus 
modis.  r.oculogeneralisprovidentix,fic  nihilnon  videt,P/4/. 
139;  2.  vicletmodofpeciali,cumvultexcrerefuammifericordi-  jy.u  . 
am  in  Ecclefiam,autluftitiam  in  ciufdcm  hoftes.  Sic  lehouahic         ^^' 
<Hcituryidendovidi(rc,quotempore  vult  vindidam  exercere 
in  inimicosjEcclefiamquediuexatamliberare  tadhocfacicndu 
impellitur  partim,Iehoua  a  Iuftitia,partim  a  Mifericordia  &  c5- 
pallione  qua  afficitur dv9^u7ro7rd6ugi  Etenim  Dcus  pater  turbari 
dicitnr,cum  fui  turbantur,  l/r.d^.Z^d;.^.  Chriftusfiliusecclefi» 
caput,  Aa.p.  Colof.u  ;.  Spiritus  Sandus,  i.Pff.4.  Turbant,  &af-. 
t1iguntitaqueEccJcfi.rperrccutoresipram  Trinitatcm,  fibique 
acccrlunt fupplicium  inevitabile:  huc quadrat  illud  didum  Da- 
Vidis,p/4/.5(j.  DeusinquitvidetfuorumIachrymas,atqueinvr-     ' 
narcponit.  Tametfi  turbetur  Sanda  Trinitas,  cimi  aiilicuntur 

pi)exuitatSat.in,eiurqueinftrumcnta,Im6plerique,qui'lefum  . 
^nrhium  vjdenturprofiteri  non  quoconuenir.afhciunturdolo- 
rvi  propter  ailliaiionem  lofephi.  vide  Amcz.i  6.  &  iUia  i  .  quomo- 
clo  lehoua  vuit  vindidam  fumere  de  fuis  hoftibus,  quo':  vt  fili- 
oseducauit.  Ecciefa:fors  eft,  vt  fit  fiibcruce,  fed  caucant  di- 
iiexatores  etenim  Dni:.  videt  in  cc-lo,  tandem^uealiquando 
iiberatis  luispcenas  de  .ifiligentibu?  cr^petct.  2.  Audiui gemitumi 
iJjrus  nor.er  non  cft  inftar  Baalit,  j.Rcn,  1 8.  rui  PropLctis fuis  ni- 
ni  re  pondif,ctfi  vocih:ranr:h;i.  ^  m^nc  ad  vcfper^m,  (^fb^ue 
cuitellis  ca:dentibus;  Nunc;uid  js  qui  piant.ii:it  audiium,ipfc  aii^ 

X  diet: 


^'7 


I  8 


,1"! 

m 


•i 
l 


m 


'i6i  COMMENTARIVS  Cap.VIL 

ditt.Audiuufempcrlamentamcmj&ingemircetemEcclefian?, 
T.pbmmum  lugentcm,  Ifr.^ T.audijt,  & cius  vifccra fint conturba- 
rajcompaffione^ue  afFccftus  eft.Moyfen  ingemifcentem  ad  mare 
rubrum:&:  nullam  vocemedentem:  JWjo/4/>fc4ri^»7,populumqiIu- 
daicum  jciunantem,  i.Cro.io.  contrA  Animcn{tas,Moabitas,&Sehi>- 
(oldSiqui  mutuis  confefll  vulneribua  interierunt,  Bfiherum,&  Mar- 
docbxfim,cum  tota  ludaica  plebs  ad  Cxdem  fuit  delignata  Hamanis 
aftu,  qui  p.itibulo  pro  M««riof/j/ofufpendcndo  erecfto  fuitfuffixug. 
5.  De[cevditiVt  /ii?«r«.Dicitur  DominiK  defcenderejcum  fuam  po- 
tentiam  cxerit,  vide  Gr«.ii.  de  defccnfu  Domini  vt  vidcretTur. 
rim  Bahylomcam,  ad  quod  opus  imp^diendu  manum  fuam  admo». 
uitconfufone  linguarum  inueda.  Non  itaque  dcfcenderc  dici- 
tutjquod  locum  mutet,cum  infinitiilla  maieftas  nullo  fitcircii- 
fcripta  loco,  verum  per  cffe^la  Sc  opera,CLim  educitfuam  poten- 
tiaminadum,vtviderclp.65.  Diciturtunc  cceloquafi  deicen- 
dere.id  ei\  manum  operi  admoueret,vel  ad  perdcdum  hoAes,vet 
libcrandum  populum  fuum,vthic.Sequitur  Domini  effe  populi 
fui  liberatorem,P/^/.54.&  50.  4,Iam  veni,vtmittam.Ofc/^rv.fce- 
liciter  currit  in  officio,  qui  a  Domi*io  mittitur.  Ne  itaque  curra- 
rnus,  antequam  mittamur,  ne  lehoux  gratia  nos  deftitutos  dc- 
ferar. 

Verf.^f).  Indicat  Stephanus fefe  non  cflc  Moyfi^s  faftfditorenv 
ipibrumque  ludxorum  maioribus  ingratitudinis  in  Moyfen  cri- 
men  impingir,  dcclaratque  quanto  honore,  8c  officiofo  onere 
Dcus  Moyfen  ornauerit:  hoc  vero  v^rf.  Moyfen  a  ludjcis  reiedu. 
Cbferv.  Senii  lehouac  maximc  fidcles  folcntreijci.atqvcontcmni 
vtin  Moyfc,Prophetis,  ipfoque  Chrifto,  nccnon  fideiiflimisil- 
lis,qui  pro  Chrifto  legatione  fungutur,apud  nos  eft  animaduer- 
tere,quibus  variae^  cal  um  n  iaj  inftituun  tur,  vt  hic  Moy  fi  proditio- 
nis,  autlacfe,  aut  imminuta:  maieftatis  crimc,  acfi  Moyfes  in  of- 
ficium.  P/;<tr4o««  vfurparet  iudicis,  £<:  gubernatoris  partes.  Vt  vt 
eft,  a  Deo  mittitur,cuihichcnostribuitur,  vtPrincepsatq-Rc- 
demptor vocetur,  tametfi  liberationis  oivinac  tantuni  fit  inflru- 
mentum.  2, 0//frv. Quibus  opus  fui|m\  commedat,ijfdem  &  no- 
men  fuum  impertit.  Magiftatus  vdcantur  Dij,  Moyfes  Vharaonis 
Deus,  Exflrf.7.EtverbiMiniftri,Seniatore5,  r.  Timoth.j^.  Difcant 
itaque  fapienter,  iufte,  fidelitcrj  Scifonefte  obire  munus  fibi  inv- 

poiitum,. 


CAP.Vir:        IN  APOSTOLOR,  ACTA:         k?; 

pofitum,fpartamque,quamnadJ:ifunt,  ornarc.  Addo,  quos  dc- 
us  eminerc  vult,  quicquid  feccrint  impij,  cmincbunt:  voluit 
Davidemecaulisacccrlitumin  Throno  Ifraclis  fcdcrc,  obfcu- 
roque  natos  loco  cxtoilit  iuxta  AmA  cantum  &  Maria,Luc.  i. 
Contradetrudittyphoturgentcs,atquc  fupcrbos,  vt  Nabucbad' 
uez4rtwh  Antiocbmn,  llercdem,  6chunc  Pbaraonon  infigniter  rebcl- 
lem :  CoUocantinancmoperam,quivoluntdcijeerc,quosDe-. 
us  vult  effcrre,  &  dcnuo  evehere,  quos  vult  Dominus  ignomi- 
nia  affici.  Scquitur,  hunc  Mojffenmiilt  du<3:u  Angeli,qui  vifus  fu- 
crat  in  Kubo.  Obfervatio.  Huius  opcris  gloria  efl;adfcribenda  Do- 
mino,  Si  in  vocatione  noftra  aliquid  profpere  fucccfierit,  honos 
Dco  in  foiidum  deferendus,  i.Corinth. 3.  Ego plantaui,  ApoUos  ri- 
gauit,&c.  Et,Quid  nos  ?  nifi  miniftri  pcrquos  credidiftis  ?  Cum 
Dominusinminiftcrio,  &  Ecclefiaftico  Regiminc  fibi  referua- 
rit,  omnem  agendi,  permouendi,  impcrandi,  potcftatem,  Gf«r/, 
9.  Perfuadcbit lehoua  l4p/;^ro,  vt habitctin 5f»« tcntorijs,  omnis 
gioria  iilius  operis  cft  ipfi  tribucnda/ 

Verf  16.  FuttSiemMieris  MoyCiim^oCitl  Obfervatio.  Quifquefi- 
dclium  fe  prxbeat in  munere pracftando.  i.oyferva.  Qupd  Moy- 
fes  miracuiose  cduxerit  populum.  Ecclefix  araidiones  non  funt 
fempiterna:.  Porr6,tresfuntmiraculorumordines.  i.IniEgip- 
to,&fuiitduum  gencrum.  Quxdara  ad  confirmandum  Moyfen 
in  hac  vocatione,  vt  eft  Virga;  convcrfio  in  fcrpcntcm  figuran- 
tis  Moyfis  virgam  Paftoralem  contrituram  fccptrum  Regium 
Vharaonis:  Alia  funt,  qu;£  mouerc  poflcnt  Fbaraoncm  ad  dimittcn- 
dum  populum  vt  decem  illa:  plaga;  admirabiics  his  verfib.com- 
prehenfe.  | 

Fit  cruor  ex  vndis,  confpurc.tnt  cmnla  Ran*: 

Bat  fulvis  CymptieSypoHed  mufca  venit. 
Dein  peUis:  posi  vlcera,grando,locHUa,tenehrs.: 

Tandem  prototocos  vltitnA  plaga  necat, 

Obfervatio.  Periculofum-eft  Divina;  voluntati  obfiftere,  fed  Ci 
perfeuercs,memincris  efle  perniciofum^  Qui  Creatori  Dco  in- 
uifus  cft ,  omnes  creaturas  habcrc  potcft  aduerfum  fe  armatas. 
Noa  cft  jniniraa,  ne  pediculum  cxcipio,  quin  cam  armare  poflit 


-^\i 


II 


Jl^. 


y<f4 


COMMENTAT:IVS 


Cap.VII. 


in  Anuocho,VlH>fiaiSi  &  Herode 


Jtboun  ad  rebellcm  pcrdendum.vidc 

vcrmibus  abrumpto,ilfl.i2.  Etin  omniumelemcnicrumexita- 
tionc  aduerfus  impios.Igni  Sadab  8i  Abihu  pericrunt;  aere  AhfaUtJ. 
Aqua  Pharao,  Teitz,Datham,  &  Core.  Imo  libi mortem  fuis  mani- 
bus  conkiuttuntiVt  Achitophel,Judas^NerOi^  alij.  Proinde  folicite 
videndum.iimusingratiaapudcreatcrem,fic  futurum,  vtom- 
nes  res  creata:  nobis  arrideat.  2.1n  mari  rubro  Miraculum.My/a 
virga  percutit  mare  :  cedit,  inftar  muri exurgit,  ventoque  flante 
cxficcatur ,  vnde  tuto  pergunt,  atque  evaduntlfraelitsE :  fed  in- 
greffcs  jEgiptios,  iiifequentef^ue  aquarum  moles  comple<fl:itur, 
deniergitque  in  profundum,fubiiduntque  inftar  lapidisjExo^/.i^. 
Ohfcrva.Quod natura interitum  &  perniciem  afFerrc  videtur,Dci 
potcntia  cedit  populo  fuo  in  bonum :  operari  cofueuit  Dominus 
contrajSc  fupra  naturam  ad  conferuationcm  fuorum,vide  Dan.^. 
de  tribuspuerisinfornaceminiedis ,  &  Dan.6.  de  coercitione 
Leonim  nc  ipfi  D<r«;W/fidi{Iimo  Dei  feruo  nocere  queat,&  de  Vetr» 
fupcrmareambulanti,  neergorcbus  diflicillimis  &  ardidimis 
frangamur^ne  dica  defperemus.O&/^r.Quod  putant  impij  cefiuru 
ijsinbonum,  neduminmalum,  fedcoxumpcrniciem  veititur: 
Expende  in  Pharaone,qui  dixit  dum  moliretur  populi  Ifracliti- 
ci  excidium,  agamus  fapienter,verum  opcratieni  diuina  fapien- 
tia  illa  euafit  in  flultitiam,  totum^uc  illud  excogitatum  in  Ifrae- 
/ir<f/,in  P/wrrfo«tf,atque  iEgiptiorum  caputeft  retrufum:dcnuo  ex- 
pcndcintruculento  JJ/ew4««propofitode  D  e  i  populovnodie 
totoextinguedoquodrcciditin  ipfiwsmachinatoris  extremum 
msXum  ^1  fiher  tj.&c.  \ 

;.  Eil  in  defcrto.  Primum  miraculofus  cibus,  quoaluntiir. 
Manna  nullo  artificio  humanc,  aut  induftri4fa<5lum,  fcd  carlitus 
demififlim  : quod  ita  oftenditur.  i.Qiiod  tantum  defcenderit, 
quod  in  diem  fufHccretjfi  quid  collegiflent  prartcreajccmpunef- 
cebat.  2.1n  eremo  tantum  pluebat.  ^.Quocumqucfuntprofedi, 
fequebatur  pcpulum.  4.  Nihil  poter^t  iliud  prarpcdiri,  omnibus 
defcendebat  anni  partibus,  cumingreflifuntterram  Cananxam, 
defecit :  iJIa  vero  pars,  qux  in  Aarms^vc^i  reponebaiur,  putredi- 
ncm  non  admittcbat:  quarehiccibus  fuitmiraculofus  figurans 
cibum  i  lum  cceleflem,vitieque  panem  Icfum  Chriflumjquohic 
fpirituaiiter,  in  carlo  Kternaliter  fumps  enutriendi.  Secundum. 

Aqua- 


CAf.VU.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  jrf^ 

Aquarum  promanantium  copiaexpercu{raPetra,quibuspoptiIi 
fitis  reflinguebatur ,  quacquidem  Petra  fignificabat  Chriftum, 
i. Corint. 10.  Etcmanantes  aquae  vitamjgratiamqjab  co  in  mcm- 
bra  deriuatam.  Tertium.  Quod  corum  veftimenta  non  fuerint 
attrita  40.  annis,  quod  mirum,  quoquidcm  fignificari  pofiit,  in- 
dumentum  illud  juftitiae  Chrifti,atque  falutis.quo  ornantur  cle- 
di,  ne  4o.annis imo  nunqaam  detritum  iri.  Obfer  Diuina  poten- 
tia  res  eorruptioni  infeftas  reddcre  valet  omnis  corruptionis  ex- 
ortes,  ne  ergo  dubitemus  de  noftrorum  corporum,tametfi  corru- 
ptioniobnoxiorii  incorruptibilitate ,  immortalitate  &  jeterni- 
tate,cum  plene  fuerintpurgata,  &  Chrifti  gloriofo corpori  con- 
formia,quod  futurum  in  illuflri  illo  aduentufilij  Dei,  p/ji//p  3. 
Sunt&aliamiraculofa,  vtillainfignisvidtoriade  Amalecitis  te^ 
portata  &  volucrum  miilioncs:  fediongum  efletomniaperccn- 
fere.  Plura  pete  ex  libMoyfts  &  Pfalmomn. 

Verfii?,  Mfl;/ifteftimonio  probat  lcgemnosrefcrrcadChri- 
ftum  omnium  Prophetarum  Prmcipim,  Prophetiarumqueom- 
nium  ccmpIementum,confiIif5'^^**  illius  quidcm  arcani  ma- 
gnum,  &  difertum  intcrprctcm.  Locus  citatus,cxDm.8.  vbi 
Moyfes  inquit  DominumDeum  veftrum  fufcitaturum  Prophc- 
tam  vobis  ex  fratribus  Uoyfi  fimilem,  quem  iubet  audiri:  hoc  te- 
ftimoniumfupracxplicatumjcap.;.  vbiduonotanda.  i.Chri- 
ftum  ex  fratribus  cfTe  fufcitatum  :  hic  humana  Chrifti  natura  dc- 
fcribitur,  cui  affcntitur  ipfe,  Vfalm.ii.  Fratribus  meis  narrabo 
nomen tuum,  & Hebr.i. dignitas hacc eft noftra, quod Chrifti d- 
mus  fratrcs,  &:  propterca  non  tantum  ratione  humanac  naturx 
qua  nobifcum  communionem  habet,  fed  adoptionis  virtute,cu- 
ius  omn ibus  coeleftis  Regni  priuilcgijs ,  vt  eft  gloria  «terna,vi- 
ta,  alijfque  hanc  concomitantibusjperfruemur.  2.Chriftuseft 
audiendusatteftantcDcoPatre,  Math.17.  hiceftdiledusmeus 
filius,  inquomihi  complacui,  hunc  audite  :  huius  iracucPro- 
phctjc  fummi,  &  PrincipisPaftorum  ,  animaiumquelrpifcopi 
voxfonaret,  &recipercturtantumin  DeiEccIefia.  SiAngcJus 
afferat  aliam  vocemquamquacEuangelio  editurjfiranarhema. 
Si  in  viuis  mortalium  vllus  afportet  aliam  doArinam,  nequc  di- 
cite  %a^f  Av,  ncque  domum  recipite  :  fed  ii  quis  excitatus  2  mor- 
tuismittaturcumilW4w<»,dicaturhabentiMo;/f»  &  Prophctas, 

X  2  Lue.\6> 


'I      I 


l;i»     /. 


'   •'.'    K' 

i: 

'{'    'j 

^  'i 

;  = 

j66  COMMENTARIVS  Cap.VU, 

Luc.<af.  1 6.  audient eos  >  facclTant  ergo  traditlones  Immana;,  & 
vcra  vt  vocant  noii  fcripta  Papiftarum  &  fi  quae  funt  alia  ab 
hominibus  excogitata ,  &  vocem  Cluifti  Paftoris  noftri  no» 
ou«s audiamus, Ioan.(4p.io.  lllius di<ai mcmores, qui audit vcr- 
ba  mca,  5c  crc<iit  in  cum,  qui  me  mifit,  habct  vitam  «tcrnam,  & 
non  vcnietin  condcmnationcm>  fcd  tranlijt  a  mortcad  vitam. 
^.Obfer.  Non  folum  Dei  vcrbum,quod  eft  immcdiata  ipilus  vox, 
tk  proindc  errori  non  obnoxia,eft  audiendum,  fcd  dc  in  praxin 
ducendum:  multi  audiunt,  qui  fado  ncgant,  z.Timoth.caf.'^, 
Titum  cAp.  I .  At  beati  qui  audiunt  verbum  D  e i,  atque  cuftcdiunt 
iliud,  proponamus  oboculosMarix  exemplum,  Luc.cap.io.dc 
Jacob.cap.  i.  dc  audicntibus  vcrbupi,fed  idem  obiiuione  inuol- 
uentibus.  | . 

Vcrf.-^^.  QuiaStephanohoccrimcnimpcgerant,  quodMoy- 
fen  contempferit,idcirc6,  vt  prius,  quo,quantoque  lionorc  Moy- 
fes  affcdus  fuerit,  oftendit.  Vbieiiis  diligcntiam,patientiamque 
pr«dicat,limulquc  indicat.Legis  acceptx  ab  Angelo  miniftrum 
fuiffe,  qujc  non  Moyfis vituperium ,  fed laudem  cedunr.  Fuitin 
deferto  40.  annis,  quibus  a  contumace,  &  pcruicace  populo  di- 
uexabatur,  vocationis  tamen  fu«  cnrfum  tcnuit.  Grauiflimis  af- 
fcdusiniurijs&contumelijs,  quat  poterantimbecillem  homi- 
nis  animum  conficere.  Ohfervam.  In  Vocatione  noftra  non  cft 
fuccumbendum,  nec  a  muncre  coramiflbdefcifcendum,  tamctii 
cxcruciemur,  &diucxemurabimpijs  reluctantibus  diuinjcvo- 
luntati,fed  progrediamur  in  curitu  minifterij  noftri  animose, 
cxiftimante?,rebellione,peruicaciam;&  oppolTtionem  aduerfus 
vcritatem,  &  nos  Chriftiferuo?,  vocationisnoftrac,  cofirmatio- 
nifque  argumentum  elfe.  2.  Olferv^uo.  Etfi mundus  in  maligno 
pofitus  in  nos  feratur  ira,  cxcandefccntia,  contemptu,  oppro- 
brijs,  nos  ctiam  rcijciat,  Angelus  tamcn  ille  Confilij  magni  Dci 
fiiiu$minimedererct:fiturbemur,Angclu5  faciei  diuinac  nobis 
aderit.  Ifaia  caf.C^.  Si  conijciantur  in  igncm  in  medio  obambu- 
labir,  Daniel  5.  fi  imperiamundi  coi^fpirent,  vtomncm  atrocita- 
tem  in  nosexpromant,filiusilIe  llominis  Icfus  Chriftiisin  nu- 
bibus  apparebit  ad  atterendum  omncm  illamaduerfariam  po- 
teftatem,  quanta,  quanta  fit,  RecipitMoyfesl.oytcL  ?Svret,id  eft,  ora- 
cula  diuinims  mifla,fic  Gr»  ci  vocarc  cofucucrunt:lcgcm  hic  in- 

I  •   telligi 


CAP.Vir.        IN  APOSTOLOR.  ACTA;  167 

tcUigi  par  cft,  quac  viua  dicitur,  quod  fit  lataa  Domino  vitx,  & 
quod  vitam  prxftantibus  eam  prxftituat.Pofui  inquit  Moyfes  vi- 
tamcoram  vobis,vel  quod  fitPafdagogusadChriftum  qui  elt 
vita,  IWH.  14.  QuaeritUE quomodo  vocet  Apoft.  i.Corintb.i^.  Lc- 
gem  vim  peccati.  Refpond.  per  accidens  lcilicct  rationc  corru- 
ptionis  noftrx :  nam  quo  magis  redarguitur  corrupta  noftra  na- 
tura,eomagis  pcccandi  libidinecxxftuat:ab  codemApoftol. 
2  .Corim  ft.j.dicitur  miniftcrium  condcmnationis  infirmitatis  no- 
ftrae,crgo,  quiaciimcam  pracftarc  non  valeamus  perfedt^,  nihil 
in  nos  tonatlex,  nifi  damnationcm  :  vocatur  Sc  litera  occidens, 
Vta  Chrifti  gratia  diuellitur.  Nihilominus  tamen  pia,  &  fanda 
cft  Dci  lex,  quae  fua  natura  vitatn  &  falutemconferre  poflit,  mo- 
doeamomniexpartepoflemuscomplere.  Obfirya.  Verbimini- 
ftrinihil  proponere dcbent populo,  nifiquodacceperuntaDo- 
mino yi.Corimh.i  i.  Quod  accepi  a  Domino,tradidi  vobis  :MOy- 
fes  fententiam  ferre  noluitin  coliigentem  lignadicSabbathi- 
no,  donec  ex  Ichou«  ore  refolutioncm  accepiifet,  Numero  1 5. 

Vt  daret  nohk. 

Hinc  fequitur  legem  D  e  i  ad  no^  fpcAarc,  &  perpctuam, 
fpiritualemquc  eflc,  cui  tenemur  obedientiam  pra:ftarc:  nam  ct- 
fi  a  legis  maledidione,  coadionc,  terrore,  atque  juftificandi  nc- 
ceifitatc  folutifumusperChriftum,  nontamenliberatiabeius 
obedicntia :  etenim  adhuc  manet  juftificatis  vita:  Rogula,  ad 
quam  vitx  noftra  a<ftiones  funt  exigendas :  vbi  vcro  Apoft.dicif, 
Timoth.i.  Lexiuftononcft  pofita,idverum  juftificatoperChri- 
ftumnoncftpofitaadcondemnationem  :  nam  nulla  condcm- 
natio  ijs,  qui  funt  inChriflo,  Rem.caf.^.  nec  ad  coadionem: 
cum  juftificatis  per  fidem  tribuatur  Spiritus  Sandus,  operans 
in  juftificatorum  animis  obcdientiam  voluntariam,  qu^e  non 
eft  attribuenda  vllis  naturac  viribus  fcd  D  e  i  Spiritus  gratix  ef- 
fcdtrici. 

F^r/.  39.  Patrumrebellio  8c  Gontumaciafundamcntumido- 
lolatria,in  quam  praccipites  feruntur.  Ohfervatio.  Rebellionis 
femcn  in  omnium  cordibus  eft  reliquum :  tametfiDii  mira- 
bilia  viderit  hic  populus,  tamcn  dcftinata  peruicacia,  verbo, 
ToluntatiqueDciobnititur,  piimus  itaquc  gradus  ad  apcrtam 

Idolola- 


liU 


M 


^:'-' 


¥%■    ' 


'I 


j;^; 


.-Li 


i^j  commenTarivs         CA?.vir, 

IdoIoUtmmeftDiviniverbicontemptus.  2.  DetraAantMov 
len  Dei  feruum:  hic  fecundus  gradus,  fcruorum  oei faftiditio  & 
reicdio  :  hac  tempeftatehuiufmodi  praxibus  exuberamus  qiu 
feruet  mgratum  &  mobile  vulgus  miniftrorumcontempru,& 
nihil  non  molitur  m  eorum  viiiuperium,  fcd  meminerit  didi 
Chnnj;Qui  voscontemnit,&  meiQui  me,etiam  meum  patrem 
Matb.  I  o.  Qmd  ei  evcnturum  qui  Patrcm  Filiumque  fuerit  aver 
fatusjnimirumhoc.Ipfecontemneturhic,  atque  poftea  perpe 
tuAconfMiIonemvoIuetur,niii  gratiam  reflpifcendi  habcar  , 
Corde  reuerfifumin^giptum:  cogitant  de  fuperiHtionibusitgiptu* 
cjs.£r^o,atenerisaftuefceremuItum:  Quamhi  viderunt  fuper 
Ihtionem,  &  Idololatriam  in  iEgipto,firmam,fixam6ue  animis 
compleduntur^Proindeattendcndumvt  a  teneris aquas  illius 
fontisapertidomuj  Davidicajimbibamus,Zrf/;.  12.  EtcumD^, 
v/^o^eredicamusjDomineatencrismeinftruxifti:  Arque  cum 
TimotheoS^cTAs  literas  d^ri  tv  ^^e^vj  tencte  altiorirerum  fanda- 
f  um  cognitioni  nos  dedamus. 

Verf^o.ad  4^4.  Gradus  reliqui  Idololatrii  lud^orum  defcri. 
buntur.corumquefupplicium.  i.gradus  fuit  verbi  Divinicon- 
temptus.  2.  Moyfis  reieaio.  s.anTmorumcorrruptioperfupcr- 
ftitiones  iEgiptiacas.  4.  Rogatio  Jlaroni fada.vt Dij  fiant,qui  ip- 
fosantegrediantur.  5.adoratio  vituli  erecai.atque  facrificatio. 
6.  exultatioinoperibusmanuumruarum.  Noneft  hociraacci- 
piendum.acfi  autumafl^cnt  ludaci  vitulum  eredum  fuift-e  Deum, 
1  antum  illi  abfente  Moyfe,  fignum  pr^fenti^  Divinx  petebant 
non  contenti  Verbo  &  Sacrametis  ipfis  conceflisrHabuere  pra:- 
teralKi  Columnam  nubis  diead  prbtegendum,  &c5fervandiim 
eosaloliscaJorejIgnisetiamaddandamlucem  nocftu.  otW 
^uih  tam  barbari, quin  etfi ignorent.qualem  Deum  habere  de- 
beanr,  ramen  habcndn  fciant.  Caligula,ciui  ex  profefio  Deum  cc- 
tcmnebat,  cum  fignum  aliquod  Divini  judicij  eminebat,  intus 
contrcmifcebat.  i.Obferv.  Pronuseftpopulus  inlapfum  abfente 
Deiinternuntio.5rf«/abfente5^w«f/^,facrificando  peccauir  r- 
Sam.i  3 .  loas  defunfto  JeboiadaM  IdoIolatriamGetium  Ctk con- 
uertit.  Serui  itaque  Dei  rctincndi,  vt  in  vijs  lehcua:, fyncerc^ue 
cius  Nominis cultu  pcrfift.:muc.  ^.obferv.  Simus contenti  verbo 
icr:pto,  Socramencifque  a  Chrifto  inftitutis,neque  avolemus  ad 

animi 


CAP.vir;       iN' apostolor.acta:      i(?, 

animinoftrifigmenta,Siverbono$coftringi,  &  rccifinamuc 
nunquam  aberrabimus  a  ver6,  at  fi  extra  eius  cancellos  egredia 
mur  nobiseritcontinu6exorbitandum.  4. 0/-/m'.Inftrumenta' 

PrxdicatiomsverbiDmni,  iiberationif^ue  populiexdirapec* 
catiferuituteSatanicocontcmptugrauanmr,&  vix  de  Clirifti 
fcruis prolaboribus  bene  loquuntur.  O  ingratS  mundum/  Sup, 
plicuim  ob  murmurationibus  infliaum,  vidc  in  Miriamo,  2^««. 
1 2 .  &  Datbane  cor  a  dehifcente  terra  abforptis.  Num.  1 6. 

r^r/:  41.  VituIumconflant:huius  hiftoria  habetur  Iato^  jj 
i.eftyituh  conflatio  repentina.  Obferv.  malum  opus  citi/iime' 
peragitur :  verum  multa:  remors  inijci  folent  ad  pr^pedicndum 
bonum,volentes  conferunt  inaures.armillafquc  ad  conflandum 
vitulum:  Sic  &  Papifmi  temporc  ad  Idolafua,atquc  tabernacu- 
laltabilienda,  &exornandafumptuose  erogarunt.  Atnurc  fub 
t-uangelio  paucos  admodum  rcperias,  quiliberaliter  affcai  fint 
ergaChnftiEcclefiam,autquiampIificandi  Regni  Chrifti  cu- 
ram  habeantj  quin  plurimos  olTendas^qui  facrilegi  facrilege  de- 
tment  bona  Eccleliaftica,  quibusminifteriumaleretur  ^Do 
mini  noftri imperium apud SCOToS prolataretur.  2. 'sacrifi- 
cantvitulo.  obferv.  Bonaintentio  non  facit  adionem  bonam. 
Vz.a  habere  vifus  eft  intentionem  bonam  in  fuffulciendo  laben- 
tem  Arcam,  morte  tamen  percutitur,  quod  vocationis  fua:  limi- 
tcs  tranfilicrit.  Hi  ludaci  bonam  intentionem  prsctendcre  potu- 
erunr,  vt  Papifta:  facrificuli  in  fuis  fundionibus  mift^aticis  diAi- 
tant,  Tamen  Deus  non  probat.  cum  neque  agant,nequc  Ioqu£- 
turiuxta  verbum  Deifcripru.  addo  Idololatras  in  fcelerofis  ma- 
nuumfuarumoperibusconfuefteexultarc:  vt  ^ux-k^  quifquc 
injngeni,fuifcetu:verumminime  gloriandum,fi  non  in  Do- 
mmo,  ler.9.  Qiiare  &  Apoftolus  inquit,  qui  gloriatur.in  Domi- 
noglorietur:&rurfum;abfitmihigloriari,nifi  in  cruceDomi- 
ni.  Qua poena  hi  Idololatrx  fint  affecai,  lcge  apud  Moyfen,  Exod. 
32.  Ceciderunt expopulo  vulneribus  confofli  a  filijs  Levi  2000. 
ttu  quadantenus  remiffus  interpofitione  apudDeum  prccum 
Molaicarum,  tamen  non  planc  fedatus  &  extindus  Dei  furor. 
vndecoliigegrauiftimum  fupplicium  manere  Idololatras,  & 
tandem,fi  cuhum  noftrum  Deo  velimus  effe  probatum,  fiat  fyn- 
«erc  in  Chrifto,8c  ab  operibus  manuum  noftraru  abftineamus. 

I        X  Verfi^i, 


it  l:     )' 


(■   i 


,1'  ;:  •■ 


170  COMMENTARIVS  C/i..Vri. 

Verf.  42.  Haaenus  eorum  Idolehtria  defcriptain  deferto. 
lam  pars  prima  fupplicij  ipfis  infliai  exponitur,  &  eft  fuppliJ 
cium  fpirituaic  fciiicet  auerlio  Dci,divin«^ue  grati»  fubtradtio. 
Obfervatio,  CumDcusfefefubducit,  pracipites  labunturhomi- 
nes  in  omne  genus  flagitiorum^David  pra  cundis  huius mundi 
rebus  defyderauit  divinx  faciei  praefentiam ,  rfalm.4,  &  1 6.  fefc 
dicit  ob  ocuJos  pracftituifleIehovam,idcirc6fenonquafl"atura 
iri.  Optemus  ergo  divinae  gratiac  pr«fentiam.  i.Gr^dus  punitio^ 
nisefttraditio  in  fenfumreprobum,  vtDominusdicitur  indu- 
rafle  cor  Vbaraom  non  nuda  permiflione,  ^  fubtradione  gratis, 
fed  etiam  adione  fua  )ufta  &  efficaci  flne  peccato  :  flc  lfa.7, 
Kom.i.  i.Theff.2.  mittereferturdelufionisefficaciam,  vteospie- 
^at,  qui  aniorem  vcritatis  detredarunt :  hsec  traditio  cupidita- 
tibiisfuiseftiuftirfimarebeJlionis  poena ,  &  gradus  priccedcns 
extremum  judicium.  Porro  per  exercituni  coelorum  non  An- 
gelos,  xtGenefz.  fedftellasintelljge,  miferergohomofldefe. 
ratura  Deo,  in  fcjedam  labitur^&abominandam  derelido  crea- 
torc  creaturarura  adorationem  :  difcamus  itaque  Dei  verbo  ob- 
temperarc  ,  &  quandiu  dies  eft,  ne  obfirmemus  corda,  ne  rebel- 
les  eadem,fi  no  detcriore,qua  hi  ludaci,  pcena  plecaamur.  Huius 
confirmatio  pctenda,  ex  Amox..  5.  a  verf  ad  fioem  csp.  de  Moloch 
&Cfe«w.  Sedquacras  nunquidDeusipfis  facrificandi  ritumim- 
perauit,ergovidentur  benefecifl"e?  Refpond.  male  quidem.etfi 
Deus  mandauit :  nam  neque,  quod  prxititcrcprofeaum  eft  k  fi- 
de,nequc  in  reaum  finem  deftinatum,vide  J/i.i. 29.43.^^.  ^f^'" 
50.  Ofe.6.Micha  6.  6.  Obferva.  Nullus  cultus  Domino  poflit  pla- 
cere,  nifi  a  fide  promanet,  tendat^ue  in  Deigloriam:  omnis  ifl«- 
XoSf  vfo^xA*  damnanda. 

Verf^.  Tres  funt  partes  Idololatria^  in  deferto  patratx. 
1.  Baiulatio  Mo/ofHquod  fuit  jdoium  Ammomtarm,  cui  templum 
fuita54/rfW(?»*inidololatria  pellcao  permulieres  alienigenas 
extruaum:  facrificarunthuic  jdolo  in  hominum  natalitijs,  pue- 
rofquc  fuos  per  igncm  tranfmilTos  iramolarunt  huic  jdolo  initiii 
^rf/o/Kwdedifrelegitur.  Huiusldololatriac  pcenaimmanis,I<?y. 
20.  eft  lapidatio,  &  faciei  diuinaz  contra  talem  pofitio.  leroboatMU 
vitulos  erexit  Dathane,  &  Bethele,  ad  traduccndum  ad  fc  Dci  po- 
|)ulum,i.Kfj.i  z.Acbab  Baalem  SLdoizmi,  i.Re^,i6.Ainadat  Uummu, 

Idoluni, 


CAP.Vir.  IN  APOSTOLOR.ACTA  Vn 

Uoiurn,z.Cr6\i^,AbaT.A§rtorum,i.Cron.it.  Sed  omniumpeffi- 
mus  Ido  olatra exiftebat Uanaffes.  AppHcatio.C^iUcndum  nobis  nc 
ipfi  Moloch  circutcramus,i  mo  ne  in  pedoribus  rcfldere  patiamur» 
&  pro  vccatione  noftrra  nc  crigi  mifl-aticum  illud  monftrum  & 
celebrari  ad  irntadum  lehouara,  &  iaceflendu  ad  terribiliu  pla- 
^r.*'"  VT-?-,  ?"^  Pf^j^  multiplicem  eff-ufioiie.  2 .  Stella  Dei  iem- 
fham,Nihii lego  de  hoc infa<:ris,  ncqj  apud fcriptores,  nifi  quod 
quidam  putent  cfl-e  Satumumyqmditn  Martem,:di]  Vtnerem:  veruni 
hoc  obtmet,  Gentes  confueuiHe  ftellas  adorare,  qu6d  ipfis  vim 
quandam  Divinam  incfle,animaduerterint,&:  quadam  rerum  c- 
Venta,piofpera,aduerfaq  j  ipfis  adfcripferint:  huiufmodi  hariola- 
siones  damnantur^rrr.io.  Nc  inquit  difcatis  Viamgentium,neq. 
extimcrcatjs  propter  figna  coeli,gcntes  enim  hifce  terreri  folenr! 

iJe  Kegma  coeii,qu3c  Lunam  fignificare  potcft.Loquit«r  Jo'.  44. 
Vbi  fia^jctur  populu  obtulifle  inccnfum  Regins  coelirCaucamus 
iterum  m  Crearoris  locum  vel  excellentiflimas  Crcaturas  fiuro- 
gare.  3 .  SmuUchra.  Obferv.  Non  iicet  vlla  effigic  Deum  rcprxfen. 
tare,  vidt  Dm.^.dc  apparitione  lehouae,  &  j.prsceptii.  Scd  di- 
cuiu  aduerfari  j  imagines  cfl^c  Idiotarum  libros.  Refp.  Ieremiat,Qi^Q 
do<arina  vanitatisatq;  mendacii.  cap.jo^&Hab.i.ScAugun.lib.A. 
de  ctyttate  D«,ait  efle  nefas  non  folum  adorarc,  fed  dco  coUocare 
Atinquiuntfc  non  adorare,ilIudq;tritum  in  ore  habcnt: 
K4W  Detu  e§i,  quod  \mago  docet^fed  non  Deus  ipfe: 
Hanc  rideasy  fed  mente  colat^  quod  cernit  itt  iffa. 
Jdem  diccre  polfent  Iudari-&  tamcn  puniuntur. Prarterea  <r«- 
J.«ac.tnbuuntJdolis,f<:dAct'5«'ct^Dco:  at<ri^>.«'a  pluscftquam 
A*;i«cc,idcirc6  magis  tribuunr  Idolo  fuo  quam ipfi  Deo.  Non  li- 
cet  ergo  vlla  effigie  infinitam  illam  maieftatem  ,incomprehcn- 
iibifem,fimplicilfiraa,  &  maxime  vnam  delin^are,nc  dicam  dc- 
pingcre.  Vbuilud occurrit notatu  dignu,diaum  quonda a  Tur- 
ci  Legatoapud  Principem  ChriftianiNominisprofcflbre,cum 
rogaretur,cur  Turcinon  permitterent  feadduciadChriftiaiiif- 
mum  E.j^.ChnftianareIigFoeft<:ctrafenfus&  rationejEtcnim 
v^nriitiani  adorationem  defeTuntijs,  quxminori  ipfispoteftate 
prxdin  imii.Pmicios  fiquide  dcos  colunt,  quibus  non  tantum  in- 
eit  potcntiae  quantum  cultoribus :  Et  ctiam  legere  cft  apud  Vau^ 
^miomum,  lib.40.  dc  SoliutaMJmco,  qui  cum  Btfdam^^rxa^uxtn 

I  X  z  Hunga^ 


BFi:  '..i': 


ll 


I! 

'It' 


|i^!>7 


175  COMMENTARIVS  Cap.VI! 

H««^4W^  vrbem  expugnaflet,  noluitillius  vrbJs  prjecipuumtcin: 
plum  ingredi  ad  dandas  laudes  pmnipotenti  Deo  pro  vS 
antcquam  omnes  imagines  deiea^,detrufiE6- eijccrentur.  Ouii 
dicam ?  Imaginibus  exhibitus  cultus  diuiiit i^tei  Orienta  e^& 
Occidentalcs  Ecc  eilas.  lam  fequitur  punitio  temporalis  1  kurS 
fpiritualcfi  IdoloJatra.  in  Idolotria  perfiftant  eft  nLfrum  tra^^^^ 
portatio citra^.^^/^  Decem  tribus  Regni IfraeliticS^^ 
at^a5./«,.«#r.o/..RegisvIt.  i,.  cx quo  iUud  regnX^e 
ann.  27p.necerantredu«aa:.PopulusRegni  iudaicf  PGftmufa 
divm^grat.xteftimoniaiN.fc«,W^^^^^^^ 
lojiem  eft  abdudus,  qui  poft  annos  70.  per Cm  P.r/^r  Jai '«^X 
J,centiamreduaus.ExquohocRegnLdLaff-et5" 
funditusdeleta7.r././y»;4temporeT//i,  nec  redintegratrvtle 
gimus.  Redi  m  memoriam feaor,  eorumomnium^qu^D.^ 
partim  in  Mifencordia ,  partim  in  juftitiapr^ftitit  huic  popu  0 
Judaico,  vt  difcas  Deo  mifcricordi,  fumme^ue  benigno  !ZZ 

Deum  atque  ymdicem  cumuIatio«e  peccatorum^progreffiZ 

TJettT-^^^^^^^  pcnam^nfl^geX 

laceflere,  denique  lUiusdiaiPauIini*  Siramisnaturalibusncn 
pepercitinlltm, s non parfurum.  Det nobis DominurvV S 
rpiritu,  &  veritate  colamus  per  Chriftum.Kw^.^.         '  "^    P^""" 

r.Jrtt^rt-T''  ^^^^P^,*""*  criminis  blafphemi*  priorcm 
partem  fibi  impada:  oftendit^ue  fe  neque  Iegis,neque  MoyS 
contemptorem, yerum vtriufque approbatorem  lam alteraac 
cufationis  parte  fefe  liberar,&duabis  rarionibus  doc"  t  d  v  nut 

xlrn  '7"°"'^r'""Sg^"^""»'-  Acprimum  id  probatd^ 
TabernacuIoportatili,pofteadeTemplo^.Ratiaefthocverf. 

cxemplar:  Er^.,TabernacuIo  cogitationes  non  erant  affigend^, 
?abern^ac.H  nr '"'  ^^^^.^^""''^«^"'«-  ^^tn.  liquet,  QuiaLnia 

™.fl  id"eft?A-  ^^  '•''^''  P^^resTabernaculum  .x^vi. 
^a^emcl^^^^^^^^  S  cgr«i verfores  Hud,Hehud,id 

eft,teft,hcatus  eft  ita  vocatum,  qu6d  pr^rfentiam  Divina  teftaba- 

quia  eo  coiivcnire  folebant  ad  accipiedum  oracula,  &  rcfponfa! 

1      I   "  '■   ■    Hoc 


Cap.VII.  IN  APOSTOLOR.  ACTA  I7J 

HocadiundodiftinguituraTabernacuIo,quod  Deo  attribui- 
tur,il;ef.2i.  vbihabeturTabemaculum  Deieflc  cum  homini- 
bus  quo  denotatur  divina:  maieftaris  habitaculum  fupra  afpeda- 
biles  ccelos^vbi  gloriam  fuam  clare  communicat  Angeiis,&  no. 
bis  perfcde  fan^ificatis  communicaturus  eft  ad  eum  modu,  quo 
Crcatura  pofljt  parriceps  efle  gloriaj  Creatoris.  2.  Ab  illo  Taber- 
naculojquod  dicitur  de corpore humano.  2.Cor/wrl!;.5.Etdenique 
ab  illo ,  quod  de  humana  Chrifti  natura  praedicatur,  id  eft,  eius 
corpore,  Ueb.p.  vbi  vocatur  Tabernaculum  maius,  &  pcrfedius 
non  huius  «dificij.  De  hoc  Tabernaculo  notabimus.  i.quid  fir. 
2.quidfignificet,  j.qusfintprafcipuaciusloca.  Exoi.25.2d.27. 
28.  Tabernaculura  eft  locus  fa<ftus  vcl  compofitum  opus  apertu 
in  lchoux  feruitium  exlignis  ^fWrriwcircumtedumcortinis  fci- 

{)ionibus  duobus  geftatum  per  annulos  aureos,qui  fericis  globu- 
is,  &  ocellis  copulantur.  Praccipua  matcria  ligna  Schtttim ,  ali« 
eius  partes  ex  Aur0,Dibapho,  ArgentOi  Mre,  coccinea,  Forma  eft  ad 
typuminmontemonftratum.  Efficientes  funt,  quotquotDeus 
imbuit  peritia  operadi  fed  nominatim  Betz.eleel,  filius  Tri  de  tribu 
luda ,  peritiflimus  artifex  in  operatione  Aurij  Argentiy  Mriiy  Sc 
Aholiab,  callcntiflimus  in  veftc  acu  pingenda.  2.  Quid  fignificar. 
IpfumTabernacuIumcompaAum,  &  coniundium  figuratEc- 
clefiam,  &  vniunquodque  Ecclefiac  membrum.  Operarij  Mini- 
ftros  Ecclcfiae  acdificatores ,  i .  Corinth.  5.  Betz.eleel  &  AhoUab  Pro- 

phetas,&ApoftoIosEccIefixArchiteaos.Locacelebriafunttria. 
i.Atrium.  ^.Sandium.j.Sandum  Sand:orum.In  Atrium  conue- 
niebat  populus  omnis  generis  figurabat  Ecclefiam  vifibilem, 
bonis  &  malis,  hypocritis,  atque  fynceris  profeflToribus  mixtam. 
2.  Sandum,caput  Ecclefias,  &  ipfam  Ecclefiam  referebat,in  quo 
erant.  i.CandelabrumhabcnsLucernas^.  fignificasEccIefiam 
ferentem  facem  verbi,yfptff.i.r/r.  2.Menfaaureahabens  i2.Pane« 
propofitionis  figurans  cibum  fpiritualem  in  Ecdcfia  fcmpcr  efle 
paratum  efurientibus^Promt.^.feccrncbatur  velo  a  Sando  San- 
<^orum,quod  eft  tertius  locus,quod  velim  carnemChrifti  adum- 
brabat,Hf&.io.&  SanAum  Sandorumcoelumnn  quod  Chriftus 
femelingreflusvnofacrificio  fandificauitomncs  fandificados, 
iram^ue  patris  perfede  auerruncauit,atqoc  pacauit.In  Sandum 
Saceidos  quotidie  ingrcdicbaiu»  ad  cffercndum;  In  Sandhim 

j  Y    ;  Sanao- 


flM 


»:■:  :1 


w 


Vt 


w 


1 

1 

i^i 

ii 

'74  COMMENTARIVS  CA.Vlr 

SanaorumfemeUnanno.&nonfinefanffumeTr,.-!,   n 
c«lum  effufo  Juo  fanguine  eft  inSvfverV^t^u-'^"' '" 

thym.a„a,i,  figurans  Chriftum,  fuper<,uem„™;".%::* 
Utis.Si  aaiones  a  fide  emanantes  ofrerri  i   aL,  l^^l-   c 

obtiaba;?ptpS/]t.Seffi^^^^^ 

vnionem  appreliendamus  •><""«»  «um  Chrifto  capite 

eftin  fl,„^  &aMH^?rL      ,"'''/?""''''"■''.  ^uolocatum 

arc,;cof„mpmm  p  Xim T^^%^' 'P.P''"^"'^^'  contritum 
W  »?aut  reroSn  -  .1  """  ""'"'''*  ""'  deportatione  inB^- 
/idus^^Pr  Sc«?w!mS'"'!^  B>X»Micultus  non  eftlocoaili- 

™« '*PPor«Datur,&repotub«ur.In  vrbcm  Ca,Ji„i„  vbi  an. 

I  20. 


Cap.VII.         INT  APOSTOLOR.ACTA.  j;^ 

so.poft  domum  ObcilEdom,  a  D^vWr  tandcm  5mn«  locatu,&  a  SaIo- 
mone  in  templo  pofitum,  vbi  probabile  eft  igni  fuinTe  crematu  in 
illa  Urofolymitatu  cobuftione  a  mbttchadneiMre .  V  bi  dicitur  quod 
PatresTabernacuiureceperinr^obferva  pignora  Divina:grati« 
eftc  ampledcda:  Athac  ictas,in  qua  nos  verfamur.tametliinitio 
lucem  Euangelicamlibentiflime,&  fummo  cu  zelo,  atq-  gaudio 
recepitjiamnimioquafirplendoreoccatcata  velreijcit,  velfafti- 
dit.  2.  Ohferv.  lefus  Dei  filius  per  lo[um  fignificatus  eft  nofter  dux 
in  illam  CananAamcKUHtm.  Quem  fi  c5ftanterfequamur,tande 
perueniemus,quo  fumus  perducendi:atq- fruemur  omnibus  illis 
inexplicabilib.bonis.quac  iam  fpe  poffidemusjfideque  in  Chrifto 
noftro  Mediatorevnicoapprehendimus.  ^.Ot/^rv.Gentes  huius 
terrx  extiterunt  iniufti  pofleflbrcs,cum  Dei  filij  funt  mundi  ha:- 
redesjbonoiumque  omnium  capitis  fui  beneficio  confubftantia- 
lisfilij  Dei,adquemomniafpea:antiure  naturali,  vtCoelorum- 
Regnum  ad eledos,  titulo  acquifitionis  per  Chriftum.   5.  Ohfer, 
Omnisadufirfariapoteftaseftdeturbanda,atque  deijcienda,  & 
chriftusecclefixfuicPrinccpsfacictinimicosfcabellumpedum 
membraqi  eius  corporis  myftici,tandem  aliquando  funtprocuU 
caturavelfuperbiflimosj&atrociffimoshoftes.  /^.Obferv.  Nemo 
poteft  bcne  cogitare  dc  Dci  gloria  promoueda,2utJ3^no  Chri. 
fti  ampIiado,aut  vllo  bono  operc,nifi  ipfi  adf uerit  oivma  gratia 
Verfj^j.lzm  remouetiilam  blafpbemiar  partem  aducrfus  tcm- 
plum:  probatque  Dei  praefentiam  non  efle  neceflario  alligatam 
Templo.  Videamus  quis  materiale  tcmplum  ajdificauit,&  js  fuit 
SalomonDavidis  filius.  De  templi  extrudionc  materia,  forma,  coe- 
terifqueeofpcaantibusjVidc  i.-Rejr.6.  Ofc/frv. Bonaoperatamet- 
fi  a  pijs  intendantur,vt  Templi  ardificatio  a  D4v/i/<r,tam5  non  ab- 
foluuntunquia  obtinere  debetDci  fapientia  in  omnium  operum 
dircdione.Ichova  dcfignauitD4wim  ad  pra:iia,&  Salomonm  pe- 
nes  efle  voluit  Templi  ajdificationem.Porro  Salomon  typusGh.ri- 
ftipacisPrincipis,f/rf.9.Qui,vtilIfimateriaIe,  itahic  fpirituAle 
Templum  acdificat.i.  Ecclcfiam  fuper  fe  fundatam,  Math.16.1. 
eor.5.  dc  qua aedificationc  vide  Pro.p.  vbi  fapientia  dicitur  Jtdi- 
ncafle  domum  :  sedificaturfuper  Chriftumlapidem  feptem  ocu- 
loshabentemjZff/;.^,  Omnes  fideles  tanquam  lapidcsconiun- 
guntur  C  H  R I  s  T  o  fide ,  atque  alijs  fibi  inviceni  charitare. 

Si 


?l 


i 


•^n 


t\l:. 


17S  COMMENTARIVS  CAP.Vfr. 

Si  itaque  Chriaus  nos  «dificet,patiamurnos  adifiari,id  eft,  inJ 
ftrui,  corrigi,  reprehendi,  quo  cofimiemurfundamento,  vt  tanl 
dem  ni  cceicftem  patriam  tralati  yiuamus,&  regncmusin  om 
nem  xternitatcm.  I 

Verf^S.  Ratio  probans  cultum  Divinum  non  efle  aftriaum 

TempIo,e4;9®-nonhabitatinTemplismanufaais.Erjo,voca- 
turDeusexcellTlfimus  cumpropter  locum  celfiilimum  in  quo 
praecipue  communicat  fuam  gloriam  confpiciendam,tum  prop. 
terea,quod  omniacuiufcunquefintftatus.fuperemineat.  i.oi 
Jerv  Cum  hic  lehoua fit altiilimus  &  Ks-f^toyyti^^i.  Ur. nihi  Ipfi 
abfconditum  effe  poflit,H.fr.  4.  p/^/,  i  3 5,.  proindc  abfit,  quis  pec^ 
cet,atq.  mpeccatisperfiftat  opinibnc  faifa  fecreta:  patrationis, 
quafipominusnonvideat:  potius  omnibusnoftrisadionibus 
iicut  David  lehouam  ob oculos  prxftituamus,atque  itano quaf- 
labimur.  2.  Ohjm.  Nenio  poteft, fit  licet  fummus  Monarcha ad 
ccelum  pertmgere,  Deum^ue  Throno  fuo  infidentem  deturba- 
re,manes  funr,atque  irriti,  conatus  fceleroforum  hominum  mo- 
lientmmaduerfusDomini  Thronum  inexceIfislocatum,qui- 
quidem  etiam  perDivinam  gratiam  ad  fola  terrarum  eft  porre- 
«usrNondefueruntnequedeeruntmachinatores  aduerfiis  le- 
hou^  regnum,quibus  non  defuit,nec  deerit  a  Domino  infliaum 
graue  fupplicuim-  ytFb4raom,Nebucb4dtteii4ri,Simacheribo,  Antiocbo 
EpmamluhanoJipoflAtx,  &  perfecutoribus  illis  Ecclefijc  Primiti- 
ux  poft  Chrifti  afcenfioncm.,&  noftri  temporis  in  Gallia,  Anglta, 
^Scotta  comx^tis  aduerfus  filij  Deiregnum  per  fynceramEu.n. 
gclijprxdicationem  propagatum,  potentiaquc  DiuinS  propa- 
gandum,&continuandum.  3.  ohferv.  SiDcusnon  habitat  in 
tempJis  manufa<ais,Quprfum  ftruuntur  Sacella  a  papiftis,&  fre. 
?-."p",'?2'"'  ^°<^^'^"^  »'ii efi-e  volunt religiofa  vt  fontes  &  luci. 
D  h  V  S,  vt quod  verum eft,  dicamus,  prsfto  eft  in  grati^  omni- 
bus  fide  pracditis  vbicunque  terraru  fint  &  abeft,  umetfi  in  tem- 
plo  fedeant,  {{ fide  non  imbuantur,  abeft  inquam,  vt  mifericors 
i^ater.  Ergo,  neque m cruce,  ncque crucis  figno,  neque  in  Sacel. 
cello,  autapudfontes  quarramus  Dominum,fed  prjcfentem  am- 
pieetatnurhde.vbicunqueterrarumfuerimus.  Confirmat  tefii- 
monioJ/iwPropheta:  ^(J.  verf  t.  Ccelum  (inquit)  Dominus  eft 
liironu$mcus,&Tcrra  fcabcJlum.  Pcr  ccelum  intellige  non 


>fei 


1 


aercm^ 


CAP.vir:      iN  APosTOLOR.  acta:       ,77 

aerem,noncfleIosafpeaabiIes,fed  beatorum  habitaculum  vbi 
,am  ma^cime  Angclis,atque  Sandis  confpicua  cft  divina  gbria 

c^um  oTrt"r  "'"^^"'^^'^^^"^yf"^^^^""'  P°^  vltimum^ud  : 
cium.  0^/.r.Cum  precamur,attollamus  oculoshuc,atq;  animo 

ftudeamusfandificationi,vtpcrChriftuIiceatnobisc;ifiin^e 
7  erra  eft  fcabellum.  obferr.  Omnia  lehoux  pedibus  fuSernun: 
tur,  quac  m  eiusobfequium  fledi  deberent.  Proinde hoftcs  Do- 
min,,  eiuf^uc  Ecclefix ,  vtcunquc  videantur potentilSmntque 
aftutiflimi  funt  tantum  Domini  fcabellum,  elati/fim  , Ttfi in?c 
dan  captibus,  magna^ue  caterua  cingantir,  Pf./.i  lo  ,  ec  Do 

do  quod  fuitfiguratum  perquinque  illosregesUehofuaca\tos 
cap.  1  o.  Qm  fec.r, vt  m.l ites  eoru  coHa  conculcarent,&  UaUcbl 

inSaZ  "^ft-.^ornacis,  fuperboffuf  omtt 

vJm  T  .  ^       •  \"°f ''^^'^P^-oculcatum  iri  a  timennbusleho- 
vam.  Legimus  in  hiftor.a  de  ZafforeT.ege?erfico,cm  cum  Valeria 
»««  .5.««.,,pcrfccutore  cepifi-ct,eo  fit  vfus  pro  ft'aVde  cTim  cq^ 

flr  "''''"' ^^'^^ r ^'"^ mfigens,& quod tandem  ipfi r!^! 
rtanolmferatort  cnt.m  dctraxerit,  glorienuir  etfi  impij  lcc  efiV 

LlL  &^X^"' "''^''''  ?  ""'  ^^'^"^"^°  '^^'  Domini  f  a! 

domus  condi  nequeat,  qu^  excelfiflimum  Dominurli  continea? 

ntlr  rir. '  "r'  conquiefcarf  quomodo  dicirurin  Tabe^n  "cuTo 
mterC/;(y«t/«f«prapropitiatoriumapparuifle?  Refpond  appa! 
niifl-c  qu.dem  Dominum  &  rcfponfa  dedifl-c,  fed  non  ira,  v^t^I 

us  potent.a,vel  graria  illi  loco  tantum  affigeretur,quafinon  a 

edu  altiflimi  nimirumrerumomnium  creadone,  qui  coelum 
terram,  omniaque  cis  comprehcnfa  condidit,  qua.  elmTubeT- 

nrnSuniT.l/'^"'-^'P,"'"""  ^^^'^^--  NepiitemusDe^m,vc 
nonnull,  valdc  impie  &  perperam  humana  fpecie  efl-cpra^di 

C ST  fiH  nlr  ""  "P'r.-*  ^"'"  ^"^>  ^^^"^  fideiiter iuxta 
mum  ataue?.^'""-fr'''''"  ^P^"'""'  afl-cramis  cfl-e  potenti.li- 
SurDroii^'"'''?'''""^  qucmlaudibus  fempitems  profe- 
SlS  '"'''' ^P''iJ*^^"'^^^"^"^"^4iCertiflime^con. 
»a  PhUofophum  ncm  cxdtiflc  hac  mundi  machinam  ab  jcterno, 

2  fed 


i'*!i{ 


lyt 


COMMENTARIVS 


II 


m. 


:  1. 


m 


\  ifl'' 


I 


Ca^VU; 

fed  ex nlhilo  efTe creatam,  vidc  GitJ.  i.  ^4r4,  104.  Tfalm.ii.  ^/^^ 
JWf  J'.!  1. 2.Pef.3.  concra  illius  temporis  fubfannatores. 

Verf.t^i .  Ex  quo fefe  purgauit crijninc  blafphemia:,  iam  hypo- 
critasiltosredarguir.Ecquiaintribusgloriabantur,fcilicerii.iii 
Circumciiione.  2.  Patribus.  3.  Lege,  omnem  gloriandi  matcri- 
amiplis  prxcidir.Acprimum,quiamultum  ttibuebantCircum- 
cifioni,&fatis  fefe  religiofos,piofqj  venditabant,li  circumciii  ef» 
fent,vocatcorde,atqj  auribus  incircumcifos  ^  nccnondurajcer- 
uicis,qu6d,vtreferuncPropheta%Iehoua:fefe  torics,  eiufq-  ver- 
boftrenue  oppofuerint,atque  reftiterint,  vide  Ifa.  ler.  E;tfc/;.a]i- 
ofque.  Obferv.  Duplex  eft  Circumcjfio.  i.efi  externa,qux  carnis, 
veiliter2Ro;«.2.2  8.dicitur.  ^.Intctnaj&fpiritus,  quac  eftcordis 
renovatio,amputatioque  corruptionis iniita^j&natiuaj:  primiim 
quide  illius  qu$  in  anim^e  facultatibus  hjcret  in  hac  vita  fenilm 
perfpiritum  regencrante,poft  hac  vitam  totaliter.  Dcinde  iilius 
quaieltcorporisjquacintotumabolebiturinilluftriillo  adven- 
tu filij  DeijPW.^.  vbi  etiam hacc  habentur dc  circumciiionis ab- 
rogatione.Cauete,inquit,Apoft.Caues&concifionem,allude«$ 
ad  circumcifionem,qua:  cum  Chriilo,eiufq-  gratia  in  Euangelio 
propofita,nequitconfiiterc,&,qu6d  Circunicifio  fi  admitcatur, 
amputet,atq^  refecet  a  Chtifto  .Nos  inquit  Apoft.  fumus  circum- 
cifio,qui  fpiritu  Deum  colimus,gaudcmus  inChrifto,&in  carne 
nonconfidimus.K«l?m>^i;5j)ml«i  iSrfWSo.  fcilicetloquentiin  fcrip- 
tura,  Ohfer,  Spiritus  Saniftus.vtert  verbi  fcriptididator^c^rvey- 
?y,ita  femper  ibidem  loquitur,qui  non  poftit  errare.EccIcfia  au- 
tcm  errare  poteft,  ciim  etii  vcre,non  tamcn  plcne,&  perfcde  re- 
generfitwr.  Voxque  ecclefiac  fit  fecundaria,Spiritus  ver6  loquen* 
tisin  verbo  fitprimaria-  Sicut  Patres  veliri;  Perftringiteos,  quia 
in  Patribus  gloriabantur,  cum  tamen  fuerint  fcelerofi.  Reohferv^ 
Qm  verbo  refiftunt,  verbiq^  Divini  fynccris  prjedicatoribus,  rc- 
fiftunt  Spiritui  Sando,vc,.vc  fic  ab  impijs  fadicatum,  Ccfblatio- 
nem  petamus  ex  verbis  Domini  noftri,quac  funt^Dabo  vobis  os, 
&fapientiam,cuirefifterenon  pofrtmtomnes,qui  aduerfabun- 
turvobis..2.  Ohfervatio.  Noneft  nobis gloriandum  de  Maiori- 
bus  fi  mali,  &  impij  exiftant:  hoctatum,SiBoni,Conemurimi- 
tari  eorum  bonitatem,virtutemque| 
Kerff^.  P«rumcrudcliMtemoflpnditdmnvocat  Qcciforcv 

.         i  atquc- 


CAP.vri.      iN  apostolor.acta;       ly^ 

atque  perfecutores  Prophctartim:  vt  Acbdb  lliam  eft  perfccutus,& 
Micbaiam..  SedeclnaSjIeremiamypopuiu{que:  loasZechariam  lapidibus 
obru€ndum^urauit,&  habetarinlMitoriaa  M<t>Wj(/ctrucuicntiiri- 
mo  egregittm  illum  Prophetam  ctiam  Regio  ftemmatc  oriundu 
Jfaiam  ferra  dilTedum.Expcnde  quxhabentur  Al^rib.^^.c^Iwf.i  5. 
Sed  quos  Prophctas  occideruntcos,nimirum,  qui  aduentum  ii- 
lius  juftipra:dixerunt,ideft  lefu  Chriftifilij  Dei.Aperteillisim'- 
pingit  ctiam  fub  Euangeiio crimen,&  iure.  Peccata ergo  omniii 
ordinum  fine  exceptione  arguenda.  Vide  Prophetarum  praxin, 
loannis Baptijh,  Chrifti,  Herodem  merito  Vulpem  nuncupantis,  A- 
pofto{ornmetiam,&hicStephani,pij  fidiquemartyris.  lege  2. 
Timotb.i.  Addohypocritas  cxtemis  Ccrimoniarum,  &  circum- 
ftantiarum  obferuationibus  fiiam  Religioncm  metiri,  Divinuqj 
cultum  definire.Propter  ordinem  fateor  locus  publicus  defigna- 
tus  eiVfrequentandus,  vbi  verbum  pra:dicetur,atque  Sacramen- 
ta  adminiftrentur,fed  oivinus  cultus,eiufque  pura  Religio  neu- 
tiquameftcircumftantijscoercenda>  fcd  fidelis  quifque  fpiritu, 
«c  veritacc  Deum  paflim  poceft  colere. llliusIuHi.  1.I0.2.  idcm ha- 
tetur.  VocaturChriftus  luftus,  cum  propter  Deitatis  luftitiam, 
tumpropterhumanicatispuricate:  dcniqj  proptcr  juftitiam  110- 
bispartam  paflione,  partim  obcdientialegis,qux  nofira  evadit 
partim  pcr  impuutionem  ex  parte  Dci,&  per  fidem  ratione  no- 
ihirhincliqutc  noscoram  Deoccnferi  juftosiufticiailla  Chrifti 
acquiiica,fidc  eam  apprchcndentes. 

r^r/T^ 5.  Tcrtiumin  quo  gloriabantur/uitLex.  Omnem  ipRs?''^^'^ 
pra:ripit,hacinpartegloriandioccafioncm.CoceditStephanus,-*'^  /^/' 
quodlegem  accepcrintminifterio  Angelorum.  vidcD^.  j^.d"* J"*'^'^''  '^ 
Gai^.  Ateandemnonobferuarunr:  Hacquide  Dominusludai-I"^"  ""    • 
cum  populu  prarrogatiua  ornauit  prx  getibus, vc  triplice  legcm '  * '  ^"  " 
ipfis  dederit,fcil.  CerimomaleAdvitus  Diuinos,  Morale  ad  ofticium-  '^'^(^^' 
pra:ftandu  Deo^proximo^-^Ittto/fmad  conferuandafocietaem:f  "■"*  ' ' '  "* 
Verum  hinc  no  captarcntanfam  fefe  efFerendi,cum  legis  extite-''^^**, /  ^  ^^'  l" 
tinttranfgreiTorcs.Ot/fr.Bcneficia  Dei,atq-,praerogatiuiEquaIe.s-^^  J     ^*^ 
quales  fiierint  nobis  coceiTx^non  approbabunt  nos  Dco,nifi  ijf- 
dem  legrtime  vtamur.ConcmuritaqucDci  donisin  fidc  vti,ab- 
fitq;a  nobis  gIoriari,aut  altu  fapere,quod  dignatus  fit  Dominus 
nosboniscxornare,fedpotiusvtomnia,qu2habcmusinDivini  / 

nominishonorecofecrentur.  Z  z  Vcrbum  / 


Lc^  t- 


* 


I  I 

$ 

I 


;i1', 


I  (i 


p, 


t  ..j 


i!o  COMMENTARirs  Oj.Vir. 

Verbum  putum  &  Sacrament»  notis  conceflir.ne  propterea  m,  * 
temus  nos  Deo  approbatum  iri  nifi  rem  verbo  fubflVatam  amDle' 
aamur  nimirum  lefum  Ciiriftum,  vitamque  eidem  confoX 
mus.  &  rem  Sacramentis  iiguratam  appte^endamus  TdZZm 
noilram.  J- Oi/««,„.  Mercedemfuamretuleruntwvin^S 
trafgreirores.  Propter  peccata  ex  egreflis  ^gipto  fupra  20  aS 
prxterl./««£^c.fcta,nemoelltngrefrusterramC^"^r« 
omnium  cadauera  m  deferto  computraerunt.Quare^Sur 

Apoft. H,J  , I .  St perierunt qui legem Mofaicafiriidierunt!quo 
lum  fupplic.od.gni  funt  hicenfindi,  qui  lefum  concu £' 

fangu.nemquefcederistem  minusjfana^m  .mZ^SZ' 

nos abhisfcoFul.s :  form.dabile eft certi incidere in  manus De^ 
V.UI.  Abl.t,aures obturemus divino  verbo: « i„  iUud  gr"ue"u 

tur.  Et  38.  Qu.abaudit.oneleg.8 aueititaurem, eius  nreces f„. 
tur,  funt  abom.nabiles:  Contr!  Chtiftus  enunt  at  iUoKoT 

qu.verbum  De,audiunt.cuftodiuntq;  illud.Viderrio  dcM' 
r«  procumbente  ad  pedes  Chrifti  ad  clim  audiendul  ',0^^ 

Qm  legem  Dom.n.  non  cuftodiunt.tranfgreflionis  L'  Anjil„; 
teftes  habent.Proinde  ftudeamns  vitam  eligere  ad  egif dfvfn» 
normam,ne  al.quando  Angelotum  wflimonio  conviCu! 
pendamus  panas.  "»-uuicr.tai 

f«r/:j4.  Effeaus  in  kifce  hypocritis.  Bx  quo  hac  audiuer» 

J;..f.»vro^  eSf.:,,vfre„debant&flridebant.V^r^.  Qnoma! 

f  C&L  "" i-  '^k' •f,'' "yS«  tot , atq; odio i^iflSu; 
1.1  Chnfti  fenH.s :  h.c  eft  Jle  efTeaus  in  impi  s  per  verbi  prsdi- 

i^a?m/ufftA^  ''^'^  ""'".'''''"'•'•'7-Atperoccalionemfub. 
iea.maleairea.contrar.umpIaneeffeaueducit  Videi  c, 

hjSc  IcfMe  aduerfus  Etum  neuien.ibus.Gontrariuln  vide  in  ct 

f  rb,l  T    ^^""  '^*  """dcrit omnia.  Redi  i.aqul  vocatur 
verbura  odor  mortis  ad  mortem  vaCs  ira:,  ad  interitii  dcftinatis. 

Simili* 


CAP.Vir.        IN  APOSTOLOR.A  CTA:   '      181 

Similitudo  operationis  Solis  in  divcrfa  fubieda  rem  illuflrabit: 
Nam  Sol  caloris  fui  vigorc  indurat  luturo,fcd  emollit  ccra,  ciim 
vnum,  non  autem  contrarios  producat,  naturali  operatione  fu4 
cfFedus.  Sed  contrariorum  horum  ctFcduum  caufa  eft  in  difpari 
rcrum  fubiedarum  difpofitione*  Facile  cft  ilmilitudinem  acco- 
modare,. 

Verf.  5y.  QupmodoafficiturStephanus.illidefxuiunt,atSte- 
phanusrepletur  fpirituSando,  oculofquc  in  ccelum  conijcit. 
I.  Obfer.  Hoftium  atrociflimorum  rabies  Sandi  Spiritus  folami- 
ne  Chrifti  feruos  priuarc  non  potcll.  Jnfaniant,fremant,confpi- 
rent,  coniurent  licet,  aderit  iplis  divina  gratia,  nunquam  eos  in 
2Tdis  deftitutura :  Confueuit  divina  potentia  cingcrc  elcftos  ia 
difcriminc  vcrfantes.ctfi  pcrmittat,iplis  temporalis  vitx  vfuram 
eriperc,  nihilominus  fpiritum  largitur  Sandum,gloriamque  Di- 
vinampracbetintuendam,  filij^uc  Chrifti  vultum  explicatquc 
fidcles  grauiflimis  periculis implicatos ita  Damdem, i.Sam. 1 8.  i  j». 
il.&io.  SicPaulum  terra,  mariquc  agitatum,  &  quis  eft  qui 
non  nunc,  atque  olim  ©ivinum  fauoren  fenferit?  2.  Obferv.  Qup 
fitrefugiendum  in  periculi$?nimirum  a<l  coeleftem  illum  Thro- 
num  gratix,  quo  certe  fpiritu  Dei  du^Sti  vchuntur :  Pleriquc  alio 
aifii  niodo  confugiuntautad  auxiIiationemhumanam,qu2  va- 
na  eft,^  55.  ffd.  &  camem  faciunt  brachuim  flium,  qui  maledidi 
funtjl^r.i/.autquodeft  maxime  perniciofum  ad  Satanam  tranf- 
volant.eiufque  organa  dum  in  ardum  coguntur:Difcamus  vcro 
nosinccelumoculosattollcre,  &  adcceli,terraque  Creatorem 
Deum  noftrum  Patrcm  in  Chrifto.  3 .  Ohferv.  Qui  afhciuntur.vt 
Stephanusgloriam  Deividebunt,quxpartim  relucct  in  rebus 
creatis;Im6etiamminimis,vtpote  in  formica  quaj  perhib^tur 
colligerc  acftate,  quibus  fruaturhyemc,  Prmrfc.fed  clarius  in  ho-  / 
minc/u/xfoxoVju».  2.1n  vcrboilluftrior  confpicitur  Deigloria. 
5.  In  filio,  qui  eft  dsrctwyatr^a  ^  «To^vfj  7«  -ara'^©',  He&.i.  Sed  fpe- 
ciali  quodam  vifionis  modo  percipitur  a  Stephano:  Atque  a  no- 
bis  plenerancftificatis,  atque  glorificatijf-,  ficut  Deus  eft  videbi- 
tur^i.rMw.j.Vifiohuiusgloriifummamprjcbet  martyri confo- 
lationem.    4 .  Et  lefum  ftantem  ad  dextram,  id  eft,  regnant^m, 
i.Cor.15.  Quod  dicunt  ftarc  Chriflum  vt  advoeatum,  federe  ve- 
*o,YtIudicem,cft  hocquidemfubtiiius,  aro-,ali€num:  Ciimper 


Z3 


federe 


M 


m  \\ 


V  " 


l:  ii 


■I:' 


fl 


s 
f 


V. 


iSi  COMMENTARIVS  Cap.VII. 

federe,attt{tare  acl  dextram,nihil  alW  fignifketur,quam  regna. 
re,  ipfique  Chrillo  omnem  in  coeio,  terraquc  tributam  cfle  potc- 
ftatem,M4//;.2  8.  Regnatitaque  Chriftus  Rex  Regum  :  hafque 
partes  Regni  fuiobit.  i.  Coliigit  Eccleiiam  per  fpiritum  veibo 
cooperantem.  z-Gubcrnateandem;  j.Cruceexercet.  4..  Contra 
hoftestuetur,  quospartim  propterrebellioneminduratvtolim 
Fbar4onem,p!in\m  in  defperationem  rucre  iiuit  vt  ludam  aliofque, 

Verf.^6.  Cceios  vidit  apertos.Vttum  ifta  fueritmutatio  pliy- 
fica,non  difputo.Vide  huiufmodi phraitn,  Math.i.  in  Baptifmate 
Chrifli,  &  loan.j.vltimo.  Veriim  cftaciemmentis  Stephani  fuiffe 
fatis  perfpicacem,  vt  peculiari  quodam  modo  iiiium  hominis 
lefum  ChrilUim  iam  in  carne  regnaptem  fuerit  confpicatus.  ob- 
fervA  Coeli  piopter  peccatum  claufi,per  Chriftumfunt  recluli, 
qui  mediator  noui  fcederis  pcr  fanguinem  fuum  ingreffus  clt 
Sandum  Sandorum,  H^hr^.io..  QUafe  deccelorum  poifelTione 
realitercapeffendafimuscerti ,  cum  iam  adicusnobis  pateatper 
Redemptorcm  noftrum  SEoo-fif  ojTrovj  viaq-,pateFad:a  llt  quam  in- 
CidzmiisjoaH.i^.  Carcque  noltra  fit  cxlo  locata  fpiritumque  ad- 
optionis  habeamtis  oblignantemcordibus  noftrisvitxa:ternar, 
immortalifq^  glorix  certitudinem.  Proinde  non  pro  arrogantia 
ducendum  fed  veritate  fanguinc  filij  Dei  obfignara  nos  in  coele- 
ftibus.vbi  caputncftrum  eft,  falutifinoftrx  d^%ii>^effe  confti- 
tuendos.  Vocatur  Chriftushicfiliuls  hominis ,  \tDaniel7.  Bar, 
En«s,  ad  fignificandumnobiscarnemillam,  qux  paffaeft^iam 
clfe  glorificatam,  noftramq',  vt  nunc  vilem  &:  corruptibile  carni 
Chrifticonformandam.Caeteriim,quod  Chriflusccelofitinclu- 
fus,  difertefacitcontravbiquitariosj  &  tranlfubftantiatores. 

Verf  57.  Atroces  ludaci  aduerfus  Stephanum  crucieliter  pro- 
ccdentescxclamant,  vtcontraPaulum,  AQ.ii.  qua:qui<lem ex- 
clamatioarguitfeditionc,  quicum  nec  iure,  necratione  polTint 
agere,ad  infolcns  vociferandi  genusfefe  conferunt.  2.  obturant 
aures,nolunt  auribus  aditum  ad  mentem  patere,  quae  valeat  Dei 
gratiam  admittere.qui  vero  vocantem  Ichovam  per  verbum  au- 
diredetre<5tant,fefeeosminimeauditurumprofiteturDominu5, 
M/C&.3.  ScProverb.i.  videillamfapientiacproclamationcm,&re- 
lu(5lantibus  poenam  infligcndam.  Si contumaces audire recufa- 
rintprimarium  Domininuntium,id  eft,  verbum  diuinitus  defti- 

I  natuni 


CAP.vir.      iN  APOSTOLOR.  acta:       x?3 

natum  ad  conucrfioncm  peccatoris  r  cogentur  vel  inviti  fecun-' 
dum  admittere ,  id  eft  judicium,  &  fupplicium  animadyerte  iit 
p{Mrrfa»^,alijfque  quos  feuerum  Dei  judicium  apprehcndit,  qaod 
verbum  ad  ipfos  miffum  afpernati  fint.Quare.abfit  yerbum  tafti- 
diamus,  amandatis  auribus  prurientibus  cum  reueretia,  fanda^; 
auiditate  &  alacritate  id  recipiamus  in  falutem  noftram  ,  atquc 
gloriam.  j.EftJmpetumincumfecereomnes.Oip/fr.  Uiucrfige- 

neris,&  conditionis  fatis  bene  cofpirantad  opus  maluni,  &  per- 
niciofum  pcragendum  :  Moab,  Amtnon,  &  SeiriceU  aduerfus  lehofa- 
fbAtam,  2.  Cron.io.  qui mutuis  vulneribus  confofii  tanti  fceleris 
pcenas  pependcrunt.  ilfei»ifl;rf/;i«truculentusfratricida,  Sichemitx 
domufque  millo  in  filios  lerubaalit  confpirarunt,qui  diftcnfionis 
face  divinitus  admota  intcriere,  lud.^.  Pvomani  atque  ludaci  ad- 
verfus  Chriftum  quibus  a  Romanis  tandem  allatum  cft  exitiu: 
«i/^4««,lf4/f,  nccnonomnisordinis,  dc  diuerfilfimorummorum 
homines  in  Chriftiregnu  :  quod  fadum  non  ita  pridem,  fed  pa- 
tcr  mifericordiaru  ita  omncm  iilum  conatum  evertit ,  vt rieduni 
difnpati,atque  difgregati  fuerint,fed  in  profundum  dcie<5ti.  Non 
cft  mirandum  inftindtu-Diaboli  maxime  diffidentes  partes  in  o- 
dium  Chrifti  Ecclefiffq^ fux  coire.atque  concurrere.  Vide  P/4/.2. 
4.  Extruduntfandtum  Dci  hominem  civitate ,  vt  ludxi  Chriftu. 
Luc.4..  Ot/frv*<iPofrunt,fed  Dominopermktente,hypocritje,atro- 
cefquehoftesjCtfiprxfeferancpietatem,  Chrifti  hdeles  feruos 
civitatibus  tcrrenis.atq^  terrarum  folis  depellere,fed  civitate  illa 
D  s  I  coeleftiminimc  poffunt  excludcre :  confolatioeft  noftra. 
^.Lapidant.  Sedcurhocfcumquatuorextiterintin  vfuapud  1»* 
flfrfoifuppliciorugcnera.  i.ftrangulatioi.2.obtruncatio.3.cobuftio. 
4.1apidatio. R. quialegc Deifuit ftatutum,  1^24*  xtBlaJpbemus 
civitatecduceretur,  &lapidibusobrueretur:  legemergoprofc 
haberc  volunt.  i.Obfer.  Flagitiofi,adeoq-,ecclefiadioftes  ^quica- 
tis  legem  fceleribus  fuis  prjctexut.vide  Datt.i.  contra  ilij^s  tres  in 
fornacem  conicdos,  &  D4W.  6.  contra  ipCumDanteltm.  Iliman  illc 
typho  infl^tus  atrociffimus  hoftis  populi  Dei  r«rf<eof  mentitus  efV 
legis  Regiae  non  fuiffe  obfcruatorcs  :  &  facrilegi  direptores  bo- 
ivorum  EcclefiafHcorum  legem  caufantur,  quacvimquandam, 
atquc  potentiam  ipforum  fceleri  addat.  Solentitaqueflagitioir 
x^uitatis  tegumcnto  flagitia  fua  obnubeic. 


1  ' 


l  'll 


;','H'-. 


■a. 


|.'  I 


;i 


ih 


llii  ■ 

m 


!l 


ill 


•1 


«1' 


184  C  OMMEi^T  ARI  VS  Caj.VII. 

i.Olferva»  Malitiac  fiwci  atq^  Ciuitia;  abfiftcre  nolunt  impij,do- 

ncc  iniquitatis  Cax  mcnfuramadimplerint,  qua  perimpleta,  ex- 

tremum  certe  indignationis  diuin»  pondus  funtexperturi:  Pec- 

catorumitaquc&fcclcrum  principijsoccurrendum,  ne  conti- 

nuus  progrelTus  in  pcccatisinevitabilcD  e  i  judicium  accerfar. 

6.  Eft  teftes  depofucrunt  veftimenta  vt  paratiores  cflentad  im- 

ponendummanuslapidibusobnicndo:  vteratlege  praifcriptu. 

Obfervd.  Non  defuerunt,  necdefuntf^ili,  fubornatiqneteftesad 

teltimonium  pcrhibendum  contra  infontes,  vide  hilto.  Sufamut. 

Etpafti  Chrifti.  Sedpijsfummopcrecauendum  a  talfiteitimo- 

nij  perhibitione :  ciimlehouacanima  teftcm  falfum  abhorreat, 

Troverb.6.  Quod  veftimcnta  dicuntuirdepofita  ad  pedes  cuiuf- 

dam  juuenis.  i.Obferva.  luuencs  fibi  maxime  cauerent  abimpio- 

rum  confortio,  faciie  cnim  imprudcntes  in  malum  confcntiunt. 

2.  Obferva.  Non  eft  de  luucnibus.etfi  prauis,  maleque  affedis  dc- 

fpcrandum,cum  habeat  Dominus  vocationis  ad  gratiam  prjcfti- 

tutum  tempus.  Vocauit  Paulum  in  actate  fcre  mcdia,  leremiam  in 

vtcro,  ler.i.Sed  infoIentes,atque  lafciuirnc  prxfumant  in  voca- 

tis  gratiam ,  vt  praccipitcs  abeant  in  omnia  flagitiorum  gcncra: 

fatetur  PauIus>i4^.22.feconfenfi(re  inmortem  Stephani,&  occi- 

forum  veftimenta  cuftodijffe.Ofcprr.Qui  vocati  funt  ad  gratiam, 

Cpirituquc  Deiaguntur,  paratifuntadconfitcndapeccata  vthic 

Paulus, David.i.Sam. i i.Vfal.^ i.Van.C*  Scd retardantur motu  Sa- 

tanicoadretegcndafcelera,  in  quorym  retcdione  glorificatur 

Dominus.verum  in  corundcm  admiflionem  facillime  pcrpel- 

luntur.Confeflio  certc  eft  Dci  Spiritus  opuf,  fed  obtc<ftio  Diabo- 

li,  cimi  itaque  fit  e  re  gloria:  Dei,  falutifqj  noftra,  ne  nos  pudeat 

apcrtc  peccata coram  Domino  confiteri,  qux  velo  mifericordis 

fuac  in  fummum  noftrum  bonum  cooperiet. 

Verf.^^.Um  habetur  Stephani  paflio,&  quomodo  fefc  gcflcrit 
in  fummohoc  difcriminc:  vbi duo occurrunt  cxpcndcnda  fin- 
gularia.  Vidclicer.  i.Fidcs.  1.  Amorininimicos.  Fidcsinhoc 
apparet,  quod  invocatoDeoDominolEsvdixerit,  r«cipefpi- 
ritum  meum:Amorhincliquet,quodinimicis,&  perfecutpribus 
fit  precatus  remiflionem.Primu  cft,quod  inuocarit Dcum.  Hinc 
fequiturin  aduerfis,adcoque  in  extremo  rcrum  difcrimine  in  vo- 
canduxii  eflfe  lehovam ,  Pfalm.  50.  li^uoca  mc>  &  Hm.tap.io, 

Quifquis 


CAP.Vir.         IK  APOSTOLOR.  ACTA.  iJy 

Quifquis  in  Yocaucrit  nome  lehoujc/eruabitur.  VocatChrlftum 
Dominum  n5  foium  creationis  iure  fed  maxime  Redemptionis. 
Hic  enim  Dei fiiius  popuium  fuum  redemit pofitione anima::  §c 
illud  ipfum  nomine  I  e sv  fignificatur:  i,i  quo  falus,  Math.i.Aa.^. 
Recipe  Spirttum  metim.  eft  inftar  orationis  Clirifti  in  cruce  penden- 
tis,  qui  dixit,  Dominsin  matimtuaseommendojpiritum  meum.  i.Obferv. 
Veri  Chriftiani  vt  vitam  Chrifti  imitantur,ita  etiam  voce  cdunt 
eandem,SpitituSand:omotifefetraduntDeo.  2.  Obferv.  Ljm- 
phati,  atque  furentes  Hcclcfix hoftes  nuilam  in  animas  potefta- 
tem  habent,corpora  tantum  Divinopermiflitferire  polfunr,nuI- 
l.imquepoenamvalentinfligere,qua  ipfifuntcxempti,  fiD  e  o 

placet.^.oty^rr-i.Spiritusnonfuntevanidiflatus^fedfubftantix, 
quj  poft  feparationem  a  corpore  non  vagantur,  neque  alia  fub- 
iiitrant  corpora  vt  Pjthagorei  dixevunt fxiTi/x^^uxcca-iVi  fed  virtute 
Chriftieledorumfcrunturin  coelum,  iuxta  illud  Chrifti,  Horfi* 
ntecumeris  inParadifc.  &  rbilip.i.  Cupio  diflblui,  atque  efl[e  cum 
Chrifto:  &  Heb.  1 2.  In  ccelefti  lerofoljma  (piritus  iuftoruni,  atque 
perfedorum  hominum  funt. 

Verf6o.  Defcribitur  eius  amor,pofitis  genibus  orat.  1.  Obftrya.  . 
Genua  etiam  corporis funtfledenda,  Ephefi.  atquc adco omnes 
partcs  cum  fumma  humilitate,  &  reuerentia  componcndac,  cum 
coramtamgloriofamaicftatecoparemus.  AbrahamkpulucTem 
6:cineres  vocauitin  confpcdu  lehoux  proftratus.Prw<tr/owi;yttw»- 
fiu.  D9mine,ns  ftatuas  cis  hoc  peccatum:id  eft,nc  imputes  ipfis  ad 
mortem.  Obferv.  fides,  charitaf»^-  ad  cxtremum  halitum,  Dei  fer- 
uos  concomitantur:Stephanus  iingulari  amore,&  patientia  do- 
minum  fuum  referf,L«f,2  5  .inquientem^Pater  nc  hoc  ipfis  impu- 
tes:  ignorant  cnim  quid  faciunt.  Ha;c  praxis  imitada,  hoftibufqj 
ignolccndum,  &  iuxta  Apoft.  regulam,malum  bono  vincedum. 
Sed  quomodo  hoc  didum  Stcphani  congruit  cum  Zecharia  lapi- 
dibusobrutijmprecatione,2.  Cron.i.  quidixitlehouahoc  vide 
atque  require.  P.efp.  Zecharias  filius  Ithoiadi.  prxuidit  fpiritu  pro- 
phctico  Uam  a  vero  Deo  Ifraelis  aucrfum  violenta  morte  extin- 
gucndum,  quod  evenit,  vt  patetin  codem  contcxtu.  Stephanus 
yerograti^fpiritus  pracfciuit  quofdam  per  ignorantiam  lapfos 
m  gratiam  cum  Domino  redituros,vt  in  Paulo  videas,  qui  ad  fi- 
dcm  Chriftianam  divinitus  conuerfus,  vas  dcdionis  euafit,  qui 

A  a  nomine 


•\ 


11 


■Fi^F 


m 


M  COMMENTARIVS  CAKVIir. 

nomine  Uru  falutcm  gentibuspratdicarct.  EttandedicitunOb- 
dormiuitjid  eft  mortuus  cft.vide  i.rhef,^.  Obfery. Mors  Sanaorii 
eft  qusdam  dormitio:  proinde  Chrifto  infitis,  mors  non  cft  pcr- 
timcfcenda.ncc  fiipra  modum  funt  lugendi  mortui.  S«pius  hoc 
verbumoccurritinfacris,  vtccrtiflimeconftet  mortuacorpora, 
qu«  a  Chrifti  fpiritu  coferuantur  cfle  in  vitam  rcuocanda,&:  ex- 
ufcitanda:  cum  dormitio  no  in  animam,  fed  in  corpora  cadit,ne 
dubitemus  dc  corporum  refurrcdione  in  illo  alteio  Chrifti  ad- 
nentu.  Vide  totum  cag,  i  Xor.  1 5. 


cAPvr   VI 


IT. 


BsoLVTA  eftprimi  pars  hiftoriachifce  aAis 
comprchenfacquie  continet  amplificationem 
Regni  Chrifti  lerofoljmU  per  praedicationem 
EuangelijabApoft.Audiuimusquafide  &  di- 
ligenti&pr^edicarinc,  quomodo  miracuiis  c6- 
firmarint,  quid  fint  pafli,  qucm  fucceflum  E- 
uangclium  habuerit,&  tadem  quoniod  ople-i 
rique  confirmati  fintin  verirate  Euangelica,  faiute^j  per  Chri- 
ftum  parta  per  Stephani  conftantiiTimi  martyris  lapidationem. 
lam  quomodo  propagatum  fuerit  Chrifti  regnum,&  incrcmen- 
tum  coeperitapud  gentes^Domino  dante  jRjmus  audituri.per  co« 
mune  minifterium  Philippi  DiaconijPctrij&PauIi.ad  cap.  13. 
Inde  ad  finem  peregrinationem  PauU  defcriptam.  Hoc  cap.  fc- 
caturinduas  partes.  i.eft  deprzdicato  Euangelio54i»4n<e,ad 
verf:  2(5.  i.eftde  EunnchoReginatC4«rfrfftfjEthyopumguber- 
natorcprxcipuoadfidcmehriftianamconucrfo  ad  fihcm  cap. 
Prior  fubdiuiditur  in  illius  ccclefiac  SmariunA  plantationem,  ad 
verf.14.  2.  Amplificationem,ad  verf.26.In  plantatione primum 
habes  occafionem.  2.  plantatorcm  illitis  Ecclefiac,nimirum  Phi- 
lippum.  5.  euentum.  Occafio.vcrf.  i.  cft  perfecutio,  vnde  fecuta 
profelTorumChrifti  difperfio  per  Regiones  IuiUd,&  Samaria.Pofk 
occafionem,vcrf.  2.SepuItura  Stephani.  3.  Perfccutio  Sauli.  4. 
przedicatio  verbi  per  difgregatos  Dodorcs  habetur.  Prima  verba; 
funtjconfenferat  Saulus  in  Stephani  neccm.  i.  Ofc/irrr. Confenti- 
cns)  maliqjfacinoris  approbator  eodem  ciiminc  ciuii  a^ore  in- 

,  Tolui- 


Cap.  Vm.        I N  A  P  G  S  T  O  L  OR.  A  C  T  A  i J7 

voluitur.  Sic  Ddvid  homicida  dicitur,  ctim tantum  mandatu  de- 
derit  ad  occidendum  Frww,2.54W.i  i.Proindc  videnduui  ne  co- 
fenfu  noftro  male,  &  fcelerostpatratacorroboremus.  Siminus 
confcij  coram  Dci  tribunali  velimus  cenferi.  2.  Obfer.  Paulus  fa- 
teturfeconfcnfiflc,i4(Jf.2  2.  Pcccaraitaq;  fi  fint  interna,nonfunc 
contegenda,fi  pcr  eorum  deteAionem  Dei  glotia  promoueri 
qucat.Paulus  i.Tinttth.  i.TnagnificatDci  mifcricordia,quivo- 
luit  in  eo  exemplum  DJ.vinac  gratiat  emre  omnibus  credituris 
ad  vitam  aEternam.  David  fumme  pius  pcccata  non  folum  eft  co- 
fcflusP/4|.5i.fcd  &  confcflioncm  fcriptis  mandauitP/i/: 32.^11 
Dei  gloriam,&  Ecdefiae  vfum:  Sic  Danielcap.^.pxo  fe,atq-,  popu- 
lo  apcrte  ediditpeccatorum  confcftionem.quod  quidem  eft  no- 
bis  in  praxin  trahendum,  fed  aftu  Satanico  fit,  vt  obtegcre  fem- 
perconemurpeccata,  &  faterifufFundamurpudorc,quorumrc- 
tedio  eflet  e  re  glorise  Dei,cum  tamen  admittere  paucos  pudeat: 
Eft  turpe  certe.atqj  pudedum  pcccare,  quod  eft  oiaboli  opus,fed 
confiteri  eft  gloriofum.quod  cft  Spiritus  San^i  opus.  0CC^5I0, 
Perfecutio  eft,  vbi.  i.  occurrit  tenipus,  dum  inquithoc  tempore, 
quo  fcilicet  Stephanus  eft  lapidibus  obrutus.  Obferv.  Perfecutio- 
Jiem  ferui  Chrifti  fidelis>fandi^jfequitur  perfccutiq  ecclefijc.vi- 
dein  lo.illisinfignib.poftChrifti  afccnfionem.cumcrudeliter 
martyres  &chriftiani  funt  fublati,fubfecuta  eft  ecclefia:  perfecu- 
tio.  Putat  malefnadu  vulgus  immune fe  fore  ab  affli<9ionc,  per- 
fecutione,atq-,turbis,tametfi  Dci  feruiaffliganTur,fed  inteiligant 
pro  certo  fi  fidem  rctinuerint  no  forc  eos  cximendos,fed  laturos 
lortem  paremiEtcum  judicium  incipitadomo  Dei,quisfuturus 
corumexitus,quiminusobediunteuangeIio,i.P^f.4.Si.fihocvi* 
ridiaccidat,quidfuturuiignoarido  ?  Impijftatotemporehaud 
dubie  grauioribus  afficientur  fupplicijs.  i.Obfer.  Statuta  periodo 
perfecutiones  fuboriunturj  Neque  citius,  Neque  tardius  euenirc 
poffunt,qua  Dcus  c5ftituit,&vt  tempore  incipiunt,ita  etia  finem 
funt  confecuturat,eafdemqj  fempiterna  iucunditas  excipiet.  Scd 
vnde  procedh  h«c  perfecutio  ?  Urofolymorum  civitate,  quam  De- 
usmultisadauxitbeneficijs.  Ohferv.  InimiciflimifuntRcgionu, 
&  vrbiununcoU  k  Dominodonismaxime  ornati,  ytUiJpama. 
ltalt£,  ^tquQ  Parifmum  m  Gallia.  Co..tra  Ecclefiam  intcnditur 
axc  pcrfecutio, 


Aa  2 


Cbjki 


S     i 


■'i; 


, 


.,i!!U 


'U 


I 


V 


m 


U  V 


iif 


h 


m  COMMENTARIVS  Cap.VIIL 

ohferyA.  Nulli  in  natura  rerum  jtque  affliguntur,  atquc  eledi 
ad  vitam  in  Chrifto,qui  in  eo  peccatorum  remidioncm,  refurre- 
(^ioncm  corporum,vitamque  acteinam  profitcntur.  Experfecu- 
tione  hac  ccnfequitur  Difcipulorum,  atque  Dodorum  Verbi  di- 
fperlio  per  regioncs  Iudea,Sc  Samaru  exceptis  ApoftoIis.Liceter- 
go  in  graui  perfecutione  fugere,  vt  hic  videre  cft,  atque,vt  Chri- 
iti  verba  prx  fe  fenint,  fi  vos  perfccuti  ^uerint.in  \  na  civitare,fu- 
gite  in  aliam.i4tt^«J?.inquit  in  grauiperfecutione,neqjomnesfu- 
gere,nequc  omnes  manere  debent,fed  maneant,qui  ad  rcm  prx. 
fentem  fufiiciat ,  at  Ii  omnes  eligant cum  vit;x  difcrimine  mane- 
re,tunc  inquir,res  fortibus  eft  committenda.  Gbferva»  Si  fideles, 
Chriftianique  nominis  profeiTores  vnb  loco  refcrtoturbis,&  ca- 
lamitatibus  cefferintjin  aliiim  recipieritur,cum  Domini  fit  terr;», 
fitque  plenitudo  cius:non  dccrit  eccicpas  in  terris  receptaculum, 
fi  effet  hcxQmus.ExceptisApoJlolif.hi  manent  lerofoljiKUiquh  nuUum 
habent  mandatum  adhuc  cxeundi.Ot/frr^.Nobis  mancndu  cum 
grege  in  perfecutione,temporeq-,efFulionis  plagarum  Dei,etiam 
cum  capitis  periculo ,  nifi  nobis  Doniinus  verbo  fuo  fecus  con- 
fulueritjproinde  conftantes,atq-  fideles  nos  effe  par  eft,timore^3 
vacuos  in  munerc  noftro  obeundo.  z.Obferva.  Gratia  Dei  in  pro- 
tedionem  Apoft.itaeuigilat,vtinhocextremopericuIotutifinc 
a  Satana>ciuf<^^  inftrumcntis,qui,vt  fint  atrociffimi  Ecclefiae  per- 
fecutorcs  extra  cancellos  divin:e  providenti.^  exire  Bcqueunr. 
Imo  ipfeSathancancellisdivinx  providcntiaeccercetur,&vt- 
cunq-  marc  in  littus  fa;uire  videatur ,  &  extra  pra^fcriptas  metas 
erumpere,  atqueirrumpcrc,reprimiiiirtamen  :itafceIerofiiTimi 
quiquc  Ecclcfiac  hoftcs  ne  latum  vngiiem  extra  pra:finitos  limi- 
tes  poffunt  progrcdi  in  fan(5tis  diuexandis,  atque  excruciandis, 
quibus  Dominus5&:  quantitatcm,&qualitatem  ailiidionum  dc- 
terminauit.  Hincaffurgitnobisconfolatio. 

_  Verf.2.  Habeturfepultura  Stephani.Ej;Xa^«5,idcft,reIigiofi 
quidani  Stephanum  inhumant,eum6iie  lu^cm.Obferva.ln  omni 
fere  hominum  focietate  quofdam  reperire  eft  pios,  Sandorum^j 
fautores.  In  P/wr<towKauia,eiusfiliam  faurricem,&educatriccm 
Moj/fis.  In  Achabi,  Obadiam  amantem  Eli£  ,  atque  Prophetarum,  in 
Traiani  lmperio,?linmmfe(undum^c[U\  retardauit  Traianum  a  perfccu- 
tione  rhanchabetDommusfuorucurfm,  vtnolitomnifolatio 

deflitu- 


Cap.VIII.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  1 

deftitutosrelinquerc.  Duopr<cJlant.  i.  tKcfiiQoiVi  idcft,  extulerunt 
ad  fepeliendum.  Obfervatie.  Hoc  fuo  fado  admonere  nos  volunt 
hominem  ex  tcrra  prodijffe,  atquc  in  terram  rediturum :  dcinde 
refurredionis  noftrac,cum  corpora humo  mandcntur,  vt  ibi  tan- 
qua  in  arcula  conferuentur,donecaChrifto  in  illa  Fpipl)ama rcCu- 
fcitentur :  &  3.  humanitatis  cft  cnim  vltimu  humanitatis  ofhciii 
fepelire  mortuos.Hic  redargucndiilli  qui  nullo  officio  erga  Pa- 
ftores  defunguntur,  fcd  potius  ipfis  dolorem,atque  xrumnas  in- 
cutiunr,quos  optare  fubindc  meminilfe  illius  exhortationis  pro- 
polita:  al>Apofi.Hf&.  i  j.Obcdite  ducibus  vcftris^i.Cor.^.  i. Thejf^j, 
i.T;;;w//7.5.&etiamdid:iilIiusprophetici,fiaftli(5lionemaddide- 
rint  zi]\ido,lofephumj^  turbarinr^ipfos  tandem  grauiilimo  fuppli- 
cio  elTe  afficiendos :  nifi  refipucrint.  4.  Hi  defignant  hoc  fuo  fa- 
cloiniuftitiam,  atque iniquitatcm  Iudj:orum,quihuncfanduni 
virumlapidarunt,  nequchiinhumatoresextimefcunt  perfecu- 
lionis  fiamma,  paucos  videas  ex  noftris  profefforibus  adeo  bene 
animatos.  ^.NuUuritum  obfcrvant,  nulla  vtunturinvocatione, 
nullis  (vcbarbarc  dicam)  dirigis,nullisfacrificijs  ad  expiandum 
dcfundi  peccata,nuIladeniqjcananizationc  in  album  fandoru, 
qux  tamecfi  hac  omnia  derogenc  Chrifti  gloriar,eiufque  mcritis, 
perfedoque facrificio,atque  aiterno,  nihilominus  tamen  a  Papi- 
iHs,&  vfurpantur,&  frequcntantur.  Quare  illud  xj.x.ov,Qii  cft  ex- 
pIodendum,quod  inoleuit,fuperftitionis,inanis  gIoriaE,&  often_ 
tationis  plenum  frequentatum  a  plcrifquc,  qui  nobilcs  celcbrari 
Volunt,atqu€  fimpliciflima  ratio  fepeliendorfi  corporum,  &  ho- 
neftiifimaadhibcnda.  2.quodfaciunt,  eft,  I«jm.  Obferva.  Licec 
deflere  defundos,  fed  Chriftiano  more,  id  eft,  in  fide ,  &  fpe,  vc 
docec  Apoft.  i.Thef^ i ^ .nec  recipienda  illa ftoicoru  opinio,qui 
homines  efTc  volunc  aTa9«5,  ciim  affedio  nacuralis  fic  expreffa 
in  propinquorum  obicu  pietati,  verxque  religioni  non  rcliide- 
tur.  AhrahammSaram  vxorem  defundam  luxit.  lofephui  atq-  fratrcs 
lacobum  patrem,filij  Jfraelis  Aaronem,  Moyfen,  Samuelem :  ipfeque 
Chriftus  noftcr  Dominus  Lazarum:fas  eft  itaq;  deflere  mortuos 
pios,  atque  fideles.fed  in  fide,  ac  fpc,  vt  hic  lerofoljfmirani  quidam, 
dolcnt,&  IcflTum faciunt.quod  Chrifti  ecclefia  huiufmodi fanao 
hominc,ftrenuoque  Euangelij  propugnatore,&  veritatis  divinx 
sonftanciftimo  aifercorc  priuetur. 

Aa  5  Verfi 


!•• 


n 


'^.1 

1 


II: 


V»; 


i^  'li 


li 


B 


^  i 


^  ^i?»  C  O  M  M  E  K  T  A  RI  V  ^  CAT».Vlir. 

^  *     Verfi.  Agitur  de  perfecutore,  SAuky  &  i.eft  de  eo pr«dicatum 

K.^eXy^o^veTvaftauit.  ^^«//crudelitasfuisairurgitgradibus.  i.ln- 

^  ^  grcditur  domus,cxtrudit  viros,  fceminafque,  &  m  carcerem  tra- 

^  ^  dit :  quidam  ex  fcriptoribus  autumant  partem  illam  Propheti* 

^^Jacobi  de  lupo  procefiuro  e  tribu  Benjmitka  Paulo  applicari  de- 

J^CbriftiEcclefiamfueritperfecutus.  Ofc/err-«.  Antequam  pcr  Rra- 
^  ^tiamadChnftumvocemurllimusIupi^ideft.hoftes  Christi 
-»^  ^JJ^^'"  j  "'"^"^  **"5  •  J^onarchx  figurantur,  Daniel  /.per^.  be^ 
*  %lfi^^^^^  naturam  noftram  denotandam  extra  Chriftum:  naturali 

j^  inclinatione  in  brutamferimurfxuitiam,  qux  in  Ecclefix  perfe- 

.  i  «^."toribus  non  fubfiftit  in  primo  gradu.fed  eo  extenditur,vt  nul- 

l^  ^  "  Ifxui  parcat,ncfamineoqmdem,cuiusratioeflethabenda. 

'v?  ^  ohfervA.  Regno  Chrifti  coercenturomms  generis»  atque  orciinii 


r^ 


-  i  non"ncs,quibusviainChriftopatetadvitam,G4/4f.f4.5.0fo/:r. 
^ ^'  4-  Obferratia  Peritia  legis  finc  Chrifto  nihil  aliud  eft,quam  veri-  ' 


T^:: 

^  i 


>.^v-r    -'j'\ *  -'•—"*»'&"  ""v.v^ii*mutJiimauuacitjquamveri- 

-  ^.tatis  odium:  expendein  Paulo legis perito, Euangelij  tamcn  o- 
_  ^  ^lore.atquepcifecutore.  ^.Cbferya.  ProfeflbresChriftianxrcIi. 
^  ^  ^  ^  g»on»s  carcer  manet,  &  vincula  vt  Michaiam  verum  Dei  Prophe- 
^^  *tam,i.Reg.v/rJfr.  Io.Baptiftamincarceratum,&tandcm  verita. 
j^  Y"  ^tis  ergo  obtruncatun.  ! 

/c*/^/«.>A.    Verf.4^  Difperfipra:dicantverbumDo<aoresnimiriTmquibus 


//     ,.  .      &  ,.'*^"'="*°*^"°""^"0""0'">nunicominera:etenira 

f^f^iC  ^c^  fill    d'viiiaordinationeeftftatutum,vtlegitime,&divinitusvocati 

Ofp/y,  y^^  *^  P^^.f.^l^.TJps^^^^rbumfacrisconfignatumliteris.neqicumphan- 

'     lUpi  ^i^    5^'i^"siIIis^»4fc4;r/i7»nouasfubindeexpeacmusc2litiisreue- 

U^    ,     l  **"°'?«s-2.o5r<frr4.Mediaquibusimpij,&Ecclefixhoftesvtun. 

X  r%^'^  -r  tur ad  prxpedicndum  Euangelij  curfum,ijfdem  bene  vtitur Do- 

^Jr  ^  *     « '""*   -  propagandum,  atque  ampliandum  Regnum  filij  fui. 


I 

CAP.viir.      iM  apostolor.acta:       i^i 

quam  antea  ftabiliendam:  Det  Dominus  in  Chrifto. 

Vcrf.>^.  Sequitur  Ecclefiac SamarttatiA plantatio ad  verni4.&  e- 
iufdem  ampiificatio  ad  \aC.26.SamartaCananed  pars  cis  lordanem: 
hic  notat  regione,  praccipuam^jin  ea  vrbem,  quac  cxpta  eft  acdi- 
ficari  ab  >!wr^^.lfraelis  Rege  impio.54W4rw  Regio  tres  habetci- 
vitates,  Samartam  Sichem  vel  Sichar^  &  Silo.  In  plantatione  huius 
Ecclefix.  I.  habes plantatorem.  2.media.  5 .  euenta  &  fucceflus. 
Plantator  eft  Philippus  non  Apoftolus :  nam  Apoftoli  lerofQljmu 
manferunt,  fed  ille  Diaconus,  A&.6.  cui,etfi  pauperum  cura  in- 
cumbebat,tamen  aliquando  Euangelium  prxdicabat,vt  Stepha. 
nus.  Obferva.  In  quacum^uc  fis  vocatione,  fi  eam  fideliterobeas. 
in  maiorem honorem  evehette  Deus,  i.T/woiI;.^.  Qui  bcne mi- 
niftrarinr,  bonum  gradum  fibi  anquirunt.  Et  vt  inquit  Dbminus 
nofter.5er«^fi  fueris  fidelis  in  exiguis,prxficia  te  magnis.  Addo, 
fupra  didis  de  Samari4,qux  eft  ftgJfiwoX/g  lo.tribuum  condita  ab 
Amri  vti  dixi,  &  ab  JJir^ano  fubuerfa.reparata  per  Herodem  &  nun- 
cupata Sebaflc.  lofefh.amiq.lib.j  3.  Hxc civitas  fuit maxime  corru- 
pta,atque  dementata  per  Simonem  Magum^ex  ea  tamen  prodijrlu- 
ftinusMartyr,vbiobferua,  in  hominum  cxtu  perditiflimo  Do- 
minum  habcrefuos ,  Iflf«winter5tfrfffOT/f<tf  fcelerofos,  Obadiamhx 
Achabi  Cttria,  &c.  Media  quibus  vtitur  Philippus  ad  plantandam 
hanc  Ecclefiam  Samaritanam  funt verbi  prxdicatio ,  cuius  mate- 
ria  eft  Chriftus,  Sacram.  adminiftratio  &  miraculorum  cditio. 
Primum  dicitur  prxdicafle  Chriftum  Rcgem  fcilicet  noftrum, 
qui  omncm aduerfariam poteftatem  devicit,  regnum^ue  nobis 
acquifiuiti  &  in  nobis  erexit,  quos  fpiritu  fuo  fando  per  verbum 
operante  regit:  Prophetam,  qui  patris  confiiium  in  falutcm  no-- 
ftram  plene  patefecit:  Sacerdotem,  qui  fefe  in  cruce  pro  peccatis 
noftris  fuauiflimam  hoftiam  patriobtulit,  inquohabemuspec* 
catorum  remiiTionem,  refurredione ,  &  vitam  xternam  inchoa- 
tiue ,  &  in  fpe,  qua  perfede  in  coelis  fruemur  per  Dei  filium,  qui 
nobis  fadus  eft  fapientia  perverbum,juftificatio,vt  per  fuam 
juftitiam  nobis  imputatam,  &  pet  fidcm  apprehenfam  juftificet: 
Sandificatio,  qui  fpiritu  fuo  nos  fan<Stificet ,  &  Redemptioper 
fanguinem  fuum,cuius  effufi  prctio  nos  rcdemit.  Obferv.  Materia 
prxdicada  gregi  noftro  eft  lefus  Chriftus  crucifixus,prxter  quena 
xftiaiauic  Apoft.  nihil  fcire,  i  *Corimb,if 

Yirf6> 


« 


r    > 


.' 


m 

.  I  ■  i" 

4 


t^'u 


i5»5  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  Cap.YIIX, 

rcrf.6.  attcndebant.  obftrv.  Dei  verbo  diligentcr .ittcndcndu 
&CLimcurarecipicnduin.  M^rMfeditjidChrillipedes  vtpradi» 
cantem  audiret,cum  Martha  alijsrebus  fueritinteta  non  omniiio 
negligendis,qux  dc  forore  Maria  conquefta  Chrillo.  Rcfpondit 
Mariam  bonampartedelegifle,quacnionaufcreturabea.  Popi:- 
lus  Troianiis^d  mediam  vfq^node  Paulum  fermone  producemr 

audi)r,^£7'.2o.  7.Concludo,Beatosel]eeos,quiaudiuntve'rbum* 
Dei,  atquc  cultodiunt  illud,Lttf.  u.&c  dcftiuau iri  eos,qui  idem 

dcfpiciunt.LongcalijabhisSamaritanis  exiftunt  a:tate  noflra 
audirores,quiautrar6audiunt,autcumtedio  &  contemptu  re- 
iiciunt :  Impelluntur  ad  atientionem,  quod  audierint,  &:  vidc- 
nnt  miracula  qu^  duplicem  vfum  habuere.  i.  pr^paratur popu- 
lushisadrecipiedumvcrbum.  2.cxquofunt  amplexi  verbum 
confirmabantur.  Papiftat  fe  habere  miracula iaaant,  Ced funt  in! 
ania  Diaboli,  maiorumquehominum  inuenta.  Miracula.quibus* 
lam  Duce  Chrifto,  eiufque  fpiritus  opcfatione  fiuimur,  funt  ani^ 
marum  conuerfiones  ad  fidem,  mortu©rumque  in  pcccatis  exci- 
tationesadvitaminChriftoparticipandam.  Evagelica  veritas 
non  eget miracuiis,  ciim  ipfa  veritas  fanguine  Agni  immacuia- 
tifitobfignata. 

ra/i/.Miraculommxditorumgeneratria.  i.  e/limpiirorum 
fpirituumeie(:tio.  i.paralyticorunifanatio.  5.  Claudorum  cu- 
ratio.  Impuri  fpintus  quofdam  fic  occupant,  definitiue  ffcilicet) 
vtIoquunturTheologi,vtnonfintaIibi  in  fumma  operarionc 
vexationis.  Vbi  obferva,  quantx,  quali^ue  miferi* obnoxij  fimus 
propterpeccatum,  nimirum  ipfi  principitenebrarii  Sata  «,  qui 
in  qmbufdam  refidct.  2.Quam  fupcrior,atque  efficacior  fitChri- 
fti  potentia  Satanicis  motionib.  prauis:  quiquidem  Satan  virtu- 
te  Chrifti  per  minifterium  Philippi  de  {jofi-erfionc  deturbatur  & 
extruditur.  3.  Obferva.  Chriftus  cundos  noftras  infirmitatW, 
atque  vocrx^ara  curat,  fanaificat^j  mentem  judicium.rationem, 
cor,  voluntatem,  afTeaioncs,  corpus,  denique  ipfum  perpurgat, 
vrcontormeturipfiusgloriofocorpori.  r    r    & 

Vtrf.S.  Eueuntm. fcilicct, Gaudium  magnum  in  illa  vrbe.  Oh' 
/^rrrff.Annuntiatio  de  gratuita  falute  pcr  Chriftum  parta  produ- 
cit,gaudiumnonauferendum.  Varij  varijs  moti  occafionibus 
l«tantur,fed  folidum  hoc  exiftit  gaudium,  quod  gignitur  in 

cor- 


CAP.viir.      iN  APOSTOLOR.  acta:       1^3 

cordibus  ex  fcnfu  mifericordix  Deij  &  perfuafionis  de  vita  «ter- 
na,per  Chriftum  conquifica»  In  rebus  itaque  bonis  gaudendum 
praffertim  ciim  ampliricatur  Regnum  Chrifti:  przcTarc^ue  agil 
tur cum  eius  Ecclefia.  Sicut DavidPfal.  122.  Gauifus  fum  inquir, 
cum  dixerunt  mihi  Domum  lehou»  adire  volumus.  KtSth  dici- 
turverbumfalutis,&reconciliationis  Euangelium,  id  eft  l«tuni 
nuntium,cum  animis  apportet  Ixtiflima  noua  de  Redemptione 
noftta,  reconciiiatione  cum  Deo  Patre.vitaq;  «tcrna  potiunda. 
Verf.^.  Intbrtexiturhiftoria.r/i«(?»iwM4gi,qui  Euangelij  curfuni 
ad  tepus  maximc  prarpedire  cft  vifus,  vt  intelligamus  Philippii 
nullis  vfum  pr«ftigijs,nuUis  incantationibus  in  miraculis  eden- 
dis,  fed  tantum  Chrifti  virtutc  efficaci.  Habemus  nomen,eft  si~ 
mon.Sc  qnod  vfurpauit  Magni  alicuius,quod  attribuebant  ci  Sa- 
mmuni  ^iuxjctf^tQ^.-ni  "^t^  fxtydiX)^g.  2.  Artem,quam  cxercu- 
it (fciiict) Magicam.  3. quideffecit, Omnes obftupefecerat,atq; 
dcmentauerat.  obferv.  Diabolo,eiuf4ueinftrumentis,magnaco- 
cediturIicentiaaddeiudendumpopulum,qujEq-  Divina  virtu- 
tc  fiunt,  Satanicis  deceptionibus,  iilufionibus,  praftigijf^ue  ad- 
umbrantur,  vt  videre  eft  fn  Magis  iEgyptiorum.  lili  enim,  quaj 
VjrtuteDciperminifteriumMfljryiymirabiiiafunt  pcrada  incan- 
tationibusfuisadumbrabant:  verum  vnum  occurritexpendcn- 
dum,quod  non  potueridt  vel  pedicuiumfacere,  atq- illud,  quod 
Virga^4roM«  in  fcrpentem  conu«rfa  confumpferit,  &  dcuorarit 
virgam  illam  Magorum  in  apparcntem  ferpentem  verfam :  vide 
quidrejjionfirctulcrit.  Impius  ilie54«/,  qui  Vjtmjfam  confuiuit 
derefufcitando  SamueledfiCmeto,  permifiii  oivino  Satan  egredi* 
tiir  Samuelii  fpecic,  qui  refpondir,Rcgnum  tuum  vicino  tuo  da- 
hitm Davidi,  tu  ver6  cum  tuis  traderis  in  manus  Pbilifteorum,  m 
ctia  cum  fiiijs  mccum  cris  craftino .  Hinc  liquet  primum  artera 
veneficam  efl"e,  qua  maxime  perftringitur  infidele  genus  homi- 
numfaciledciufumtechnis,atqueprxftigijs  Satanicis.  Obferva. 
Seduaons  nota  h«c  eft,  Si  oivinos  honores  ambiat,fi  ambitioni 
fua;  vehficetur,  facile  agnofcas  impoftorcm  eflc,  qui  veiit,fi  pof- 
lit,in  ipfius  Dei  iocum  cvehi :  Contra  videas  in  fidis  Chrifti  fer- 
uis nominatim  mPauloitque Barnaha.Aa.i^.  Qui  cum impoten- 
tem  pcdibuscuraffent,  Sacerdotes  Jo««  Dcorum  nominecofdem 
Ulutarunt,quibus  Paulus  fcindcns  veftimentafua,inquit,nos 

B  b  pecca- 


¥^l 


S 


r 

i 


j;'^ 


COMMENTARIVS 


Cap.VHL 


peccatorcs  Ccutvos,  abjdolisadDcumviuumyosrcuccamus, 
&  Angclus,  ii|>w<t/<f.22.dctre£tatprorfumadorariabIoanne,in- 
quiens,conferuus  tuus  fum»  Dcum  adora. 

Verf.io.  Attcndunthunc 5iiww«, vocant^ue  Itwdfitv w  SjJ 
fieyaX^M/.Teftis  cft  I  !</?«»«»  2.  d5ToX.quod  hic  5/wo»ftatuam  habue» 
rit  inf cr  pontcs  Tybcris  cui  infculpcbatur  Smoni  Dco  fando.  Et 
Efiphanm  herefeon  antiquaru  indagator  memorat  hunc  Magum 
vocaiTe  fc  Dcum  patrcm,  &  filium,  &  HeleMm  merctriccm  fuam. 
(quod«ft  abominandumjSpiritum  Sandum.  OWir.Impij  ac  fce- 
lcroli  non  funt  cotenti  honorum  mediocritate ,  kd  ambiunt  ho- 
nores  divinos,expendc  in  Rcge  Babylmh  l/4.i4.qui  dkcitponam 
Thronum  mcum  in  Septemtrione  ftcllifq-,ccEli,eroqueaitiflimc 
Hmiiis ,  qui  repentino  detrufus  eft  in  fepulchrum  cum  ignomi- 
nia,  in  Setnbrotho  ftultiffimo  turris  hahjloniu  extrudore»  ftatim 
cumfuislinguarumconfufione  inve^ta  pracpeditovin  i^towdlr» 
liAgntothis  terrarum  conquifitore,  qui  dc  alio  mundo  acquiren- 
do  cogitabatjin  Caligula qui  infcribi  voluit  Cajfar  D  evsj  in  Lio* 
cletian9i  qui  pedcs  fubiecit  adorandois ,  tandem  multis  prajtcritis 
inPapa  divinos  honorcsvfurpante.  addo  populum  propha- 
num,  atque  mobilem  promptum  elfe  ad  exornandum  divina  di« 
gnitate  illuforesin  gloriae  Deiomnipotemis,fummum  praiudi- 
cium^  &  rorfuraetfidivexcturadterapusDiabolicisprajftigijs, 
tamen  per  Dei  gratiam  liberandumefle,  Satanamqj  ipfum  cum 
fuis  illuforibus  efle  profligandum  per  Euangelium :  erant  alir 
quando  fpedra,&  fauni,  obcrrantefque  Lamii.  Papifmi  temporc, 
atque  tcncbrarum,  qu«  ad  lucem  lolis  juftitix  fplendcatis  in 
Euangelio  evanuere, 

Verfi2.Iffe&m'  Crcdidcrut  verbo  pratdicato  &  funtbaptizati. 
Ofc/frr^.Verbo  divino  credendum.  pleriquc  credere  nolunt,  fed 
ftrcnue  reluiftantur.quod  vertitur  ii>  ipforum  pcrniciemtctenim 
fi  non  dedcrintlocum  primo  nuntio  nimirumDei  verbo,cogen- 
tur  fccundo  fcilicet  judicijs  atque  fupplicijs  iocum  dare.  Vide  in 
Tharaone  populo^juc  lerofoljmitano,  qui  verbo  annuntiato  credere 
recufarunt,quare  funditus  funtcxcifi.  i.Ofc/frw.Pracdicare  dcbe- 
inus,qu«,  ad  Dei  Rcgnum  fpedant,&  in  nomine  Icfu^in  quo  fa- 
lu5  comprehenditur,  AII.4,.  3  .ot/^rvjQui  matura  «tate  crcdcntcs 
fuAt  baptizjindi,quo  Sacramemo  /ignificetur  eoru  fpiritualis  rc- 

-       -  "-  gcnes 


CAP.virr; 


iN  a?ostolor:  acta; 


m 


gcneratio,  peccatorum  rcmiiSo  in  fanguine  Chrifti,  vnioq',cuni 
Chrifto  capite.Hinccoliigunc  Anabaptiftxinfantesrebaptizan- 
«iosjcum  ex  hoc  loco  credentes  baptizentur.  R.Baptizantur  quL 
dem  hic  aduali  fide  praditi ,  &  sute  matura,infantes  adualeai 
fidemminime  habentesbaptizan  dcbent,  ciim  in  foedere  fint 
comprehenfi  cuius  v«rba  funt,ero  Deus  tuus,feminifque  tui,&  fi 
o<^auo  diccircumcifi  fuere  ex  prxfcripto  divino,cur  non  bapti- 
zandiiurcf  P^oinde  fequicur,cum  legitinie  baptizentur  infantes 
non  effe  rebaptizandos, 

Verfii.Simon  credidit.Hypocrita  vult  fefe  intrudere  in  numeru 
iiliorum  Dei,cvrm  eo  videat  populu  inclinare.Fides  huius  Simonu 
nofuitvera,  fed  temporanea:etenim  maieftate  divini  verbi  per- 
cellebatur  quadantenus  vt  crederc  ad  tepuscoadus  fuerit.  ofc/er. 
impii  quadam  fide  imbuuntur,  verum  non  iUa,quxparitfynce- 
ram  Dei,atqjproximi  diledionem,  2.Timoth,^.dcDema  fcribitur> 
quod  Paulu  reliquerit,atqjmundum  fitfecutus.  2.Baptizatus  eft 
^iwwi.Ot/^.Scelcrofi  poflunt  ext^rna  facramenta  vt  figna  fortiri, 
veriim  vt  o'^j'et.y;>J'oc4,minime,quibus  divina  gratia  in  ipforu  ani- 
mis  obfignetur  ad  vitam  aeterna,qux  certe  fignis  non  eft  ailigata 
Vtperpera  fentiunt  papiftx,  qui  fic  dicut,  nifi  quis  ponatobicem 
peccati  mortalis,cum  fignis«um  recipere  veritatem,atq;efFcAii, 
&  cx  opere  ,  vt  loquuntur  operato  non  folum  reatum  originalis 
pcccati  toUi,fed  ipfam  corruptioncm:  atqjbaptizatos  omnesre- 
cipere  efFeAum,&  originalc  labem  tolli  eft  hkamrnAmdc  SimoH 
baptizatus  accepilfet  faluificam  gratiam ,  deindcnemo  peccaret 
poft  Baptifmii  fi  natiua  corruptio  prorfus  tollcTeeur,  &  tons  pec- 
cati  omninoexhaurirctur.  2 .  Obfef.  Hypocritac frequentare con- 
fueuerunt  P^ftorum  confortiii,vt  vel  fibi,vd  bonis  fuisconfulat, 
&  boni  a  malis ,  quamdiu  hic  mundus  durarit ,  feparari  perfede 
nequerint,vidc  Math.j-^.SiC  tiCor.^.fcdciim  Dei  filius  in  illo  illu- 
ftri  aduentu  cum  Angelis  potentiae  fefe  manifeftarit,tunc  o  vium, 
atque  caprarum  futura  eft  perfe6ta  fegrcgatio. 

Verfi^  ad  i6.  Sequitur  Ecdeirx  £4W4nr/m/amplificatio :  am* 
plificatur ,  atq-  confirmatur  in  >Euangelicl  vcritate,  per  Pctrum, 
&  Ioannem,quimittunturin  hunc  finem  ab  Apoft.  quicrant  Jr- 
rofoljmig  a  vcrf.  1 4.  ad  1 8.  &  hxc  funt  membra.  i .  Miflio  Petri,  & 
loaanis.  2.£onima<^ion(i$.  }.DonumSpiritus,quodpereos9 

B  b  a  v€ 


1- ' 

RIV 


m 


;i.,, 


1 


1^6  COMMENTARIVS  CAP.VlIt 

\t  organa  Chriftus  in  quofdam  SdtnatitanoscomuUt.  In  miffione 
Petri  &  loannis.  i.Miflores,  qui  funt  Apoftoli  Urofof^mk  m^inctii 
Dei  fubordinati,quiinrem  ecciefiz  mittitferuosfuos  adeam  in- 
foimandam  in  via  falutis  vitae^ue  scdernic  pcr  Chrift um  :  vbi  ap« 
parct  fingularis  Dei  amor.  Ipfe  enim  eft  confumcns  ignis,  cuiuj 
vocem  tcrribilem,  &  pracfentiam  tremendam  miferi  homuncio- 
nes  ferre  non  poflent,itaque  dixit  populus  Ifraeliticus  Mo}  fi.lo- 
quere  tu  nobis,&  ne  ioquatur  lehova,  ne  moriamur.  Ordinauit 
idcirco  homines  ijfdem  infirmitatibus  obnoxios,  quibus  alij  ad 
Evangclium  annuntiandum,quorum  pracfentiam  lcrre,  voccm 
audirc,vultum  denique  contueri  valeant:qui  dici  confueuerunr> 
filij  hominis,vt  Propheta  Ezechiel)  &  homincs  D 1 1  vt  Timoth.  ab 
eo  mifli  atque  vocati  ad  divinum  hoc  opus  peragcndum.oy^^rp^, 
Nihii  poffunt  atroces  Ecdcfiae  hoftes  invito  Deo,  confidera  hic 
quomodo  eorum  rabics  vidivina  coereeatur^  nc  poflintmanus 
immittere  in  Apoftolos:  ipfc  Satan  poteftatcm  habet  terminata: 
coercetur  eum  divinacprovidcntijc,  atq- naturac  fuaelimite,i.Io&, 
Math.de  venia  obtenta  exeundi  in  fues  GadaremrMn.hinc  confur- 
git  nobis  cofolatio  fumma.  Quod  fi  fpiritui  impuro  liceret,quod 
lubetjtotumhumanum  gcnusrepentinopertraheretin  exitium. 
2'Obferva.Af  oRoli  perfeuerant,rerumquefibia  Dominoimpofi- 
tarum  fatagunt  Ergo  in  pcriculis  non  eft  nobis  fotifcendum.fcd 
in  mcdijs  perfecutionibus  ftrenue  pcrgendum  in  provinciafan- 
^a  nobis  demandata.  Vide  conftantiam  Prophetarum,  Apofto- 
lorum,Martyrum,omnifque  a^tatis  fidclium  feruorum  Chrifti  vt 
Doytff/;<ei  verberibus  affedi  a  PrincipibusI«//4niApoftatac  pracci- 
pientis,qui  intcrijt  vulncratus  lacthaliter  in  hcpate  cuius  fanguu 
ncm  volaaccipicnsproijcicnf^uein  c«Iumdixitmiferapoftata 
vicifti  tandcm  GaliUe-.pod  obitum  dcfpcrabundi,  atqjtruculen- 
tiflimi  illius  Diocletiani  &  Licintjex  quo  Doreth^tm  Tyrum  redijt,mul- 
tis  cacfus  vcrberibus  tandem  expirauit anno  xtatis  fuac  lo/.Scri- 
pfit  hic  Dorof/w«i  Apoftolorum  Difcipuiorum  70.  &  Prophetaru 
vitas,nec  non  M^iwjj;  veritatis  aflrcrtoris  ftrenuiflimi,&  tandem 
Ambrofij  c^xnminis  Theodofi]  Impcratoris  mandantispermilites  vc 
M^<//o/4»^»|i  Ecclefia  cedcret,  cedere  noluit,fcd  cumgregc  fuo, 
munusfuumobicnsfideliffime  permanfit:  ipfumquc  Tfe^o(/o/i««> 
Impcratoxem  ctiam,quitanta:^taniqjhorrcnd«  c»dis  TheffalomcA 

cx- 


Cap.VIII.        IN  APOSTOLOR.ACTA;  xp7 

cxtitit  author  iure  comunionis  priuauit/ub  qua  fententla  reman- 
fitjdonec  humiliter  expetiuit  relaxationem,  quam  pronuntiauit 
ei  Ambrofm,^ddit3.  hac  commonefadionc,vt  legcm  tcrrct,vt  poft 
lefcripta  Imperatoris  diffcratur  fupplicia  capitalia  triginta  dies, 
ne  rei  iniuftairarebusnonfatisinquifitis  interficercntur,  fum- 
ptum  autem  eft  exemplum  ex  Attica  confuctudine.  Singularis 
hacc  conftantia,  &  fpiritualis  magnanimitas,&  vere  divina  Traf^ 
fvio-tcc  omnibus  in  lehovac  negotio  verfantibus  eft  imitanda. 
Occafio  millionis  horum  duorum  ad  ecclefiam  Samaritanam  am- 
pliandamfuit,quodaudierinteamecclefiamverbumD  e  i  ad- 
mififTc.  Obferva.  Admodum  gaudcntDeiferuicumlchovaeglo- 
riam  promoueri.atque  Chrifti  Regnumamplificariaudiuntpcr 
Euangelij  pracdicationem,  quod  ab  Apoftolo  gratiac,  gloriari 
i.Tiffjoi/M.reconciliationis,  i.Corintjj.^.  &  potentia  Dei,  Rom.i. 
Vocatur,tantum  itaquc  bonum  amplcdcndum,nifi  velinthomi- 
ncs  fuam  ipfbrum  falutcm  atque  gratiam ,  gloriamque  pracpcdi- 
re.  Obfervatio.  magna  eft  veritatis  vis  non  folum  ad  gratiam  cuni 
Deo  patrc  per  Chriftum  incundam ,  fed  hominum  mutuis  difli- 
dijs  difiundorum  animos  coniungendos  :  Samaritam ,  ^  lerofo- 
Ijmitani  cxquo  ReboamtcmpoiQ  fada  eft  tribuum  diuifio  perpe- 
tuasexercueruntinimicitias^odioq^adinuicem  flagrabant,  iam 
tandem  virtute  fpiritus  operantis  perEuangelium  deuinciuntur: 
Rcligio  itaque,&  fides  Euangelica  abolebit  omne  illud  odium> 
atque  diffcnfione ,  quam  in  hac  vita  natura  duce  homines  alunt. 
Mifli  funt  Petrus,&  loannes  pari  poteftate  pracditi.  ObfervA.Vexe 
fpedat  ad  Paftorcs  mittere  ad  munus  aliquod  in  Ecclefia  obeun- 
dum,  eofdemque  ad  minifterium  ordinare,  populus^tantiim  ha- 
betconfenfum  &  approbatione  pcr  xftfoTv^ou^fed  qui  mittuntur 
elfcntidonei,  &  in  minifteriu  minime  euchcndi,moribus,attate, 
&  eruditione,juucnes,ncmini  currendum,  ante  quam  mittatur, 
ne  ipfos  gratia  deferatin  curfii.  i.Obfervatio.  Pctrus  mittitur  a re- 
liquisvnde  fequitur,  quod  inreliquos  impeiiumnonhabuerir, 
fublato  hoc  fundamento,thronus  Papa:  fuper  hoc  ftabilitus  cor- 
ruit,  qui  incoUegas  poteftatem  vfurpat,  &  adcomitiamittere 
confueuitlegatosvtvocanta  latcre,|poteftate,&authoritare  pa- 

pali  indutos,  quam  cxcrccantin  omnes  illius  ordinis,  papifmiq-, 

profcfforcs.  I- 

Bb  t  VerfiS* 


i 


'wam  f 


i 


V,i. 


I 


1^8  C  O  M  M  E  N  T  A  R'I  V  S  Cap.VIH. 

F^r/i^.  ObtemperantPctrusacIoanncs.Mos  itiquepijsEc- 
clefitc  confultis  gerendus,  neque  rebus  ad  divinam.gloriam  fpe. 
aantibus,  ccclefiscq-,  bonum  eft  relua:andum.  J&ienes ?em&  Iq. 
^nii,  I.  precantur.  Obferv.  Paftoribus  incubitprecari  pro  Eccle. 
lia.  Vis  prccu  eft  maxima  in  fide  Mediatoris  effufarum  ad  Deum 
Patrem.  Vidc  Hxfl</.  17.de  cventuprofperoillusconfliduscum 
AmaUcitis,  Exod.^z.  lof.io.  Etia,lACob.ii.  Concludo multum pofle 
prccationem  julti,  fi  tiicrit  feruida.  Multi hac  xtace  hanc  feruen- 
tem  formam  precum  negligunt,  alij  no  apprime  vtiiem  eire  pu- 
tanr,qiii  vixjac  ne  vix  quidem  dedignantur  rogarc  miniftrorum 
preccsjCtiamfi  in  difcriminc  verfentur,  imo  ne  grates  agcre  vo- 
lunt,fi  profpero  fruanmr  fuccefili.  O  ingratum.atq^  irreligiofura 
genus  hominum!  2.  cft.  quid  pctunt?  fcii.fingularia  Spiriius  do- 
na.  Obferv.Prects  Domino  nucupandx  funtpracfertim  pro  gratia 
Sandi  Spiritus.Mundani.fi  precentur.aiiapoftulant  huius  fpiri- 
tus  D  E I  immemores.  Inquii  DaAid,Ffalm.4.  quidam  oleum,  qui- 
dam  vinum.alij  frumentum  petunt^  fed  vuhum  tuum  amabi- 
lem  mibi  Dominc  largirc.  Addo.omncs  noftras  adiones  preci- 
bus  inchoandas^  t€rminandasciTe,^atguc  ad  certum  finem  de- 

ftinandas. 

Verf  16.  Hicoftcnditurnonduminqucnquamillorum  illap» 
fiim  fuifle  fpiritum,nimiriim  per  opcrationcm  in  donorum  emi- 
iJone.  Qnxi:itur,Ecquid  fidem  habuerint  cnm  Baptizati  fuerini? 
K^-j^.Etfi  fpititu  fucrint  prxditi,quod  eft  Spiritus  Sadiopus,  atq; 
donum.  Nam  nemo  poteft  dicere  lefum  eife  Dominum,  nifi  pcr 
fpiritum,  i.Cor.i  2  .Singularia  tamen  dona.atqj  cxccllcntiafpiri- 
tus  nondum  acccpere.quac  inferuire  poterant  ccclefiae  Safnaritam 
propagandac,&amplificand3c,  vtfurttlinguaru  %ct^<£r^aTaPro- 
pheti«,Miraculorum.  2.  Qu«ritur,Num  Philippus  per  preces,& 
impofitionem  manus  haec  dona  quiuerit  confcrre?Kej{^.  vt  munus 
Apoftoiicum  in  cccicfia  fuit  primum,&  fupremu,ita  cum  co  ho- 
xum  donorum  communicatio  fuitcoiunAa.  Philippus  prxditns 
fuit  doccndi,&  Sacramcnta  adminiftrandi  gratiS.  Vnicuique  e- 
nim  data  eft  gratii  pro  mefura  doni  Chrifti.Epipb^ttiitf  in  h«c  ver- 
ba  loquiturdcPhilippo  ^fAc^w©*  J^taxev©- CbTc  H^^ev  ^«ir/ayT 
Xtifo^tffiou^  tV  «T/ J^ovof  <r/  euyrJij  To  -zsvn/fXA  ayroy.  Sed  fucrc  baptl- 

zatl  IntcUige  fub  lefu  nomine  Patris  etiam,Sandiquc  Spiritus, 

iuxtt 


CAP.VIIh        IKT  APOSTOLOR.  ACTA:         Vf^ 

iuxtaillud  Chrifti,  Math.2%.  Ite,  prardicate  Euangclium,  Bapti- 
zantcs  in  nomen  Patris,  Filij,  &  Spiritus  San<ai,id  eft  Commu- 
nis  gratix,  adoptionis,regencrationifi|ue,pcccatorum  etiam  re- 
miflionis,atqucvnioniscumehrifto,erant  participes  faaipcr 
fidcm,  qua  in  Baptifmo  fidelibus  offerturi  Saius  itaquc  &  pcc- 
catorumrcmifiioinNominc  Icfu  nobis  confcrtur,  &  offertur. 
Vocabis  (inquit  Angclus)  Nomen  eius  Icfum,quia  populum  fu- 
umferuaturuscft  apcccatis^iia.^.C^ilpw.r.  Tameifi  Dei  filius 
Icfus  Chriftus  fit  omnium  Dominus,  peculiari  tamen  modo,  cft 
fidelium  ipfi  infitorum  Dominus  nimirum,  quod  ipfos  fanguinc 
fuo  rcdemerita  Satana,  arquc  peccato,pepcriiquc  ipfis  Regnum 
ccelcfte,  atque  fempitemumi 

Verf.17.  Elecito  V-etrt,&  loannh.  cft  Impofitio  manuum,  qua  ha- 
bitaquidamcxSamaritanis  huic  Ecclefia:  S^m^rtMw^  inferuitu- 
riJinguIaria  donafpiritus  acceperunt.  Vfus  huius  Cerimonia 
impofitionismanuumcratduplex,  Ordinarius  nimiram,  atquc 
cxtraordinarius.  Huiustripl^xeratvfusordinarius.  ilfuitprc- 
curaadiundtum,  quo  precantcsmaioricum  zelo  inflammaban- 
tur  ad  prccandum,  Uath.ca^.i^.  Ali.cai.6.  In  Diaconorum  ordi- 
natione,  Apoftoliprecati  funt,  &  manus  ijs  impofuerc.  2.  Inor- 
dinandis Paftoribus,  Aa.\i*  Exquodixit Spiritus  Sanaus,  Sc- 
paratc  mihi  Saulum  &  Baraabam  ipfis  manus  impofiicrunt,quo 
fignificabant  ipfos  ad Santftum  munus  fuiffe  defignatos.  3 .  Sig- 
nificabatur  hac  Cerimonia  Dci  manum  affuturam  auxiliatri- 
cem  fideliter,  &  pie,  pura^ue  confcientia  hoc  fanftum  munus 
obcuntibus.  Extraordinarius  vfus  fuit,  Ciun  hoc_  ritudonorum 
Spiritus  SanaiCommunicatio  fuit  coniunaa.  vidc  ilS.r4p.T9. 
Paulus  Efhefmis  manus  impofuit :  ibi^ue  dicitur,  quod  lingmV 
Varijsfintlocuti,  atque  Prophctarint.  Ceffante  iam  hoc  dono 
fingulari,  atquc  temporanea,  neccffc  cft  ipfam  Ccrimoniam  c- 
vanefcerc.  Itaquc  hic  locus  nihil  facit,pro  papiftica  illa  Confir- 
matione  Sacramcnti  nomine  ab  ipfis vocara,  Papifta^  fine  fun- 
damcnto  veritatis  Confirmationcm,vt  appellant  Sacramentun* 
in  Ecclefiam  intruferunt,  qua  dicuntChriftianorum  fiiios  aduU 
tos.oleo  in  fronte  delibutos,aIapiqucipfis  ab  Epifcopo  impaaV 
Spiritum  SanaMmrcciperc,  Etiamfi  nuUam  fidei  edantconfef- 

fionenji  ^ 

^cramcA-^ 


.4 


n 


t  >.' 


>ll 


£' 


II 


209  COMMENTARTVS  CAP.Vmj 

Sacramentum  clTe  non  poteftjcum  non  iit  Divinas  inftitutionis, 
nec  vllum  habeatlegitimum  vilibile  fignum.  i.  Preces  fequitur 
manuum  impofitio,  proinde  gratia  in  hac  cerimonia  non  eit  in- 
ciura,&  vt  Deus  per  figna,&  Sacramenta  operari  conftituit,  ni- 
hilominustamenipfc  manet  in  folidum  gratix  Author,  atque 
Largitorperfpiritumfuum^  2.  Mutuum  auxilium  Paftorum,a- 
nimorumque  coniundio  maximc  profunt  rcgno  Chrifti  promo- 
uendo.  Diliundio  vero obftat.Abftincdum  idcirco ab  omni  fpe- 
ciemali,perquamturbatio,  vel  fciflio  Ecciefisc  obtingere  que- 
at.  Vmtatcmiidti  Samaritamorum  imitemur}  Et  cum  Deusin  filio 
fuocrganos5COT05,  &  imprimis  erga  vos  Pmfc^»/<ri  gratiam 
fuam  exprompferit,  atque  hoc  honori?  gradu  redimiuerit,vt  Sol 
Iuftiti«,arqueEuangelij  lux  atfuiferitidate  opcram  vt  fartam  te- 
Aam  hanc  veritatem  confeructis,  retincatis,  vitamque  huic  c6- 
formeminftituatis,vtin  vobisglorificetur  nomen  lehouae  per 
;. »«i'»«  ^naj-i  */icChriftum. 

-icn,  /«,r.>  ^c*-n.>.«  yerfiS.PetitioSimomsMa^^.i^.verf,  i.Petrirefponfumad  24. 

" « ,T,''^Z  l»  il"»' 3 '^^"^^  ^'^'^" fecerit poft refponfum.  i .  Petit Simon fibi  dari  coi- 

i^'.il.y'-  ..li<^*il^^^psc""'^  poteftatcm  confercndi  Spiritum San<aum.  Niliil 

,H.  *.♦  ,iX«»«  c. .  ^gitat  de  Chrifto,eiufque  potcftate,  fcd  partim  propter  ambiii- 

,   n^i»i  ui4»j,M».,>?""^"^>P*rtimpropter quaeftum  quatrithanc  d^Hffittv.  Obferv. Am- 

i^.^-y  .  it/«tt*  'Ijitio,  &  Auaritia  funt  perniciofxpcftcsin  Ecclefia,  atquc  Re- 

m  t'  '  -      '*  '**/*^**'*'  P"^*  E^frufi  funt  Angeli  crcatione  boni,  ccelo,  referuati^; ad  iu- 

||4ii*t»»».v*-.C*^..diciummagnidieiin  vinculis  propter  arrogantiam,  &  <f>iUU' 

Nf  j.«^  *r-'»-A^»^  fxiow.  Adam  lapfusfibi,  poftcrif^uccorruptioncm,rcatum,atque 

•Yuppliciunijcuiternumaccerfiuit,  quodnon  cxtiterit  crcationis 

'^i;*:"ftatucontcntus,  fedadaltiorcmdignitatisgradum  adfpirarir. 

j/*o«  .*i*  A^  *  Auaritiavcr6,  i.lj,»offe.6.  celebratur  omnium  malorum  radix, 

/i^i.*.  ';"•;>•  *»^  ab  Apoft.Co/fl/.3.Idololatria:nomincvocata.Omnibusfugien- 

<i.«ca.  :  V»..*:''.u.d3jl,3jpg|^g5^|'gj^jj3jjj^^fyj,ggj^jj{jyg^yj^gj.gjj^  Ecclcfia.Quid 

f  ',7;;^/i"'*  -^'  ""''«"ali  attulerint  Ecclefix  omnis «tatis  hiftorix  clare  tcftantur,  & 
'a  T«"r!wk!i  *^^"."^^"^'  "^  occurratur,nc  damnum,li  non  pernicicm  ecclefix 
-*'  ''*ft<c»l  ^^"^* '"  ^^^  Regnoafferant.  Ohfer.  vthypocritici  profeiforcs 
*/**  ^  ^r  u'  P^C""^^orn"'a»Ti«"unf"J*»vcnaliaquehabcnt,itaSpiritusSan. 
'*"**"•'  ',*g7***"  <^'«lonacacompararipoireautumant.i 
>^t*-.i4;- '  i57^  Ferf  20.  Petri  Refponfio  coplciStitur primum  Imprecationem 
graucm,atque  acerbam  cum  ratione.  2.  Seclufionem  Simenii  \ 

iideli. 


CAP.vm.      iM  apostolor.acta:      2©t 

fidelium  focietate  addita  rationc.  5  .ExhortaRonem  ad  pxniten- 
tiam,prccefq|ue .  ^.Scopum,  vt  fi  fieri  poftit,  cogitationcni  cordis 
condonet  Dominus.  j.Difpofitionem ,  ftatum^j  in  quo  vcrfatur 
Simon.  i.Pars  Kf/j>o«.  percatpecuniatecum.EnuntiathocPetrus 
Spiritus  San(5t;i  motu ,  8c  non  pafiionc  aliqua  naturali,  atquc  in- 
ordinata,quo  oftenditquantum,&  quam  odiofum  fit  Simonk  pec^ 
catum, qui  putet  divina  pecunijs  emi  poifc.  Paulus  Galat.6,  vult 
eum  cfle  rcftituendum  qui  aliquo  delido  praeoccupatus  fuerit  in 
fpiritu  manfuetudinis :  Hic  Petrus  longe  aliter,  vbi  notandum, 
quando  rcs  cft  cum  ijs,qui  lapfi  funt  ex  infirmitate^  aut  ignoran- 
tia,&  ipfi  manet  infirmi,illifcum  lcuiter  eft  agendum,  vt  Paulus 
prajcipit,  fed  cuni  hypocritis,fcucrius,vthic  Petrus,8c  vt  dc  Do- 
mino  dicitur  cum  pcruerfo  oftendas  te  penierfum,P/4t  iS.Quato 
itaqj  zelo  flagraremus  invehedi  in  fcelerofos  hypocritas,  qui  re$ 
divinasproftituivoluntadnundinationcm,maximecumD  e  z 
gloria  attentatur,aut  aliquid  ei  deciditur.Perpende  quonam  ze- 
lo  accendcbantur  Prophetae  aduerfum  hypocritas  divinx  glo- 
rijc  diminutores ,  &  nominatim,qua  imprecationecumdivini 
jiidicij  fiibfecuta  cfFufione,  Elias cap.x.  Reg.i,  cum  Ahaz.iaf  egrota- 
retexcafii,  &  confuluerit  Beelt,ehum  Deum  ElkroniSt  miferitque 
ad  prophetam  duccm  50.  militibus  ftipatum ,  vt  intclligeret,  fic 
ncc  convaliturus.qui  dixit  Elia  vir  Dci  imperat  tibi  Rcx,defcen- 
das,cul E//<« ,  SihomoDEi  fum,  defccndat  cxlitusignis, atque 
te.tuofque  50.  confumat,  quod  eft  fadum :  quo  renuntiato  Regt 
mittitur  alius  Dux  totidem  cincShis  qui  etiam  abfumpti  funt. 
Tertio,  cum  tot  mittitur  alius,qui  pofitis  gen'bus  precatuseft 
Prophetam,  vt  ipfiusvitainipfiusoculis  eifct  preciofa,  cui,  8c 
quibus  eft  parfum:  admonenteque  Angelo  ad«jt  Regem  Elioi  cui 
plane,  &  animose  dixit  e  ledo  non  defcendcs,  donec  emortuus 
fueris.  I.  Oifervatis.  Turpis  lucri  cupidos  exitium  manet :  &  aua- 
ritia  eft  exirialis  nifi  refipifcant,vocatur  merces  iniquitatis,quam 
promifit  BaUac  Balaamo :  Quo  iudicio  afFedus  fuerit  Achattj  quod 
rem  excommunicatam  abftulcrit,  lof.j.  Ipfe,filij,  ciufque  omnia 
lapidibus  obruta.ignique  confumpta,  quo  G^bx/i, quiinfcio  Elifa^ 
Propheta,  Dominoque  fuo  prscmium  curatxlcprscrcportauita 
^.lamane  Sjiro,  ipfcque  Gektfi  lepra  cft  percuffns,  quacquidcm  eius 
femini  adiixfitinpcrperuum-  i.Reg.^.  vide quid Propheta Ai/ifc* 

i       Cc  habei 


fi 


\% 


1» 


I 


% 


¥ 


']  i 


i 


%ot  G  G  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  >         CiP.Vm: 

habet  capj.  de  conquintis  mercedb  meretncid,. reuexfuris  ad 
mcrcedem  meretriciam.  Hdbac.i,  Va  illi,  qui  codir,  quatfuanon 
funt.  Et Malacb  j.de  Dci  fpoliation e.Prmr.  20.  dcftru(Slio  annu- 
tiatur  in  eum,qui  escedit,  quod  Sandum  eft.  Sacrilegi  nihil 
hifce  omnibus  mouentur,  fed  fceieri  fuo  agglutinantur,  8c  facri- 
legium  ctiam  per  nefariam  lcgcm  ftridic  ardeque  tuentur.Deus 
ocuioshominumaperiat,vtvideani  vetitatem.  2,  Obfemtu, 
Exrationc.  Dona  fpiritus  funt  gratuita,  quae  noftris  mcritis, 
qujc nulia  funr,  aut  putida  fuut,  ncqueunt  comparari  vita  ae- 
tcrna  gratuita,  Viom.caf.6.  Apoca.cap.it.  ifa.CA.^tj.  Venite,qui  fiti- 
tis,emitefinepecuniavinum,&  lac.  Vere,  &  bcnedixit  Bern* 
hardus-jMcvkixm  nieum,  miferatio  Domini,  &  Meritum  excJudit 
gratiam.  Et  Augu^mui:  Gratia  nullo  modo  cft  gratia,  quic  noa  fir 
omnimodogratuita,  (kauttotarecibitur,  aut  tota  reijcitur. 
NuUam  partem  habes  in  hoc  Xoyw.  hbfervatio.  Hypocritj?,  con- 
fortio  fidclium  non.folum  funt  exclildendi,  fed  a  participaiiQno. 
bonarurarerum  fideiibus  communicatarum,  earumque  admi- 
niftratione,quorumcorda,vtvtfintabftrufa,  D  e  o  tamen  pa(.. 
tcnt,  eorumque  intimaipfi  ftint  manifeftiiTima  .  Studcamiis 
itaque  feruare  purum  cpr,bonamquc  confcientiam^  quaenosva- 
leat  fuffulciri  tcmporibus  turbulentillimis. 

Vtrf.ii.  Exhortatur  ad  pcenitentiam,  &  preces.  PcEnitCH- 
tja,  quam  requirit  Petrus  in  Simoncdl  veracdnverfio  ad  Dc- 
umcura.vitxemendatione.  Eftpcenitentianon  vera,  quac  exi- 
ftit  velex  fcnfu  iraEDivinae,aut  pcenac  infligendac,  vt  Cam.  2. 
cft  hypocritica,  vt  Efaux  lachrymas  fidas  efFundentis.  ^.  eft 
Tcmporaria,  vc  Achabi.  4.  cft  coa<^a,  quac.eft,cum  natura  in  fta- 
gitiofis  deficitj  &:  amplius  peccare  nequeunc  5.  cft  defperata, 
vt  luda  proditoris,  qui  confcflione  fada,  pecuniaque  reddita, 
fcccifit,  atque  fefe  fufpendit.  6.  cft  papiftica,  quac  vt  illi  vo- 
Junt  pofitaeftin  cordiscontritione,<k  finguiorumpeccatorum 
exa<5a  enumcxaiione  in  Miflatici  Sacertotis  aurem,  a  quoac- 
cipiens  peccatorum  abfolutioncm,  ipfi  pcenitcntihoc,  modo  in- 
iungitur  fatisfa<3:io  per  opera,  quae  vim  accipientil  a  merito 
Chrifti',  Divinx  juftitiae  pofl[cnt  fatilsfacere .  At  Chrifti  mcri- 
itum  eft  per(ona]ie,^hii;.c.aiferuab  aduerfarijs  nullo  veritatis- 

fwid»- 


CAP.Vm.        I^  AI>bStOLOR.ACTA.         16| 

fundamentonituntur,  &  etiam  efle  voIuntSacramentum,fed 
eiTe  non  poteft.cum  non  fit  Divinitus  inftitutum.  nec  vifibiic,  U 
materialc  figiiurti  habeat.  2.  eft  Precare  D  *  v  m  .  Obfervam, 
Prcces  funtDeonuncupandx,&  certc  ad  gratiam  ineundam 
apud  Deum  in  Mediatoris  nomine,  poenitentia,  atque  preces 
viuxfidei  cfFc(5la  funt  efficacia.  «  df  a  non  cft  vox  dubitantis, 
fcd  potius  alTercntis  grauitatcm  Sc  pondus  peccati  Simonis, 
non  itaque,  cum  vere  rccipifcimus,  &  fidcUter  precamur,  hacfi- 
undumnobisde  DeifauoreperChriftumobtinendo.  Vidc  lac. 
1.  6.  qui  dubitat  i'ta.Ki'ivofj^&'  fimilis eft  flu<auimaris,  qui  vcn- 
tis  agitatur  &;  ia<aatur. 

rfr/.i;.  Verbis  metaphoricis  innuit  prauam  &  impiam  dif- 
pofitione  cordis  j  fel  amaritudinis  vocac  interiorcm  cordis  ma- 
fitiam,  &  virus  iilud  Diabolic*  impietatis,  quo  'Magus  ifte  to- 
tus  crat  cxpletus,  dicitur  Magus  iiie  effc  in  fellc  «5  t  x^^^  «» '- 
xffo?  quali oppreflus eflettotus  fcUe,  & idc6 fcpultns :  &  quod 
ficpofitus  nexuiniuftitia;,  nihiicft  aliud,  quam,quod  fitvinca- 
lis  iniquitatis  irrctitus.  In  priorc  alluderc  videtur  ad  illudDm. 
cap,i^.  Vbi  mandat  Domhius  neln  populo  fitradix  amaritudi- 
nis,autabfynthij.  Obfervatio.  Pr^iuz  cordis  cogitatio  cft  pecca- 
tum  pro  qui  prccandum,  vt  remittatur ,  &  maximifi  fint  ccn- 
fendi  malitiofi,qmpietatcm  fimulanr. 

Verf.z^.  Quomodo  Simon  ille  iftaacccperit.  lubetPetrum  impiuiVha.. 
prccari.  IpfcincerimnihildeprccibuscogitatD  e  onuncupan- ^^py^^^j 
dis:  quodeft  argumentum  diffidentix:  Ncc  polTunt  aliorum  i^ojfenprt 
precesprodefle  hypocritis,quiomni  gratil  precandipriuantur.ppy^^^^. 
Prohibet  Dominus  leremiam  precari  pro  populo  rcbelle,  prc- 
candique  fpiritu  vacante,  abducendo^ue  in  Babylonem.  Et  Er.ech. 
eap.i^.  Si  lobus,Danieljj  coram  me  fteterinr,  animas  tantumfu-       . 
as  funt  conferuaturi.  Ac  vero  fidelium  prcces  per  Spirimm  San-      ! 
^um  effufx  in  Patris  finum  mcricis  filij  vnici  Madiacoris  noftri 
magnum  pondus  habenc.-.  Paulus  iubct  Romanosprofe  preca- 

Ti,  Rom.  cap.iij.  atque  etiam  Ephefmcap6.  Obfervaito.  Semperex- 
titere,atquc  futurifunc  hypociitx  in  Ecclefia  militante,  vidc 
Math.cap.  ^.  Idc6  rainimc  omnium  putandum  Ecclefiam  fore 
omnimodopuram,  atqjpargatam  his  in  terrarumfolis,  Vt  fom- 

niant  Anabaptifta.  , 

Cc  i  Verf.i^. 


I  ■ 

li! 


i 


m 

i'  I 

k. 


w. 


hK 

m 


■.,1 


,,T    '. 


t 


204  COMMENTARIVS  CAi».vm. 

Verf  25.  Vltima  pars  aAionum  Pctri  &  loannisjquafcruitad 
confirmandam  vcritatemEuangelijaPhilippo  apud  Samarita^ 
«0;  praedicati.  Quatuor  hoc  VcrLcontinentur.  i.  Teftificantur. 
Ergo  Euagelij  praedicatores  funt  Divina:  veritatis  teftes,  compro- 
bantque  fuo  teilimonio  veritatem  Chrifti.  Teftium  partes  funt 
teftari  omnia  clare  ipfis  cognita,&  nihil  practerca.  2.  Prxdicant 
verbumDei.  obferv.cR.  Divinitusftatutum,vtEuangeliumpr2- 
dicetur,&  pra:dicatores  Euangelio  viuant,M4f.2  8.  i.Ccr.5>.2.eft. 
Rcucrtunturl*ro/"o/ym/ti».  Ot/fr.  Nihil  detcrrere  debet  fidos  Pa- 
ftorcs  a  munere  fuo  facro  obeundo.  Vox  Vharaonis  intcrminata 
mortem  Moyfi  Domini  feruum  non  deterruit.  Achahi  &  Ufdhtlis 
minime  ll^am,  qui  dixitjTu  das  turbas  Ifraeli,domufque  Patris 
tui:  Non  Amaz.iA  impij  facerdotis  Amot.um.  7.  quin  in  Urohoamum 
Regem  mortem,  in  Ifraelcm  captivitatem  denunciauerit,  ip- 
fumque  Athazjamlnicinuxum  in  terra  polluta:  Nec  illud  prarter- 
cundum  quod  lfl4n»«KnoAr;wconftantifIimus,fic  fidelijTimus,  vi- 
gilantiffimufque  Ecclefix  SCOTICAUM  inftaurator  fecerit,  ci.m 
Magnatum,Procerumquc  Rcgniimpietatisftudio.atque  Idolo- 
Iatrise2eloinScotiaftabiliendsc,&  continuandjc  flagrantium. 
Verba  atrociaadeum  pcrlata  eflenr,  dc  eo  e  viuis  toilendo :  & 
proptercaquidamamicorumfuafiflent,ne  'Andreafoli  conciona- 
retur,proptcrcapitis^criculumquodipfi  imminebat,  Refpon- 
dic  animofc,&  ftrenue,  fc  in  deceflu  fpofpondifle  in  rediiu  (Do- 
mino  dante)  concionaturumibidem,  &ide6fehominum  mor- 
talium  minas  no  cxtimefccre,  fed  in  Deum  fpe  certarccumbcrc, 
cuius  ope,  atque  auxilio  oivinu  illud  opus  prxdicadi  Evangciij 
apud  Scotos  inchoatum  profequuturum  fe,  &  pro  menfuragrati» 
concefla:  oromoturum :  atque  ita,piam,  fanAam,  praclaramque 
in  Tcmplo  Andreano cocion^m  habuit,  magno  cum  fruau,  &  f «- 
lici  fucceflfu,  &  auditores  celeberrimos.  4.  cft.Prscdicantrcde- 
undo  Evangelium  ia  vrbibus  Samaritanw.Omntm  crgo  operam 
collocant  in  promouendo  Chrifti  Regno,&  cxtra  cancelios  vo- 
cationisfuxnonegrcdiuntur.  Totiitaquc&intotum  occupa- 
remur  s«/xa/f  fi.*5  ^xa/f«9einannuntiandoiUo  lato  falutis  nun- 
tio. 

Verf.i6.  Habeturaltera Cap. pars.  Nimirum  Eunuchiadfi- 
dem  Chrifti  con  vcrfio.  Vbi.  i .  occurijit  inftrumcmum  converfi- 

ojiis» 


CAP.Vin.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  1^5 

©nis.  2.  modus^  Ii>ftrumentum  cft  PhU;ippus-In  quo  h«c  habes. 
j.Vocationem.  2.Diredionem.  5,  Qbedientiam.  4.  Adiones 
cum£unucho:quseotendunt,  vtperhuncEunuchumconucr- 
fum  Euan^elium  deriuetur  ad  Chriftiqup^  Rcgnum  propagetur 
apud  i£thiopas.In  vocationc  Philippi  vocans  primarius  cltDo- 
minus.  Sed  fubordinatus  eft  AngjeJusnaturafpiritus,ofticioexc- 
cutormandatorum,lmperantis  Domini,  &  Divina:  Maieftatis 
celebrator  in  ccelis.  Sic  Angclus  locutus  eft  Phiiippo.  Obferva. 
^f  alutis  poftra:  initium,&complementum  eft  attribuendum  gra- 
iix  Dei.  2.  0&/^rv.  Deus  varijsmodiseftlocutusAntiquitus.ici- 
licet  ante  Legem,  Reuelationibus,Moyfis  tempore  per  Lcgem» 
per  Prophetas.  &  ipfi  Moyfi  facie  ad  faciem,N«w.i  2.  Tadem  pcjr 
Chriftum,  Hft.i.  &  nunc pcr  Angelum.  3.  Obferv.  Particularem 
curani  gerit  Dominus  membronim  Ecclefia:,  yt  huius  Eunuchi, 
quem  gratia fua  prarucnit.  2.  eft  diredio, Angeli,  Surge,.&  vadc 
mcridiem  vcrfus.  Ergo  non  furgendum,  antequam  vocemur, 
neque  currendum  antequam  mittamurjfed  yocatc  Domino,obr 
fecundandum.  Gaxji  vrbs  TaleSiinA  everfa  ab  Alexandro.  vbi  obfcrr 
ua,cum  vides  Imperia,Regna,  magnificaf^uc  Vrbes  cvcrfas, 
mundana  omniavtcunque  videantiurpraJuftria ,  tadem  elTcpe- 
tkut:i:ficKineue.Ion.^.TjrruSilfa.i^.  3.  cft obedientia Philippi. 
Ohferva.  Domino  obtemperandum,  neque  ratio  quxrcnda,  vidc 
praxin  obcdientiae  finguiaris  in  Abrahamo^Gf ».i  2  .Etfi  ferui  Dci 
prjc  infirmitate  nonnunquam  vclint  detrcdare  prouinciac  Divi- 
nz  adminiftrationem,  vt  in  Moyfe  animaduertcre  eft,  quod  fue- 
rit  labijs  prxputiatusj  tamcn  gratia  Domini  confirmatus  legati- 
onem  ad  Pharaonemfufcepit,  quam  fideliteirobijt.  Sic  ifai  ca.  6> 
ler.  I .  Chrj/JolUmui  &  B4/i//>«,y,t.fc|:ibitur,  difHcillime  minifterium 
fufccpefunt.27.  /<r»  ewHf  «^S/o^Eunachusdcfcribitur.  I.  ana- 
tura.  2.officio.  3.  RcligioncNqtationominiseftab  twyiidcfk 
cubilc,  &  ex«v,  caftratumfignificare  poteft,  fed  hic  Gubiculari- 
um,  alijs  aulicis  tribuebatur  hoc  nomeu  vfu,  &  confuctudinc 
/iSio-j-yeroquafi  c4c;((jLy(t^^,p4'iy  t;^ftv.vela  Totietjid  eft  terra, 
&  o^iquafi  terrje  colorcm  rcrcrens  nigrum.fcilicet.Scribitur  i£- 
thiopas  efle  fub  Meridiano,  &  proinde  SoJem  babere  ardentiifi- 
mum,  vnde  corporum  deformitatem  atram  contrahvmt.  2.  eft 
officium  Eunuchi,  quod  tribus  eft  exprefl^um,  nempe  cubicula- 

C  c  3  ri)  no- 


vTflJ 

1 


m 


m 


VI 


is'1 


-'i; 


'>: 


■,if( 


rij  nomint i^iwd^.  ^.X^zfzann]. ol^fervA. Nohiles  DciTm  cole- 
ret,  &  certeiTifithyo^S  qdi  Ibnge  diftabat  vencrat  Jerefdjmam  a- 
doraturus.muito  mzximktcddetuidvAyro^.oyiflo i qm  propelTunr, 
&  domCim  Ichovac  noti  tfofctiunt  ad  facra  peragendft :  limul  & 
illi  qui  congrcflus  inftituunt,  atque  cclebrant,  ciim  Dei  verbuni 
prxdicatur,  quos,  nifi  pcenirctitiareitoucnturj,5rauc  rti^net  fup- 
plicium.cum  iliudiirmum  fit,atque  bmni  tempore  verificadum: 
Frtverb.i^.  Qui  vcrbum  auerfatur.cxcidetur.  obfervath,  Officrum 
nemificm  feciudita  CKrilh'  Rcgno^  CWfl;/!^.  necmunere  al>dic*^ 
rentfe,qui  ad  Chriftianam  fidem  vocantur.Vidc  in  lofepho  Chri- 
Sii  Difcipulo,&  tamen  Scnatore  Romanp,  in  Corneiio  conuer- 
fo,  &  tamen  mancntc  Duce  Pauloque  5fr^wconucrfo  Cjrpnpro- 
confule,  Aci.i^.  G-ontra iliamfeditiofam  Anabaptiftaru  fe<Stam, 
qui  magiftratibus  nullum  in  Republ  Chriftianalocum  elle  vo- 
lunt.  1.  Adio  Etinuchi cum  redit:  Legit  Ifaiam.-  Bene  &  pje  vti- 
turoccafione.  Ohferva.  Scripturafacralegenda,  iter^u'eytilitcr 
conncicndum.  Plerique  funt,  quid  dicam,  qui  ne forisquid6ni, 
imo  domi  ne  quidem  iacra  legunt,aut  in  templis  libros  liabcant, 
longe  diflimiies  illis  BeraenfibuSiA^.i  f.qui  fcripturas  fcrtitafcStur, 
Vt  vidcre  poftent,  num  illa  ab  Apoft.prxdicara  ira  fe  haberent. 

Verf.t^.  Philippus  admonctur  a  fpiritu,  n  kdiungat  fe  ad  cur- 
Tum.  Obferva.  McdijsvtifoletDominusincommodumfuorum. 
Trrf  ;o.  audit.Quarritquc  Philippus,ecquid  intcliigit  quod  legir? 
Refponditmodeile,  &  fatetur ignorantiam.  2/humaniter  jubet 
Philippum  in  currum  afcendere  vtdoceatur.  OtJirrv.Dci  vcrbum 
eft  cxponendum,ignaTofque  fateri  par^ft  ignorantiam  cum  mo- 
deftia,&humiiitatc,  Jfa.^7.  66.  vtinftruamurpeTgenuinam& 
conformem  veritati  facrarum  li^eraram  interprerationem ,  qua; 
in  fe  pcrfpicuacfunt,  fed  nobis  in  naturx  tenebris  vcriahtibus 
obfcurscjtlemus  itaque  operam  precibus,ftudijf^ue,Tt  intelliga- 
mus  divinam  voluntatem  verbo  fcrrpto  rcvelatam ,  &  compre- 
iienfam.  Addoin  Eunucho,  quodmagnum  irer  confecerit  ad 
adorandum  Ichovam  lerofoljmUt  magnacert^  cura  teneremur 
colendi  Dei,  vide  Pfalm.  84.  quantodefiderio  David  tenebatut 
Tifendi  tabernacula  Dei,  quanta^-clim  difficultatc,  ac  moleftia 
populus  perrcxerit  per  vallem  Baca,Bc  curfum  non  intermiferir, 
donec  coramlehova apparuit  in  siont.  Q^nto^uc  gaudio  Jiffe- 


CA?.Vm.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  307 

^us  fuerit  VdvidiTfaLi  2  2 .  ciim  ipfi  dixc^rat  po^uIu8,a<leamus  do- 
mum  Dci.  2.0fc/?rvrf.Honorat  cum,  qucm  Deus  donis  cxornauit 
jEthyops  Philippum.  Sic  Pharao^ttG  Ethnkus  lofephum  proptcr  Dci 
^aup  (cr/AeiTst»  NabufhadMz^r  Dat}ieUm,  Dau.z.  &  Darius  Danielem  6» 
AjfueruittizmMardochaumpium*  , 

Verfii.  Locus faipturae in quem iEthyopsincidit; ifa^f^i^j.Z» 
quo  capitc  Prophetia  habctur  de  mortc  Chrifti ,  exalwtione, 
Regnique  fui  aeternitatc.Hoc  verf.continetur  Mors  Chrifti,qua 
duobus fimilibus  illuftratur.  i.  Ovis.  2.Agnimuti.  Cumdicit 
dudum  fuifte,innuit  duo.  i.Mortem  Chrifti  fuiffc  voluntariam;. 
nam  volentesducuntur.  2.0bedicntiam  fiIi>paternajvoluntati, 
lorftt.  3.  Deus  iic  clilexitmundum,vt  dcdcrit  filium  fuum,quo  cre- 
dentes  vitam  haberent vitam  «ternam^  &c  JMW.4.  Chriftus  fefe. 
appellatdomum  Dei,&;lM«.  wf.io.  dicitfe  ponere  animam  pra 
ovibus  fuis,  nuUa  proinde  Chrifto  illata  iniuiia,  cii  iuxtapatris 
actcrnumdecrctummortemfUbierit,  &  deobedientiahabetur,; 
Uebr.').  QuodtametfiextiteritDeifiliu$,nihiIominuscbedien- 
tiam  didicerit  per  ea,  quse  palfus  eft ,  &  conficratus  evaditfalu- 
tis xternx  author omnibusipfi obedicntibus,vide Pbi/ip.2.difca- 
muihinc,fiDeovidetur,vt  proveritatc  Euangelica  patiamuTj 
vltro  vel  atrociffimam  mortem tolercmus  propter Dcj  p^tris fi- 
Lijq-  capitis  noftri  gltjriam,  aliorumq^  confirmationem  in  falu- 
tis,vita:q-  arternx  ncgotio.OvisnomcnindicatChrifti  fimplici- 
tatem-.  fimus  itaque  fimplicesjhac^-,  virtutc  Dominum  noftrum 
referamus.  Agni  ver6,n  otat  innGGcntiamjVocatur  Agnus  mada- 
tus  ab  origine  mund\,Apoi^.4^.  quod  fuerit quidem  in  Dei  dccrc- 
tOj&;lcgalibusfacrificiis,§CIfl4«.T.AgnHsDei,quitolIitp.eccata- 
nHmdi,&  a  Petro  Agnus  immaculatu5,quocirca  ftudeamus  vitic. 
innocentix.atq  j  fanditati,  fine  qua  ncmo  Dorainum  eft  vifurus, 
Scquitur,  &  nonapcruitosfuum»  Hiucliquetpacientiftimum 
fuiftc  Dorainum  noftrum.Simus itaquc  patientes.  Sicum capite. 
patiamur,  corregnabimus.  Obfervatio.  Cumterminus  voeatio- 
nis  noftrx  vencrit,  nobis  filendum  ,  &  hinc  exeundum  :  Domi- 
nus  nofternon  patiturante  pracfinitum  tempus,  quoinftante,, 
Sc  fi  potuiffetomnesfolo  fpiritu  proftcrnere,  no  fecit,fed  volens 
TOortifefubmifit,  cumconvitijseum  profciderunt,  non  retorfit 
CDnvitiajfed  filuit^5c  fi  perfpicuu  fit,lo.i8.foia  voce  hac;fum  cgpi^ 

pro» 


■1 
I  'I 

lli 


11 


1 


'"^, 


K 


I 


2ot 


(rO^IMETSrTAlRIVS 


c>i».vn! 

proftratos  fuiflc ,  qtli  veiierant  ad  eum  apprehendeinJnm,  vt  ad 
Petri  voceiri  Anamah  6c  Saffhira ,  &  E/w  bis  50.  militcS  cum  duci- 
bus  extifii^tftint.  Mortis  genus  eft  crucifixio  maledidum  ex  le- 
ge,  ytnoslegis  x^tcopik  cximeret,  paiTus  eft:  iiincifta  bencficia 
habcmus.T.Dcftrtiitur  Diabolus,qui  mortis imperium  habebat, 
Hf&.2.  '2.  Mortisaculeusremoucturfcilicct  pcct^atum,  i.Or.ij, 

3 .  Mors,  qua  omnes  fumus  afticiendi  nobis  eledis  fandificatur. 

4.  Foedusnouum  confirmaturadno$certiorandosde  falute,5c 
vira  acterna.  Hcb^4-  Interucnientc  teftatoris  mortc  ftabilitur  Te- 
ftamentum,6c  non  alio  nomine. 

Verf.1 5.  Scquitur  Ghrifti  cxaltatio.  Apiid  lfdi4m,ntenetfer,mim' 
mijpat,luccath.i.chu(ito,  vel  carcere ,  &  judicio  aftiimptus,  id  eft, 
cum  fuerat  in  fumma  deicdionc  in  fepulchro  tanquam  in  carce- 
re,vinculismortiscoercitus,fentiensctiampatri$indignatione, 
iramque,  foiuit  dolorcs  mortis,  atque  vincula,  pofuitquc  in  ipfo 
fepulchro,atquc  carcere  fiiae  gtoriac  irirtiiim'.  iOij^m.Humiliatio 
prarcedit  glorificationcm.Mors  itaque  Chrifto  non  amplius  do- 
minabitur,  ncq-jmembris  corporis  fui.  Apoc.  Ego  primus  inquir> 
&  nouillimus  mortuus  fum,nunc  viuo  irt  scternu,&  Rom.  6.  Chri- 
ftus  cxcitatus  a  mortuis  non  amplius  moritur.  Et  addo  mortem 
elTcviamad  gloriamjvitam^ue  ne  proiiidc  terrcamur  morte, 
cum  per  cam  nobis  acceflus  ad  Regnum  ccelefte.  Nunc  fequitur 
aternitas  Regni  Chrifti  dor,  Gcnerationcm ,  vitieque  duratio- 
ncm  fignificar.  Quidam  intcUiguntdcieterrtaChrifti  gcncra- 
tione,vt  Patres  nonnuUi.Quidam  de  acterna,perpetuaquc  Chri- 
fti  vita,regnoque  in  ccelis,quidam  d'e  Ecclefia.  Omriia  iuxtii  ve- 
ritatem.  D  e  i  filiusiamregnar,  viui^que,  atquercgnaturuscft, 
donecpofueritinimicosfcabellum,5cdeinceps,&finonhocre- 
gnandi  modo  tamen  in  fiiis  mcmbris  regnaturus,  &  eadem  con- 
fcru.\turus  in  ftatu  optimo  in  omnem  jcternitatem  per  iwuuixi^ 
^  X°'j">''^'"'^'  Hinc  fequitur  inanem  operam  nauarc  fcclerofos 
homines  Sathanx  organa  aduerfus  Chriftum,ciufque  Rcgnum, 
J*p/w.2.  quod  eft  conftitutum  abiedis  omnibus  mundanis,  vide 
DATiiel/.  ^oniam  toUitur  i  terra  vita  em.  In  H^b.  Jfa-^^. 

Ci^mgz.ar,meerets,haijm i  &  excinditur  e  terraviuentiumde- 
Cgnat  moitcm.  In  hac  terra,  viuuntquidam  naturaliter  tantum 
per aiimenta  naturalia ,  quidam  fpiritualitcr  per  vcrbum,  atque 

I  :^iritum 


Cap.VIII.        IN  APOSTOLOR.  ACTA;  20^ 

fpiritum  hic  inchoatiue,poft  in  coelis  aEternaliter,&  completiue. 
Quidam  brutam  agunt  vitam  ingurgitantcs  fefc  in  omnc  genus 
flagitiorum.  Sed  obferucmus  Terram  hanc  non  forc  clcdorum 
habitaculum  in  acternumj  verum  illam  permancntem  civitatem 
efTe  in  coelis.Hf/r.i  I.&  i2.ad  quam  cnixe  afpiraremus. 

Verfi^.  Rogat  Eunuchus  dc qaoloquitur  Propheta,  de fe, an 
de  alio  quopiam.  Obferv.  Cum  dubitamus  de  genuino  Scriptura- 
rumfenfu,confuIendifuntij,qui  habent  donum,  &  jus  inter- 
prctandi  iuxta  fcripturas:  Scd  hoc  fine,  vt  inftruamur.  Non  quo 
Pharifa:i,qui  Chriltum  rogarc  confueucrunt,  non  difcendi,  Ccd 
tcntandi  ftudio,vt  multis  legcrc  cft  locis  in  Euangalioj  fed  no- 
minatim  Math.z  1.2  2.  Vnde  inquiunt  tibi  hatc  anthoritas.aut  quis 
dcdittibi.  Refpondetperdilemna  intcrrogatiuum :  Baptifmus 
loannis,  vnde,  ccelitus  nc  ?  an  abhominibus,  Ignorant,quid  re- 

fponfurifint.Notahumilescflepareft,qui  in  Scris  veiintpro- 
ficere. 

PVr/55.PhiIippus  aperuitos  tanquamlocuturusde  re  graui,& 
maximi  pondcris.  Euangclizauit  ei  Iefum,quod  eft  la:ta  annun- 
ciarc  cum  in  lefu fit  vita a:terna,atque  falus,  Math.i.Ail.j^.Apoc.7. 
hocnomineincluditurfalutisfumma.  Seruat  etcnim  Dei  filius 
populum  fuunijid  eft  ordinatos  ad  vitam,  vtpotc  fideles,  Aci.  1 5, 
pcrfanguinemfuumabomnipeccato,  i.Ioan.  i.originali.adua- 
li,  fiuc  commiflionisjfiue  omillionis.  Proinde  certo  ftatuendum 
Peccata  credentium  ipfis  ad  mortem  non  imputatum  iri,  ciim  in 
fonte  Domui  D.nvi/c-e  reclufo  propter  peccatum,  &  immunditi- 
em  perpurgata  fint,Z^J;.i  3.1. 

Verfi6.  Hicagiturde  Baptifmo  Funuchociimunicato,quem 
Eunuchusfide  petitfibiconcedi.  Oi^j^rr^.  Antequam  hoc  Sacra- 
mentum  adminiflretur,  verbipradicatioprarmitteda.  ^.O/^^rrf. 
ex  eo  quod  petit,&  aquam  reperiunt.  Dominus  nedum  rerum 
exitus,  atquc  cuenta  detcrminat,  fcd  &  mcdia  ad  finem  tenden- 
tia :  nihil  proindc  hic.neque  vUis  in  rebus  fortuito  e  venit.  5.0^- 
ferv.ttio.  fides  regeniti  hominis  non  poteft  fe  continere  intra  pc- 
cl:us,  fcd  excrit  fe  in  apertam  profelfionem.  Rom.  10.  Co^de  crc- 
ditur  ad  juftitiam,ore  fit  confeftio  ad  falutem:  hoc  militatcontra 
eosjqui  lucri  gratia.autimpendcntc  periculo  non  dubif|int  pro- 
felfioncm  fuam  diftitcri,  exiftimantes  fatis  predare  feci!hi  agi,  fi 

Dd  fidom 


i 

I.  I 

I 


r 


^ 


t  ■  I). 

H;  i 


4 


~ 

v% 

'''  fil 

',!  1 

''\k 

i     ^ 

4 

\'. 

m 

■1 

■  M- 

:::'# 

fll 


SL 


1 

VI- 


20»  ''CO^IMETKTATIIVS  C/i..Vm 

proftratos  fitiiTe ,  qui  Vetierant  ad  eum  apprehendeiHliim,  vt  ad 
Pctri  vocerri  Anamah  &  Saffhira ,  &  El»<e  bis  50.  militcs  cum  duci- 
biis  extifidifant.  Mortis  genus  eft  erucifixio  maledidum  ex  le-. 
ge,  vtnos  legis  xcf,r<op<k  cximeret,  pafliis  eft:  hinc  ifta  beneficia 
habcmus.T.Deftruicur  Diabolus,qui  mortis imperium  habcbat, 
Heb.i,  :i.  Mortisaculeusremoueturfcilicct  pec<iatum,  i.Car.ij, 

3 .  Mors,  qua  omnes  fumus  afficicndi  nobis  eledis  fandificatur, 

4.  Foedus  nouum  confirmatur  ad  noVcertiorandos  de  falute,  $c 
viraactcrna.  Hcb.4.  InteruenienteteftatorismorteftabiliturTe- 
ftamentum,&  non  alic  nomine. 

Verf^  5.  Scquitur  Ghrifti  cxaltatio.  Apud  ijaidmimnetferymim^ 
mijpat.luccathA.chudw,  vel  carcere ,  &  judicioaftumptus,  id  eft, 
ciim  fucrat  in  fumma  dcicdione  in  fepulchro  tanquam  in  carce- 
re,vinculis  mortis  coercitus,  fenticns  etiam  patris  indignatione, 
iram^uc,  foluit  dolores  mortis,  atque  vincula,  pofuit^ue  in  ipfo 
fepulchro,atqui  carcere  fiiie  gtoriac  inirium'.  i0t/^rv4.HumiIiatio 
prxccdit  glorificationem.Mors  itaque  Chrifto  non  amplius  do- 
minabitur,  neqj membris  corporis  fui. Apoc.  Ego  primus inquir, 
&  nouilTimus  mortuusfumjnunc  viuo  irt  jcternu,&  Row.^.Chri- 
ftus  cxciratus  a  mortuis  non  amplius  moritur.  Et  addo  mortcni 
eireviamad  gloriam,vitam4u6  ne  proihde  terrcamur  morte, 
cum  per  eam  nobis  acceflus  ad  Regnum  coelefte.  Nunc  fequitur 
aternitas  Regni  Chrifti  dor,  Gencrationcm ,  vitxque  duratio- 
ncm  fignificar.  Quidam  intcIliguntde^tcrrtaChrifti  gcnera- 
tione.vt  Patres  nonnuIIi.Quidam  de«tcrna,pcrpetuaque  Chri- 
fti  vita.regnoque  in  coeIis,quidam  d'e  Ecclefia.  Omriia  iuxta  ve- 
ritatcm.  D  e  i  filiusiamregnat,  viuirque.atquercgnaturuseft, 
donec  pofueritinimicos  fcabellum,&deinceps,&  fi  non  hocrc- 
gnandi  modo  tamcn  in  fuis  mcmbris  regnaturus,  &  eadem  con- 
fcru.uurus  in  ftatuoptimo  inomncmatcrnitatemper  J^iu/ayurv 
^  X«j"v'«^«t5.  Hinc  fequitur  inancm  opcram  nauare  fcclcrofos 
homines  Sathanjc  organa  aducrfus  Chriftum,ciufque  Regnum, 
J^p/w.i.quodcftconftitutumabiciftisomnibusmundanis,  vide 
Daniel  7.  Quoniam  toUituri  terra  vita eim.  In  Heb.  Jfa.  5  5. 

Ciinigiiar,meerets,haifm  i  &  excinditur  e  terraviuentiumde- 
Cgnat  moitcm.  In  hactcrra,  viuunt(^uidam  naturalitertantum 
per alimenta  naturalia  >  quidam  fpiritualitcrper  verbum,  atque 

j  Ipiritum 


CAP.Vlir.  IN  APOSTOLOR.  ACTA;  20^ 
fpiritum  hic  inchoatiue.poft  in  corlis  aEternalitcr,&  complctiue. 
Quidam  brutam  agunt  vitam  ingurgitantes  fefe  in  omne  genus 
flagitiorum.SedobferuemusTerramhancnon  forc  eledorum 
habitaculum  in  xternum ;  verum  illam  permancntcm  civitatem 
efle  in  ccelis.  Heb.  11 .  &  1 2  .ad  quam  enixe  afpirarcmus. 

Verf^^.  Rogat Eunuchus  dc qaoloquitur  Propheta,  de fe, aii 
de  alio  quopiam.  obferv.  Cum  dubitamus  de  genuino  Scriptura- 
rumfenfu,confuIendifuntij,qui  habent  donum,  &  jus  inter- 
prctandi  iuxta  fcripturas:  Scd  hoc  fine,  vt  inftruamur.  Non  quo 
Pharifd:i,quiChriUumrogarcconfucucrunt,  non  difcendi,  fQd 
tcntandi  ftudio, vt  multis  lcgere  eft  locis  in  Euangalioj  fed  no- 
minatim  M4f/;.2 1.2  2.  Vnde  inquiunt  tibi  harc  aathoritas,aut  quis 
dcdittibi.  Refpondetperdilemna  intcrrogatiuum  :  Baptifmus 
loannis,  vnde,  ccelitus  nc  ?  an  ab  hominibus,  Ignorant,quid  re- 
fponfuri  fint.  Nota  humiles  efle  par  eft,  qui  in  facris  velint  pro- 
facerc. 

rfr/;  5:.Philippus  aperuit  os  tanquamlocuturus  de  re  graui,& 
maximi  pondcris.  Euangclizauit  ei  Iefum,quod  eft  larta  annun- 
ciare  cum  in  lefu  fit  vita  xtcrna,atque  falus,  Math.i.Aa.^.Apoc.7. 
hocnomineincluditurfalutisfumma.  Seruat  etcnim  Dei  filius 
populum  fuunijid  eft  ordinatos  ad  vitam,  vtpotc  fideles,  Aci.  1 3. 
jjcrfanguinemfuumabomnipeccato,  i.loan.  i.  originali.adua- 
Ii,  fiue  commiflionisjfiue  omiflionis.  Proinde  certo  ftatuendum 
Pcccata  credentium  ipfis  ad  mortem  non  imputatum  iri,  cum  in 
fontcDomuianviir^recIufoproptcr  peccatum,  Sc  immunditi- 
emperpurgatafinr.z^cfe.ij.i. 

^'fr/.jfi.HicagiturdeBaptifmoFunuchocumunicato^quem 
Eunuchus  fide  pctit  fibi  conccdi.  Obferva.  Antcquam  hoc  Sacra- 
mentum  adminiflretur,  verbi  pradicatio  pracmitteda.  i.obferva. 
«xeoquodpetit.&aquamrcperiunt.  Dominus  nedum  reruni 
exitus,  atque  eucnta  dctcrminat,  fed  &  media  ad  finem  tcnden- 
tia :  nihil  proindc  hic,ncque  vUis  in  rebus  fortuito  evenit.  3.0^ 
ferv.ttio.  fides  regcniti  hominis  non  poteft  fe  contincre  intra  pe- 
ctus,  fcd  excrit  fe  in  apertam  profe(iionem,  Rom.  10.  Corde  crc- 
dicuradjuftitiam,oreficconfeflioadfaIutem:hocmilitatcontra 
eos,qui  lucri  gratia.aut  impendentc  periculo  non  dubitant  pro- 
telfionem  fuam  diffitcri,  exiftimantes  fatis  preclare  fecum  agi,  fi 

D  d  fidonfi 


m 

mU 


ii'j 


.'0- 


;f 


■T: 


I 


«"  rl:il 


1  ■  ■'  ■  ':■! 


i'li4 


I 

jio  COMMENTARIVS  Cap.VIII. 

fidcm,eamquc  fimulatam  intus  latcntcm  habeantvtpotchi,qui 
apud  H/jf^HOi  ncgotiantur,  perituri  quaeiius  gratia,  no  audent  Ic^ 
fum  Chriflum  eiuf^"*  f>nceram  religionem  vcrc  &  apcrte  pro* 
fiteri*  4.  Ohferva.fidts  illud  cenfet  vtilc,quod  Chriiius  vtile  dux- 
it,atqueordinaiiit,vt  Sacramenta,  cDntraBaptirmicontempto« 
res,  cuius  contcmptio  e(l exitialis. 

Virfir-  Refp.  Philippus.  Requiritin  Eunucho  fidem  fynzt* 
ram,  fed  noii  cmnino  perfcdiam,  vcriim  gradibus  fuisperficien- 
dam,iniiar  illius  didi  Davidis,  Pp/.i  ij^.Diligo  ex  toto  cordc  Dc- 
minum,  quo nihilaliud  fignificatur,  quam Davidm  fynceie de- 
ligere  Dominum.  Et  fides  hic  imperfcda  eft.  Dicunt  Apoii.Luc, 
37.  Adijcc  fidci  nofircc.  Non  elt  hinc colligendum,  infantes non 
effe  Baptizandos  ciim  fidem  non  habent  aduaiem,  qua  afi"urgit 
ex  verbiauditione,  &  in  praxin  edncitur:  atcomprehendunrur 
fcedere,  Idcirco  baptizandi,  vt  Infantes  ludacorum  o<5i:auo  di« 
crant  Circumcifi:  veriim  hic  verfuseft  de  homineadultoolim 
a  Chrifto  alieno,  iam  ad  eius  Regnum  vocato,  quem  oportetfi- 
deirationemreddere,antcquam  pollit  baptizari,  atqjconfirma- 
ri  de  peccatorum  remifiione  in  merito  fanguinisChrifti,&rege- 
neratione,atque  fan<Sificatione  eiufdcm  virtute.Addo  deinfan- 
tium  baptizatione:  habent  illi  fidei  femen,  &potentiatiterper 
Spiritus  gratiam;  placent^ue  DeQijn  Chrifto,  Angeli^ue  eorum 
vidcntDeifaciem. 

Verf.iJ.  Partevltima.  ConfTtetur  Funuchus  Dei  fiJium  elTc 
lefum  Chriftum,  qua  confeftione  fummafidei  continetur .  Por- 
rh  Chriftus  ek  nei  filius  dupJici  mbdo.  i.  per  acternam  gcnerati- 
cnem,  tota  Patris  ciTentia  fiiio  ccmmunicata  fecunda:  perfonaf, 
•tyjc^  Te^a J^.  Non  crt  hic  indagandum  -ojSs  elTct  iliud  il.iyxQ' 
4a.7ri^iouii.  vtloquitur  lu^inus  ^  Naz.iariZ.ems  ^t'd  yiv\>i(rig  criu-^n 
rti^oi^ai.fjLiyu.  <roi  /<ttS«v  ot<  yi.yiwytot.f.  2.  ratione  vnionis  h>po- 
liaticx,  iuxtailludMurb.^.d?'!/.  Fitius  meus  dile<5i:usbiccft,ia 
quo  mihi  complacui.  Fatetur  Eunujchus  fe  crcdere  eflc  Deum,e- 
iiilque  fiJium  efte  lefr.m  Chriftumjid  eft  Seruatorem..&  vn<5lum 
dleo  iaEiitiar,P/4/.  ^^.vbi  vnguens  cftDeus  Pater,vn<5lus  eftChrir 
ftus,  &:  vndio  Spiritus  San<fti grati^  praeter menfuram  in  ofiici- 
Mm  tripJcx,  Regnum,  cuius  fundione  omnem  aduetfaiiam  po- 


CAP.Vm.        li^  APOSTOLOR.  ACTA;         4it 

■teftatem  debellauit :  Sacerdotale,  quofefehoftiam  gtatam& 
fufticientem  pro  ele<fiorum  peccatis  obtuHt.  Propheticum,  quo 
Patris  voluntatem  plene,atque  perfefle,  plane^ue  patefecit  iti 
fdutcm  credetium.  Veritatis  hoftes  Papiila;  in  omnia  hac  delin- 
quant.  Deitatis  proprietates  fcindunt,  ciim  dicunc  Deitatenfi 
«oncedcre  humanitati,  vt  fimul,  &  fcmel  muJtis  fit  in  locis.  Ve- 
riim  quamuis  Diuina  &  hamana  Clirifti  natura,  indiuulfe  co- 
Jixreat,fintquc  coha;furx  in  omnem^ternitatem,  Tamcn  cflen- 
tia,  proprietatifeus,  &  operationibus  diftinguntur.  Himianam 
naturam  fu^  proprietate  fpoliant,  cumnolintcertoloco  circum- 
fcribi,  coiitrafcnfus&Scripturam^iia.j.Ccelumoportctcapcrc 
C  H  R  I  s  T  V  M ,  donec  reftituantur  omnia.  Regium  munus, 
diim  Chrifti  loco  caput,  Principemque  Ecclefix  fubftituunt  fci- 
JicetPapam  .  Sacerdotale,  cum  non  contenti  vnico,  &  per  fc 
fufficicnti  Chrift  i  facrificio  non  reitcrando  quotidie  in  fua  Miffa 
provinis  &mortuis  offerunt.  Prophcticum,  cum  traditioncsj 
&  vcra  non  fcripta  in  Ecclcfiam  intrudunt,  verboque  Dei  fcri- 
pto  authoritate  cxequant.  Peccaturin  Prophctiaim,&  Rcgium 
Chriftimunus  intruliione in  regimen  Ecclefia:  pfeudoepifcopa- 
lis  Dominatus ,  quem  Chriftus  Propheta  &  Rex  vnicus  non  mo- 
do  non  inftitu!r,fed  eriam  precife  prohibuit,&damnauit,z:«f.t2^ 
In  Nomen  I  e  s  v  cum  plus  nomini  tribuunt,  quim  oportet.  Di- 
cunt cnim  D.tmonas  fol a,  nudaque  nominis  pronutiatione  pro- 
fligari,  vt  lefuitaftcr  Chymus,  eiufque  fecfta:  fautores,  Cum  ta- 
menrei  fignificarx  derrahant  maxime,  iungentes  fatisfa<5tioni 
C  H  R I  s  T  I  ranquam  imperfe<5tie  fatisfadiones  humanas,eiuf- 
^ue  i^iterceflioni,  Marix,&  San(5borum:  Sic  plures  inuehunt, 
^rqueconfticuunt  feruatores.Nosvero  melius  edodi  a  Spiri- 
tu  Sando  vcrbo  cooperantc  in  vcritate  demonftrata  acquiefca- 
mus. 

Verf.  ;S.rfrtawn'tefwi.Baptizatur  Eunuchus  a  Philippo.  Ele- 
rncntum  eft  Aqua.Figurans  Chrifti  fanguinem.Minifter  eft  Phi. 
lippus,  'Ergo  legifime  vocatus  debet  Sacramentum  cekbrarc: 
Nonvetnla,aut  mulier,  in  cafu,  vtloquuntur,  necefiitatis.  Mo- 
dus,  rifufq-ie  planus,  arque  fimplex,  non  addit  Olcum,  Spu- 
tum,  Sal,-iixorfcifmum,qux  in  adulterato  Papiftatum  Baprii^ 
mo  vfurpantur,  ^  rctinentur.  J^ocu-  eft  in  itinere  obuius: 

Di  z  non 


m 


i 


i 


'  ^  ^?» 


f 

i 


hd^ttc 


e>» 


XMt* 


>t«*  l(  /<  7t*;*l: 


'4><\^ 


iM* 


fV. 


% 


:'v-T> 


p 


114  > 


fi| 


2:i 


I 


jit  ioMMENTi^KlVS  CAr.VllL 

non  eft  muhum  difputandum  de  lbco,(i  res  pofiulcr^vbi ecclefla 

vei  non  eft  coltituta,  vel  turbata,  cfie  poflit  h\  isgi  is,  at  jn  pacato 

i^  i  *^  **' y*  Ecclefia:  ftatu.locus  maxime  idoncus  eft  DomusDei  vbi  veibum 

.    ,    .  "^,^  j»^ "  prxdicatur.Hoc  baptilmo  non  prlj-num  inferitur  Chrifto/ed  in- 

'  '"^     ^  fitusanteperiide  Chriftianusded^iaturj&confirmatur.  Vtnim 

'»>^vi6^:   yV^^^^^^^^immergaturbaptizandus.Anafpergaturaquanoneftadmodiim 

V  'till'^'  ^  '^    materiaie.Commodius  afpergi  polfuntinfantesjquam  demergi. 

f         •         AfperiToaquaeafperfioneianguinisChriftinotat,morafubaqua, 

V ^**^  •  'T '  mortificationcm veteris  hominis,  at emerfio  noui  hominis  viui- 

j»f.  il--p  Jf7^cationem.Pcr  baptifmum  figniiicatur  etiam  reatus  abolitio,fcd 

non  naturjc  corruptionis,quaj  adharet,atquc  adhacfura  eft  donec 

defungamur,hac  vita  nobis  tamen  merito  fanguinis  Chrifti  non 

imputatur  ad  mortem  contra  papiftarum  opus  opcratum. 

Verfi^.  Baptifmo  adminiitrato,philippi,atque  E««ttffci  fitfcpa» 
ratio.  Philippusafpiritu  rapituriz.or«wvfque:  Eunuchns  ]:cxk\i 
perfufus  pergit  in  itincre.  Raptus  Philippi  innuitiftaomniadi- 
vina  difpenfatione  eveniflTc,  inferuitque  ad  maiorem  Eunutbi  CO' 
firmationem  in  veritate  audita,  &  expofita.  Obferra.  Spiritus  jile 
facer  Chriftifcruis  inuigilat,  adcli^ueipfis  in  muneris  fuiadmi- 
niftratione,  &  quanquam  amoueanturPaftores^  ab  Euangelij 
profelToribus  fpiritu  fuotamen  D  e  vs  ipfisaderitadfummam 
confolationem,&  gaudium.Quid  potcft  nobis  lartius  obtingcrC) 
c}uamdivinifauorisfenfus,&mifcricordi.Tin  Chrifto.  Lxtatur 
itaque  lunuchtu,  quod  non  foium  Chrifto  fitinfitus,  vciumctiam 
in  fidc  Chriftiana  confirmatus.. 

Verf  4.0.  Az,otu,  'ilelt.Afdod,Uf\i.& i j.Pergitfcdulo in obeundi 
legatione  de  ampliando  Chrifti  Regno.  Ohferva.  Officio noftro 
peragendo  fidelitcr,&:  diligenternobis  incumbendum.  Vide  de 
prarmio,  Dan.ii.  Luc.ii.  i.Timoth.t^.  i.Prf.5.  i.Obferva.  Scruos 
fuosDominusinexilium  miifos  facit  gloriac  fuae  illuftratoresj 
Regniqjfilij  fui  prolatatorcsconfdlationehincpetamus,  fima- 
lisafficiamur,  &  nominatimcxiliomultetur,Dominusadno- 
minis  fui^  filijque  gloriam .  noftrumque  bonum  id  conuertct. 


e  A.P  V  T 


Cap.IX.      in  apostolor.  acta. 


G  A  P  V  T     IX, 


^n 


A  p  I T  I  s  partes  funt  hx.  i.  eft  de  Paulo  ad 
verf  5 1.  2.  de  iiatu  Ecclefi."E  in  !ud£a,Samaria, 
Galtka,  verf  5 1.  ^.de  Petro.  Ac  j.riinu  de  cura- 
tione  per  Petrum  ^nea  paralytici  S,  annos 
laborante  ad  verf^^.inde  ad  fincn-i  de  ex- 
ufcitatione  Tabith^  a  morte  in  vit.\m.  In  Saub 
habemuseiusconverfioncm  ad  verf  ^.ibi  vo. 
catlonem.  Indeeucntaad  verf  51.  conuerfionihxcprxcurrunt. 
T.  Pauliinternadifpofitio.  2.a6Hoexterna.Interna  per  verbu, 
tkTTviuv  exprimitur.  Spirans  minc^ ,  &  CAdcm.  Erz.Prius  cap.7. 
diciturdeSaulo,  quod  interfuerit  lapidationi  Stephani.&22. 
2o.V€rf  fateturaircnfum,veftefquc  cuftodiifie  eorum  qui  Ste- 
phanum  occiderunt.  Adhuc  fpirat  aduerfum  Chrifti  Difcipuios, 
&  anhelat  fcelus.  Obferv.  Nulia  remora  atrocibus  Ecclefix  hofti- 
bus  inijci  poteft,  nifi  aut  Dominus  in  mifericordia  eos  vocet  ad 
gratiam  in  Chrifto,  aut  confufione  involvat  in  juftitia.  Primum 
vides  in  Saulo,  fccundum  in  Vharaone,  qui  verbo  oivino,  nec  pla- 
gis  Divinitus  miilis  poterat reprimi,  ac  coerceri  ab  exerceda  cru- 

delitate  in  Dei  populum,doncc tandem  admota potcti Dci  ma- 
nuiufte  cum  fuisadobrutuseft.  Difcamuspro  Ecclelixhoftibus 
fic  pr^cari,  vt  vel  in  mifericordia  con vertatur:  Si  ad  eleaionem 
©ei  rpedcnt,  autconfundanturin  juftitia,  fifint  vafaadinteri- 
tumapparata.  i.Obferva.  Crudclitasprimumoccupatanimum. 
De  luda  dicitur,  quod  Satanas  cius  cor  fubintrarit:  idcirco  dili- 
gentcr  obferv^andum  eft  cor,  vt  retineatur  in  bono  ftatu .  Reti- 
neturveroperfidem.  Etenim  fide  purificatur^fidesverofitper 
verbum,  eiuf^ue  incrcmcnturo;  vcrbum  itaquc  frequcntandum, 
audicndum,  lcgendum,  in  praxin  ducendum,  vt  omnis occafio 
peruertcndicoratroci  hofti  praccidatur  per  prcces  afliduas,re- 
rumque  divinarum  meditationcm.  7,.Spirans.  Perfecutorcsergo 
Ecclefiac  permilfudivinofpirarepofiunt,  atqucanhclarefcelus: 
atnihilvalcntinvitoDeoperagcre:  concipiunt,&  prauocor- 
demachinanturmalumredproducuntventum,  3c  vt  loquitur 

Dd    3  Pro- 


r 

hi 


Jl'  i 


■  X. 


:%  ■... 


'■%'■ 

i,'\i 


«r4  C  O  M  M  E  N  T  A  n  I  V  S  C  at.  IX, 

Prophcta,  I/tJ.^p.  ovisafpidisincubfcint:Telam4jtexiinti4rxn(^*, 
id  ell,machinationesimpiorumfuntarroces,  &fubtiles  ,  vctum 
&  ccdunt  in  eorum  ipforum  pernici^m  ,  atq- facillime  diiBpan- 
tur.  Expendein  P/wrrfowmeditante  populi  jjr^f//f/dexcidiiiat(j^ 
tuncdicenteagamusfapicnter,  Excjfli.5Cfrt.io.ad  Mojfah  nepolt 
videris  faciem  m«am.  Nam  quand<{),  morieris.Cui  Moj^fes.  Kcdic 
refp.non  videbo  amplius  faciem  tuam,  &  veremam  cum  exerci- 
lu  fuo  detrufus  eH  in  profmidumjfublIdifquc,vt  lapis.  In  lcfibeU, 
j.Reg.ig.  E/j<ediccnte  pernuntium  cxquo  Proplieta:^.<<«/Mocciii 
funt,  fic  dij  faciant,  &  iic  pergant,  vt  hoc  ipfo  tempore  cras  pofi- 
turafum  vitamtuam,  vteft  vita  vnijjfcuiufqueillorum  .  At Eli* 
vita  conferuata  eft ,  &  Iez.ahelu  carnern  comcderunt  canes,  iuxta 
didlum  lehovieperProphctam,  2.K^^.f<p.9.5c  i.Rirg.zi.  In.'^/«- 
ttacheribo  blafphemo ,  iSc  fcelerofo.  ib  Anuocho^  lulunoy  multifquc 
alijs  Ecclefiiehoftibtis  :  fundamentiiim  itaq;poftL;m  defcelero- 
/ismanetfirmum,qui*ffligunt  ele<Sos,in  fuum  ipforiim  caput 
incvitabilem  pcrniciemapparaflTereperientur.  Ccntraquosjpim 
.S4ft/<«,  fcilicetChriftiDifcipiilos.  Obftrva.  VtDifcipuli  Chrilli 
maxime  (int  cbnoxij  perfecutionibus,'ita  in  rebus  aiiftifljmis, 
atquepericulis  gratiiffimis,  fidei  Chriftiadharentcs  liationtm, 
Chriftiana  minime  deferunt:in  maxim^  illS  prophetarum  llrage 
cdita,  Achabi  Si  maledid«  Ifp&^/tf  temporc :  relida  erain  7.  milia 
Tiominum,  qui  non  curuarunt  gtnuBaali ,  &  non  elVdubium 
quin  fuos  habeat  IehovainEcclc(ii5fof/ww4,  qui  divina  gra- 
tia,  veritatem  ,  &  profcflionem  Chiillianam  fanguinejint  ob- 
fignaturi:  atque  hunc  honorcm  fi  Deo  placet  poftulaturi,vt  con- 
llantes  elTc  valeant afTcrtores ,  &  teftes  veritatis-  i.Aciioim  sMt 
cxternA.  i.  Accedit  ad  Pontificem  maximum.  Ohferva.  Aliuvia 
Satana;  eft  fingularis  in  Sandorum  perfccutoribus,  cuius  in- 
{\in£tu  Saulus^dhihct  admuniendam  aduerfumfandosperfecu- 
tionem,  PerfonarEcclefrafticxauthoritatcm:  idem  tentarf,& 
efficere confucuerunt, qnicunque cohtra Ecclcfiam,  eiufoMe ii- 
bertatem  machinantur,fcilicet  afcifcerc  fibi  pratcipuos  ahcuos 
ePaftorum  numero,  quorum  confilio,  ^  approbatione  abu. 
tantur  ad  prauum  fuum  inftitutum  conficieiidum .    IvdcLi  ^d 
Chriftum  crucifigendum,  ludac  vniuis  ex  d  jfcipulis  opcrn  Atcrjc 
proditionc  fuiit  vil.  ObfcruemushancSaunicam  tcchnan.,ri« 


Cap.IK-        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  aijr 

pra:iudicium  Ecclefist;afferatur.  2 .  Aaientt  fan.  Petit  ab  cq  Epi- 
Itolas  perferendas  Damafcum,  nd  Synagogoi.  Obfervatio.  Non 
folum  id  efficit  Satiian,  vt  atroccs  Ecclefiae  perfecutores  au- 
thoritatcobtinentium  praecipuum  locum  in  Ecckfiainfignian- 
mr,  fed  etiam  lege,  literifquc  crudelitatcm  in  fandos  expro- 
mendam  muneri  vclint.  Pettt ttaque literoi.  Qucdnon.eilnouum,  nam 
^mpore  Achabi^  IcTiabeliSy  quo  Achabus  fefe  aitligeret  propter 
Uabtithi  vineara,  hancartemexcogitauit  I*z-<tW  maledida  ,  vt 
oblfgnatic  litcric  mitterentur,  &  jejunium  indicerctur :  interim 
adellcnt  fubornati  teftes  duo  qui  N^frof/JttWJ,  vt  blafphemum  m 
Dcum,  ^  Rcgemaccufatum  lapidibusobruerent :  quod  eft  per- 
aaum.  T.R^^.2i.  led.4^/;46,atquerr/4Wtantifceleris  pcenas  pe- 
penderunt,  vidc  i.Rr^.22.  l.Reg,9'  vtaliJ5menfusfucris,.itarc- 

meticntur  tibL  . 

Sic  Amanlizcr^s  impctraulra  Regc  A{fuer9,Eflher.ii,.  de contru- 
cidandis  vno  die  ludacis  omnibus  ,  patibulumque  erexit  pro 
Mardochao ,  cui  ipfe  libcratis  ludacis  opera  hfiherA  Reginie  eft  fuf- 
fixus,&  Diimf/  5.  expenae  cdiaam  Regium  Idololatricurn  ,  & 
abominaoile  promulgatum,  &  D4»i#/6.  vidcshuncSatanicum 
modum  agendicontrapios,  &  Sandos  diu  obtinuifte,  Sata- 
na:que  organa  rcpentinum  intcritum  fibi  accerfiuilfe .  Porro 
literarumquas  optat  haec  eft  fiimma  vt  Saulus  adducat  lerofo- 
hmam  vinaos  omncstam  viros ,  quam muliercs,  qui  funt huius 
via:, id eft leaae, qui  IesvmChristvm  profitentur.ciufqj 
innomincarternamfalutem:  Chriftus  fefe  viamappellat.  lo.i^. 
Gupd  nemo  patrem  acccdere  poftit  nifi.pcrciim.  Obferva.  Sauli 
fSlTitia  cft  fingularis,  nulli  fexui  parcit,  fed  indifFcrenter  vult 
omnes  adduci  lerofolymamy  qux  effet  omnium  vrbium  orbis  ter- 
rarum  gratiflima  in  Dcum.eam  totinfignibus  ornarit,prjcroga- 
tiuis,  fed  atrociftima  exiftitin  Chriftum,  eiufqueferuos:  ita  vfu- 
vcnirefolet,  vtquof  oportcbat  efle  religiofifllmos  ,  &  officio- 
fiflimos,  fcpiflime  fint  impijfl^^mi ,  &  hoftes  fxuifl^mi :  qui  crude- 
delitatis  fu^  debitum  ferunt  fupplicium,vt  animadverrereeft 
in  lerofolymorum  excidio  a  TitoVefpafianih^o.  i.  Obferva.ConX' 
tur  Saului  proieflores  C  h  r  i  s  t  i  vinaos  adduccrc,  &  ipfe  poftr 
ca.conveifus  vincitur  Cbrifticaufa. 


A 


v>it 


fef 


r; 


2i<$  C  O  MMENT  ARI  VS  Cap.  ix. 

SimaltiiTipatrare  tentaueris,  proportionc  feruata  Dominus  te 
remiinerabitur :  D4n</«f  aduiterium  traditione  concubinarum  fi- 
liocaftigauit,  i.54W.i2./ffc4fcipatratumfacinusineffuiionefan- 
Z^ims  Nabothani  pari  pcena  puniuit:  S>CAdonibez.ecum  t^liiSccit 
lupplicio,  qualiillc/o.  K^-^w.  lud.i.  AtquehocfacitDominusin 
milcricordia  erga  fuos,  in  jultitia  erga  reprobos. 

Verf^.  Habeturmodusconucifionis^4«/j«rf.  i.Circumftantia 
eft  temporis.Ciim  fuitpropc  Damafcutn.  z.LuxcircumfuJfiteum» 
j.Ceciditin  tcrram.^.Vocem  audiuit,  S aule  Saule quid  mc  perfe- 
Queris.?  5.  Ipfecdit  voccmhanc  QuistuDominefd.Refpondit 
Dominus>fum  Iefus,qucm  tu  pcrfeqiieris  durum  tibi  Tr^cs  xEVT|a 
XttxZt^eJv.In  temporis  circumftantia  obferua  Dominum  fuis  opi- 
tulari  confuelTe,  conatufque  pcrfecutorum,  &  atrocium  hoilium 
pracpcdirc  in  executionis  pun^o  verfantium:expende  praxin  in 
populo  tyrannideP/7*«r4omc4exempto,  qucm  ciim  P/w^o  perfe- 
queretur,raontibufquc  vndiquaque  cingcretur.mareque  rubrum 
prae  oculisfuiffet  (mirum)  IfraelemdatfaluumobruioP/;4mw« 
4tque  £ojptijs:m  Davide  multotieSi  i .  Sam.  18.19. 23. 50./«  Ez£chia  in  olfi' 
dione  lercfoljmorum  a  SinnacheribofaRa.Re^.  i  p.in  lehofafhatOy  2  .Cro.  2  0. 
&  dciiiq-  in  Ecclcfiac  Anglicana ,  atquc  ScotiattiA  conferuationc  ab 
immaniillacla(reH/j^4w.fi«,  divinitus  fufa,  atque  demerfa,  ciini 
nulla  fupercfTe  videretur  fpes  euafionis.  2.0t/c'm/io.  LuxiUumcir» 
iumfulfit.D  ominus  cxercituu  habet  in  promptu  omncsrcs  crcatas 
^d  pcragendum.quod  ipfi  vidctur.  Ccelum  elemcnta,vtfuprao- 
ftcndimus,minimas  creaturas  fi  armet  potentia,  quis  valet  obfi- 
flcrefquid  dicain  li  ipfiushominisconfcientiam  cxcitct,quatum 
tormentum.?ne  laccffamushunc  omnipotcntem.cuiusirafitan- 
tillumarferit,quispoteftfubliflcre.  E^«vfvv5.  Oblerva.  Nonnun- 
quam  eveniiit  atqucincidunt,judicia  Domini  repentin6,Pror.i. 
comparantur  Turbini.Expende  in  Baltaz,aro,  D^w.^.qui  defcriptu 
digito  judicium  fuum  yidcrat  in  pariete  inter  conuiuandum ,  & 
dum  CeiQ  cum  magna  caterua  procerum  plcno  poculo  proluc- 
ret.  ECalo:  Domini  judiciadeciduntccelitus.itaqucDomir/us 
omnes  terrenos  monarchasfupereminct  :quos  rebcUes,  impit>s, 
&  contumaces,  quando  vultpotelVopprimerej&  in  nihilumre* 
digcre.  Cecidit.  Obferra.  Si  vifioIucisjhuncproducitefFcdum,  vt 
ipfaproikrnatur  Saulus,  qua  terribilis  futura  impijs ,  &  fcelerofis 

appiiritio 


Cap.IX.        INT  APOSTOLOR.  ACTA.  tiT 

apparitid  Agni,cum  fefc  manifcftabit  in  nubibus  in  flama  ignis, 
i.rhefi.  vide  1/^.6. addcvifionem  potentiac  divinac,qua:  noniit 
in  mifcricordia,tantum  formidabilem  effe:proindc  petamusfrui 
pocentiadivina,  quae  gratiam  coniundlamhabeat.  Voxedita.  Sau- 
le,Saulei  quid  mc  perfequeris.?  Ergolicctnominatim  compellare 
Ecclefiac  perfecutores.  i.Obferv.  Qui  Chrifli  membra  perfequun- 
tur,  ipfuni  Chriftum  caput  perfequuntur ,  vt  hic  videre  eft ,  imo 
ipfiim  Deum  patrem  ,  I/4.65.9.  Spiritumquc  San^um,  vtfupra 
fulius,  i.Pff.  4. 14.  QufsDomine?  Ot/>rv4.  Idoncifuntadaudien- 
dam  Domini  vocem,  qui  funthumiliati,atque  deiedi,fpiritufq; 
Sandi  gratia  pr.-eparati :  vt  in  Saulo  videre  eil,  nemo  enim  potell 
vocarelefumDominum,  nifiperfpiritum,  i.Cormth.12.  Rejpon, 
I E  svS)  (TkT^^^^ov  Qi.  Durum  tibi  contra  ftimulum  calcitrare.  Pro- 
verbium  hoc  mutuatum  ab  equis,qui  calcitrant,aut  Bobus  relu- 
dantibu$,quando  punguntur,  quo  fignificaturiellatores  aduer- 
fus  Chriftum  fibi  malum  accerfere.Vide  Drf«.2.delapide  exiguo 
e  monte  excifo  iinQ  manibus,contcrente  imagiuem  illam  terri- 
bilem,fignrantcChriftum  Dominum  caputque  &  principem  po- 
puli  fui,  &  M.ath.2 1.  Obferv.  In  hac  Sauli  conucrfione  notemus  po- 
tcntiam  Dci  fingularem,atquemifericordiam,ne  dc  falute  cuiuf^ 
quam  defpercmus:vocatDominus  in  vtero,vt  lewwi^tw  :  in  xtate 
media  Saulum,in  mortisarticulo,Latronem.  Atne  rarum  hoc,  & 
vnicum  exemplum  nobis  proponamus,  ad  gratix  divinx,  atque 
mifericordijc  abufum,poenitentia:que  ferijc  procraftinationem, 
verum  cum  animis  noftris  cogitemus  Deum,vtmifericordcm,ita 
etiam  juftum  effe  omnis peccati ,  quod non  confequitur vcrare- 
fipifcentia,vindicem  7/4.56^ 

Verf6.  EfFedus  alius,quem  vox  Chrifti  in  Moproduxit.  Eft 
tremor,  &pauor.Suprafuitreuerentia,appeiIauitenim  Chriftu 
Dominum.  5.  Eftobedientia.  His  verbis,  quid  visDominefa- 
cnm.  Obfervatio.  VWi  gratiaSpiritusSandi  cooperatur  vcrbo, 
haic  tria  confurguntreuerentia,  timor,obedientia :  vbi  ver6  ifta 
non  producutur,  certum  eft  fpiritum  operatione  cum  verbo  non 
cucurriffe.  2.  Obfervatio.  Corredio  Domini  eft  Saulo  falutaris:  ve- 
rum  deprehenditurillud,  Is&.^.Beatus  ille  eft,  qucm  devs  cafti- 
gat,  &  P/4/.94.  Si  non  fuifTet  praepcditus  atque  coercitus  ii\  atro- 
€Cj&  ^celerofo  hoc  propofito  de  vinciendis  Sandis  D^w.i/cfw», 

Ee  addu- 


•i; 


|!j 


J 

I 


>''»*■. 


.  :;• ' 

■  ■•■■  .* 

i 


m 

m 


M'- 


2,S  COMMENTARIVS  CaMX; 

addncendif^j  Jerofoljmam  potuiffct  in  fuum  ipfius  interitum  prat- 
ccps abire. Rejp, Dominw lESVS  Surge. Dicetur tibi &c.jubet eum 
furgerc.  Cuioportetipfum  lefumfurgcndipoteftatemtribuere. 
Obfervatio.  Tamctll  fiant  dentur4ucnobismandata>  atqucex- 
hortationes,  nulia  ijs  prxftari  potefl  a  nobis  obcdientia,ni(i  gra- 
tiam  Dominus  largiatur:  penes  qucm  eft  etiam  proftratos,atquo 
dcie(5los  quouis  modo,  excitare.  i.Obfervatio.  Chriftus  vult  do. 
cere  Saulumhacdeic<Jtione  modeftiam,  qui  tametfi  lit  Icgulc- 
ius,  bcne^ue  dodus>  nihilominus  tamen  cum  humilitate  fcfc 
tradat  in  difciplinam :  hinc  difcant,  perfonis  hominum  mini- 
me  faftiditis,  divinam  vocem  audirc,  atque  ampledi,  cumrc^ 
uerentia,animorumc[ucfubmiflione.  ^.Ol^ferratio.  Oi'doaChri-> 
fto  inllitutus  de  inftituendis  hominibus  ad  falutem  per  pracdica- 
tionem  Euangelij  obferuandus  atque  retinendus  eft,I?cw;.frfp.io, 
fides  eft  cx  auditu,  &  Efhe fcap.4..  N^n  funt  ita^ue  de  cceio  expe- 
i^andac  nouac  rcvelatiQncs,vt  fomr(iant  Anabaptiftac,  fed  perfe- 
&a.  vitac  acternac  ratio  ex  verbo  Dei  fcripto  petcnda :  vbi  Chrifli 
vox  fonat,  quxtantuminEcclefiaaudienda,  iuxta  patris  tefti- 
mon  ium  j  Hunc  audtte. 

Verfr-  Socij  itineris  audiuntvocem  54«/i,atnemInemvi- 
dcnt.  Obferva.  Qui  fcelus  aliquod  aggrediuntur,  eiufdem  focios 
habebunt  admanum,  videinapprchenfioncChrifti,&inEc- 
clefiae  hoftibus  omni  aetatcthoc  etiam  tempore,in  quo  verfamur, 
qui  haud  dubie  iudicij  ciufdem  futuri  funt  participes  cum fcele-r 
ris  authorc,  vt  &  hi  quiexiftunt  cVvleot  attoniti,  fugiamus  proin- 
de  praua  commercia,  R  minus  poflSmus  prauorum  pracfentiam 
dcclinare :  Nam  fic,  vtloquitur  ApOft.i.Ctfrwfb.M.^.mundono- 
brs  cflTctexeundum:  ad  minimumcorruptos  mores,  atque  fcelc- 
rofa  fa(Stadevitemus. 

VerfS.  Paulus  furgit  apertis  oculis,  ncmincm^ue  videt,  lux, 
qua:  illum  circumfulfit  adeo  oculos  ipfi  pcrftrinxit.  Introduci- 
tur  caecus  a  comitibus  itincris,  ilie  idem ,  qui  proficifcebatur  Da- 
ntafctm  ad  ligandos  fan<ftos,quos  pcrferret  lerofoljmam.  Obfervdtie. 
Impiorum  propofita  redeunt  in  ipforumcaput,&qu«inalios 
decreuctunt,  in  ipfosrctruduntur,  vide  R«j.  2»cap.  6.  deAramitii 
Elffaum  yixum  D  £  i  perfcqucntibiiS}OCCxcatis,atqueinvrbcm 

SawJii 


Cap.IK.        IK  APOSTOJLOR.ACTA.  ii^ 

Samaritanam  introduc^is,  8c  in  B^/rfrfwo,  qui  malediaionis  loco, 
benedidtionem  populo  contulit:  dcnique  in  ijs  qui  mifTi  funt ad 
apprehcndendum  Chriftum  ipfi  ab  lefu  vera,&pia  loqucnte 
apprehenfi  funr.  Mira  eft  Domini  potentia  non  folum  rcpri- 
mendis  impiorum  infuitibus,  fed  retrudendis,  atque  conuerten- 
dis  in  ipforum  bonum. 

Verf^.  Vocatio  i^rf»// non  videntis,  quinecedit,nccbibit. 
^.  dies.  leiunat  miraculose ,  &  in  ofHcium  pracparatur,  cui erat 
"fiifHcicnduSjintcrim  pijs  cogitationibus  occupatus. 

Verf  10.  Colloquium  Dominicum  j4«4»i4 difcipulo,  quem 
mittit  ad  Saulum  reitituendnm,  &;  inftituendum.Tria,  vtpatc- 
bit,prxftat  i4tf4«»^.  i.  Reftiiuitipfivifum  vtDominiinftrnmen- 
tum  impofitionc  manuum.  2.CommunicatSpiritumSan<ftum 
inrtrumentaliter.  3.  Baptizat.  &  hoc  Sacramento  dcclarat  Sau- 
lum  elTe  afcitum  in  numercm  filioruni  Dei,  atque  focictatem 
Chrifti.  AIloquiturDominusiJ»<r7i4w  in  vifionc,  vt  moris  erat 
antiqui,quo  teftatur  fuam  pracfentiam.  "Re^.  Ananias adfum  Domine., 
•Obferva.  Vocanti  Domino ,  atquc  imperanti  cft  obediendumo 
Supra  fusc. 

Verf  Ti.  Pracfcribit  Dominus  ,  quid  Anania  fit  facicndum: 
Nimirum,  vt  eat  ad  vicum  qui  redus  dicitur.  Obferva.  Omnia 
divinis  oculis  patent,ne  idcirco  pecccmus  obtedionis  fpc,  fi- 
quidcmcunda  ipfi  funt  manifefta,  ipfa  etiam  mcdia  ad  fincm 
duccntia.  Paulus  precabatur.  Ot/frv^eri*.  Exemplo  Saiilifimus 
precibusintentiquibus  mediatoris  nomine  nuncupatis  impc- 
trantur  bona  a  Deo  patre,atque  depclluntur  mala.  Supra. 

Verf.ii.  Eodcmtempore  vidit54«/««per  vifum  virumnomi- 
nt  Ananiam.  Obferva.  Vtprius  Dominusmcdiacomponit,^di- 
fponit  ad  propofitum  tendentra. 

Verf.ii.  Videturi!»4Ki<«detrcAare  cumratione.  i.Namhic 
Saulus  fuit  perfccutor,  etenimaudiui&  vcre  quodmalisafFccc- 
titSan<fios  lerofoljrmis.  Obfervatis,  Fama  malavolat:  attendcn- 
dum  ita^ue  adionibus  noftris,  prout  enimquif^ue  fcfe  geirc- 
rit  in  vocatione ,  &  muncris  fundlione,  ita  futurum  a  plerifque 
vel  bene  vel  male  audiat:  Ec  fi  de  bonis  mali  male  loquan- 
-tur,  boni  camen  &  pie  fentiunt,  &  bcne  loquentur  de  bonis. 

Eq  z  Yerfi/^ 


m;i 


ii 

I 


m 


;<•*] 


'.I  :•!? 


2C0  COMMENT  A  p  .  V  ,,  Cap.!5C. 

m/.i^.  l,  IXsiUoAnAnU.  PoteftatemhabetaprincipibusSa* 
cerdotum  vinciendi  omnes,  qui  in  vocant  nomen  tuum.  ObferYat. 
Maxime  regcniiusin  hac  vitainfirmitatibus  naturxmanetob- 
noxius  vtpote  timori,  alijf^ue.  A^iimadvertere  eft  in  Abrahmoy 
afhrmantc  AbmeUcho  Saram  tuifTe  firorem ,  in  Moyfe  dctre<5iante 
ad  Fharaonem  proficifci,  in  Elia  poft  cedcm  facerdotum  Baalts :  ftu- 
dcamus  nos  di vina  gratia  freti  hunc  timorem  excuterCjdivino^. 
verbo  credere,arteniqihic  Satanicam  obferuemus,  qua  vultEc- 
clclix  hoftes  authoritate  veftiriad  perpctrandum  facinora qua- 
liacumque. 

Verfitj.  lubetur  Ananioi  a  Domiho  proficifci,  cum  inftrumen- 
tum  cledum  fit  ifte  Saulus^qm  perfcratnomen  lehova  in  confpe* 
d;um  gentium,  &  Rcgum,fiiiorumque  Ifi-aelis.  Obferva.  Quem- 
admodum  Dominus  habet  praefinitum  tcmpus  vocationis  ad 
gratiam,  ita  nihii  habemus  boni^aut  gratiac,  nifi  quod  nobis 
Dominus  communicat :  quare  ipii  in  fotidum  omnis  gloria  tri- 
buenda.  z.Obfervatio.  Munus  noftrum  cft  proferre  ad  omn is  ordi- 
nis  populum  nomen  I  e  s  v,  id  eft,pr«dicare  in  hoc  nomine  eff» 
falutem  omni  credcnti :  Nam  falus  per  Chriftum  partaeftcom- 
munis  ludaris.atque  gentibus,  fi  credant:  proinde  quifq-  pro  vo- 
catione,  fed  maxime  reges  authoritate  valetes  omnem  gloriam, 
atque  potcntiam  conferre  debent  ad  huius  Regni  Ghrifti  iilu- 
ftrationem,&  amplificationem. 

Verf  1 6.  Prxmonethunc  Saumt  multa  latuium  pro  nominc 
lefu :  vide  2 . Corinth. 1 1 .  verificatum  :  quan tofque  fufceperit labo- 
res  in  Euangelij  propagatione,  ab  lcmfalem,  &  circumiaccntibus 
regionibus  vfque  ad I llyricum;Ko»^.i 5.19.  ohfer. Piorum fors & 
feruorumChriftimaximefideliueftcruXji.T/w.^.omnesquipie 
viuere  voluntin  Chrifto  perfccutionem patientur,&  ?hilip.i.6i' 
tum  vobis  non  foluni  credere,  fed  pati,  quod  eft  fane  gloriofum^ 
qui  fipatiamurregnabimus,  i.Tmoth.i. 

Verfiy.  Habcs.  i.  obedientiam^«4»/rf,mandati4uecommilTi 
executionem.  2.  54«//nivifusreftitiitionem.  ^.Sauli  prjcdicatio- 
nem,  atque  confirmationcmChr^ftum  cfi^eDeifilium.  ^.cffe- 
<^m  produdum  in  auditoribus:  Dbminus  ptrAnaniam,?2ulum 
fcparat  ad  munus  Apoftolicum.  Obferra.  Mcdium  a  Deo  ordina- 
sum.non  eft  contenincndum.  Poteft  ccelitus  a>ecraj  docerc ho- 

mincs) 


Ifi! 


Cap.IX.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  2or 

niines,  fed  fecus  decreuit  fcilicetperverbumalegitimc  vocatis 
pr.tdicatum.  2 .Obfervati$.  Obtcmpcrcmus  vccantiDominopra:- 
fertimrarionibus  convidi.  i.Exemplo  Moyfis,  quiinitio  voie- 
batillamad  Pharaonem  pracfcdionem  reijcere  :  tandemrationi- 

busmotifufcipientis,l/4.6.Jrr.i.&hacpraxc^«rfK/<£,quidomum 
eftingrefTus.  Obferva.  Nonfatiscftin  genereobedire,fedpareft 
in  fingulis  circumftantijs.  Elias  Propheta  pcr infpirarionem  Spi- 
ritus  lchovae  etiam  diftuadcnte  Obadiah,inqmt,Achaboy  tu  das  tiir- 
bas  Ifraeii,  domufquc  patristui:fic^»;o5prophetauitin  curia,fa- 
cclloqueregio,  dehortanteii>«42.wRege^-conquerenri..<wos..7. 
Anania^ippciht  Saulum  fratrem  paulo  ante  perfecutorem.oi'/<'rv4. 
Mutata profeftione  nomen  commode  mutandum, ita illi  appcl- 
landi,qui  olim  hoftes  Ecclcfix,nunc  vero  einfdem  membra,mo- 
do  vere  eos  pceniteat  anteaaae  mala:  vitar,  &c  atrocitaris  in  Ec- 
clefiam  exprompta: :  de  noftris  excommunicaris  valde  dubita- 
mus,  quia adhuc  in  ipfis  ftudium  propagandi regni  Chrifti,  atqj 
conferuandiinpuritate  eiufdem  libenatem  deiideratur.  Domt- 
m  mifit  me.  Paftores  funt  Veri,gratiaque  ad  doccndum  ornati,qui 
aChrifto  mittuntur:  non  cuirendum,  antequam  mittantur,  ne 
deftitutos nos deferat in medio cuiCu.J E SV S quiYifusen.  Domi- 
nusilleDominanriumccrtiiTimc  interrupit  propofitumimpio- 
nrm,  &  priufquam  animadvenunt,  aiit  deftruit,  difllpatque,  aut 
ad  fe  m  graria  vocar.vt  Saulum.  Finis  milfionis  cft,vt  vifum  rcci- 
piat,impleaturque  Spiritu  Sanao.Statim  occa'catus,ftatim  refti- 
tuitur.vtrumque  facileeft  Dominoperficere:  ir^ktitin  Anar.ias ad 
Saulum  nonvtfolum  videat  oculis  coiporis,fed,vtilJuminetur 
mente,inqualuxmundiluceat,  Sol  illaejuftirix,  ifa.  ilhq-ma- 
tutina  ftella  lefus  Chriftus,  qua  colluftratus  gentibus  luceni  fe- 
rat  Euangelicam,iIIa;  vero  hac  pra:Iucentefcrantur  in  coeieftem 
patnam.  PerSpiritum  Sanaum  intelligendafuntSpiritusSan- 
th  dona.nominarim  donum  propherix,prsedicandiqiie  Euange- 
lij.  &:  diuerfislinguis  Ioqucndi,edendique  miracula,qiia:  maxi- 
mc  tacere  vidcntur  ad  illuftrandum ,  &  amplificandum  Chri/; i 
Kegnum  :  Cerimoniaqua  \t\tuxAnaniastii  manuumimrofitic, 
de  qua  bis  fupra.  Obferratio.  Natura  fumus  omncs  mcrae  tcnebra, 
mcnnbus  vero  illuminaticnis doiKim  conceditiirsChnfto luco. 
Efhef^.  Proinde  a  patre  luminum  petamus  Tc/g  x^i  ^^f^oi^f '^ 

EC    3  -KVfe^^jUCtT^' 


•'M 

I 


h,  jC' 

Ull|l  .1 


':i  !l 


i 


!ll 


;i 


tl 


22S 


C  O  MMENT ARI V  S 


11 


Cap.IX. 

-arveo.actrG^aytyrepleamur, praf^rtim  ccelefti  iuce  admuneris 
<un6tionem. 

VeifiS.  Quafi  XtTrii^is.  AsTr/g  cft  Squama,  &  etiam  porrigo 
genus  moibi :  Significarur  Pauii  ftatus  ante  comierfionem:  Oyi 
tametfi  ad  pedes  GrfW4/«/«fueriteducatus  &  inftitutus,  tcnebrjs 
tamendenlilTimismentembabebatoffufcatam^donecluxmuii. 
di  I  E  s  V  s  inealucereccepit.  Fateturipfe  P/;i//p.3. exquoenu- 
merauit,  quibusornabatur,  praerogatiuas,  omniaduxit  (rxt'^a>.<t 
pr.x  illa  exceilenti  lefu  Ciirilli cognitione.In  Iudaifmo,&  Pha- 
rifaifmo  erat  eiusmensquafiobueiatafquamis,  vt  &  oranes, 
antequapcrgratiam  Chriftiilluminentur.IudjEidicunturhabe- 
re  veium,quoeorum  cor  obtegitur,  ne  videre  qucant  eius  fi- 
nem,  quodeftabolendum,  ideftlegis,  cuius  finis  eft  Chriftus, 
2.Corinth.cap.'^,  Moyfesfuitveiatafacie,  quando  defcenderat  a 
Domino,  curusfaciem  ne  ludaciquidem  inttteri  poterant,  hanc 
duritiem  cordis  figurabat.  In  Euangeiio  finc  vclo  licebit  Domi. 
nifaciem  in  Chriftofplendentem  intueri,  2.Cormt.<ap.i'  Obferf. 
Antcquampoftimusvidere  coeleftia,  naturaiem  c^citatem,  cui 
omniummentes  fubijciuntur,  proBigari  oportet.  Scquitur.  £c 
Baptizatus  eft.  Non  eft  per  hoc  Sacramentufadus  Chriftianus, 
fed  dcclaratus,  cuius  certe  contemptus  eft  exitiaIis:Proinde  qui 
concemnit ,  nbimetipfl  exiftit caufja  pcensi  atque  fuppticij  gra» 
uidlmf.  I 

Vtrfi^.  I.  Capefcit  cibum.  oifemti».  Naturae  habenda  ra- 
tio,qu«infanoftatueftconferuanda  per  alimentum,quo  pof- 
fumus  demandato  munere  fani  defungi,  i.  Timoth.  5.  Apoftolus 
iuhetTim^theumoKiySotvwxf^K^o^  propter  crebras  ftomachi  in* 
firmitates.  In  abftinentia  a  cibo,  quidam  fupcrftitiofuli  religio- 
nem  collocant. vrde  i.Coloftap.z,  ssifl  4'  <fiiXofifv«rx«a4,  &  i.Ti- 
moth.(4./^\oc3it  Apoftolus  Dodrinam  Darmoniorum  hanc  ablH- 
nentiam.  2.  Manfitcum  DifcipulisD4w<i/«.  Obferv.  luxtahanc 
Paulipraxin  bonorum  fodalitiodeIedaremur,qui  habitabunt 
in  tabernaculo  Iehovae,pios,timcntef^ue  Dcum,magno  habcnt 
loco:  &DavidobledacurSandis,ad  quos  eius  bonicatemaic 
cxtcndi,pyi/.id.  I       I 

VerfiQ.  lam  Paulus  praidicatChriftum  eflc  Dei  filium,quem 

P^kIo  ante  um  atdencer  eft  perfecucus:  Magna  mutatio  per  Spi- 

ritHS 


CapIX.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  123 

ritusSandloperationem.  Hac  vcrba  fucrc  expofita  In  Bapti* 
zatione  Eunuchi.  Hoc  tantiim  hac  vicc.  Confilium  carnis  non 
eife  admittendum  in  fufcipicndo,  atque  abeundo  noftro  mu- 
ncre. 

Verf  31.  Efi*C(^uspr«dicationisPaulinx.  Stuporfcilicctom- 
nes  occupat,  atque  merito,  cum  extiterit  Ecclefiz  vaftator,  fum- 
mufqucSandorumpcrfccutor,  vbi  iterum  habcs  admirandam 
Dci  in  Paulum  mifericordiam.  Quos  vult  vocat  ad  gratiam,  & 
quandoipfi  videtur-.Nouitoptimequifuntfui.  Non  cft  volen- 
tis,  vtloquitur  ApoftolusRoi».  neque  currentis,  fed  miferentis 
Dei.  vidc  i.Timoth.i, 

Verfii.  Paulus  non  foI4  authcritate  contendit,  fcd  allatis 
Prophetarumteliimonijs,  atquecoUatis  Scriptura  locis,  vt  ar- 
tificesaliquidcompa^turi  folent  fingulas  partes  comparare,  vt 
alix alijs  ad  Amuflim  quadrent :  Dcmonlbatque  eum  efle  Chri- 
ftum.  Obfervatto.  Optimaratiocomprobandi  vcritatcm,cft  per 
vcrbum  Dci  a  Prophetis  atque  Apoftolis,  Spiritus  San<ai  ama- 
nucnfibus  confcripcum. 

Serf  2  3.ad  31.  Comprehcnduntur  hifce  verfibus  duo.  Sau- 
li  pericula,  dua:6ue  evafiones,  eiuf^ue  cum  Difcipulis  lerofoly- 
micanis  reconciliacio  perB4r«4fc4»i.^Primum  periculumipfi  im- 
minec,quod  Chriftum  Dei  filium  prardicauerit.  Obferva.  Pracdi- 
cantibus  vericacem  difcrimen  impedcrc  ab  hoftibus,  certum  cft, 
Verum  confolacione  fruamur  cx  libcratione  Saulin^,cuius  Sau- 
liproccdioni  Divinaprovidcuciaicainuigilautc,  vt  femper  cu- 
cus,  faluufque  manfcric,doncc  finis  vocacionis  inftaret.quo  cem- 
porein  Paulomarcyre  pcrcoftantem  vcricacisairercioncmglo- 
rificacuseft  Dominus.  ludxi  duo  machinantur  in  Saulum.  r. 
Confiliumprenfancdecoincerficiendo.  2.  excubias  aguncpcr 
gubcrnacorem  fub  AretAj  z.Cor.n.vlt.rerf  De  co  cciam  occiden- 
do.  i.Ofrwrrircemporisdefcriptio,  <xava/ iftt^ of;  Spatiumcem- 
poris  cft  Tricnnium,  quo  Apoftolus  Damafci,  acque  in  circumia- 
cente  Rcgione  docuit.  Obferv.  Ciimcempusomnibus  prxftitu- 
tum  fic  implcndum,bene,&  fapientereodem  vtamur,grati3mqj 
oblatam  pracclara  hac  occafione  abfit.repudiemus.Etcnim  vel  in 
hoc  vitac  curriculo  gratia  ampledi,  &  pcenitcntia  agcrc  oporter, 
yel  cerc6  ftacuendu  poft  hanc  vitaninulluni  iocuhiice  rclinquL 

Obferr. 


f 


f 


■j.V 


J04  COMMENTARIVS  Cap.IX. 

l.Oljcna.  Impijquod  volunt,eXcquineqiieiint,  necquando: 
non  luit  pcnes  Fhardonem  populum  D  e  i  exiinguere,  tamctii  tsto- 
Xy^^oTCt-s  &  atrociilime  ilt  conatus. Ipfc  Satanas  in  fummam  con. 
folationcmnoftram,  divinac  providentijE  cancellis  coercetur 
cxtra  quos  nefas  egredi,nifi  pcrmittente  lehova.  ^.agunt  per 
confilium.  ObfervMio.  PelTimi  qui^ue  Eccleliac  hoftes  inftinau,& 
Satanico  aftu,confiiio  fcilicet  prenfato,  vt  volunt,  res  pernicio- 
liftimas  aggrediuntur.  Dixit  Pharaoy  dum  fcelus  meditareturdc 
opprimcndo  Ifraelitico  popuIo,operemurprudenter.  Etguber- 
nacores  principefque  fub  Dario ,  de  Daniele  e  viuis  tollendo  ftatu- 
tum  inftarPerficicuraruntpromulgandum-.Etiam  luda^iconci- 
lium  cocgerunt  de crucifigendo  Dei filio.  Ita  infeftitlimi Ecclc- 
fix  aduerfarij  a  Satana  occaccati,  cam  in  Chrifti  membra  machi- 
nantur  malum,  autumant  fe  confulto ,  atque  bene  opcrari :  fed 
quod  faciunt  divinadifpenfatione  reciditin  ipforumcaput,& 
reapfe  probant  euentuque  redundante  in  ipforum  perniciem  fe- 
fe  in  omnibus  machinationibus  fuifle  ftultiiTimos.  Expendein 
VharaoneySinnacheriboj Hamanem  Patibulum  ado,  quod  erexitpro 
Mardochao,  &  in  atijs.  ^.Obferva.  Qui  eflent  praccipui  Ecclefii  dc- 
fenfores,caufxquc  Chrifti,fa:piiliine  rcperiuntur  in  eandem  ma- 
chinatoresjzeli  indumento  religionifque  velati,vt  hic  ludisi,  & 
Papiftjt,  necnon  If/^te/,  qux  fuco  divinicultus  jejenium  jubet 
indici,teftefque  fubornari,qui  Nab9thum  accufarent  atque  lapidi- 

busobruerent,T.Rf^.2i.hucaccedit,quoddecrctaimpijconcilij 
fcmper  exiftunt  perniciofa. 

V^rf.i^.  Saulo  innotefcunt  eorum  ^^0X04.  Scd  quomodo,hic 

non  exprimitur.  Deus fecreta revelatfuis  feruis,  Amoz.. 3 .  excitat 

etiam  fautores  eorum  faluti  confulentcs  vtpote  Obadtam  Achahi 

tempore,  quiedocuitE/wmde  Regis,atque  Rcginx  Ufabelu^tx- 

niciofo  propofito  :  necnon  fororis  Pauli  filium,  qui  centurioni 

detcxit  40.  ludxorum  confpirationem  de  trucidando  Paulo, 

Aci.ii.16,17.  militibusftipato,faluoquemifibadfelicem  guber- 

natbrcm:  decretum  Rcgis  Sjria  in  conclaui  Elifao  revelatum:  ru- 

moremque  quendam  effe  a  Deo  teftatur  Propheta  Obadiah :  hinc 

perfpicuum  lehovam  in  bonum  Bcclefiar,  fcruorumq-  eius  vno, 

autalteromododeimpiorumconatibus  confueuiffc  pracmone- 

re.  2.inembrumpericuli:obferuantportasdie,acno<a:e.  ludti 

inftigarunt 


I 

cap.ix.      in  apostolor.acta:      se^ 

inftigaruntgubernatorem  Aretd  Rcgisadhocpr«ftadum,x.Cor. 
II.  Obferv,  Scelerofi, &  fanguinolenti  nihil  nonmoliunturad 
compledum  fuum  facinus.  Hi  voluntcivilis  Magiftratus  autho- 
ritate  muniri,  magnofque  &  multos  afTumuntlaborcs,  vt  impie 
faciant,  r^r^p.^.  peruerfe  agendo  defetifcuntur :  Prouerb.j{^  16» 
Ke  quiefcere  quidcm  valent,nifi  aliquid  mali  patrauerint. 

Verf.i'^.  Euafio Sauli.cura Difcipulorum &  modus .  ObfervA» 
Licetetiam  vocatione  falua  hoftium  infidias,  atque  conatus  de« 
vitare.  2.  Ot/irr.  VbiinardumcogunturChrifti  fenii,  omnifq» 
cHiigijfpesvideturipfisadcmptaDominusoffert  evadendi  oc<- 
cafionem.  ;.  Obferva.  Veri  Difcipuli  funt  hi,  qui  cum  capitis  pt- 
riculonondubitantmanumadmouere  ad  confcruationem  ler» 
uorumChriftiindifcrimineverfantium.  Paucos  admodum  rc- 
perias  hac  tempeftatc  hifce  fimiles  ex  noftris  profeflbribus, 
Quotufquifquecftille,  quivitaf,im6bonorum,&qut)d  eft  mi- 
nus  exiftimationis,  atque  fama:  ia<fhiram ,  velit  facerc  pro  eius 
defenfione.qui  Chrifti  vice  legationc  fungitur.  At  pIcro(que,qui 
Miniftrorum  vitam  infedentur,  eofque  calumnijs,  ludibrijs,co- 
vitijfquc  profcindant.  Boni  eft  Magiftatus  officium,  adeo^ue 
omnium  Chriftianorum  has  partcs  implere,  quas  hi  Difcipuli. 
4.  Obferv.  fas  cft  ad  tenipus  hoftium  furori  cedere,  vt  ad  meliora 
referuati,  munerc  nobis  commiflb  perfungi  valeamus.  ttK.  ^4.4, 
Math.cap. i o.  extat  prjtcepium,  Si  fuerint  vos  perfecuti in  vna  ci- 
vitate^  fugite  in  aliam.  I 

Verf.  16.17.  Reconciliatio  SauH  cum  DifcipuHs  lerofifymUa" 
nU.  AcprimumperhibeturJerc/o/^^w^w  redijflTelongcmutatus  ab 
il lo,  qui  exijt.  Erat  enim  atrox  Sanftorum  perfecutor.  Redit  ve- 
ro  '^aftor,  &  Apoftolus  ad  pracdicandum  lefum  efle  Dei  filium, 
in  quo  crucifixo  fit  apprehendenda  per  fidem  falus,  &  vita  acter- 
na.  ConaturfeadiungercDifcipulis.  o6/^rrxfifl.  Vere  conuerii 
teiuantfepijsiungere:  quad^ue  impie  fccerunt,  id  ipftim  toto 
animo  odifle  :  vbi  ver6  conucrfionem  non  fequitur  anteadac 
vitx  deteftatio,  atque  emendatio,  nequaquam  cenfendi  funt 
fynccreconverfi- vtanimaduertcrc  cft  inijs,  quiarmis,  auro^; 
Bijpanico  contrrChrifti  caufam  conati  funt  difceptare.  Sed  (Deo 
gratia)  incalfum.  Addo,  non  cfllein  focietatem  Chriftianorum, 
finumque  Ecdefix  admitteados  tcmere ,  ^  nimis  cito ,  qui  vel 

Ff  ver* 


:;!' 


1'1 


I 


I.V 


tl 


■1,5 


S? 


;  4 


t/  tv' 


,2^  COMMENTARIVS  Cap.IX. 

vcra  religioni  feft  oppofuerunt,  aut in  eandem  funt  machinati. 

cio.iKy^uuS.  >u»mi)-Gertenobishicopuseftprudentiaferpcntina. 

^         ^r\   V>.     I^^rr.27.  Reconciliatoreft  B4r«.W.,quiadducens  Saulumad 

^cvcus  «^^^-''^^Apoftolos,  nomiiiatimPm«w  &  l4«(»«»i.tribus  vtitur  r^tioni. 

..])   /1 1;.)^^'»^  /^--b^s,      ibus  impuifi  eum  pro  Difcipulo,  Chnftiquc  fcruo  agno- 

ijic  ^  JcuHA6a      ^^^^^^^  i.quodvidcritDominuminvia.  2.-quod  ei  fit  locutus; 

H.K  /ama>.    ^i     <suodD4W4/fi  i^*^J/v(rictTfllibcreprxdicauerit  c>»;  ^-"^fvc/xa^TK  i,,. 

J  w 0 Os c, /*.  t i  d.o.vS.  Er«o,  &  fi  pcriculis  vndequaque cingamur libcre, aquc ant- 

.OC  i.:)Xn-.  mofeeftpr^dicandaveritas.  Ha:c  in  nobis  vcrb,  prxconibui 

r  7  "^         }  cftfoiitomukisnumcrisrcminior,quamfi  non  poffcnt  cxtin- 

.U.  U\ ,  f4*i )  *'»  g^  gj  j„  totumabolcrcjfaltem  imminucrenituniur,hac  ata- 

/^^c  x^Jikli^^'''^  w,qiiodquidcm  Chrifti libcrrimi  Regis  fccptro magnum  affm 

r.uM^  (r..'i'-.;  prariudiciir.Nosautcmaudcntiuscamusincurfu  fynccro  afic 

^'   ?        \  icndx  &  continuandx  libcrtatis  Rcgni  Ghnfti,  quam  ne  qui- 

'^  dem  patiamurvlJatcnuslabcfaaari,  ne  dicam  abolcn :  appro- 

batique  bonorum  tcftinionio fande,  pic,  ac fidchtcnn  vocatio- 

ncnosceramu5.  .        ,    ,  •    r   r   . 

m/:28.  Conftantibus  Dci  feruis  pencula  cx  penculis  funt 
expcaanda.fedDeuscorumconferuationiinvigilar. 

W29-  Prxdicat  lefum,  atque  difceptat  cum  Grxcis,  \d 
natioricGrxcis  ludaicam  religionem  amplcxis>  vel  ludxis  in 
Grxcia  vcrfantibus.  Duo  hic  nobis  incumbunt.i.  prxdicarc 
debemus,  vidc  i.Cor.  9.  Vx  mihi  nifi  Euangchzaro.  2. Dilpuia- 
rc  {rux/$vT^v  fi  opus  fuerit,  pcr  fcripturas,  confirmarc,  quod  prxr 
dicamus.  Saulusincurritnouum  vitx  difcrimen,  fcd  Divinitus 
libcratur,  ducitur6ue  C^aream,  atquc  mittitur  Tharfuni. 

Verf.io.  ObCerv.  Ecclefixconfilio  verbimmiftnshcctlocum 
mutarc,  prxfertim  cum  abhoftibus impctutur.  Vide in  hoc  Sau- 
lo,Prophctifque  cxccllentifiimis,  nominatim  E//4,qui  yitam  pro 
Divinaveritateprofunderenonb«fitafret.2.0fc/#r.  Quidfit  cx- 

pcaandum  ab  impio  mundo.vigilantiirimi!,  atque  fidifiimis  nci 
rcruisveritatemccelcftemftriae,ar(aequctencnt,bus,&an^ercn. 

tibus,  nimirum  mors.  Si liherc  loquantur  in  peccata  ab  hotnini- 
bus  cuiufcunque  ordinis  patrata,  lacfx,  immmutxque  majcitatis 
cenfentur  rei.  Vide  in  praxi ^fbrffcwMaducrfus E/mw  ;  Sedecfmru 
aducifus  Urcmim,  AmaMm  Am^m,  alijf^ue ;  <iui  cum  rationu 


Cap.IX  IN  APOSTOLOR.ACTA;  iiy 
momentis  prxualereXcfc.no  poffa  vidcnt,armii  ad|)iorum  mor- 
temvelintdtfccptarc. 

VerU\.  2.Cap.pars:inquiFilfi*rftAtuscccIefiarumin  luUa^ 
CaliuL  SamariatL  dcfcribitur hifcenotis.  i.  Paccm  habcnt.  2. x- 
dificantur.  i.perRuntintimorcDomini.  4.  multiplicantur  pet 
confolationem  Spiritus  Sanai.  Ohfcfv^  vcconueraxPaulopcrfc- 
cutotcfummo  tranquiH*tur ecclcfix  ft*tus,ita  fublaus  immicis 
maximis  Satanl,  atquc^^cccato,  colculcatifquc^tranquihfhma, 
&  pacatilfima  omnis  raifcrixexpcrs  futuraeafaiiaoruni,incce- 
iisconditio.  2.0t/>rv.  Ecdofix  perturbationes,  &  pcilccutio- 
nesnonfuntfcmpiternx.  Domii»uscnim  ftatis  temporibusTe- 
fpirationeracidem  concedit,atquepaccm;  ncprorfum  fatifcac 
continua  opcreOionc,  &  fpem  omncm  amittat>P/4/w.i25.^  Noii 
finit  Dominus  A^irgam  impiorum  pcrpctuo.requicfcercinfor- 
tcm  mftorum,  ne  &  jufti  manum  extcndant  ad  patrandum  fce- 
jus.  PaxEcdcfixhocintcrrarum  folo  cft  intcrrupta,:&  etianfi 
confcientix,  fedinilla  S^hf otv«qc  Domini  noftri  futura^pcrfe- 
,ftaomnibuspartihus,pcrpctua,atque  xtcrna.  Vide  z.TbeJfcdf. 
1.4.5.  Veriim  non  fcmper  cum  Ecclefia  externi  tumultus,.& 
pcrturbationes.Gohxrent:  Divina  grati4  inC  h  r  i  s t  o  San- 
aorum  prccibus  cffuGs  pax  Ecclefix  tribuitur :  -vt  m  Pfalm.  lc- 
gerceft,nominatimi2  2.&  i.Tinmh.caf.z.  ^.Obfet.  Dimmu- 
fatione  minime  vtcndum  ad  procurandampacwn,  vt_quidam 
mundanijatquecarnales^Sapicntefi^uefupraid^quod-fcriptuni 
cftfacerecoufucucrunt.  Paulus  cVwctppMff^aprxdicat  Chriftum 
eflfe  D  Ei  filium.&iampaxeftfubfecuta:Liberecrgi>annun- 
tiemusD  e  i  verbumproutaccepimup.&cvcntum,  atque  fuc- 
celfumcommittamus  Domino.  2.  iEdificantur  in  Domino,  fi- 
dei6ue  Chriftianx  incrementum  capiunt,  &  ftabiliuntur  ,n  fun- 
damento,  quod  pofitum  eft  in  Ecdcfia^i.CorMifb.f^.  3*  Porro, 
Metaphoraeftfumptaab  xdificatoribus ,  quibus  Paftores  xon- 
feruntur,fidelc{^ucdomui,Prom6.f<«p^9.Qui  etiam  funt  mftar 
lapidumlocandorum  fuper  hoc  fundamentum ,  Spiritu  San^o 
pcr  vcfbum  prxdicandum  operante  extrnendorum,perSacra- 
menta  cofirmandorum,per  difciplinam  reformadorum,  &*on- 
sfoxmandorum  fundamcnto,  capitique  Chrifto. 


vM' 


,  f 


i 


„^  C0MMEKTAR1V5  Cap.IX. 

vcr«  rellgbni  feft  oppofuerunt.  aut in  eandcm  funt  machinati. 

^cca,  ^^^-■^'"Anottolos  nominatimPOT»»  &  l««l.«»'.ti>bus  vtitut  «tioni, 
^3  ^ (^>M''  /^-bus!cu  bus impulfi eum pro Difcipnlo, Chrifii^ue .fen.o  .gno- 
ujc  .%uK.^»  ^ll^l  ,.quodvideritDominuminyU.  2,quod  e.  fit  locmus; 
H.K  /a».^»  'i^  <,uodD Jafci  i,«^f,,r.«.liberepr.d.ca»er.t<^|««M»^T«.,- 
L »  X . . «  t i  .".->«.  £«»,  &  fi  periculis  vndequaque  c.ngamur l.be.e,  atque  anv 
r  C-T:5X;-.  mofteftpr^dicand,Yeritas.  Ha:c  in  ..ob.s  ve.b.  prxcon.bm 
I  • '  -^.^ -.  ^ ' "  \T  ^(1  folito  multis  numeris  remiffior,  quam  fi  non  poffent  exur,- 
.U.  Lm  ,  ^«i  1 .' .  sc  m  totum  abolere; faltem  imminuere  n.tunlur.hac  iia 
o        '.     .,       ^.    •n-i:i. :_:  n.^it  freniromaffnum  aifei 


■j: 


■3 


a  ■ 


^  j 


il"; 


I.* 
I. 


.U.  l-N,  mi )  -'^       „^  8^  in  totumabolere^faltem  immmuerenituniur,nac ^u- 

U.C  .J^lh --^  t^,  quodquidem  Chrifti  liberrimi  Regis  f«ptro  "lagnum  affctt 

r  /  .•   r..a.r.prW^udicu:NosautemaudentiuseamusincurfufyDceroaffe. 

/.,^M.  ^"         Lnda:&continuandx  libertatis Regni  Ghnfti, quam  ne  qu,- 

dempatiamurvUatenuslabefaaari,ne  dicam  abolcri:  appro- 

batiqVe  bonorum  teftinionio fan^e,  pie,  ac fidclitenn  vocatio. 

"'K°r/:2rConftantibus  Dei  feruis  pericula  ex  periculis  funt 
expeaanda.fedDeuseorumconferuationiinvigilat        ^ 

W.20.  Prxdicat  Iefum,atque  difceptat  cum  Grarcis.  \d 
nationeGr^cisIudaicam  reiigionem  amplexis,  vel  ludxis  in 
Grcecia  verfantibus .  Duo  hic  nobis  incumbunt.i.  P"^d'"« 
dcbemus,  vidc  i.Cor.  9.  Vx mihi nifi  Euangehzaro.  2.Difputa. 

rc  ^wuMy  fi  opus  fuerit.  per  ^"iP^V^» ^r.^^^^^; ?"^i„^!; 
dicamus.  Saulusincurritnouum  Yit«  difcnmen.  fcd  Divinitus 

libcratur,  ducitur^uc  C^anam,  atduc  mimtur  T^K^w- 

Vcff.io.  Ohferv.  Ecclcfi^ccnf^o verbimmiftr.slic  tlocum 
mutare, Ufertim  cum  abhoftibus  impetutur.  Vidc  in  l;oc  Sa  - 

K^hctif^uc  cxccilcntiflimis,  "^"^^"^"^^'/^''^n  ZT.  l[ 
Div-^na  vcritatc  profundcrc non hxfitafi^ct.  2.  Obfir.  Quid  fit  ex. 
p  aandum  ab  impio  mundo.vigiUntiflimis.  ^^quc  fid>(fimi,s  «^ 
Fcrui8VcritatcmcSelcftemftriae,ara^uctenent.bus,&afr«e^ 

tibus,  nimirum  mors.  Si  lihere  loquantur  m  P^f^^^^^hom^^^^^^^ 
bus  cuiufcunque  ordinis  patrata,  larf^,  imm.nut^quc  majd  at« 
«nfentur  rci.  Vidcin  praxi.4.b4to.aduerfusE!Mm:  5.^^^^^^^^ 
iducifus  Urmim,  AmatJ^m  Ammm,  alijfquc :  qui  cum  rationu 


Cap.IX        IN  APOSTOLOR.ACTA.         iiy 

momcntis  prxualercXcfeno  pofTd  vidcnt,armii  ad|)iorum  mor- 
temvclintdtfccptace.  I 

Verfix.  a.Cap,pars:inqulFi^ft«tuseccleharumin  I«Aerf, 
G4///<<4> Samaria^ dcfcribiturbifcenotis.  i.  Paccm habent. i.x- 
dificantur.  j.perguntintimorcDomini.  4.  multiplicanturpcr 
confolationem  Sphritus  Sanai.  Obferv^  vtconuerfbPauIoperfe- 
cutorefumiBO  tranquiliatur ecclefi| ftatus, ita  fublatis  inimicis 
maximis  Satana,  atquc^seccato,  colculcatifque^tranquiliflima, 
5c  pacatilfima  omnis  raifcria:  exp«rs  futuraeft.fana:orum,incoe- 
iisconditio.  z.Obfmu  Ecclefiae  perturbationcs,  &  perfecutio- 
ncs  nonfunt fcmpitern«.  Domiwus  cnim  ftatis  temporibus  re- 
fpirationemeidem  conc€dit,atquepaccm;  neprorfum  fatifcac 
continua  op^reffione,  &  fpem  omnem  amittatKp/i/w.  1 15.  Non 
finic  Dominus  Tirgam  impiorum  perpetuo  requiefcereinfor- 
tcm  fuftorum,  ne  &  jufti  manum  extendant  ad  patrandum  fce- 
.lus.  Pax  Ecclefia:  hoc  in  terrarum  folo  cft  interrupta,  &  ctiam 
confcientix,  fcd  in  illa  Sh<pavHa  Domini  noftri  futura  perfe- 
aaomnibuspartihus,perpctua,atque  «terna.  Vide  i.Theffcaf. 
1.4.5.  Veriim noii  femper  cum  Ecciefia  externi  tumuitus,.& 
pcrturbationc5.Gohacrcnt:  Divina  gratia  inC  h  r  i  st  o  San- 
aorum  precibus  effufis  pax  Ecdefia  tribuitur :  -vt  in  Pfalm.  ic- 
gereeft,nominatimi2  2.&  i.Timoth.cap.i.  ^.Obfer.  Difljmu- 
fatione  minime  vtcnHum  ad  procurandampacem,  vt  quidam 
mundani,  atque  catnalcs,  Sapientef^ue  fupraid,  quodfcriptum 
cft  facere  couliieuerunt.  Paulus  eVwetjJpnffjapracdicat  Chriftum 
eife  D  Ei  filium,&iampaxcftfubrccuta:Liberterg6annun- 
tiemusD  f.  i  vcrbumproutaccepimus,8ceventum,  atque  fuc-- 
celTumcommictamus  Domino.  1.  iEdificanturinDomino,fi- 
dei^ue  Chriftiana  incrcmcntum  capiunt,  tc  ftabiliuntur  in  fun- 
damento,quod  pofitumcft  in  EccleiUti.  Ccrintkcaf.  3*  PoTr^> 
Metaphoraeftfumptaab  «dificatoribus ,  quibus  Paftores^on- 
feruntur,fidelef^ucdomui,Prmri».f<rp^9.clui  ctiam  funt  inftar 
lapidumlocandorum  fupcr  hoc  fundamcntum ,  Spiritu  Sanao 
per  vctbum  prxdicandum  operante  extrnendorum,perSacra- 
menta  cofirmandorumjper  difciplinam  rcformadorum,  &oon- 
^foxmandorum  fundamcnto,  capiiiaue  Chr.fto. 


■il. 


'Ma^mi.. 


lA  <V  K  I 

1 


di 


H«.\ 


^HM...   Ito. 


j   i>  i  wn 


':> 


ii6  C0MMENTARIV5  Cap.IX. 

vcra  religioni fefc  oppofuerunt,  autlin eandem funt  machinati, 
,    '  >...»v.^vCerienobishicopuseftprudentiaftrpcntin|.  ^.^    , 

r\   V         V^rf.^7.  Reconciliatorcft  B4)7;4t4^,quiadducens  Saulumad 
^'        r^Avoi\o\o,,  nominatimPm«»i  &  J4«te  tribus  vtitur.  rationi. 
'    ^^'^"/^'^''biUquibusimpuifieumproDifcipulo.Chriftique  feruo  agno- 
,^  c.J.unc.C»     ^^^^^l  i.quodvidcritDominuminvia.  2.quod  ei  fit  locutus; 
..K  /aMd^    ^i     ^uodDaviafd  iVeL|Jpy<ri«tToliberc  prxdicauerit  o.  j>  ^fvc/^ctZc  t«  i^- 
, ,  0. c, /.  1 3  <i--vS.  Er^o,  Sc  fi  pcriculis  vndequaque cjngJ»mur libere, atquc ant- 
O  ^  r.^:).n'  mofeeftpr:edicanda-veritas.  Ha:c  Jn  nobis  verbi  prxcombw 
^  "^        \^  eft  foiito  multis  numeris  remiffior,  quam  fi  non  poffcnt  cxtm- 
r'  ^       cucre,&intotumabolere-,faltemimminuerenituniur,hac^u- 
J^/fi^^''  te,quodquidemChriftiliberrimiRcgis  fceptro magnum  afFert 
•   ,\.Li-C.  pra:iudiciu:Nosautemaudentiuseamusincurfu  fynccro  aflc 
rendx  &  continuandx  libertatis  Regni  Ghrifti,  quam  ne  qui- 
dempatiamurvUarenuslabefaaari^ne  dicam  abolcn:  appro. 
batique  bonorum  teftinionio fanae,  pib,  ac  fideliterin  vocatio- 

nenosceramus.  .  •     r    r   . 

Ffr/:28.  Conftantibus  Dei  feruis  pencula  cx  periculis  funt 
expcaanda.fedDeuseorumconferuationiinvigilat. 

Verf.  29.  Prxdicat  lefum,  atque  difceptat  cum  Grxcis,  Td 
nationeGrxcisIudaicam  religionem  ampiexis>  vel  ludxis  in 
Gr.-ecia  verfantibus .  Duo  hic  nobis  incumbunt.i.  prxdicarc 
debemus,  vidc  i.Cor- 9.  Va: mihi njfi  Euangelizaro.  2. Difputa. 

rc  ^wWiy  fi  opus  fuerit,  pcr  fcriptMras,  confirmarc.  quod  pra- 
Uicamus.  Saulusincurritnouum  vitai  difcrimen,  fcd  mvinitus 
liberatur,  ducitur^uc  C^anam,  atqpc  mittitur  Tbarfum. 

Verf.io.  Obferv.  Ecclcfiaconfilio verbimmiftrislicctlocum 
mutarc,  pra:fertim  cum  abhoftibus impctiitur.  Vide in  hoc  Sau- 
lcProphetifque  cxcellentiftimis,  nominatim  E/i4,qui  yitam  pro 
Divina  veritatc  profundere nonhxfitafTet.  2.  Obftr.  Quid  fit  ex- 
pcaandum  ab  impio  mundo.vigilantiiIimis,  atque  fidiflimis  nci 
ferui5vcritatemccelcftemftriae,araequctenentibus,&afteren. 

tibus,  nimiriim  mors.  Silihere  loquantur  inpeccataab  homim- 
bus  cuiufcunque  ordinis  patrata,  lacfx,  imminutxque  majcltatis 
«nfentur  rci.  Videinpraxi^^b^to^aduerfusEta:  SM>^^ 
iducrfus  Urmiam,  AmaMm  Anxi^m,  ali)fque :  ^ui  cum  rationu 


CAr.IX        IN  APOSTOLOR.ACTA.         iif 

momcntis  praruaflereXcfc.nopofft  vidcnt,armii  ad|)iorum  mor- 
tem  velint  difceptatc. 

Verf.i\.  2.Cap,pars:inquiF^ijtfft«tU8Ccclefiarumin  lu&ta^ 
CaliUay  Samariaijj  dcfcribitur bifcenotii.  x.  Pacem  habcnt.  2. x- 
dificantur.  j.perguntintimoreDomini.  4.  multiplicanturpct 
confolationem  Sphritus  San^i.  Objerv*  vtconuerfoPauloperfe- 
cutorefummo  tranquiliatur ecclefi j  ftatas, ita  fublatis  inimicis 
maximis  Satanl,  atque^cato,  colculcatifque^tranquiliflima, 
Sc  pacatilfimaomnis  raiferix  cxpers  futuraeft  fanaorum,incoe- 
iisconditio.  z.Obftrv.  Eccl»fiiK  perturbationes,  &  pcrfecutio- 
nes  nonfuntfcmpitcrn*.  Domiwus  cnim  ftatis  temporibus  re- 
fpirationeraeidem  conc€dit,atquepacem;  ncprorfum  fatifca: 
continua  oppreftionc,  &  fpem  omnem  amittat,.P/4/w.  1 25.^  Non 
finic  Dominus  Tirgam  impiorum  perpctuo  requiefccreinfor- 
tcm  fuftorum,  ne  &  jufti  manum  extendant  ad  patrandum  fce- 
luj.  PaxEcclefixhocinterrarum  folo  eft  interrupta,  &  etiam 
confcientix,  fedinilla  SrbfovH^  Domini  noftri  futura  perfe- 
aaomnibuspartihus,  perpctua,at<[uc  «terna.  Vide  z.TheJfcdp. 
1.4.5.  Verumrnon  femper  cum  Ecclefia  externi  tumultus,.& 
pcrturbationcs.cohxrcnt :  Divini  grati^  inC  h  r  i  st  o  San- 
aorum  prccibus  efiufis  pax  Ecclefix  tribuitur :  -^vt  in  Pfalm.  le- 
gerc  eft,  nominatim  i  2  2.  &  i.Timotb.caf.z.  yObfer.  Difljmu- 
fatione  minime  vtcnHum  ad  procurandampacem,  vt  quidam 
mundani,  atque  car  nalcs,  Sapientef^ue  fupraid,  quodfcriptum 
cft  facere  coufueuerunt.  Paulus  eVwappMc^pr^cdicat  Chriftum 
eflfe  D  E  I  filium,  &  iam  pax  eft  fubfecuta :  Libere  crgi^  annun- 
tiemusD  t.  i  verbumproutaccepimus,  Sceventum,  atque  fuc-« 
ceffum  committamus  Domino.  2.  iEdificantur  in  Domino,  fi- 
deique  Chiiftianx  incrementum  capiunt,  &  ftabiliuntur  in  fun- 
damento,quod  pofitumeft  in  Ecclcfia,  i.Cor»«fb.f<«p.  3,  Porro, 
Metaphora  eft  fumpta  ab  xdificatoribus ,  quibus  Paftores  con- 
feruntur,fidelefquedomui,Pfflm6.f<«p.5>.Qui  etiam  funt  inftar 
lapidumlocandorum  fuper  hoc  fmidamcntnm ,  Spiritu  Sanao 
per  vctbnm  prxdicandum  operante  extrnendorum,perSacra- 
menta  cofirmandorumjpcr  difciplinam  reformadorum,  5ix>on- 
jformandorum  fundamcnto,  capiii^ue  Chrifto. 


-F  f  z 


pbfirv^ 


l'l 


2ol  COMMENTARIVS  Cap.  IX 

Obferva.  Ciim  Sandi  fint  Domus,Spirituf4jtcmpla  debentftu- 

dere  fanditati ,  &  puritati  vits :  ne  opus  regencrationisinchoa- 

tum  prarpcdiatur.  i.ObferV'  Muncris  noftri  elt  omnia,  quac  pra;di- 

camus  ad  sdificationem  perfonarum  non  deftrudionem  dirige* 

xe,  fed  ad  vitiorum  inhacrentium  perfonis  autpeccatorum  ab  ip. 

iis  admifrorum  abolitionem:  vniufquirque  etiam  fe  vt  eft  apud 

ludam,  verf.2o.  infandiftimafidefedificarcdebct.  Queruntur 

quidaniquodnonxdificeniflrperEuangelij  pra:dicationem;  6c 

certe  mirum,  nili  gratia  deftituantur  etenim  oportet  a;dificatio- 

iiem  fequi,  vbi  annuntiatur  fyncere  Dei  verbum,  nifi  hominum 

corda  partim  graiia  priuentur  y  partim  rebellione  fucrint  indu- 

rata.  3.  eft.  Pergunt  in  timorc  Domini ,  quod  vita:  conuerfatio- 

ncm  arguit  efle  piam  .  Hictimorpropriecftille,  quicaditinfi- 

lios  Dei,vocacuique  filiali5,qui  compIe<5l:itur  divini  nominis re- 

verentiam,amorem,  Sc  obedientiam  in  fidc,qui  cft  vt  inquit  Sd" 

lcmon  fapientiae  initium^:  eft  &  fcruilis,qui  compctit  feruis  pecca- 

ti :  timentDeum  propterea,  quod  pcenammetuantab  obirato 

l>omino ,  iufto^ue  vindicc  ipiis  inftigcndam :  quanquam  ncQ 

prorfus  fccluferim  D  e  i  filios  a  metu  fuppliciorum  divinorum, 

fed  impij  eo  duntaxat  nomiiic  Dcum  tjimere  dicuntur,quod  pce- 

na  inevitabili  fint  afHciendi.  Pij  vero  ardenti  amorc  divini  no- 

minis  inflammantur,  reuercntia  etiam  ,  &  obedientii  dele<f^an- 

tur.cum  timent.Pr;acclare  nobifcum  agetur.fi  Dei timorem  ob  0- 

culos  pr^eftitutum  habeamus  in  omni  adionc.  ^.eft.  Multiplica- 

bantur.Numerus  ad  Chriftu  vocatus  crefcebatfcd  quomodo,  per 

confolatione  Spiritus.Ot/irr.Verbum  praedicatii  prode0*e  nonpo- 

£eft,nifi  Spiritus  cofolationis  operetur,itaq-,  propter  Ecclefixam- 

pliatione  optandos  cft  Dei  Spiritus,&,fi  quouis  affligaris  modo, 

vcIconfcientiadivcxeris,hincconfolationepete.  Quidamcuin 

alfliguntur,  aut  vcxantur  alio  modo  nituntur  fefc  refocilIare,vel 

confugiendoadhominum  facetorum  coetum,  vel  viuo  fefe  in- 

gurgitando,  fed  verum,  &  folitum  rdfrigerium  manat  ab  hoc 

fpiritu  confolationis,qui  fanguinem  criicifixi,Chrifti  agni^j  Dei 

madati  confcientijs  infpergit  ad  eas  tranquillandas,pacandafq;. 

Verf^i.  j.Parscap. ContinctMiraculumdc^wMparalytico 
fanato:  cuius  fcopus  eft  Dei  gloriam  illuftrare^Ecclcfiic^ue  pro- 
defTeper  veritAti^  CQnfirmatione.  Hxc  habemus.  i.  occafionem. 

a,per- 


1 1 


Caj.IX.         IN  APOSTOLOR.  ACTA;  305 

2. pcrfonam reftitutam.  j.modum. ^.cffc^aum.  Occafio cft.  Pc- 
trusperegrinabaturinillis  partibus  vt  ipfi  cx  officio  incumbe- 
bat,docebatEuangeliiim,Ecclcfias  plantabat,in  veritatccon. 
firmabat,  errorcs  refutabat:  Chriftique  regnum  fedulo  propaga- 
bat.  Hic  velitcolligerc  Papa  argumentum  pro  vfurpata  illaau- 
tnoritate,&  poteftate,quam  prattendit:  at  perperam:  ciim  Pctrus 
nihil  praeftct  pra:tcr  id ,  quod  omnibus  Apoftolis  fucrat  commu- 
ne.  Sed  cur  non  Papa  vcre  vera  docendo,  obeundo^uc  regioncs 
Hcclefiam  Chrifti  infiruit,  ftabilhqiiuxta  verbum  Dei  fcriptum 
cmnibus  fuis  numeris  abfolutum.  Hac  Petri  praxc  fedula  difca- 
mus  nos  Paftores  prouinciam  nobis  concreditam  fideliter  obirc. 
Qiio  peruenitPctrusadfanaos  fcilicet,  qui  habitabant  Lydda. 
(^x  ci  vitas  eft  in  Paleftina  a  mari  mediterraneo  non  procul  di- 
itans,  in  Rupe  edita  fita,  quac  ito<mo-Kii  dicitur  in  hanc  permeat 
EuangeliumChriftipcrPetri  prxdicationcm :  flcutadnos5co- 
rof  perlatum  eft  ordinatione  divina  fed  piorum,  fidorumquc  ho- 
minum  miniftcrio  limus  grati. 

Verf^  5.2.  Perfona  mata.  Mneas  Liddetrfis  g.annos  paralyticus  rn 
ledo  decumbcns.Ex  temporis  circumftantia  obferuo  ciim  egro- 
tamus  autquouis  iaboramus  modo  fpe  certa  cxpcaemus  libcra- 

tionisnoftractempus,fiipfividcbitur,eximetnos,necilluddivi- 
Dum  opus  vUa  temporis  diuturnitas impedict.  5.  Modus  eft  per 
vcrbum,quod  eft  talc,  lefus  Chriftus  te  fanat;  Hincfequiturfa- 
nationemefTeChrifti  adionem,  &  fanitatemeiusdonum,qui 
nedumcorporisinfirmitatcscurat,fed,&animarum:ctcnimvcr- 
bum  incarnatum  pticbctmedicinamomnibus  noftris  lancuo- 
ribus.  ** 

yerf^^..  D«/>,5«r^«.  NuIIainerathuicparalyticopotentiaad 
nirgendum  S.annos  iam  laboranti.  Quarc  exhortationcs  ad 
viriutesamplea:endas,  &  vitiadeuitandaminimearguuntin- 
cllc  nobis  naturalcm  potcntiam  obtcmpcrandi  :  fed  potius 
««^uya/A W,  &  proinde  nullo  nomine  nos  pcnes  effe  parerc,  nifi 
gratia  ccelitus  nobis  fuerit  conceffa:  itaque  cum  Aunuftino  dkc- 
remus,  Da  Domme,  quod  jubes,  jube  quod  r»,  &  tunc  non  fruftra  jubebis. 
Cum  Dominus  nofter  dixit  Lazaro  furge  quadriduum  in  fepul- 
chro  fcetenti,I«4w.  n.  nulla  in  eo  ^wudfxii  furgendi, fed qui  dixit 
furgcjfurgcndipotcftatemdcdit:  flc  nihil  bonarum  virium  in 

,    Ff  ?  nobis 


!■■ 


i 


'1- 


>'i'. 


iSi 


,  1 


ijO 


C  O  W  M  E  N  T  A 


KIVS 


Cap.IX. 


nobis  natura  ad  obediendum  divinis  nundatis,  tou  obcdienti« 
"gloria  gratiac  eft  arcribenda. 

Verf.  5  5 .  lj[eciur,i .  I  i to/«  &  SarMenfes  in  c ircum  iace«n  te  Rc- 
gionc  conucrtuntur  ad  tidem  Chriftianam ;  x^uodcerte  promi- 
raculo  <iuccndum,  cum  in  peccatis  mortui  viuificantur,  &in 
Clirifti  Regnum  afcircuntur.  Faceflantaliafiditiamiracula,^; 
ifta  miraculofavis,admirandaq|ue  virtus  convertendorum  ho- 
minum  ad  Domiftum  fub  Euangcliopcx  divinam  gratiam  con- 
tinuetur.  I 

Verf-^6^  Aihid  miracalum  :  quoPetrns  fufcrtato  pernomen 
Chrifti  cadauere  omnibus  fatis  indicatfefe  vcrbum  vitac  annun- 
tiare.  Ciim  Tahitha  mortua  vita  reftituitur,  multi  loppenfes  ad  Mef 
ji4m convertuntur.  PArtes-mirac-uli,  &  circumftantijc  funt  hs, 
i.Perfona  vita:  reftituta.  2, Ififtrumentum  per  quod  operaar 
Dominusnofter.  ^.Effe^tummiracuiii^onuerfio  fcilicetmui- 
torumloppew/jtfwadfidemChriftianab,  Verf.3v6.57.  Oefcribitur 
pcrfona  reftituta.  i .  ab  vrbc  in  qua  babitat  nimiriim  loppa  mari- 
tima,  quoappcllere  confueuerunt  profe<5luri  inludxamcxjE- 
thyopia.  Obferratio.  Executioniquadamcxpartcmandatumeft 
Chrifti  pracceptum  Apoft:.datum  vc  fcilicetEuangeliumpriEdi- 
carent,teftefquc  ipfi  aftifterentad  vitimasterr«oras,  ACl.taf.u 
2.  aprofeiTione  eft  fji.a.Bn^i<t,  idcft,  difcipula,c[«3c  femct  Chrifto 
in  difciplinam  trftdi<iit,profcfl*a  remiflionem  pcccatonmi  in  eius 
(anguinis  merito,rcconciliationemquecum  Deo  patre.Hoccer- 
ce  praccipuum  tuum  clogium  fi  pro  Chrifti  difcipulo  commen- 
derisab eo inftitutus in  via faiutis, & -glorisc.  5.  a nomine  :  T4- 
biihi  fignificat  Cermm.  Dorcas.  aperfpicacia  videndi  deduAum 
nomen,  Sciftafuitbencperfpicaxinrebus  divinis  l^abat ,  He- 
br2cisvidere,f^<refx«vGr2cciscftafpiccre.  Obferva.  Etvtile,et- 
iamcftiaudabileinrebusdiviniseffe  perfpicacem.  4.  arcligio- 
nis  praxi.  Dicitur  plena  bonis  aperibus,&  elcemofynis,qu«  a fi- 
de,  Charitateque  proficifcuntur.  Veri  Difcipuli  Chrifti  h«c'eft 
defcriptio,  is  cft,  qui  agnofcit  Chriftum  pro  Domino,  falutif^uc 
petra,  &  ci  pcrfidem  incumi3it,pfoducitpictatisfnHftus  in  Dei 
gloriam  redundantcs,charitatif^ue  in  proximivfum.  Siexami- 
ncmus ,  &  exigamus  ad  hanc  defcriptionem  huius  atatis  mifcr- 

rim«inquam  incidimiis,  profcflbr^s,  facile  vidcmus  difcipulo- 

runs 


CAP.IX.         IN  APOSTQLOR.  ACTA;  j^i 

rum  verorum  n^men  minime  ia.cos  quadrare,  cum  di(f!la,  fa- 
daque  cx  diametro  pugnentcumChriftiana  profefllone,  oSi.- 
cijqiic  debiti  partibus.  Obferuare  eft  plerofquc  deditos  operi- 
bus  tenebrarum  producendis  paucos  ver6,qui  tru<9:ibus  Spiritus 
dele<5tentur,  authuiufmodiproferant,qualia  haec  pia,&religip- 
fa  loppfsf/j^matrona:  multis  omiflis,pro  amplificando,.atque  con- 
tinuandoChriftiRegnonuUacuratenentur.Imorerumimpia- 
rum  &  periturarumitafolicitcfatagunt,  vt  quibus  promouc- 
retur  Euangelium  bona  facriiegi  facrilege  ad  fe  traxcrint.  Vide 
interminationemAf4/4(/;.3.Proml>.2o.  Domusetiain matcriales 
in  Dci  cultum  crc<5tas,  &  confecratas  nedum  poUui,  fed  cor- 
ruere  mifcrrime  patiuntur.  Scd  ad  vos  Perthenfes  vbi  opera  fi- 
dei:eftnedivininominis  blafphematioquac  regnat,opusfidei^ 
tranfgreflione  Sabbathi.?  cxdes,  adulterium,  fcortatio,  ebrie- 
tasjodium,  inuidia,hypocrifia,  &  qux  non  apud  vos^rcligioniC- 
ve  fynccrae  frudus?  quid  dicam  deincuria  veftracontinuandi 
minifterij,&adpoftaro9tranfmittendi:  alendique  pauperes in 
^evoj^ox»»,  imo  dicam  quod  res  cft,  a  plerifquc  veftrum  citra 
confcientiam  retineri  bona,  quibus  alerentur>fruercntur  ege- 
na  Chrifti  mcmbra :  velim,  atquc  divinam  maieftatem  in  Chri- 
fto  imploro,  haecpergratiamemendcnturinvobisadDciglo- 
riam  bonumque  veftrum  :  Memores  fitis  veramfidem  non  efle 
mortuam,  ne  otiofam  quidem,  atque  fidelium  nomcn  minime 
mcreri  cos ,  quiin  vfus  pauperum  nihil  conferunt :  Proindc  in 
teftimoniumfidcivcftrje  fitis  in  pauperesbeneuoli,atquelibe- 
rales.  5.  egrotauit Dorr^:^. 

Obfervatio.  Nemomortaiiumcft,  qui  non  fit  voG'5  infeftus, 
ne  liceat  Reges  cxcipere  cgrotant  Ez,ecbiM  ,  David  alijque, 
Tfalm.  52.  Itaetiam  morti  funt  obnoxij ,  proinde  omnibus  ita 
viuendum^ac  fi  ai^tunieflTct  ipfishincemigrandum:  cunc^is 
maxime  attcndcndum  fan<ftitati  vitx.  Cum  piam  &  religio- 
fam  vitam  bcata  mors  fequatur  in  Domino.  6.  Lauermt  cor- 
pus.  Obtinuit  harc  apud  ludxos,  atque Gentes  confuct^do,  vc 
patet  hoc  vcrf.  (Tarquinij  corpusbonafcemina  lauitj&vni* 
xit:)  Hac  lotione  reddcbantur  memores  refurrc<a:ionis,vt  per 
illa  aromata,  atque  vnguenta ,  quibus  inungcbantur  antiqui- 
sus  ;  Nccnon  purificationis ,  &  fan<aificationis  per  fanguinem 

Chrifti. 


^!^ 


iit  COMMENTARIVS  Cai..IX. 

Chrifti^Hft.p.  li.  i j.  Obferva,  Tx:i&xti  debent  mortuoruni  cor- 
pora  decenter,  &  humanitcr,  omni  fupcrftitiofa  funerum  pom- 
p4  amandatd,  ncc  non  fxuitii  &  atrocitatc  in  cadauera  ab  homi- 
numanimis  profligata,  &  cxpulfl..4OT<?£,i,i6.  Sic  ait  lehoua 
propter  tres  defedioncs  Moabi,  ctiam  proptcr  quatuor  non  auer- 
tam  irtud  co  quod  combuflerit  ofla  Regis  Edomaorum,  vt  calcem, 
Verf^S,  Inftrumentum  Chrifticft  Pcirusinhac  reftitutione 
Tahitha.  Obferv.  T<f tiffo^iw  religiofam  vclintin  vitamreuocariia 
rem  Ecclcfiae :  qu«  fublationc  piorum  non  potcft  non  damnum 
pati.quidivinitustolluntur,  nemalafuturavidcant,  Ifa.cap.^i, 
2.  Obferv.  Natura  fidei cft  hxc,  ccrt6  expcaare  ca, qux  omncm 
natur*  rationcm  fupcrant :  vt  cft  mortuorum  Rcfurre<aio.  Hehr, 
ii.i.  Pctrus  vocantibus  obtemperat.  Ofr/ervxf.  ScruiChriftiob- 
temperare  debent  accerfentibus  ad  aliquam  muneris  fui  partem 
obeundam,  vt  cft  agrotorum  vifitatio :  confblationis  collatio. 

Verfi^.  Flent.  Ohftrv.  Fas  cft  deflere  defun(aos,atquc  lugere  in 
fpem  refurrcaionis,  i.TheJf^.  Sed  fupra.  2.  Obferva.  Fidei  tefti- 
monia  poft  nos  reliaa  pietatem,  atquc  religionem  noftram  tc- 
^  ftantur,  vt  h«c  Tabitha  inflgnia. 

ride  Trt"         Verf  ^o.Modus  hoc  habeturreftitUtionis  T*ttif/j<f.i.Petrus  pro- 

verb.^.de    cumbitingenua,qui  cft  prccantium  gcftus.  Ohferv.  Antequam 

ntatronis      vUi  operi  manuum  admoueamus,.irdenter,atque  fummilTe  pre- 

fedulit,        cemur  poficis genibus ad  indicandam  animorum  deicaionem. 

ilpof.  14.      7-  Tahithafurge.  Obferv.  Qupfdam  Chriftus  fanat  virtute,  vt  /^.5. 

de  morien-  Re<^oris  filium  fanitati  reftituit:  nonnunquam  voce,  vt  Laz.Ami 

tibmin Do-  ^oan-ii.  Nonnunquam  medijs repugnatibus.vt luto admoto cu- 

mitt*.  r^"Jt  cacci  oculos :  hic  Pctrus  voce,  (ed  virtute  Chrifti  revocat  in 

vitam,vi  Uas^i.Reg.jj.Sareptana  vid«a:  filium,  &  Ehfatis,  i.Eeg.^. 

Sunamitidit.  Hinc  difcamus  adeo  cxcellentcm  efle  Chriiti  potcn- 

tentiam,vtpermedia,contramedia,&finemedijs  valeat  qux 

vultefficcre.  i.Obfervatio.  In  T4t/f/;4emortua,nuIlafuitpotentia 

refurgendi :  fic  in  nobis  nuUa  eft  obediendi  vis  naturaexhorta- 

tionibus  ad  virtutes  ampledendas,  &  vitafugicnda.fi  quam  ha- 

beamus  mcimationcm  ad  bonum  cft  certe  ex  gratia.  ApentitocU" 

ks.  &  vifo  Tetro  refedtt.  Chriftus.  Ergq  eft  vita:  niortifque  Dcmi- 

tiiuSiApoc.i.Rom.i^. 

V*rf4fU  Vitx  rcftituta  vocatis  fanais  repra:fentatur. 


Cat.X.         IN  APOSTOLOR.  ACTA        '      a„ 

VerfAi-  Miraculi  cff-eaum  fcilicct multorum converfio ad  fi- 
deni  Chriftianam :  hic  non  eft  papiftis  prxftitutus  fcopus  in  fuis 
niiraculis  fiditijs,  fed  vt  vulgus  rapiant  in  admirationem,  delu! 
dant  lenlus,  lucrum  querant,  anram  popuiarem,  appiaufam  ho- 
norefquc  vajnentur.  Qua:riturcum  huius  matron^anima  om- 
nibus  mundanis  mifcrijs  fuerit  exempta,  cur  fit corpore  reftitu- 
ta  ad  nouas  miferias  fubeundas?  Refp,  propter  Dei  gloriam,qu« 
inpotcntiaDivinareluceat,Euangelii  veritas  ftabiliatur,  mul- 
tique  ad  hdem  con  vertantur. 

f^/r^l'  ,^*.""  '""*^°^  ^'^^  ^^/'/'*  ^P"^  Coriarium.  Papa  qui 
vultfefe  haberi:Pctrifucceflbr,non  dignatur  Proletariorum  do- 
mos  mgrcdi,  fed  palatia  Regum :  Im6  vultMonarchas  fibi  fub- 
>J^''«  9"0d  eft  fadum  pedes  exofcularl  Nos  vero  Paftores  hinc 
modeftiam,  atque  humilitatem  difcamus.  Obferv.  Plebei  homi 
ncs  gratiorcs  exiftunt.&  melius  aff-cai  erga  Chrifti  feruos,quam 
^^>^y«5,  iUuftrique loco oriundi.  Vidua  SareptoMa  Eliam.Martha 
Chriltura^iy/rfPaulum  Silamj^,  acccpcrunt.  addo  in  fine  finu 
Ecclefi«  contineri  omnisordinis  homines,qui  fide  Chriftum 
f  (rarMfio^  etf xfyov  ampleduntur. 

C  A  P  V  T    X. 

I    ■  ••      ■ 

omELWS  ad  Chrifti fidcm  adducitur mini- 
fterio  Petri  gentibus  Euangcliu  pr«dicanti<?, 
quae,accepto  fpiritu  fanao.baptizantur.  Par- 
tesprincipalesfunt.  i.  Caufaeimpulfiuxfer- 
nK)nisPetri  ad  Verfi^.  2.  Sermo  ipfe  cuni 
effeao  ad  finem.A  i.  verf.ad  p.  Corndius  ivfft. 
^      f.  ^^S,  ^  <f>o€iif^^ ^  3£ov  iubetur ab  Angclo 

accerlere  Pctrum  eum  erudituro  quid  fitfacicndu,  cuiobtcmpe- 
"t.  Cor»e/gfdefcriptioduobusprimisvcrfibushabetur.  Vbi  ob- 
wua  yevoc^s  yerificatam  cfleillam  N(>4cfc/ Prophctiam,  Genef.o. 
ueus  perfuadebit  lapheto,  vt  habitet  in  Tentorijs  Semi.  lam  per 
^uangelij  prxdicationem  vocaturCorw/rw.Gcntcfduead  Chri- 
«um,  in  cuius  nomine  falutem  afl*cquantnrpcr  fidem. 
y^rj,  i.  habetur  officiuoi  eius  Ccnturionis  nomine  defignatij. 

Gg  Pra:- 


\\ 


\\ 


*j4  COMMENTARIVS  Cap.X 

VTStrsittmm  mCAfarea  militibusioo.ex  cohorte  Italica.  Co* 
hors  1000.  Legiocohortes^.exreceptaopinionee^/nmcoplc. 
dcbatur.  PemponiusMelalih.i*  io«  refert  HomanoSitx  quo  Ivddam 
cir  Syrtam  Bempeius  MagtitaCuhcgit  fuos  milites  in  vrbibus  habuifTc» 
quifubRomanorumlmperioeafdemconferuarent,  &  in  obfe- 
quioretinerent.  Obferv,  Ingratitudo  in  Deum,  contemptufque 
verbipopulum  nedum  libertate,fed  gloriofaEuangeHj  bce  pri- 
uat.  lam  tcmporis  hxc  terra  manet  redafta  in  poteftatem  Tur- 
cicam:  Si  Deus  non  pcpercit  naturalibus  ramis,  Quid  fictde  in- 
flcitijs,  fi  tales  reperiantur.  Pliura,  &  magis  abominanda  in  Sco- 
tta  peccata  regnant :  Proinde  grauius  judicium  tibi  SCOTIA  e»» 
pedandum,  nifi  Divina  gratia  refipueris. 

K*r/l2.Corneliuscelebratur  swcre^HS  bene  colens  D  evm, 
&religiofus,timenfqueDeum.  ReligioergoCornciij  nonpc- 
4ebajc  a  fupremi  Magiftratus  authoritace,  atque  opinione. 
TertttUiantts  fcribit,lib.  5.  in  Apologet.  Quod  Senatus,quos  dc- 
creuitDeoscolendos,  eofdem  populus  colcre  tenetaatur.  Mi- 
ferabilis  &  miferanda  religio,  qua;  pendet  abhominum  pra-fcri- 
to,  &  approbatione.  Tres  illi  pueri  impio  Decreto  &  Idolola- 
trico  obtemperare  detredant,  potius  eligentes  conijci  in  forna- 
cem,  quam  coram  Idolo  fefc  profternere,  qui  injedi  Divina 
potentiiillacfiremanferuflt. .  Religioniitaquecultuique  Divi* 
no  ftride  adha:rendum  verbo  fcripto  confignato.  Obferv.  Vera 
hominis  commendatio  confurgit  ex  vero  timore  Domini  rcue- 
rentiam  &  obedientiam  compledente ,  qui  filialis  dici  confue* 
uit,  charitatifque  opera  a  fide  promanantia  coniun<51:a^  habet. 
In  hoc  Centurione  haec  licet  animaduertere,  nimirum  fidem  iil 
Mefliam  venturum:  nondum  credebatinChriftum  incarnatum, 
ftd  poftcaa  Petro  edoAus  in  Chriftum  crucifixum  crcdidif,  e- 
iuf^ie  in  Nomine  remilfionem  peccatorem,  Salutem,  Recon- 
ciliationem  cumDeo  Patrc,Vitam  denique  xternam,atque  glo- 
riofam  certiflimc  fperabat.  2.  Obedicntiam,qujt  patet  peripfi- 
usa<ftiorres  &  opera.  Difertis  habctur  verbis,  quod  afliduefit 
precatus,  populoque  eleemofynastribuerir  cgcnti,erogaritque. 
Paucos  milites.Imo  dicam  profeflTores  Chriftianinominisrepe- 
riashuncadacquantes,  at  plerofque  reperire  eft,  ita  Auaros,  Ibr* 
didos,parcos,vt  iiihil  in  egenorum  vfum  vclint  impertiri,quos> 

fiDO- 


ca?.x.       i>r  apostolor.acta:        jjy 

n  Domino  placeret,  SalononU  didaoptarem,expederent,  Vrov.  10. 
17.^  ii.t7'Ecelef  lui.  j.eft.Precabaturaflidue.Ot/fr.  Prccibus 
concinu6incubendum,i.Tfe^/.5.QiKc  oeofoli  per  vnicumMedi- 
atoremlefum  Chriftumfuntnuncupand«:  &religionisofficia 
ita  funt  obeunda,  \  t  Ecclefia  xdificctur,&  pYohtctur.Corneltns  no 
foluni  fui,fedfamilix  rationem  habet,vt  8c  Abrabam,  Gen.  18.  Jof, 
24.  &  Ejlber  4.  eximia  certe  illms  laus,qui  domciticos,  atque  ne- 
ccirarios  curat  elTe  pios,  Religiofofque. 

Verf  i.Yidit  Angelum humanafpecie  ad hora nonam.  Obfer. 
Pij  noH  egebunt  cofolatione  Divina:  aut  per  Spiritus  Sandi  in- 
ternamoperatione,autSpiritusminiftxatorij  prajfentiam  folatij 
plcnani  vifitabuntur.  De  Angelorum  bonorii  officio  paulo  antc 
diximus.  Voxvcro  AngeIiadCor«rtt«w»eft  nominatim  eum  ap- 
pellans.  Cor«^/i.  Frr/^.effecftum  quod  fcquitur,eft  Pauor:  fic  Dau. 
10.  Ol^j^r.Si  Angelorum  afpedusterrorempijs  incutit:  quanco 
magis  terrebit  impiosoivinac  maicftatis  pranentia  in  magno  illo 
jiidicij  vlcirai  die.  Revereamur,&  (yncere  colamus  hanc  veren- 
dam,atque  tremendam  Maieftatem.  Et  fi  Cornelius  tanta  reve- 
rentia  Angelum  compellar,  quanta  nos  Creatorem  profequere- 
mur.  Dicit  ei  Angelus:  Preces  tux,  &  elecmofynac  tua  alcende- 
miitmemoriaecaufainDciconfpec^m.  Vbi  nota  phrafin  cfTe 
tranllatitiam,Hebr«is:famiIiareabhoIocaufti  ritu  ad  preces  & 
fenfus  hic,Prccestux,&  eleemofynjKtuac  non  finuntDeum  vefu. 
tituiobliuifci.  Sicenim  foletinterdu  Scripturaquafibalbutirc. 
Ohferv.  S&n6korum  preccs  exaudit  Dominus,  tametfi  no  largiatur 
femper  quod  petunt:  fed  nonnunquapraeftatius :  vt  Paulo  peteti 
ipli  adimatur  ftimulus  carnis,no  cocedit  Dominus,veru  ipfi  gra- 
tiam  atq'potenciareprimedidat:quod  eft  n)elius,cu  ita  in  Apo- 
ftoliinfirmitate  J^acct^i^Ty  5)e&  perficiatur :  aliquado  differtpi- 
orum  pecicis annuere,  vt fides, atq;  corum  patientia  exerceatur. 
Videin  praxi  iUamulieris  CananeaiMat.i/y.  Proinde  indefineter 
prccemur  in  fide  certo  nobifcu  ftatucntes  preces  iuftorum,fi  fint 
feruidae,apud  Deum  patrem  magnu  pondus  habere,  laco.  f.  Non 
eftcxiftimandum  preccs  Corw/jfjhancq;  in  pauperes  beneuolen- 
tiam  apud  Deum  promeruiffe,fcd  oeum  expcdiffe  fidem  Cornelij, 
w  quo  opus  fuum  coronauit.  Porro  nc  regenitoru  quidcm  opera 
poffuntmereri,ciifintcontamiaatapec€ato,fintimperfe(5la,tw. 


V'&  tande  fint  dcbica. 


Ggs 


Obfer, 


H 


2^6  COMMENTARIV9  Cap.x 

Ohfervd.  Recordatur  Dominus,{i  quid  in  pauperesfucritcol- 
latum > vide Matb.z'^.  Chrifti duplicem  fententiam vnam latam 
in  pios.altcram  in  impios.  Et  expende  Jocum,  Prov.19.  «^28.27. 
Qui  largitur  egenis  ipfe  non  egebit.Mandatum  Angelu  Mitte  loppen 
pro  Petro.Hic  quaras  quomodo  hoc  refciuerit  Angelus.KWB.per 
revclationem  divinam:  habent  Angeli  cognitionem  triplicem. 
i.naturalem,  &  certenatura  ipfis  eft  infita  fingularis  notitia! 
^  revelatam  vt  hic,&  Dan.^.  Gabrieli  revelatur  /oJicbdomadum 
interpretatio.  3.experimentalem,vt,itadicam,E/>fcf/:3.  Potefta- 
tibus in  ccelcftibus  multiformis fapientia  eft  per  Ecclefiam,  Ob- 
temperat  Cornelm.  Obfervatio.  Verbo  divino  obcdiendum.  At 
«tas  in  quam  incidimusrenititurmaximcDEi  vcrbo,  vt  ani- 
madvertereeftinhominibushuius  feculi  refraaarijs,  ebriofis, 
blafphemis,facrilcgis,adulteris,qui  toties  prxmoniti  minime  ad 
huc  fcfe  rccipiunt  ad  mcliorem  frugcm:  quare  ipfis  expeaadum 
divinitus  iudicium  inevitabile.  Mittit duo?, &  militem  timen- 
temDeum.  Obferva.  Fruauspieinftitutarfamili^rcdundatin 
ipfum patrcmfamilias.  Partcs fidclis feruipra;ftitit Ahrahamikt' 

uusrcligioseinftitutus,Gm/:24.Nmimpius,&:crudclisqueftus. 

eft  quod  tota  vit4  fidclcm  neminem  reperire  potucrit :  &  meri- 

to  cum  ipfc  fcelerofus  feruorum  pie  inftituendorum  nullam  ha- 

bueritrationcm.  i.Ohferva.  In  omnihominum  ftatuhabct  Deus, 

quiipfum  vere  timeant.  Ohadiam:ipvdAcbabumldolol:ittim,h'K 

Centurionem,  &  Matb.%.  homincn^  illum  cuius  filium  Chriftus 

curauitvitaireftituendum,  illumetiamdequofermo,  Matb.ir. 

qui  dixit  lefum  Chriftum  fuifle  vcre  Dci filium.Scribitur ,  rhet- 

dofium,  Rujf.t.lib  ^5.  quod  antequam  prslium  fecilTet  cum  Eugenl» 

tota  node  cfte  precatum,  &  inde  vidoriam  eft"c  confecutum.  Et 

Oinfiantium  Conftantini  magni,  patrem  cultores  alienorum  Dto. 

rum  curia  fua  expulifle,  at  contra  fit  apud  nos,  admittuntur,  atqj 

traaantur  Idololatrac.quibus  x«^fflv  non  eflet  diccndum,ncc 

holpituim  dandum,ciim  veram  Chrifti  dodrinam  minime  afFe- 

rant.  nequc  profiteantur,  imo  eande  conentur  fubuertere.  BAYid 

nolit  mendacem,  dcceptorem,  arrogantS  impium  apud  fc  com- 

morari,fcd  m  fuis  xdibus fidelem,  qui  in  vijs  Domini  continen- 

tcr ambularet,  Pfal.io. faxit  Deus,  pietatem  fynceram^;  religio- 

ncm  excolamus  familiafque  curcmuspic  inltitucndas. 

Verfp, 


Cap.X.  INr  APOSTOLOR.ACTA.  237 

Verf^.  Scrui  amandatia  OrBri/a  veniuntjcumque  appropin- 
quant  civitati  Petrus  afcendit  precatum.  Obfervatte.  Serui  man- 
data  Dominorum  fuorum  in  fupremoDomino,C£Eli,  terrsequc 
creatore  excquerentur :  hac  «tate  videre  eft  plcrofque  Dominis 
hgitima  imperantibus  obniti,  immo  Divinx  voluntati  relu- 

dari:  contra  prajftant  hi.  Eminus  propcrant  ad  vrbem.  At  funt  ex 
noftris  qui  haberi,  dicique  volunt  Domini  ferui,  qui  acdibus  fuis 
vix,  ac  ne  vix  quidemegredidedignanturadaudiendumver- 
bum  lehovaequiredduntur  «^vetsroXoyviTo»  per  horum  feruorum 
praxin,  atqueludacorum  lerofaljfmam  perdifficiiia  loca  pergcn- 
tium,ncque  vnquam  fubfiftcntium  donec  coram  lehova  in  Sione 
comparuerunt,  rfalm.2^.  ilfl/oPrmante  vifionemeftprccatio 
qua  pctit  gratiam  divinam  fibi  conccdi  pro  Regni  Chrifti  am- 
plificatione.  Ofc/«frp<»f/o.  Omnesadlionesfunt  pcr  prcccsincho- 
andac.  Antequam  capcftit  cibum,  precatur  memor  muneris  ob- 
eundi,  Ecclefiarquc  ChriftiapudGentesamplificandaeimitatur 
Dominum  fuum,qui  dixit,  cfca  mca  cft  cxcqui  voluntatcm  eius, 
qui  mifit  me,&  perficere  opus  eius,  loan.  ^4^.4.34.  i.Timdtb.2. 6c 
I>aniel,Dam6^  Certe  prcccs,  Chrifti  vnici  mediatoris  nomine 
effufae  in  fide,  multum  pofluntad  Thronum  divinae  gratiae,  vide 
Ixod.ij.  Jof.io.  Jfa.i%.  Jacob.fy.  Simus  itaque  precibus  intenti. 
Locuseftfupcriorparsdomus,vidcM<«rfc.f4.io.27.  Obferva.  Etfi 
omni  loco  prccariliceat,idoncus  tamen,&  tranquillus  locus  dc- 
ligendus.  Chriftusin-montcmconcefl^toraturus ,  David  vult, 
te  conclaui  tuo  includas  precatutus,  fed  quod  fefe  rccepcrit  in 
acditiorem  donius  partem  docere  nos  vult  corda  in  ccelum  attol- 
lenda  inter  precandum  >  precantefque  cflc  debere  a  rebus  tcrre- 
nis  aIienatos,fed  in  coeleftibus  cotcmplandis  occupatos.  Temfus. 
Eft  hora  fexta  circa  mciidie :  trinis  vicibus  folebat  prcczti.David  ^fr^^^-^7* 
feptcnis  im6  nodu  furrcxit  ad  prccandum.  Extat  Apoft.prxce- 
ptum  ,  i.Tbeff.^.  vt  precemurindefinentcr,&ritequidemcum 
nunquam  non  peccemus,Dominufquc  noftcr  nos  jubeat  vigila- 
re,atq^precari,  ne  intrcmusin  tcntationem,  Petrus  etiaraacl  vi- 
gilantiain  nos  exhortatur,  cum  Diabolus  inftar  rugientis  leonis 
circumeat,quacrens  qucm  dcuoret. 

Vcrf.io.  Erat  Petrus  -crfoccD-Hv©-,  id  eft,v;>Ide  efuriebat.Ergo 
precabatur  jejunus,  fednullumin  jejunio  coUocabat  mcritum, 

G  g     5  at 


iit  COMMENTARIVS  Cap.X 

at  vtmoris  eft  naturalis  efuricbat,  non  folum  cupienscibohanc 
vitam  alere,ac  prorogare.quo  niunere  commiflb  melius  defungi 
poflir,fed  &  efurie  (pirituali  tangebatur  propter  Dei  gloriaw, 
gratiamque  gentibus  deciarandam  per  Euangelij  prxdicatic- 
nem.  Sequiturinterim  pracparantibus  ipfi  cibum  incidit  in  eum 
mentis  excelTus.  Quanquam  non  ltupetPetrus,fedDei  collo- 
quio  fruitiir,  &  mylteria  eius  docetur,  mens  tamcn  quafi  cxcefui 
altius  evcda  fuit,breui  ad  locumjftatum^jfuum  reditura.  i.  ot- 
fervatio.  Seruis  Chriftifidisnon  deerunt  alimenta,  vtcunque  a 
magnatibus  reijciantur,  ac  faftidiantur.  Leo  poteft  premi  efuri- 
gine,  fed  timentibus lehovam  nihii  deferit ,  Pp/w. 54.  Prxmifit 
Dominus  lofephum  in  jEgyptumquiEcclefiac  Cux  fame  preflac 
prouiderer.  Coruuni  emifit  ad  aiendum  Eliam  :  viduam  etiam 
iiUm  Sareftanamdeilgn^uit»  cuius  exigua  farina,fed  divinitus 
aucSla  enutriretur.  Vt  ingratus  mundus  Chrifti  feruos  alimento 
indignos  putet  &  facrilegi,  qui  ad  fefe  facrilegerapueruntbo- 
na  Ecclefiaftica,  tamen  divina  gratii  hihil  ipfis  dcerit :  Si  re- 
gnum  Dei,  juftitiam^ue  cius  quacfierimus,  illa  adijcientur  no- 
bis.  Matij.cap.6.  Porro  h«c  c«?*C5  fuit  quxdani  fenfuum  aliena- 
tio :  Tali  alFedlus  Paulus,  ciim  raptus  fuiftc  fcrtur  in  ccelum  ter- 
tium ,  &  vtrum  in  corporc,  an  cxtra  corpus  ipfi  non  conftabat> 
Z.Corinth.iz. 

Verf.i  I.  Propofitum  vifionis  eft  oftendere  ciborum  difcri- 
men  elTetollendum,  gentefque  ad  Chrifti  Regnum  t^z  vocan- 
das.  Vifionis  partes  funt hx.  i.  Ccelum  vidic  apertum,vt  &  fuit 
tempore  Baptifmi  Chrifti,  &  ciim  StephanuswfaTOftoc^ry^a 
fcelerofojimpioquepopulolapidibusadobrueretur,  AH.y.  hac 
apertione  cceli  fignificatur  gentibus  referatum  ,  &  reclufum  iri 
cfelum  propter  peccatum  primorumparentumclaufumperfe- 
rncnilludbenedi<aum  ferpentis  caput  contriturum .  Aperitur 
itaq;  nobis ccelum  olim  claufum  mcrito facrificij  Chrifti  in  cru- 
cc  peradi  fide  apprehendentibus,qui  pontifex  magnus  penetra- 
ujtccelos,  Hffrr.4.14.  Quumigiturhabcamuslibertatemingre- 
diendi  Sacrarium  per  fanguinem  lefu  ca  via,quam  dcdicauit 
nobis  recentem,  &  viuam  per  velum,hoc  eft  per  Carnem  fuam, 
quumq;habeamus  facerdotem  magnum  prxfcAum  domus  Dei, 
accedamus  cum  ycro  cordc,&  certaperjfuafionepuris  cordibus  a 

con- 


Cap.X.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  ajp 

confcientia  mala ,  &  abluto  corporeaquapurateneamuscoD- 
feflionem  fpei  non  vacillantcm :  fidelis  enim  eft,  qui  promifit 
Heln.  10. 19.  20. 21. 22. 23.   2.  ZxtvQ*  «$  o^o^ IwniiyxXluj  rvr» 

gcLpvi^  d^X^i  ^t^th^yoy-   QuofiguraturEccleflamcxomnibus  ' 

mundi  plagis  corrogandam  vt  conftat  ex  Prophetis.  3 .  Dcmit- 
titur  in  tenram,  quo  fignificatur  locum  militantis  Ecclefix  efTe 
tcrram  ad  tempus  donec  in  coeleftem  patriam  transferatur.  Pcr- 
pcram,  atque  arroganter  faciunt,  qui  locum  in  terris  Sponf« 
Chrifti,  nifi  ipfis  videatur,  denegant.  4.  Contenta  vafculo, 
quadrupedia  ferac,  reptilia,  volucrefque  cceli,  quac  figurant  gen- 
les  a  Republica  IfraelisjVita^ue  Deialicnas.  Obferva.  Mensom- 
nium  hominum,antequam  cfficaciter  vocentur,  eft  tcnebris  ob- 
fufcata,  cor  peru€rfum,voluntas  praua,a£fe<aiones  corrupt2E,de- 
nique  quicquid  eft  in  nobis  minus  regenitis,  eft  brutum.  Qua- 
tuor  Monarchac  Danieli  reprefenrantur  per  quatuor  animalia 
tcrribilia,quae  ad  viuum  exprirauntatrocem,ferocemque  eorum 
naturam:  &  Chriftus  merito  appellat  Herodem  vulpcm,  Luc.ii, 
Crudelitate ,  prauis  moribus  iniquis  adionibus  ad  Chrifti  gra- 
tiam  non  vocati  naturam  Immajiium  Relluarum  referunr.  Coe- 
terum  Tfaias  1 1.  vaticinatus  cft  de  gentibus  coaptandis  in  Chrifti 
Regnum,vbi  dicit  Leonem,&Agnum,Lupiim,Ovcmqjcohabi- 
tare,quo  innuit,tametfi  natura  fimiis  fcri,  feab  omnigratiS  alie- 
ni,futurum tamen,  cxquofucrrmusvocati,  vtprauanoftrana- 
tura  fubigatur  per  Spiritum  in  verbo  operanteni ,  &  inchoatiuc 
componamur  ad  illam  juftitiac ,  atque  fanftitatis  imaginem ,  vt 
tandem  aliquando  ipfi  Chrifto  capiti  nos  membra  coformcmur. 
5.  Vox  auditur ^vQv ,  ^  pciyt,  Hic  fublatum  iri  vult  Dominus 
ciborumdi(crimen,vide  Xfr.ii.&DrwM^.  decomedendis,& 
non  comedendis  animalibus,  fed  aliud  hic  infinuatur  nimiriim, 
Petrum  efTc  debere  ma^atorem  corruptionis ,  &  prauitatis  qu« 
latetingentibus  per  gladiumSpiritus,ideft,Euangelium,qui- 
bus  refe^is,  aut  faltem  coercttis  conformcntur  Chrifto  in  fandL 
tatevitac:  atque  huius  adminiftrationis  fidelcm,  acdiligentem 
executione  vultefle  Petri  cibiim,  juxta  illud  Chrifti:  tHt'  '^  to 
^fUfxAfxa  vtfaciam  voluntatem  patris,&  exequar  opus.at  quod 
mc  mifit.  ohfer.EtCi  hac  sctatehomines  cgerrimeferuntreprchc-  Im».i4. 
di,  fpiritualiqj  gladio  fccari  ad  camis  deftnKftione,  incumbit  ta- 

mcn 


ii 


*  y 


'f^ 


i*. 


{«   > 


[  H. 


ti  :•■ 


^, 


'.( 


f 


eOMMENTARlVS  CAr.  VlIT. 

non  cft  muhum  difputandum  de  loco,lT  res  pofailctjvbi ecdefja 
.  .  vel  non  eft  coftituta,  vel  turbata,  cile  podit  in  i^gi  <:,  ac  in  pacato 

lA  ^i/  l*-y-  Ecclefiacftatu.locusmaximeidoneuseft  DomusDeivbiveibum 
.  ^s ,  rv "  prxdicatur.Hoc  baptifmo  non  primum  inferitur  Chrifto/ed  in- 
litusanteperfide  ChrJftianus  declaiatur,&confirmatur.  Vtrum 
i?4k*^«»inmiergaturbaptizandus.Anafpergaturaquanoneftadmodiim 


^•^»»1» 


i*f •  »i-'p  jf7^ficationem.Pcr  baptifmum  fignificatur  etiam  reatus  abolitio,fcd 
^.^       •  nonnaturaccorruptionis,c]ua;adhairct,atqueadhacfuraeftdonec 

"*  defungamur.hac  vitanobistamen  meritofanguinis  Chriftinon 

imputatur  ad  mortem  contra  papiftarum  opus  operatum. 

Verfi^.  Baptifmo  adminifirato,Philippi,atque  Eftwwffcifitfepa* 
ratio.  Philippusafpiritu  rapituri4z.or/i'wvfque:  E«wttf/;«jl?etitia 
perfufiis  pergitin  itincre.  RaptusPhilippi  innuitiftaomniadi- 
vina  difpenfatione  eveniflc,  inferuitque  ad  maiorem  Eunmhico- 
firmationem  in  veritate  audita,  &.  expofita.  Obferva.  Spiritus  ille 
facer  Chrifti  fcruis  inuigilat,  adclt  que  ipfis  in  muneris  fui  admi- 
niftratione,  &  quanquam  amoueanturPaftores^  ab  Euangelij 
profelToribus  fpiritu  fuo  tamen  D  e  vs  ipfisaderitadfum.mam 
confolationem,&  gaudium.Quid  poteft  nobis  lactius  obtingere» 
quam  divini  fauoris  fenfus,  &  mifericordijc  in  Chrifto.  Lactatur 
itaque  Eunmhtu,  quod  non  folum  Chrifto  fit  infitus,  vcrumetiam 
in  fidc  Chriftiana  confirmatus. 

Verf4.o.At.otU,  Hei. Afdod,Ief  it.&  i^.Verghkdulo  in  obcunJ» 
lcgationcdeampliandoChriftiRegno.  Obferva.  Officionoftro 
pcragendo  fidelitcr,&  diligcnternobis  incumbcndum.  Vidc  de 
prarmio,  Dan.iz.  Lmc.iz.  i.Tiwoth.j^.  i.Vet.t^.  z.obfervA.  Scruos 
fuosDominusincxilium  miffos  facit  glorix  fuae  illuftratores, 
Rcgniqjfilijfui  prolatatorcs confolatione hinc petamus,  fi  ma- 
lisafficiamur,  &  nominatimcxiliomultetur,Dominusadno- 
minis  fui,  filijque  gloriam ,  noftrumque  bonum  id  conuertcr. 


eAPVT 


CAP.I.X.        IN  APOSTOLOR.ACTA.  S15 


G  A  P  V  T    IX. 

A  P  I T  r  s  partes  funt  har.  i.  cft  de  Paulo  ad 
verf  3 1.  2.  de  ftatu  Ecclefi.-e  in  Judxa.Samaria, 
Galtka,  vcrf.; i.  ^.de  Petro.  Ac  primu  de  cura- 
tione  pcr  Petrum  £ne£  paralytici  Sc  annos 
laborante  ad  verf.56.inde  ad  finem  de  ex- 
ufcitatione  Tabith£  a  morte  in  vitam.  In  Saulo 
habemuseiusconverfionem  ad  verf.^.ibi  vo. 
cationem.  Indeeuentaad  verf.51.  conuerfioniha:cprxcurrunr. 
I.  Pauliinternadifpofitio.2.aaioexterna.Interna  per  verbij, 
ckTTViuv  exprimitur.  Spirans  min^^ ,  &  udetn.  Er/.Prius  cap.  7. 
diciturdeSaulo,  quod  interfuerit  lapidationi  Stephani.&22. 
2o.V€rf.fatcturafi^cnfum,veftefquc  cuftodiifle  eorum  qui  Ste- 
phanum  occiderunt.  Adhuc  fpirat  aduerfum  Chrifti  Difcipulos, 
&  anhclat  fcelus.  Obferv.  Nulla  remora  atrocibus  Eccleflx  hofti- 
bus  inijci  potcft,  nifi  aut  Dominus  in  mifericordia  eos  vocet  ad 
gratiam  in  Chrifto,  aut  confufione  involvat  in  jaftitia.  Primum 
vides  in  Saulo,  fecundum  in  Tharaone,  qui  verbo  Divino,  nec  pla- 
gis  Divinitus  miifis  poterat  rcprimi,  ac  cocrceri  ab  exerceda  cru- 
delitate  in  Dci  populum.doncc tandem  admota  poteti  Dei  ma- 
nu  iufte  cum  fuis  adobrutus  cft.  Difcamus  pro  Ecclcfix  hoftibus 
fic  pracari,  vt  vcl  in  mifericordia  con vertatur:  Si  ad  cleaioncm 
Bei  fpedcnt,  autconfundanturinjuftitia,  fifint  vafaadinteri- 
tumapparata.  i.Obferva.  Crudelitaspnmumoccupatanimiim. 
De  luda  dicitur,  quod  Satanas  cius  cor  fubintrarit:  idcirco  dili- 
gentcr  obfcn^andum  cft  cor,  vt  retineatur  in  bono  ftatu .  Reti- 
neturveropcrfidem.  Etcnim  fide  purificatur:fidesvcr6fitpcr 
verbum,  eiuf^uc  incrementuro;  vcrbum  itaquc  frequcntandum, 
audicndum,  legcndum,  in  praxin  ducendum,  vt  omnis  occafio 
peruertendicoratroci  hofti  prxcidatur  per  prcces  afljduas.rc- 
rum^uedivinarummeditationcm.  7,.Sfirans.  Perfecutorcsergo 
Ecclcfijc  permiflli  divino  fpirare  poflbnt,  atquc  anhelare  fcclus: 
at  nihil  valcnt  invito  Dco  peragcre :  concipiunt,  &  prauo  cor- 
demachinanturnwluroftdproducuntvcntum,  8c  vt  loquitur 

Dd    3  Pro- 


4 


i  V 


■:«'■,. 

m  1 


I 


\: 


l  ■;   . 


4.1 


!» 


4 


( 


m 


M 


it  I 


u 


«r4  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  C  a  p.  J  X 

Prophcta,  r/u.59.  ovis  afpidis  incubant^Tehm^j  tc^xmnArdmA, 
id  elt,m?chinationes  impiorum  funt arroces,  &  fubtiles ,  verum 
&  ccdunt  in  eoi-um  ipforum  perniciem  ,  arq- faciliime  diiHpan- 
tur.  Expendein  P/wr^owmeditante  populi  jjj'<f//r/aexcidiiiatG. 
tunc  dicente  agamus fapicnter,  Exed. i .ik  ca.io.id  Moyfetti  ne  polt 
Videris  faciem  m«am.  Nam  quando,  moricris.Cui  Moyfes.  K^£(h 
refp.non  videbo  amplius  faciem  tuam,  6c  veremam  cum  exerci- 
tu  fuo  dctrufus  efl  in  proruirdum,fubridi^uc,vt  lapis.  In  lcfAbfle, 
i.Reg.K).  E/i* dicente  fjcrnuntium cxcjuo Prophcta: J^a/Mocciii 
funt,  fic  dij  faciant,  &  ilc  pcrgant,  vthoc  ipfo  tcmpore  cras  pofi- 
tiira  fum  vitam  tuam,  vteft  vita  vniwfcuiiifi^ue  iilorum  .  AiE/i* 
vita  conferuata  eft ,  &  Uz.ahelu  carnem  comcdcrunt  cancs,  iuxta 
did^umlehovaiperProphctam,  i.Kf^.fx;.9.5d  i.R*^.2i.  In.*/«. 
tiacheribo  blafphcmo ,  &  fcelcrofo.  In  AnmchOi  lulunoy  multifque 
aiijs  Ecclefiithoftibiis :  fundamcntum  itaq^pofiiim  dcfccJcio- 
/ismanetfirmum,quiaffligunt  elcdlosjin  fuum  ipfoium  caput 
incvitabilcm  pcrnicicm  apparaflTcrepcrientur.  Contraquosprat 
J4ft/w,  fcilicctChrif^iDifcipulos.  Ohfervd.  VtDifcipuli  Chrifli 
maximc  fint  cbnoxij  perfecutionibus,'Jta  in  rebus  an5tiflimi$, 
atque  periculis  graiiifTimis,  fidci  ChrifliadhsTCntcs  ilationcm, 
Chrifliana  minime  defcruntrin  maximS  ill^  prophetarum  f^.ratrc 
cdita,  Achabi  &  malcdidac  lefabelit  tempore :  relidia  erant  7.  mii°ia 
liominum,  qui  non  curuaiunt  genuSaaliy  &  nonclVdubium 
quin  fuos  habeat  Ichovain  Ecclcfia^fof/wwrf,  qui  divina  gra- 
tia,  vcritatem  ,  &  profeflionem  Chnllianatn  fanguine  ilnt  ob- 

fignaturi:  atque  hunc  honorem  fi  Deo  placet  poflulaturi.vt  con- 
flantes  eiTc  valeant afTcrtores  ,  &  tef^es  veritatis.  i.Acliones  Satili 
externA.  i.  Accedit  ad  Pontificem  maximum.  Obferva.  Aftuvia 
.Sat.ina:  efl  fingularis  in  Sandorum  pcrfccutoribus,  cuius  in- 
ftinau  W>«adhibet  admuniendam  aduerfumfanaosperrecu- 
tionem,  Perfonx  EcclefiafticxautboriratCm :  idcm  tcntarf  ,  & 
efhcere  corifueuerunt,  qmcunque contra  Ecclefiam,  eiufque  ii- 
bertatemmachinantur,fcilicetafcifcerc  fibi  pr«cipuos  a/icuos 
ePaftorum  numcro,  quorum  confilio,  ^  approbaticne  abu. 
tantur  ad  prauum  fuum  inflitutum  conficiendum.  hjdxi  td 
Chriftumcrucifigendum,Iudacvniuscxdifcipuhs  opcra  atc.nc 
proditionc  funtvfi.  ObfcruemushancSatanicam  tcchnani/r^ 


{'^^■: 


CAP.I5C       IN  APOSTOLOR.  ACTA.  ar^ 

pra;iudicium  Ecclefix.affcratur.  i.A&ienii  pars.  Pctit ab co  Epi- 
flolas  perferendas  Damafcumy  ad  Sjfnago^as.  Obfervatio.  Non 
folum  id  efficit  Sathan,  vt  atroccs  Ecclefix  perfecutorcs  au- 
thoritate  obtinentium  praccipuum  locum  in  Ecclefia  infignian- 
tar,  fed  etiam  lcgc,  litcrifquc  crudclitatem  in  fandos  expro- 
mendam  muneri  vc'lint.  Feutttaqueliteras.  quodmn.eH  nouutn,  n.ini 
^empore  Achabt  dc  Jez.abelit,  quo  aMus  fefe  aiiligeret  propter 
liabnthi  vincara,  hancartcmcxcogitauit  I#z./»W  malcdida  ,  vc 
oblignat«lit€r«mittereMtur,&  jejuniumindiccretur:  intcrim 
adcfient  fubornati  tdlc»  duo  quiN4fcof/)«w,  vtblafphemum  in 
Dcum,  ^  Regemaccufatum  lapidibusobrucrcnt :  quod  cft  per- 
aitum,  T.R^^.zi.  fedilflb46,atquerf/"*«frf/tantifceleri$  pcenas  pe- 
pcndcrunt,  vidc  uReg.ii,  j.Kr^.p.  vtaliJ8mcnfusfueris,,itarc- 
meticntur  tibi. 

Sic  ilwrfwlitcras  impctrauita  Rege  Al[uer9,lpher.i.ie  contru- 
cidandis  vno  die  ludatis  omnibus  ,  patibulumquc  erexit  pro 
Mardochao ,  cui  ipfc  libcratis  Uidais  opera  ifiherA  Regin«  eft  M- 
fixus,  &  Drfuir/^.  expendc  edii^am  Regjum  Idololatricum ,  & 
abominaoile  promulgatum,  &  D<iw#/6.  videshuncSatanicum 
modum  agendi  contra  pios ,  &  Sandos  diu  obtinuifrc,  Sata- 
iixque  organa  rcpcntinum  intcritum  fibi  accerfiuifTc .  Porr6 
literarum  quas  optat  haec  eft  fimima  vt  Saulut  adducat  Jerofo^ 
l^w^mvinAosomncstamviros,  quam mulieres,  qui  funthuius 
via:,  id  eft  [kdx,  qui;  IbsvmChristvm  profitentur,ciufqj 
innomincjcternamfalutem:  Chriftus  fefc  viamappcllat.  Itf.14. 
Quod  nemo  patrem  acccdere  poftit  nifi.pcreum.  Obferva.  Sauli 
fxuitia  eft  fingularis,  nulli  fexui  parcit,  fed  indifferenter  vult 
omnes  adduci  lerofolymam,  q.uxeffetomnium  vrbium  orbister- 
rarum  gratiffima  in  Deum,  eam  tot  infignibus  ornarit,pracroga- 
tiuis,  fed  atrocifiima  exiftitin  Chriftum,  eiufqueferuos:  ita  vfu- 
Vcnire  folet,  vtquosoportebat  effe  religiofifllmos  ,  Sc  officio- 
fiflimos,  fcpiffime  fint  impijfl^mi ,  &  hoftes  facuifl^mi :  qui  crudc- 
delitatis  fuae  debitum  ferunt  fupplicium,vt  animadvericrceft 
in  lerofolymorum  excidio  a  TitoVeJpafianihdo.  2.  Ot/^fV4.Cona- 
tur  Saului  proieffores  C  h  r  i  sxi  vinjaos  adducerc,  &  ipfe  poftr 
ca.convetfus  vincitux  Cbiifti  caufa*. 

Si 


- 14 


11  .■ 


'II  ri 


f. 


'  > 


21^  COMMENTARIVS  Cap.  IX. 

Si  malumpatrare  tentaueris,  proportionc  feruata  Dominus  te 
remunerabitur :  i)4nrf»aduiterium  traditione  concubinarum  fi- 
lio  caftigauit,  t.Sam.ii.Achabi]pitiztumf2c'musin  effuiionefan- 
guinis  Nabothani  pari  poena  puniuic :  &  Adonibez.ecum  tali  affccit 
fupplicio,  quali illc  70.  Reges.  lud.i.  Atque  hoc facit Dominus  in 
mifcricordia  erga  fuos,  in  juf^itia  erga  reprobos. 

Verfi.  Habeturmodusconueifionis^4«/j«<e.  i.  Circumflantia 

efl  temporis.Cum  fuit  propc  D4W4/i-«i>i.  2. Lux  circumfuJfit  eum. 
g.Ceciditin  tcrram.^.Vocemaudiuit,  Saule  Saule c\uid  meperfe- 
queris?  5.  Ipfe  cdit  voccmhanc.  Qu.istuDomine?6.Refpondit 
Dominusjfum  lefusjqucm  tu  pcrfequeris  durum  tibi  nfli  xtvTf  i 
Xa.xZc^«i».In  temporis  circumf\antia  obferua  Dominum  fuis  opi- 
tulari  confuefTc,  conatufque  pcrfecutoium,  &  atrocium  hofiium 
pracpedirc  in  executionis  pun^o  verrantium:expcnde  praxin  in 
populo  tyrannideP/wr4cmf4Cxempto,  qucm  ciim  P/w^c  perfe- 
quereturjraontibufquc  vndiquaque  cingerctur.mareque  rubrum 
praeoculisfuifTet  (mirum)  Ifraelem  datfaluumobrutoP/Mmwtf 
at(iue  ^ojrptijr.in  Davtde  multotiesj  i.  Sam.  18.19.23.30./«  Ez.ecbia  t»  obft' 
dione  lercfoljmorum  a  Sinnacheribofa£ta.Reg.  i  p.  in  lehofaphatO)  i.Cro.  2  0. 
&  dcjiiq^  in  EccJeliac  Angticana ,  atque  Scotic^nA  conferuationc  ab 
immaniiliaciaffeH/^4«.f4,  divinitus  fufa,  atque  demerfa,  ciini 
nuUa  fupcrcffe  videretur  fpes  euafionis.  2. Ot/frv4//o.  I«x///«i»fir- 
<«w/«/jif.Dominus  cxercituu  habet  in  promptu  omncsrcs  crcatas 
ad  pcragendum.quod  ipfi  vidctur.  Coejum  cJemcnta,vtfuprao- 
ftendimus,niinimas  creaturas  fi  armet  poientiil,  quis  vaict  obfi- 
flerefquid  dicani  li  ipflus  hominis  conf5:icntiam  cxcitet,quatum 
tormentum.?  ne  laccfTamus  hunc  omnipotcntcm.cuius  ira  fi  tan- 
tiliumarferit,quispotcflfubfiflcrc.  E|ifvvj.  obferva.  Nonnun- 

quamcveniutatqueincidunt,judiciaDominircpcntin6,Pr#r.r. 
comparan  tur  Turbini.Expende  in  Baltanm,  D^w.^.qui  defcriptii 
digito  judicium  fuum  vidcrat  in  parictc  inter conuiuandum ,  & 
dum  Cdz  cum  magna  caterua  procerum  pleno  poculo  proJuc- 
ret.  HCdo:  Domini  judiciadcciduntccelitus.itaqucDomirus 
omnes  terrcnos  monarchasfupereminct :  quos  rebclles,  impitJs, 
&  contumaccs,  quando  vult  potcrt  opprimerej&  in  nihiJum  re* 
digcre.  Cecidit.  Obferra.  Si  vifioIucishUncproducitefFc(5lL]m,  vc 
jpfa  proikrnatur  Saulus,  qua  terribilis  futura  impijs ,  &  fceJerofis 

apparitio 


Cap.IX.        IN'  APOSTOLOR.ACTA.  tj^ 

apparitio  Agni,cum  fefc  manifcflabit  in  nubibus  in  flama  ignis 
i.Thef.i.  Vide  lfa.6.  addc  vifionem  potcntix  divinx,  qua:  non^t 
in  miicricordia,tantum  formidabilem  eife^proindc  petamus  frui 
potentiadivina,  qua:  gratiam  coniundtamhabeat.  Voxedita.  Saa- 
le,Saule)  quid  mc  perfequeris.?  Ergo  licct  nominatim  compellarc 
EccJefTae  pcrfecutores.  i.obferv.  Qui  Chrifli  membra  perfequun- 
tur,  ipfum  Chriftum  caput  perfequuntur ,  vt  hic  videre  cft ,  imo 
ipfumDeumpatrem,  1/4.63.9.  Spiritumquc  Sanaum,  vtfupra 
fulius,  i.Pff.4. 14.  QuuDomine?  0/>/>rv4.  Idoncifunradaudien- 
dam  Domini  voccm,  qui  funt  humiliati,atque  deiea:i,fpiritufq- 
Sandi  gratia  pr.-eparati :  vt  in  Saulo  viderc  cll,  nemo  enim  potel? 
vocare  lefum  Dominum,  nill  per  fpiritum,  i.Corinth. 1 2 .  Biefbon, 
Ie svs,  trxAjffov  Qi.  Durum  tibi  contra  ftimulum  calcirrare.  Pro- 
verbium  hoc  mutuatum  ab  equis,qui  calcitrant,aut  Bobus  relu- 
6tantibu5,quando  punguntur,  quo  fignificatur-bellatorcs  aduer- 
fus  Chriflum  flbi maJum  accerfere.Vide  D4«.2.delapidc  exiguo 
e  monte  excifo  fine  manibus,conterente  imagiuem  illam  terri- 
bilem,fignrantcChrif^um  Dominum  caputque  &  principcm  po- 
puh fui,  & Math.ii.  Obferv.  In hac Sauli conucrfione  notemus  po^ 
tcntiam  Dei  finguIarem,atqucmifericordiam,ne  de  falute  cuiuf- 
quam  defperemus^vocatDominus  in  vtero,vt  Itfm»i4w  :  in  atate 
media  Saulum.in  mortis  articuIo,Latronem.  At  ne  rarum  hoc  & 
vnicum  exemplum  nobis  proponamus,  ad  gratia:  divinar,  atque 
mifericordix  abufum,poenitcntia:que  feriie  procraftinationcm, 
verumcum  animis  noRris  cogitemus  Deum,vtmifericordcm  ita 
etiam  juftum  efTc  omnis  peccati,  quodnon  confcquiturvcrarc- 
fipifcentia,vindiccm  r/4.5($i 

l'erf6.  EfFcdus  alius,qucm  vox  Chriai  in  54tt/o produxit.  Efl 
tremor,  &pauor.Suprafuitreuerentia,appcllauitcnim  Chriflu 
iJominum.  3.  Eftobedicntia.  His  vcrbis,quidvisDomincfa. 
ciAm.  obfervatio.  Vbi  gratiaSpiritusSanai  cooperatwr  vcrbo, 
n«c  tria  confurgunt  rcucrentia,  timor,  obedientia :  vbi  ver6  ifta 
non  produciitur,  ccrtum  efl  fpiritum  opcratione  cum  verbo  non 
cucurrifre.  2.  Obfervatio.  Corredio  Domini  eft  Saulo  falutaris:  ve- 
rum  deprehendituriUud,  rofc.^.Bcatus  ille  eft,  qucm  devs  cafti- 
gat,  &  P/4/.P4.  Si  non  fuiffet  praepeditus  atque  coercitus  ii\  atro- 
«Cj&  fcelerofo  hoc  propofitode  vinciendisSanai5D4W4/f^«», 

Ec  addu- 


■  ::  H ' 


^■^ 


Sxi 


I 


J 


,1 


-  i' 


M 


1 ' 


2il  COMMENTARIVS  Cap.IX; 

addiicendir^ j  Urofoljrmam  potuiflet  in  fuum  ipfius  interitum  prat- 
ccps abire. Rejp. Domintu lESVS  Surge. Dicctur tibi &c.jubet eum 
furgerc.  Cui  oportet  ipfum  Icfum  furgcndi  poteftatcm  tribuerc, 
Obfervatio.  Tametli  fiant  dentur^uc  nobis  mandata  >  atqucex» 
hortatlones,  nulia  ijs  prxftari  potefl  anobis  obedientia,nin  gra- 
tiam  Dominus  largiatur:  penes  quem  eft  etiam  proftratos,atquQ 
deie(5los  quouis  modo,  excitare.  i.Obfervatio.  Chriftus  vult  do- 
cere  Saulum  hac  deie^iione  modeRiam,  qui  tametfi  fit  legule- 
ius,  bene^ue  do<5t;u5>  nihilominus  tamen  cum  humilitate  (t^^ 
tradat  in  difciplinam :  hinc  difcant>  perfbnis  hominum  mini<* 
me  faftiditis,  divinam  vocem  audire,  atque  ample(^i>  cumre-t 
uerentia,animorumqucfubmiflione.  ^.ohfervatio.  OrdoaChri- 
ilo  inlHtutus  de  inftituendis  hominibus  ad  falutem  per  prxdica- 
tionem  Euangelij  obferuandus  atque  retinendus  cft,Kow.fdp.io, 
fides  eft  ex  auditu,  &  Efhefcaf.^.  Non(  funt  itaque  decoelocxpc- 
<^andae  nouac  rcvelationcs^vt  fomni^nt  Anabaptiftac,  fed  perfe- 
da  vitac  aeternac  ratio  ex  verbo  Dei  fcfipto  petcnda :  vbi  Chrifli 
vox  fonat,  qux  tantum  in  Ecclefia  audienda,  iuxta  patris  tefti- 
mon  ium  ^  Hunc  audite. 

Verfr-  Socij  itineris  audiuntvocem  54«/{,atnemInemvi- 
dent.  Obferva.  Qui  fcclus  aliquod  aggrediuntur,  eiufdem  focios 
habebunt  admanum,  videinapprehenfioneChrifti,5cin£c- 
clefiie  hoftibus  omni  3ctate:hoc  etiam  tempore,in  quo  verfamur, 
qui  haud  dubie  iudicij  eiufdem  futuri  funt  participes  cum fcele-f 
ris  authore,  vt  &  hi  quicxiftunt  cVveoi  attoniti,  fugiamus  proin- 
de  praua  commercia,  fiminus  po(Timus  prauorum  pracfentiam 
dcclinare:  Namfic,  vtloquitur  Apoftl.i.Oriwb.w.^.mundono* 
brs  eflTet  exeundum:  ad  minimum  corruptos  moies,  atque  fcele- 
rofa  fa(5tadevitemus. 

Verf2.  Paulus  furgit  apertis  oculis,  neminem^ue  videt,  lux, 
quac  illum  circumfulfit  adeo  oculos  ipfi  perftrinxit.  Introduci- 
tur  cjccus  a  comitibus  itineris,  ille  idem ,  qui  proficifcebatur  Dar 
mafcum  ad  ligandos  fan<9:os,quos  perferret  lerofoljmam.Obfervatie. 
Impiorum  propofita  redeunt  in  ipforumcaput,&qu«inaIios 
decreucrunt,  in  ipfosrctruduntur,  vide  'Reg.  i,caf.  6.  dcAramitit 
Elffdum  yirum  D  jb  i  pcrfcqucntibasj  pccaccatis,  atque  in  vrbcra 

SAmAf 


CAP.I5C.        IN-  APOSTOLOR.ACTA. 


li^ 


Sdmaritanam  introdu<flis,  &  inB4lrf<<«o,quimaledidionisIoco, 
benedidtionem  populo  contulit:  denique  in  ijs  qui  mifli  funt  ad 
apprehcndendum  Chriftum  ipfi  ab  lefu  vera,&pia  loquente 
apprehenfi  funr.  Mira  eft  Domini  poientia  non  folum  repri- 
inendis  impiorum  infultibus,fed  retrudendis,  atque  conucrten- 
dis  in  ipforum  bonum. 

Verf^.  Vocatio  .Srfa/nion  videntis,  quinecedit,necbibir. 
^.  dies.  leiunat  miraculose ,  &  in  ofHcium  pracparatur,  cuierae 
-ftjfficiendus,intcrim  pijs  cogitationibus  occupatus. 

Verf  10.  Colloquium  Domini  cum  Anania  difcipulo,  quem 
mittit  ad  Saulum  reftituendum,  &  inftituendum.  Tria,  vt patc- 
bit,pra:ftat  Aaanioi.  i.  Reftiiuit  ipfi  vifum  vt  Domini  inftrnmen- 
tum  impofitionc  manuum.  2.  Communicat  Spiritum  Sandum 
inftrumentaliter.  3.  Baptizat.  &  hoc  Sacramento  declarat  Sau- 
luoi  eflfc  afcitum  in  numenjm  filiorum  Dei,  atque  focictaiem 
Chrifti.  AlIoquiturDominusiJ»<rfi4w  in  vifionc,  vt  moris  crac 
antiqni,quo  teftatur  fuam  praefentiam.  Rejp.  Ananias adfum  Domine. 
Obferva,  Vocanti  Domino ,  atquc  imperanti  eft  obedicndumo 
Supra  fusc. 

Verf.  ti.  Praefcribic  Dominus  ,  quid  Anani^  fit  faciendum; 
Nimirum,  vt  eat  ad  vicum  qui  redus  dicitur.  Obferva.  Omnia 
divinis  oculis  patent,  ne  idcirco  peccemus  obtedionis  fpc,  fi- 
quidemcunda  ipfi  funt  manifcfta,  ipfa  etiam  media  ad  finem 
duccntia.  Paulus  precabatur.  Otprwrw.  Exemplo  Saiili  fimus 
precibusintentiquibus  mediatoris  nomine  nuncupatis  impe- 
trantur  bona  a  Deo  patre,atque  depelluntur  mala.  Supra. 

Verf  1 2 .  Eodem  temporc  vidit  Saulus  pcr  vifum  virum  nomi- 
ne  Ananiam.  Obferva.  Vtprius  Dominus  mcdiacomponit,^  di- 
fponit  ad  propofitum  tendentra. 

Verf.i^.  Videturi4»4»i<«detreAarecumratione.  i.Namhic 
Saulus  fuit  perfecutor,  etenimaudiui&  vere  quodmalisafFcce- 
TitSan(fJos  lerofoljmis.  Obfervatio.  Fama  malavolat:  attenden- 
dum  ita^ue  a^^ionibus  noftris,  prouc  enim  quifque  fefe  gefle- 
tit  in  vocatione ,  &  muneris  fun<5fcione,  ita  futurum  a  plerifque 
vel  bene  vel  male  audiat:  Et  fi  dc  bonis  mali  male  loquan'- 
•tur,  boni  umcn  &  pie  fentiunt,  &  bcne  loquentur  dc  bonis. 


W  il 


ii 


m 


1 1^ 


f 


i 


1! 
i: 


M 


20O 


C  O  M  M  E  N  T  A  t?  T  Y 


£ 


rVy/.i^*  1.  "Rsitio  AnanU.  PoteftattmhabetaprincipibusSa- 
cerdotum  vinciendi  omnes,  qui  invojcant  nomen  tuum.  Obferva^ 
Maxime  regcnitusin  hac  vitainfirmitatibus  naturxmanetob- 
noxius  vtpotc  timori,  alijfque.  Auimadvertere  eft  in  Abrahamo, 
afHrmante  AbimeUcho  Saram  tuifle  fororem ,  in  Moyfe  detreiSante 
ad  Pharaonem  proficifci,  in  Elia  poft  cedem  facerdotum  Baalu :  ftu- 
deamus  nos  di  vina  gratia  freti  hunc  timorem  excutere,divincq. 
verbo  credere,arteniqihic  Satanicam  obferuemus,  qua  vultEc- 
clelix  hoftes  authoritate  veftiri  ad  pcrpetrandum  facinora  qua- 
liacumque.  . 

Verfiij.  Iubetur^n<<M;/wa  Dominoproficifci,cuminftrumen- 
rum  eledum  fit  ifte  Saulus,qm  perferatnomen  lehovx  in  confpc- 
dum  gentium,  &  Regum,fiiiorumque  Ifraelis.  Obferva.  Quem- 
admodum  Dominus  habet  pricfinitum  tcmpus  vocationis  ad 
gratiam ,  ita  nihii  habemus  boni,  aut  gratiic,  nifi  quod  nobis 
Dominus  communicat:  quare  ipfi  in  folidum  omnis  gloria  tri- 
buenda.  i.Obfervatio.  Munus  noftrum  eft  proferre  ad  omnis  ordi- 
nis  populum  nomen  I  e  s  v,  id  eft,pr«dicare  in  hoc  nomine  efft 
falutem  omni  credenti :  Nam  falus  per  Chriftum  parta  eft  com- 
munis  ludaiis.atque  gentibus,  fi  credant:  proinde  quif^-  pro  vc- 
catione,  fed  maxime  reges  authoritate  valetes  omnem  gloriam, 
atque  potentiam  conferrc  debent  ad  huius  Regni  Ghrifti  illu- 
ftrationem,&  amplificationem. 

Verf  1 6.  Praemonet  hunc  Saulunt  rnulta  latuium  pro  npminc 
lefu :  vide  2 . Coriwr/j. II . verificatum  : quan tofque fufceperit labo- 
res  in  Euangelij  propagationc,  ab  Urufalem,  &  circumiacentibus 
regionibus  vfque  ad I llyricumjKow.i 5.19.  Obfer. Piorum fors & 
feruorumChrifti  maxime  fideliu  cft  cruXji.T/w.^.omnes  qui  pie 
viuere  voluntin  Chrifto  perfecutionem  patientur,&  Fhtlip.i.di- 
tum  vobis  non  folum  credere,  fed  pati,  quod  eft  fane  gloriofum^ 
qui  R  patiamurregnabimus,  i.Timoth.i. 

Verfij.  Habcs.  i.  obedientiamil«4»7rf,mandatiquecommilTi 
exccutionem.  2.  54«//nivifusreftituticinem.  ^.Sauli  praedicatio- 
nem,  atque  confirmationcmChriftum  efleDeifilium.  ^.cfFe- 
tftum  produdum  in  auditoribus:  Dominusper^«4«/4W,PauIum 
fcparat  ad  munus  Apoftolicum.  Obferra.  Mcdium  a  Deo  ordina- 
sum.non  eft  contenincndura.  Poteft  ^ceiitus  a>tfcrcc'j  docereho- 

mines) 


Cap.IX.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  201 

niines,  fed  fecus  decreuit  fcilicet  per  verbum  a  legitime  vocatis 
prxdicatum.  2.0/;/fmf/e.  Obtempcremus  vccantiDominopra:- 
fertimrationibus  convidi.  i.Exemplo  Moyfis,  quiinitio  vole- 
bat  illam  ad  Pharaonem  pracfedionem  reijcere  :  tandem  rationi- 

bus moti fufcipientis,l/4.6.  Jfr.i .  &  hac praxe  ij«4«w, qui domum 
cH  ingrefl"us.  Obferva.  Non  fatis  eft  in  genere  obedire,fed  par  eft 
inflnguliscircumftantijs.  E/7<tf  Prophetapcrinfpirationem  Spi- 
ritus  lehovae  etiam  difliiadente  Obadiah,mquit,AchabOi  tu  das  t«r- 
bas  Ifraeli,  domufque  patristui:fici<wo5prophetauitin  curia,fa- 
cclloque  regio,  dchortante  Amaua  Rege^-  conquerenti.  Amot^.y, 
Ananias  appellat  Saulum  fratrem  paulo  ante  perfecutorem.Ot/fm. 
Mutata  profeffione  nomen  commode  mutandum,  ita  ilii  appcl- 
landi.qui  olim  hoftes  Ecclefix,nunc  vero  eiufdem  membra.mo- 
dovere  eos  pceniteat  antead:»  malac  vita:,  8c  atrocitatis  in  Ec- 
defiam  exprompta: :  de  noftris  excommunicatis  valde  dubita- 
mus,  quia  adhuc  in  ipfis  ftudium  propagandi  regni  Chrifti,  atqj 
conferuandiinpuritate  eiufdcm  iibenatem  deiideratur.  Domt- 
m  miftt  me.  Paftores  funt  veri,gratiaque  ad  docendum  ornati,qui 
aChrifto  mittuntur:  non  currendum,  antequam  mittantur,ne 
deftitutos nos dcferat in medio curfu. lESVSqui vifm eii.  Domi- 
nusilleDominantiumccrtiifimc  interrupit  propofitumimpio- 
nini,  &  priufquam  animadvcrtunt,  aut  deftruit,  diflipatque,  auc 
ad  fe  in  gratia  vocar,vt  Saulum.  Finis miifionis  eft,vt  vifum  rcci- 
piatjimpleaturque  Spiritu  San<ao.Statim  occa:catus,ftatim  refti- 
tuitur,vtrumque  facileeftDominoperficere:  mittitur^wrfK/^ad 
Saulum  nonvtfolum  videat  oculis  corporis,fed,vtilJuminetur 
niente,inqualuxmundiluceat,  Solillacjuftiti;»,  Ifa.  ilbq.ma- 
tutina  ftella  lefus  Chriftus,  qua  colluftratus  gentibus  luceni  fe- 
rat  Euangclicam.illa:  vero  hac  pra^lucentefcrantur  in  coeieftem 
patriam.  Per  Spiritum  Sanaum  intelligenda  funt  Spiritns  San- 
«1  dona,nominatim  donum  prophetiac.pracdicandique  Euange- 
ii).  &  diuerfis linguis  loquendi,edendique  miracula,qua:  maxi- 
mcfacere  videntur  ad  illuftrandum ,  &  amplificandum  Chrifa 
^egnum  :  Cerimoniaqua  ytitutAnaniased  manuumimrofitio, 
«e  qua  bis  fupra.  Obferratie.  Naturafumus  omncs  merae  tcnebra, 
mcntibus  vero  illuminaticnis  donum  conceditursChnfio  luct». 
i^pbef^.  Proinde  a  patre  luminum  peramus  Tcrg  xapar//tt(r?  7^ 

Ee  3  'Zijyfcv/L^et.T©^ 


;  I 


m 


JC 


i 

il 

ll 


•: 


t 


iil 


111  COMMENTARIVS  Cap.IX. 

-srvey^actTG-ttyt^repleamar,  pra;fertim  ccelefti  luce  ad  niuncris 
tundtionem. 

Vetf.i^.Qu^ix  Xi-TTii^ts.  AtTTis  eftSquama,  &  etiam  porrigo 

genus  morbi :  Significarur  Pauli  ftatus  ante  conueriionem:  Qiii 

tametfi  adpedcs  GrfW4/«/«fueriteducatus  &  inftitutus,  tcnebrjs 

tamen  denlllTimis  mentem  habebat  ofFufcatamjdonec  lux  mun- 

dil  E  svs  incalucereccepit.  Fatecuripfe  P/w/ip^^.exquoenu- 

merauit,  quibusornabatur,  prarogatiuas.omniaduxit  «rxc-^a^* 

prx  illa  excellenti  lefd  Chrifti cognitione.In  Iudaifmo,&  Pha- 

rifaifmo  erat  eiusmensquafiobuelatafquamis,  vt  &  omncs, 

antequapcrgratiam  Chriftiiiluminientur.Iud.^eidicunturhabe- 

rc  velum,quoeorum  cor  obtegitur,  ne  videre  queant  eius  fi- 

nem,  quodeftabolendum,ideftlegis,  cuius  finis  cft  Chriftus, 

'2.  Corinth.cap.-^.  Moyfesfuicveiatafacie,  quando  defcenderat  a 

DominOjCuiusfaciem  ne  ludaciquidem  intUiCri  poterant,  hanc 

duritiem  cordis  figurabat.  In  Euangeiio  fine  velo  licebit  Domi- 

ni faciem  in  Chrifto fplendentem  intueri,  i.Comt.<ap.i.  Ohfery. 

Antequam  poffimus  videre  cceleftia,  naturalem  c^citatem,  cui 

omniuramentes  fubijciuntur,  profligari  oportet.Sequitur.  Ec 

Baptizatus  eft.  Non  eft  per  hoc  Sacramentufa<ftus  Chriftianus, 

fcd  declaratus,  cuius  certe  contemptus  eft  exitiaiis:Proinde  qui 

conteninit,fibimetipfiexiftitcaufapoenac,  atquc  fuppticij  gra- 
uifiimi.  j 

Vtrf.i^.  T.  Capefcit  cibum.  Ohferyatto.  Naturaj  habenda  ra- 
tio,quacinfanoftatueftconferuanda  pcr  alimentum,quo  pof- 
fumus dcmandato munere fani  defungi,  j.Timoth.  5.  Apoftolus 
iuhttTmdtbeuntoXiyZoiyZxfio^tii  proptcr  crebras  ftomachi  in- 
firmitates.  In  abftinentia  a  cibo,  quidam  fuperftitiofuli  religio- 
nem-coIlocant.vidc2.Co/tfp4/>.2.  -sstfl  i^ieiXofifvcxfto^,  &  i.Ti- 
moth.(4.^\oc3it  Apoftolus  Do<arinam  Darmoniorum  hanc  ablH- 
nentiam.  2.  Manfitcum  DifcipulisD4W4/fi.  Obferv.  luxtahanc 
Paulipraxin  bonorum  fodalitio  deledaremur,  qui  habitabunt 
in  tabernaculo  Iehov«,pio$,timentcfi^ue  Deum,magno  habcnx 
loco:  &Davidoble(fiacurSandis,id  quos  eius  bonitatemaic 
excendi,Pji/.i^.  1 

Verf.io.  lam  PauIus  praedicat  Chriftum  cflc  Dei  filium,quem 
P^hIo  antc  um  ardcnccr  cft  pcrfccutus:  Magna  mucatio  pcr  Spi- 

ritiH 


I 
CapIX.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  J23 

ritusSan(9:i6perationem.  Hjec  verba  fuerc  expofita  in  Bapti" 
zatione  Eunuchi.  Hoc  tantum  hac  vice.  Confilium  carnis  non 
eifc  admittendum  in  fufcipiendo,  atque  obeundo  noftro  mu- 
Bcre. 

Verf  ij.  EffedusprxdicationisPaulinx.  Stuporfcilicctom- 
nes  occupat,  atque  merito,  cum  extiterit  Ecclefi»  vaftator,  fum- 
mufqueSandorumpcrfecutor,  vbi  iterum  habes  admirandam 
DeiinPaulummifericordiam.  Quos  vulc  vocat  ad  gratiam,  & 
quandoipfi  videtur:Nouitoptimequifuntfui.  Non  cft  voien- 
ti5,vtloquitur  ApoftolusRow.  nequc  currentis,  fed  miferentis 
Dei.  vide  i.Timoth.i. 

Verfiz.  Paulus  non  foli  authoritate  contcndir,  fcd  allatis 
Prophetarumteftimonijs,atquecollatis  Scripturx  locis,  vt  ar- 
tifices  aliquid  compaduri  folencfingulaspartes  comparare,  vt 
alix  alijs  ad  Amuffim  quadrent :  Dcmonftratqueeum  efte  Chri- 
ftum.  Ohfervatio.  Optimaratiocomprobandi  vcritatcm,eft  per 
vcrbum  Dei  a  Prophetis  atquc  Apoftolis,  Spiritus  Sanai  ama- 
nuenfibus  confcriptum. 

Serf  2  3.ad  31.  Comprehenduntur  hifce  verfibos  duo.  Sau- 
lipericula,  dua:6uc  evafiones,  eiufque  cum  Difcipulis  lerofoly- 
mitanis  reconciliatioperB4r»<t4>w..Primum  periculumipfi  im- 
minet,quod  Chriftum  Dei  filium  pricdicauerit.  Obferva.  Pradi- 
cantibus  veritatem  difcrimen  impedere  ab  hoftibus,  certum  eft. 
Vcrum  confolationcfruamurexlibcratione  Saulina,cuius  Sau- 
liprotedioniDivinaprovidcutiaitainuigilauit,  vt  femper  ta- 
tus,  faluufque  manferit,doncc  finis  vocationis  inftaret.quo  tem- 
porein  Paulomartyrc  percoftantem  veritatisaflertionemglo- 
rificatuscft  Dominus.  Iud«i  duo  machinantur  in-Saulum.  i. 
Confiliumprenfantdecointerficiendo.  2.  excubias  aguntpcr 
giibernatorem  fub  AretAy  i.Cor.ii.vlt.rerf  Dc  co  etiam  occiden- 
<io.  i.ocfwrr/rtemporisdefcriptio,  Uolvoli  i(xigoii,  Spatiunitem- 
poris  cft  Tricnnium,  quo  Apoftolus  Vamafci,  atquc  in  circumia- 
ccntc  Rcgione  docuit.  Obferv.  Cumtcmpusomnibus  praftitu- 
tum  fit  implendum,bene,&  fapienter  codcm  vtamutjgratiam^j 
oblatam  praeclara  hac  occafione  abfir,rcpudiemus.Etcnira  vel  in 
noc  vit«  curriculo  gratia  ampleai,  &  pccnitentia  agere  oportet, 
yelccrt6ftatucndiipofthancvitaninullumlocuhkccrelinquL 

Ohferr. 


>t.. 

I 


1 


:»   Ijl 


r 


'^i 


yi 


'1 


204 


C  O  M  M  E  N  T 


ARI  VS  Cap.IX. 


^.Ohfcrva.  Impij  quod  volunt,  exequi nequennt,  nec quando* 
ncm  fuic  penes  Pharaonem  populum  D  e  i  exiinguere,  tametii  tzoI 
J^u^^oTTc^g  &  atrociilime  ilt  conatus. Ipfc  Satanas  in  fummam  con. 
folationcmnoftram,  divinic  providenti^E  cancellis  coercetur 
cxtra  quos  neFas  egredi,nifipcrmittcnte  lehova.  s.agunt  pet 
confiimm.  Obfervaiio.  PelTimi  qui^ue  Eccleii^  hoftes  inftinau,& 
Satanico  aftujconfliio  fciiicct  prenfato,  vt  volunr,  res  pernicio- 
hftimas  aggrediuntur.  Dixit  PharaOy  dum  fcelus  meditareturde 
oppnmcndo  Ifraeiitico  populo,  operemur  prudenter.  Etguber 
iiatores  prmcipefque  fub  Dari9 ,  de  Daniele  e  viuis  toliendo  ftatu- 
tum  inftarPerikicuraruntpromuIgandum-.Etiam  ludxiconci- 
lium  cocgerunt  de crucifigendo  Dci filio.  Ita  infeftiiTimi Ecclc- 
fix  aducrfarij  a  Satana  occaEcati,  cam  in  Chrifti  membra  niachi- 
nantur  malum,  autumant  fe  confulto ,  atque  bene  opcrari  •  fed 
quod  faciunt  divinadifpenfationc  reciditin  ipfonimcaput,& 
reapfe  probant  euentuque  redundante  in  ipforum  perniciem  fe- 
feinomnibusmachinationibus  fuiife  ftultiilimos.  Expendein 
Vharaone,  Sinnacheribo,  Hamane  in  Patibulum  ado,  quod  ercxit  pro 
liardodmo,  &  m  atijs.  ^.Obferva,  Qui effent  pr^cipui  Ecclefia:  de- 
fenfores,caufx4uc  Chrifti,fxpiiTime  rcperiuntur in  eandem  ma- 
chinatores,zeli  indumento  religionifque  velati,vt  hic  ludxi,  & 
Papiftx,necnonlf/iW,qux  fuco  divinicultus  iejenium  jubet 
indici,teftefque  fubornari,qui  NahQthum  accufarent  atque  lapidi- 

busobruerent,T.R^^.2i.hucaccedit,quoddecretaimpiiconcilii 
iemperexiftuntperniciofa. 

Verfij^.  saulo  innotcfcunt  eorum  thSoXcq.  Sed  quomodo,  liic 
non  exprimitur.  Deus  fecreta  revcUt fuis  feruis,  Amoz..  7 .  excitat 
etiam  fautores  corum  faluti  confulentes  vtpote  Ohadtam  AchS 
tempore,  qui  edocuit  Eliam  de  Rcgis,  atquc  Rcginx  Jefabelu  per- 
mciofo  propolito:  necnon  fororis  Pauli  filium,  qui  ccnturioni 
detcxit  40.  ludxorum  confpirationcm  de  trucidando  Paulo, 
ilcl23.16.17.  miIitibusftipato,faluoquemifloadfelicem  guber- 
natorcm:  decretum  Regis  Sjria  in  conclaui  E/i/io  revclatum:  ru- 
moreroque  quendam  effe  a  Deo  teftatur  Propheta  Obadiah :  hinc 
perfpieuum  lehovam  in  bonum  Ecclcfix,  fcruorumq-  cius  vno, 
autalt^romododeimpiorumconatibus  confueuiffe  prxmone- 


rc.  2.  aiembrum  periculi;  obferuant 


portas  die, ac node.  ludti 
inftigarunt 


cap.ix.      in  apostolor.acta:      ie^ 

inftigaruntgubernatorem  Auu  Rcgi5  4dhocpr«ftadum,i.Cor. 
II.  Ohfrrv,  Scelerofi,&  fanguinolenti  nihil  nonmoliunturad 
compledum  fuum  facinus.  Hi  voluntcivilis  Maeiftratus  autho- 
ritate  muniri,.  magnofque  &  multos  airumuntlabores,  vt  impic 
faciant,  I^r^p.y.  pcruerfc  agendo  defetifcuntur :  Frouerb.^  16» 
Nc  quiefcere  quidem  vaient,nifi  aliquid  mali  patraucrint. 

Verfii^.  Euafio  Sauli,cura  Difcipulorum  &  modus .  Ohferv4, 
Lieet  etiam  vocationc  falua  hoftium  infidias,  atque  conatus  de- 
vitare.  2.  Ot/rry.  VbiinardumcogunturChrifti  fcnii,  omnif^* 
effugij  fpes  videtur ipfis  adempta  Dominus  ofFert  cvadendi  oc^ 
cafionem.  5.  Ohferva,  Vcri  Difcipuli  funt  hi,  qui  cum  capitis  pi- 
riculonondubitantmanumadmoucre  ad  confcruationem  Ur- 
uorumChriftiindifcrimineverfantium.  Paucos  admodum  re- 
pcrias  hac  tempeftatc  hifcc  fimiles  cx  noftris  profefToribus, 
Quotufquifquecftillc,quivitx,im6bonorum,&quod  eft  mi- 
nus  exiftimationis,  atque  famx  iaAuram ,  velit  facere  pro  eius 

defenfione,quiChriftivicclcgationefungitur.AtpIcrofque,qui 
Miniftrorum  vitam  infedcntur,  eofque  calumnijs,  Iudibrijs,co- 
Vitijfque  profxrindant.  Boni  eft  Magiftatus  officium,  adeoque 
omnium  Chriftianorum  has  partcs  implcre,  quas  hi  Difcipuli. 
4.  Obferv.  fas  cft  ad  tcmpus  hoftium  furori  ccdere,  vt  ad  meliora 
referuati,  muncrc  nobis  commiffo  pcrfungi  valcamus.  Uk.  ^4.4, 
M4th.cap. I o.  extat  pr«cepium,  Si  fuerint  vos  perfecuti in  vna ci- 
vitate,  fugite  in  aliam. 

Verf  26.  27.  Rcconciliatio  Sauli  cum  Difcipulis  Urofolytttiu^ 
Kit.  Acprimum  perhibeturJrro/o/^^w^w  rcdijfiTc  longemutatus  ab 
iHo,qui  exijt.  Erat  enim  atrox  San<aorum  perfecutor.  Rcdit  ve- 
ro  ?aftor,  &  Apoftolus  ad  pracdicandum  Icfum  cfle  Dei  filium, 
in  quo  crucifixo  fi  t  apprehendenda  per  fidem  falus,  &  vira  ster- 
na.  ConaturfeadiungercDifcipulis.  obfervatic.  Vere  conuerfl 
teuantfepijsiungere:  quod^ue  impie  fcccrunt,  id  ipfum  toto 
animo  odifte  :  vbi  ver6  conucrfionem  non  fcquitur  antcada: 
Vitx  deteftatio,  atque  emendatio,  nequaquam  ccnfendi  funt 
lynccreconverfi- vtanimaduerterc  cft  inijs,  quiarmis,  auro^; 
^tjpanico  contra  Chrifti  caufam  conati  funt  difceptare.  Sed  (Deo 
ptia)  incalfum.  Addo,  non  efrein  focictatem  Chriftianorum, 
MnumqueEccleiixadmitteadostcmere,  &  nimiscito,quivel 

Ff  vcr* 


Ml 

b  1 


li 


i< 


<  t 


*».: 


1 


1 4 


^cv 


ii6  COMMENTARIVS  Cnv.lX 

vcra  Mligioni  fefft  oppofuerunt,  aut  in  eandem  funt  machinati. 

c/i^uH.y.*::  >ai»v^^Cer.tenobishicopuseftprudentiaferpcntini. 

'  ^    \    ^        jftrrvReconciliatoreftBrfr«4Wj,quiadducens  aaulumad 

^c^cas  ^^'^''^'^js^  ^^t^^los^  nominatimPm«w  &  J^wta.tribus  vtitut  rationi. 

.lD   /4|>tfjfe/oj  h»--j^^^^      .j^^^.^p^l^g^jj^pj.Ql)ifgjpuio,Chriftiquc  feruo  agno- 

ti)c  ^  ^tunat»*     ^^^^^^  i.quodvideritDominum  in  via.  2.quod  ei  fit  locutusj 

h  ex  fam  a^    ^i     <^uodD4»w/«  twct^ptr  letTo  libcre  prxdicaucrit  c^  S^ifvc/xa^  7«  i>[. 

.U 0 Os c. /»»  1 5  a"..>^.  Er^o,  &  li  pcriculis  vndequaquc cingamur libcre, atquc ani- 

AiiK^w  itOXi'  mof<ieftprxdicand*veritas.  H:ec  in  nobis  vcrbi  prxconibus 

',     ,     '  '  cft  foiito  muhis  numeris  remiflior,  quam  fi  non  poffent  cxtm- 

cLk.  U\,  ♦^ui )  "'*     ^gj^^ g^  jn  totumabolere^faltem  imminuere nituniur,hac ata- 

^»vcixan>/^*=^'''  w,quodquidemChriftiliberrimiRcgis  fccptro  magnum  affeit 

r.UM-  f"^'''"^  prffiudiciiKNosautemaudentiuscamusincurfu  fynccro  affe- 

'   (\     , .  rendx  &  continuandx  Jibertatis  Regni  Ghrifti,  quam  ne  qui- 

'    '    -^  dempatiamurvUarenuslabefaaariine  dicam  abolcri:  appro- 

batique  bonorum  teftimonio fandlH  pie, ac fideliterin  vocatio- 

ne  nos  geramus.  . 

m/aS.Conftantibus  Dei  feruis  pericula  ex  periculis  lunt 
expeaanda.fedDeaseorumconferuationiinvigilat. 

Verf.  29.  Prxdicat  Icfum,  atquc  difceptat  cum  Grarcis.  vd 
nationcGr«cisIudaicam  rcligionem  amplexis>  vel  ludaeis  in 
GrcEcia  vcrfantibus .  Duo  hic  nobis  incumbunt.i.  prxdicarc 
dcbemus,vidc  i.Cor-9.VamihinifiEuangclizaro.2.Difputa. 
rc  jrvuul^Tiv  fi  opus  fuerit,  pcr  fcripturas,  confirmarc.  quod  prx- 
dicamus.  Saulusincurritnouum  vita:  difcrimen,  fed  pivinitus 
liberatur,  ducitur^uc  Cdfartam,  atquc  mittitur  Tharfum. 

Verfio.  Obferv.  Ecclcfiaconfilio vcrbiminiftrislicetlocuffl 
mutare,  pr«fertim  cum  abhoftibus  impctiitur.  Vide  in  hoc  Sau- 
Io,Prophctifque  cxccllcntiflimis,  nominatim  E//4,qui  yitam  pro 
Divina  vcritate  proftmderc nonhxfitaffct.  2.  Obfer.  Quid  fit  cx- 
pedandum  ab  impio  mundorvigilantiffimis,  atquc  fidiffimis  dci 
fcruisvcritatemccelcftcmftriae,arae^uctenentibus,&aneren- 

tibus,  nimiriim  mors.  Si libere  loquantur  in  peccata ab  hommi- 
bus  cuiufcunquc  ordinis  patrata»  lacfx,  imminutaiquc  majcftatis 
«nfentur  rci.  VideinpraxiAb^fcwwxaduerfusEiMw:  Sedechtiru 
aducifus Uremiamy Amau4'm Am(».um) alijflue :  ^ui ciim rationu 


Cat.IX        IN  APOSTOLOR.ACTA.         127 

momcntis  prarualereXcfcno  pofTi  vident>armis  ad|)iorum  mor- 
temvelintdifccptarc.  ' 

Verfii.  2.Cap,pars:inqulFife;ft4tusecclefiarumin  lu&ia^ 
CaliUa,  Samaria^  defcribitur bifcenotis.  x.  Paccm  habent.  2.  at- 
dificantur.  j.per^untintimorcDomini.  4.  multiplicanturpcr 
confolationem  Sphritus  Sanc^i.  ObferV'  vtconuerfbPauloperte- 
cutorefummo  tranquittatur  ecclcfiac  ft*tns,ita  fublatis  inimicis 
maximis  SatanS,  atque^^eccato,  colculcatifquc^ tranquiliflima, 
&;  pacatillimaomnis  mifcris  cxpers  futura  cft.fanjdorum,incce- 
iisconditio.  z.Ohferv*  Ecclefiic  perturbationcs,  &  pcrfccutio- 
ncs  non  funt fcmpitcrn«.  DomiHus  cnim  ftatis  temporibus  re- 
fpirationeraeidem  concedit,atqucpacem;  ncprorfum  fatifca: 
continua  oF^reflione,  &  fpem  omnem  amittatvP/i/w^i  25.  Non 
finit  Domittus  ^^irgam  impiorum  perpetuo  requiefcerein  for- 
tcm  juftorum,  ne  &  jufti  manum  cxtendanc  ad  patrandum  fce- 
luj.  Pax Ecclefia:  hoc in  terrarum  folo  cft  intcrrupta,&  etiara 
confcientiac,  fcd  inilla  ^f otv«a  Domini  noftri  futura  perfo- 
fta omnibus  partihus,  perpctua, atque  «terna.  Vide  i.TbeJfcdp. 
1.4.5.  Verum  non  femper  cum  Ecclefia  externi  tumultus,  & 
pcrturhatione«.cohxrent :  Divini  gratia  inC  h  R  i  st  o  San- 
6lomm  precibus  effuCs  pax  Ecclefiae  tribuitur :  -^vt  in  Pfalm.  le- 
cere  eft,  nominatim  i  2  2.  &  i.  Timoth.cap.i.  3.  Obfer.  Difljmu- 
fationc  minime  vtcndum  ad  procurandam|)acem,vt  quidam 
mundani,  atque  carnalcs,  Sapicntcf^ue  fupraid,  quodfcriptum 
cft facere  coufucucrunr.  Paulus  cV-artippMciAprjedicat  Cbriftum 
elTe  D  E  I  filium,  &  iam  pax  eft  fubfecuta :  Libere  ergii  annun- 
tiemusD  e  i  verbumproutaccepimus,&cventum,  atque  fuc-» 
ceflTumcommittamus  Domino.  2.  iEdificantur  in  Domino,  fi- 
deique  Chriftianac  incremcntum  capiunt,  Sc  flabiliuntur  in  fun- 
damento,quod  pofitumeft  in  Ecclefia,  i.Corwifb.f/p.3*  Porro, 
Metaphoraeftfumptaab  scdificatoribus ,  quibus  Paftores  xon- 
fcruntur,fidelcfquedomui,Pwm6.f<»pi9.Qui  etiam  iimt  inftar 
lapidumlOcandorum  fuper  hoc  fmidamentum ,  Spiritu  Sandio 
per  vcflmm  prxdicandum  operante  extruendorum,perSacra- 
menta  cofirmandorumjper  difciplinam  reformadorum>  &<Jon- 
jfoxmandorum  fundamcnto,  capiti^ue  Chrifto. 

ffs  K>kferv4^ 


:.!• 


•  1 


il 


i-f 


k, 


i 

•ril 


sot  COMMENTARIVS  Cap.IX 

Obferva.Cum  San&i  £nt  Domus^Spirituf^^templa  debentdu. 
dere  fanditati ,  &  puritati  vitx :  ne  opus  regenerationis  inchoa- 
tum  pracf  cdiatur.  i.Obferv.  Muncris  noftri  eit  omnia,  quae  praidi. 
camus  ad  sdificationem  perfouarum  non  deftru^ionem  dirige. 
le,  fed  ad  vitiorum  inha^rentium  perfonis  autpeccatorum  ab  ip. 
fis  admifTorum  abolitionem:  vniufquif^uc  etiam  fe  vt  eft  apud 
ludam,  vcrf.20.  infandiflimafidescdificarcdebet.  Qucruntur 
quidaniquod  non  sedificeni|lr  per  Euangelij  prsdicationem:  6c 
certe  mirum,  nili  grati^  deftituantur  etenim  oportet  sedificatio- 
iiem  fequi,  vbi  annuntiatur  fyncere  Dci  verbum,  nifihominum 
corda  partim  graiia  priuentur  »  partim  rebellione  fucrint  indu- 
rara.  3.  eft.  Pergunt  in  timorc  Domini ,  quod  vita;  conuerfatio- 
ncm  arguit  efle  piam  .  Hic  timor  proprie  eft  ilie,  qui  caditin  fi- 
lios  Dei,vocatuique  filialis,qui  comple<5litur  divini  nominis rc- 
verentiam,amorem,  Sc  obedientiam  in  fidc,qui  eft  vt  inquit  Sd- 
bmon  fapientiae  initium^:  eft  &  fcruilis,qui  compctit  fcruis  pccca- 
ti :  timcntDeum  propterea,  quod  poenammetuantab  obirata 
0omin9 ,  iufto^ue  vindicc  ipils  infligcndam :  quanquam  noa 
prorfus  fecluferim  D  £  i  filios  a  metii  fuppliciorum  divinorum, 
(cd  impij  co  duntaxat  nomine  Deum  timese  dicuntur,quod  poe» 
na  inevitabili  fint  afficiendi.  Pij  ver6  ardenti  amore  divini  no- 
minis  inflammantur,  reuercntiaetiam  ,  &  obedientii  dele<^an- 
tur,cum  timcnt.Prdcclare  nobifcum  agctur.fi  Deitimorcm  ob  0- 
culos  prsftitutum  habcamus  in  omni  a(3:ionc.  ^.eft.  Multiplica- 
bantur.Numcims  ad  Chriftu  vocatus  crefcebatfed  quomodo,  per 
confolatione  Spiritus.O&/?r.Vcrbum  prxdicatii  prodeife  nonpo- 
teft,nifi  Spiritus  cofolationis  operetur,ita^-,  proptcr  Ecclcfix  am- 
pliatione  optandos  cft  Dei  Spiritus,&,fi  quouis  affligaris  modo, 
vcIconfcientiadivcxeris,hincconfoIationepete.  Quidamcuin 
aifliguntur,  aut  vcxantur  aliomodo  nitunturfcfe  refocillare,vel 
confugicndo  ad  hominum  facctorum  coetum,  vcl  viuo  fcfc  in- 
gurgitando,  fcd  verum,  &  folitum  rcfrigcrium  manat  ab  hoc 
fpiritu  confolationis.qui  fanguinem  crucifixi,Chrifti  agniq^  Dei 
madati  confcientijs  infpergit  ad  cas  tranquillandas,pacandafq;. 
Vtrf^  2.  3.  Pars  cap.  Continet  Miraculum  de  ^wMparalytico 
fanato:  cuius  fcopus  eft  Dei  gloriam  illuftrare^Ecclcfiat^uc  pro- 
d«ncper  vericati:i  CQnfirmationef  Hxc  habcmus.  i.  occafionem. 

1.  pei- 


Ca?.ix.      in  apostolor.  acta;        90^ 

2. pcrfonam reftitutam.  j.modum.  ^.cfFcaum.  Occafio eft.  Pc- 
truspercgnnabaturinillis  partibus  vt  ipfi  cx  officio  incumbc- 
bat,docebatEuangelium,Ecclefias  plantabat,in  veritatecon. 
firmabat,  ertorcs  rcfutabat:  Chriftique  regnum  fedulo  propaga- 
bat.  Hic  velitcolligcrc  Papa  argumentum  pro  vfurpaia  illaau- 
tiiOritate,&  potcftate,quam  prattendit:  at  perperam:  cum  Petrus 
nihil  prxftct  praetcr  id ,  quod  omnibus  Apoftolis  fuerat  commu- 
ne.  Sed  cur  non  Papa  vcre  vera  docendo,  obeundo^ue  regioncs 
licclefiam  Chrifti  inftruit,  ftabilitqiiuxta  verbum  Dei  fcriptum 
emnibus fuis  numeris  abfolutum.  Hac  Petri  praxe  fedula  difca- 
mus  nos  Paftores  prouinciam  nobis  concreditam  fideliter  obirc. 
Qiio  peruenitPctrusadfanaos  fcilicet,  qui  habitabant  lydd*. 
Qax  ci vitas  cft  in  Palcftina  a  mari  mediterraneo  non  procul  di- 
Itans,  in  Rupe  edita  fita,  quac  ^iocmoXti  dicitur  in  hanc  permeat 
EuangeliumChriftiperPctri  pracdicationcm :  ficutadnos5co- 
tos  perlatum  eft  ordinatione  divina  fed  piorum,  fidorumquc  ho- 
Biinum  miniftcrio  fimus  grati. 

Verfi  3.2.  Perfona  curata.  Mneas  Liddettfis  J.annos  paralyticus  rn 
Iccao  decumbens.Ex  temporis  circumftantia  obferuo  ciim  egro- 
tamus  autquouis  laboramusmodo  fpe  ccrta  cxpcdemuslibera- 

tionisnoftractempus,fiipfividebitur,eximetnos,necilluddivi- 
Dum  opus  vUa  temporis  diuturnitas  impediet.  5.  Modus  eft  per 
verbum,quodefttale,  IcfusChriftustcfanat.  Hincfequiturfa- 
nationem  cfTe  Chrifti  adioncm,  &  fanitatcmciusdonum,qui 
nedum  corporis  infirmitates  curat,fed,^  animarum:etcnim  ver- 
bum  incarnatum  prxbetmcdicinamomnibus  noftris  laneuo- 
ribns.  ^ 

Verfi^.  ^^>?^^^«»X«' NuIIainerathuicparalyticopotentiaa* 
iurgendum  S.annos  iam  laboranti.  Quarc  exhortationes  ad 
viriutesamplcaendas,  &  vitiadeuitandaminimearguuntin- 
cire  nobis  naturalem  potentiam  obtcmpcrandi  :  fed  potius 
««fuya/itoti',  &  proinde  nuUo  nomine  nos  pcncs  efle  parerc,  nifi 
gratiacoelitusnobis  fucrit  conccfl"a:  itaquc  cum  il«^«^/no  dicc- 
retnus,  Da  Bomine,  quod  jubesyjube  quod  vitt  &tum  non  fruftra  jubebis. 
Y^^^.^ominus  nofter  dixit  Lazaro  furgc  quadriduum  in  fepul- 
chro  fcctenti,  Jm».  ii.  nulla  in  eo  ^wudfxig  furgendi,  fcd  qui  dixit 
»"rg«,rurgcndipotcftatemd€dit:  fic  nihil  bonarum  virium  in 

Ff  3  nobis 


t. 

4 


I' 


I.  ( 


m 


ii 


; 


i.! 


';■•;• 


iji- 


435  COMMENTAUIVS  CaMX 

nobis  natura  ad  obediendum  divinisnundatis,  tota  obcdientiai 
•gloriagratixeftarcribenda.  | 

rerfi  5 .  Iffeclm.  Liddenfes  &  Sarwenfes  in circutniacente  Rc- 
gionc  conucrtunrur  ad  tidem  Chriftianam :  ^uodcerte  promi- 
racul^  <luccn<I«m,  ciwn  in  peccatis  mortui  viuificamur,  &  ia 
Chrifti  Regnum  afcifcuntur.  Faceflant  alia  fiditia  miracula,5£ 
ifta  miraculofavis,admirandaque  virtus  convertendorum  ho- 
minum  ad  DomifKimfub  Euan^cliopci  divinam  gratiam  con- 

tinuetur.  I 

Verf.i6,  Alhid  miraculum  :  quolPctrus  fufcitato  pernomcn 
Chrifti  cadauere  omnibus  fatis  indicatfcfc  verbum  vitJt  annun- 
tiare.Cum  T4(»<ffw  mottua  vitje  reftituitur,multiIopp«/«ad  Mef- 
ji<iwconvcrtuntur.  Partcs-miraouli,  &  circumftantisc  funt  h«, 
i.Pcrfona  vit«  rcftituta.  2,  l-nftnmientum  pcr  quod  opcranr 
Dominus nofter.  1.  EfFcAum  miracii4i:  conuorfio  fcilicct  mul- 
torumlj/>f^«/I«wacifidcmChriftJanahi»  Vcrf.^-^.jZ'  Ocfcribitui: 
pcrfonareftituta.  i.ab vrbc inquahabitatnimiriim  loppamnri' 
tima,  quoappcllcre  confucucrunt  profc^uri  inludxamcxjE- 
thyopia.  Obfervau^.  Executioni  quadam  ex partc  mandatum  cft 
Chrifti  pracceptum  Apoft:.datum  vt  fcilicetEuangcliumpr«di- 
carent,teftefque  ipfiaftiftercntadvitimastcrrxoras,  ACl.taf.i, 
1.  a  profeiTione  eft  >t«.e>»'?t<t,  id  cft,  difcipula,^ux  femet  Chrifto 
5n  difciplinam  tradidit.profcfla  remiflionem  peccatonim  in  eius 
fanguinis  mcrito,rcconciliationemquecum  Deo  patre.ttoc  cer- 
ce  praccipuum  tuum  elogium  fi  pro  Chrifti  difcipulo  commcn- 
deris  ab  eo  inftitutus  in  via  falutis,  &  -gloriac.  ;.  a  nomine  :  Td- 
bitha  fignificat  Ceruum.  Dorcas.  aperfpicacia  videndi  dedudum 
nomen.Sciftafuitbcncperfpicaxinrcbus  divinis  liJahat ,  He- 
braeis  videre,  5c  ^Tef x«v Gracciscft  afpiccre.  Obferva.  Et  vtile,  et- 
iam  cftiaudabile  in  rebus  divinis  efTe  perfpicacem.  4.  a  religio- 
nis  praxi.  Dicitur  plena  bonis  aperibus,&  eleemofynis,qu«  a fi- 
de, Charitateque proficifcuntur.  Veri Difcipuli Chrifti haeceft 
defcriptio,  is  cft,  qui  agnofcit  Chriftum  pro  Domino,  falutifquc 
petra,  &  ei  pcr  fidem  incumbit,ptoducit  pietatis  fruiJhis  in  D  ei 
gloriam  redundantes,charitatif6|ue  in  proximi  vfum.  Siexami- 
nemus ,  &  exigamus  ad  hanc  defcriptionem  huius  atatis  mifcr- 
rim«  in  quam  incidimus,  profcflbrcs,  facile  videmus  difcipulo- 

rum 


CAP.IX.         IN  APOSTOLOR.  ACTA;  »31 

rum  verorum  n.«men  minime  in  cos  quadrare,  ciim  di<5la,  fa- 
(ftaque  ex  diametro  pugnentcumChriftiana  profefllone,  ofti- 
cijquc  debiti  partibus.  Obferuare  eft  plcrofquc  dcditos operi- 
bus  tencbuarum  prQducendis  paucos  ver6,qui  trudibus  Spiritus 
dele<5bentur,  authuiufmodiproferant,qualia  hacc  pia,&reiigi/)- 
{a  loppfw/if  matrona:  multis  oraiflis,pro  amplificando,.atquc  con- 
tinuando  Chrifti  Regno  nulla cura tenentur.Imo  reruni impia- 
rum  &  periturarumitafoiicitefatagunt,  vt  quibus  promouc- 
retur Euangcliuin  bona  facrilcgi  facrilege  ad  fc  traxcrint.  V id« 
intcrminarionem Malach.i-Tmerb.io.  Domus  etiaTii  matcrialcs 
in  Dei  cuLtum  erc^s,  &  cenfccratas  ncdum  poUui,  fed  cor- 
ruerc  miftrrimc  patiuntur.  SedadvosPcrthcnfcsvbiopcrafi- 
(ici:cftnedivininominii  blafphcmatioquae  rcgnat,  opus  fidci^ 
tranfgrcflione  Sabbathi?  c«dcs,  adultcrium,  fcortatio,  cbric- 
tasjodium,  inuidia,hypocrifia,  &qu3c  non  apud  vosjrcliglonif- 
vc  fynccr»  fruAus.?  quid  dicam  dcincuriavcftracontinuandi 
minifterij,&adpoftflro»tranfmittcndi:  alcndi^ucpaupcrcsiii 
ievo7ox'»>  imo  dicam  quod  rcs  cft,a  plerifquc  vcftrum  citra 
confcientiam  retineri  bona,  quibus  alerentur,frucrentur  cge- 
naChrifti  mcmbra:  velim,  atquedivinam  maicftatem  in  Chri- 
fto  imploro,  haecpcrgratiamcmcndcnturinvobisadDciglo- 
riam  bonum^ue  veftrum :  Memores  ficis  vcramfidcm  non  circ 
mortuam,  nc  otiofam  quidem,  atque  fidelium  nomen  minime 
mcrcri  cos ,  qui  in  vfus  paupcrum  nihii  conferunt :  Proindc  in 
teftimoniumfidcivcftrx  fitis  in  paupercsbeneuoli,atquelibe- 
rales.  5.  cgrotauit D«rr<:^. 

ObfervattQ.  Ncmo  mortalium  eft,  qui  non  fit  voG'5  infeftus» 
ne  liceac  Reges  excipera  egrotant  'Ez.echioi ,  David  alijque, 
Vfalm.  32.  Itaeiiam morti  funt  obnoxij ,  proinde omnibus  ita 
viuendum,ac  fi  a<^tumeflec  ipfishincemigrandum :  cuntftis 
maxime  attcndendum  fanditati  vitic.  Ciim  piam  &  rcligio- 
fam  vitam  bcata  mors  fequatur  in  Domino.  6.  hauertmt  cor- 
pus.  Obtinuit  hscc  apud  ludaos,  atque  Gentes  confuetudo,  vc 
patet  hoc  vcrf.  (Tarquinij  corpusbonafcemina  lauit,&vn^ 
xit : )  Hac  lotione  rcddebantur  mcmorcs  refurreaionis,  vt  pcr 
illa  aromata,  atque  vngucnta ,  quibus  inungcbantur  antiqui- 
sus  ;  Nccnon  purificationis,&fan(aificationis  pcr  fanguinem 

Chrifti. 


i 


t 


Vide  Tre- 
verb.i.dc 
ntatronis 
fedulu» 
Apoc.i^ 
de  morien' 
ttbm  in  D9- 
VliH9, 


I  ' 

iii  COMMENTARIVS  Caii.IX. 

Chrifti^Hft.p.  12.  ij.  Ohfeiva,  Tra^fllaTi  debent  mortuorum  cor- 
pora  decenter,  8c  humanitcr,  omnifupcrftitiofafunerum  pom- 
pi  amandati,  ncc  non  facuitia  &  atrocitate  in  cadauera  ab  homi- 
num  animis  profligati,  &  cxpulfl.  Amoz.  1^16.  Sic  ait  lehoua, 
propter  tres  defedioncs  Moabi,  ctiam  propter  quatuor  non  auer- 
tam  irtud  co  quod  combulTcrit  oflTa  Regis  Edomdorum,  vt  calcem. 
Verf  3  8.  Inftrumentum  Chrifti  cft  Pctrus  in  hac  reftitutione 
Tabitha.  obferv.  T^Wtfc^w  rcligiofam  vclintin  vitamrcuocariin 
remEccIcfiac:qua:fublationepiorum  nonpotcftnon  damnum 
pati, qui divinitus  tolluntur,  ne  mala  futura  vidcant,  Jfa.cap.^u 
2.  Obferv.  Natura  fidei cft  hscc,  ccrt6  cxpedare  ca, quz  omnem 
naturx  rationcm  fuperant :  vt  cft  mortuorum  Rcfurreaio,  Hebr, 
ii.i.  Petrusvocantibusobtcmperat.  ot/fffwf.  Scrui  Chrifti  ob- 
temperare  debent  accerfentibus  ad  aliquam  muneris  ftii  partem 
obcundam,  vt  eft  agrotorum  vifitatio :  confblationis  collatio. 

Verfi^.  Flent.  Ohfirv.  Fas  eft  deflere  defun(aos,atquc  lugerc  in 
fpcmrefurre<a:ionis,i.Tfe<r/4.  Sedfupra.  i.obferva.  Fidci  tefti- 
moniapoftnosreli(aapietatem,atqucreligionem  noftram  tc- 
ftantur,  vt  hac  Tabitha  infignia. 

rfr/.4o.Modus  hoc  habeturreftitutionis  rahitha.i.Vzirm  pro- 
cumbitingenua,qui  cft  prccantium  gcftus.  Obferv.  Antequam 
vlli  operi  manuum  admoucamus,ardenter,atque  fummiffe  pre- 
ccmurpofitisgenibusadindicandam  animorr.m  deicdionem. 
7.  Tabithafurge.  Obferv.  Quofdam  Chtiftus  fanatvirtute,  vt  J04.5. 
Re<aorisfiliumfanitatircftituit:nonnunquamvoce,  vt  Lax.ariit 
loan.ii.  Nonnunquam  medijs  repucnatibus>vt  luto  admoto  cu- 
rauit  citci  oculoi :  hic  Petrus  voce,  led  virtute  Chrifti  revocat  in 
vitam.vt Etiat^uEej^.i^t.sareptaiuvMx  filium,  & Elifant,  1.RM.4. 
Sitnamiiidk  Hinc  difcamus  ade6  exccllentem  elfe  Chrifti  potcn- 
tcntiam,  vt  per  media,  ccntra  mediaj  8c  fine  mcdijs  valcat  qux 
vult  efticere.  i  .ofc/f  m/w.  In  Trftif&rf  emortua,  n  ulla  fuit  potcntia 
Tefurgendi :  fic  in  nobis  nulla  eft  obcdiendi  visnaturaexhorta- 
tionibus  ad  virtutes  ampUaendas,  &  vita  fugicnda.fi  quam  ha- 
beamus  inclinationem  ad  bonum  cft  ccrte  cx  grs^vk.  Aperwtocu- 


ks.  &  vifo  Fetro  refedtt.  Chriftus.  Ergp 
nutiApoe.i.Rom.j/^, 
V^rfOfU  Vita;  rcftituta  vocatis  fancais  rcpra:fentatur. 


n 


cft  vitae  mortifquc  Domi- 

r. 


Cai».X.         IN  APOSTOLOR.  ACTA  «35 

Verf  42.  Miraculi  cfFcaum  fcilicct  multorum  convcrfio  ad  fi- 
dcm  Chriftianam :  hic  non  eft  papiftis  praeftitutus  fcopus  in  fuis 
miraculis  fiditijs,  fed  vt  vulgus  rapiant  in  admiraiionem,  dclu, 
dant  fcnfus,  lucrum  querant,  anram  popularcm,  appiaufam,ho- 
noref^uc  vaencntur.  Quacriturcum  huius  matronjc  anima  om- 
nibus  mundanis  mifcrijs  fuerit  exempta,  cur  fit corpore  rcftitu- 
ta  ad  nouas  miferias  fubeundas?  Refp^  propter  Dei  gloriam,qu5c 
in  potcntia  oivinareluceat,  Euangelij  veritas  ftabiliatur,  mul- 
tique  ad  fidem  convertantur. 

m/45.  Manct multos  dies  Ji)/>;« apud  Coriarium.  Papa  qui 
vuhfefe  habcri:Pctrifucceflbr,non  dignaturprolctariorum  do- 
tnos  ingrcdi,  fed  palatia  Regum :  Imo  vult  Monarchas  fibi  fub- 
ijci,&  quod  eft  fcedum  pedes  exofcularl  Nos  vero  Paftores  hinc 
modeftiam,  atque  humilitatem  difcamus.  Obferv.  Plebei  homi- 
nes  gratiores  exiftunt,&  melius  aff^cai  erga  Chrifti  feruos,quam 
^«ygyws,  illuftrique  loco  oriundi.  Vidua  Sartptana  Eliam,Martha 
Chriftum^  Lydia  Paulum  Silamq^^  acccperunt.  addo  in  fine  f?nu 
Ecclefia:  contineri  omnis  ordmis  homines,  qui  fidc  Chriftura 
rfTtfrx/ia^  afxvjyovampleduntur. 

C  A  P  V  T    X. 

omELWS  ad  Chrifti  fidem  adducitur  mini- 
fterio  Petri  gentibus  Euangcliu  pr«dicanti«, 
qu«,accepto  fpiritu  fan^ao.baptizantur.  Par- 
tesprincipalesfunt.  i.  Caufximpulfiusfcr- 
monisPetri  ad  Vetfi^f,  1.  Sermo  ipfe  cuni 
eifeAo  ad  finem.A  i.  verf.ad  9.  Cornelius  iu<r%' 
(m,  j^  foSMfi^O'^  Siov  iubeturab  Angelo 
acccrfere  Petrum  cum  erudituro  quid  fit  faciendu,  cui  obtempe- 
w.  Corw/jf  dcfcriptio  duobus  primis  verfibus  habetur.  Vbi  ob- 
icrua  yhix^i  verificatamcflreiIIamNwfWProphctiam,Gm/p. 
"cuspcrfuadcbitj4/>fo^f»,vthabitctinTcntorijs  Semi.  lam  pcr 
^Uangelij  praedicationcm  vocatur  Corwli«;,  Gentcf^uc  ad  Chri- 
«um,  m  cuius  nominc  falutcm  afl*equantnr  per  fidcm. 
Vfrfi,  habetur  ofRcium  eius  Centurionis  nominc  dcflgnatu. 

Gg  Pr«- 


1 


•'■4 


ij 


1 


\ 


434  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  3  CapX 

Prrent enim  in  G4/<(r^4  militibus  loo.ex  cohorte  Italica.  Co« 
hors  iooo>  Legiocohortes^.exreceptaopinioneO/rimcople. 
£tsbatur.  PempMiusMelalih.i,  lo.  refert  Rtfm^ffo;, ex  quo  luddiam 
cr  5/rMW  2empeius  MagtnuCubcgit  fuos  milites  in  vrbibus  habuiffc, 
quifubRomanorumlmperioeafdemconferuarent,  &  in  obfe. 
quioretinerent.  Obferv,  Ingratitudo  in  Deum,  contemptufque 
verbipopulum  nedumlibertate/ed  glorioOlEuangelij  Luce  pri. 
uat.  lamtemporishxcterramanetredada  in  poteilatem  Tur- 
cicam:  SiDeusnonpepercitnaturalibus  ramis,  QuidHetdein- 
ntiti}s,  n  tales  reperiantur.  Pliura,  &  magis  abominanda  in  Sco» 
tia  peccata  regnant :  Proinde  grauius  juaicium  tibi  SCOTIA  ix^ 
pedandumy  nili  Divina  grati^  refipueris. 

rfr/Ii.Corneliusceiebratur  iuffiS^i  bene  colens  D  e  vm, 
&  rcligiofus,  timenfque  Deum.  Rcligio  ergo  Corneiij  non  pe- 
4eba£  a  fupremi  MagiAratus  authoritate,  atque  opinione. 
TeftttUianm  fcribit,  lib.  ^.  in  Apologet.  Quod  Senatus,  quos  de> 
creuit  Deos  colendos ,  eofd«m  populus  colere  tenel^tur.  Mi. 
ferabilis  &  miferatida  religio,  qux  pendet  abhominum  prarfcri- 
to,  &  approbatione.  Tres  illipueri  impio  Decreto  &  Idoioia- 
trico  obtemperare  detre<5lant,  poiius  eligentes  conijci  in  forna- 
cem,  quam  coram  Idolo  fefe  prodernere ,  qiii  injedi  Divina 
potentiiillxiiremanferunt. .  Rcligioniitaqueculcuique  Divi*^ 
no  ftride  adhxrendum  verbo  fcripto  confignato.  Obfetr.  Vm 
hominis  commendatio  confurgit  ex  vero  timore  Domini  rcue- 
rentiam  &  obedientiam  compledente ,  qui  Hlialis  dtci  confue» 
uit,  charitatifque  opera  a  iide  promanantia  coniunda^  habet. 
In  hoc  Centurione  haec  licet  animaduertere,  nimirum  iidem  iil 
Mefliam  venturum:  nondum  credebatinChriftum  incarnatum» 
ftdpofteaaPetroedodusin  Chriftum  crucifixum  crcdidir,  e- 
iufqiic  in  Nomine  remillionem  peccatorem,  Salutem,  Recon- 
ciliationem  cumDeo  PatrCyVitam  deniquc  a:teTnain,atque  gio- 
liofam  ccrtiflime  fperabat.  2.  Obedicntiam^quxpatetperipil' 
usa<^ones  &  opera.  Difertis  habetur  verbis,  quod  afliduefit 
precatus,  populoque  eleemofynastribuerir  cgenti,  erogaritque. 
Paucos  milites.Imo  dicam  profeffores  Chriftianinominisrepe- 
rias  hunc  adacquantes,  at  plerofque  reperireeft,  ita  Auaros,  Ib^ 


didos,parcos,vt  iiihii  in  egenorun; 


vfum  velinc  impcrtiri,quos, 

iiDO- 


Cap.X.         i>T  APt)?TOLOR.ACTA:  jj^ 

fi  Domino  placeret,  Salononis  didaoptarem,expederent,  Vrov.  ip. 
ij.^iS.tj.Ecelefiui.  j.eft.Precabaturaflidue.Oft/^r.  Precibus 
coiuinu6incubendum,i.Tfe<r/.5.Qu«  Dcofoli  per  vnicumMedi- 
atorem  lefum  Chriftum  funt nuncupandx :  &  religionis  ofhcia 
ita  funt  obeunda,  \  t  Ecdefia  «dilicetur,&  prolatetar.Orw/w;  no 
folum  fui,fed  familix  rationcm  habet,vt  8c  Abraham,  Gen.  18.  lof, 
24.  dr  Ejiber  4.  eximia  certe  iliius  Iaus,qui  domefticos,  atque  ne- 
cclfarios  curat  efle  pios,  Religiofofquc. 

K^r/3.  Vidit  Angelum  humanafpecie  ad  horanonam.  Obfer» 
Pij  noH  cgebunt  cofoiatione  Divina:  aut  per  Spiritus  San(^i  in- 
ternamoperatione,autSpiricusminiftratorij  prxfentiam  folatij 
plenam  vifitabuntur.  De  Angelorum  bonoru  ofticio  paulo  ante 
diximus.  Voxvero  Ange[iadCor»r/i«meft  nominatim  eum  ap- 
pelians.  Corw^ii.  Verf^.tffQdum  quod  fequitur,eft  Pauor:  fic  Dan, 
10.  Obfer.Si  Angelorum  afpecftusterrorempijs  incutit:  quanto 
magis  terrebit  impiosDivins  maieftatis  pranentii  in  magno  ilio 
jiidicij  vltirai  die.  Revereamur,&  (yncere  colamus  hanc  veren- 
dam.atque  tremendam  Maieftatem.  Et  (i  Cornelius  ta«ta  reve- 
rentia  Angelumcompellat,  quantanos  Creatorem  profequere- 
mur.  Dicic  ei  Angelus:  Preces  tux,  &  eleemofynjt  tu«  aicende- 
runtmemoria:caufainDciconfpe(5him,  Vbi  nota  phrafin  cire 
tranllatitiam,Hcbracis:famiIiareabholocaufti  ritu  ad  preces  & 
fenfus  hic,Precestuac,&  eleembfynietujc  non  finuntDeum  vclu» 
tituiobliuifci.  Sicenim  foletinterdu  Scriptura  quafi  balbutire. 
Ohferv.  Sandorum  preces  exaudic  Dominus,  tametfi  no  largiatur 
femper  quod  petunt:  fed  nonnunqua  pracftatius :  vt  Paulo  peteti 
ipii  adimatur  ftimulus  carnis,no  cocedit  Dominus,veru  ipfi  gra- 
tiam  atq'potentiareprimedidat:quod  eft  melius,cu  ita  in  Apo- 
iioli  iniirmitate  ^twdfm  rd  JJe^  perficiatur :  aiiquado  diifertpi- 
orum  petitis annuere,  vt fides, atq;  eorum  patientia  exerceatur. 
Videin  praxi  illamulieris  CananeayMat.i^.  Proinde  indefineter 
prccemur  in  fidc  certo  nobifcu  ftatuences  preccs  iuftorum,fi  fint 
i«tuidac,apud  oeum  patrem  magnii  pondus  habere,  lac».  ^.  Non 
eftexiftimandum  preces  Corw/^jhancq^  in  pauperes  beneuolen- 
|iam  apud  Deum  promeruiiTc^fcd  oeum  expcdiife  fidem  Corneiij^ 
in  quo  opus  fuum  coronauit.  Porro  ne  regenitoru  quidcm  opera 
poifunt  mererijcii  fintcontaminatapeccato.fint  imperfe(fta,t«tf. 
!/•  ^  tande  fint  debica.  Gg%  Obfer, 


i.< 


Tr 


M' 


ri'. 


'"  I  • 


•1 


216  COMMENTARIV9  Cap.x 

Ohfervd.  Recordatur  Dominus,fi  quid  in  pauperesfueritcol- 
latum y vide Mjth.z^.  Chrifti  duplicem  fententiam vnam latam 
in  pios.alteram  in  impios.  Et  expende  jocum,  Prov.ip.  c^  28.27. 
Qui  iargitur  egenis  ipfe  non  egcbiuMandatum  Angeli.  Mitte  loppen 
pro  Petro.Hic  quaeras  quomodo  hoc  refciuerit  Angelus.E^jf^.per 
revclationem  divinam:  habent  Angeli  cognitionem  triplicem. 
I.  naturalem,  &  certenatura  ipfis  eft  infita  finguiaris  notitia. 
j.  revelatam  vt  hic,&  Dan.^.  Gabrieli  revelatur  /oJicbdomadum 
interpretatio.  ^.experimentalem^vt^itadicamjEpfc^-/^.  Potefta- 
tibus  iii  cceleftibus  multiformis  fapientia  eft  per  Ecclefiam.  Ob- 
temperat  Cornelitu.  Obfervatto.  Verbo  divino  obediendum.  At 
«tas  in  quam  incidimusrenititurmaximcDEi  verbo,  vt  ani- 
madvertereeftinhominibushuius  feculi  refradarijs,  ebriofis, 
blafphemis,facrilegis,adulteris5qui  toties  prjemoniti  minime  ad 
buc  fefe  recipiunt  ad  meliorem  frugem:  quare  ipfis  expedadum 
divinitus  iudicium  inevitabile.  Mittit  duos, &  militem  timen- 
tem  Deum.  Obferva.  Frudus  pie  inftitutarfamili^  redundatin 
ipfum patremfamilias.  Partes fidelis feruipra^ftitit Abrahamikt' 
uus  religiose  inftitutus,G^»f/!24.N^roimpius,&  crudelisqueftus 
eft  quod  tota  vita  fidelem  neminenji  reperire  potuerit :  &  meri- 
to  cum  ipfe  fcelerofus  feruorum  pie  inftituendorum  nullam  ha- 
bueritrationem.  i.Obferva.  In  omnihominum  ftatuhabet  Deus, 
quiipfum  vere  timeant.  Obadiam^ipudAchabumldolohtTimM^c 
Centurionem,  &  Math.^.  hominem  illum  cuius  filium  Chrifius 
curauitvitacreftituendum,  illum  etiamde  quofermo,  Math.17. 
qui  dixit  lefum  Chriftum  fuifle  verp  Deifilium.Scribitur ,  Thet- 
dofiumj  Ruff.z.lib  5 5.  quod  antequam  praelium  fecijTet  cum  Eugeni» 
tota  node  cfte  precatum,  &  inde  vidoriam  efl"c  confecutum.  Et 
Conflantitim  Conftantini  magni,  patrem  cultores  alienorum  Deo- 
rum  curia  fua  expulifle,  at  contra  fit  apud  nos,  admittuntur,  atq; 
tra<aantur  IdoIoIatrac,quibus  xewfftv  non  eftet  diccndumjncc 
hofpitium  dandum,ciim  veram  Chrifti  docarinam  minime  affe- 
ranr,  nequc  profiteantur,  imo  eande  conentur  fubuertere.  Dayii 

nolitmendacem,dcceptorem,arroganteimpiumapud  fe  com- 
morari,fcdin  fuis  xdibu5fidelem,<^uiin  vijs  Dominicontinen- 
terambularet,  Pp/.io.  faxit  Deus,  pietarem  fynceramq^  religio- 
nem  cxcolamus  familiafque  curcmuspic  inftitucndas. 

Verf^* 


u... 


Cap.^X.         INr  APOSTOLOR.ACTA.  237 

Verf^.  Serui  amandatia  Orw/fflvcniunt,cumqueappropin- 
quant  civitati  Petrus  afcendit  precatum.  Obfervatte.  Serui  man- 
data  Dominorum  fuorum  in  fupremo  Domino,cali,  terr«quc 
crcatore  exequerentur :  hac  «tate  videre  eft  plerofque  Dominis 
legitima  imperantibus  obniti,  immo  Divinac  voluntati  relu- 
dari:contra  praftanthi.Eminus  properantad  vrbem.Atfuntex 
noftris  qui  haberi,  dicique  volunt  Domini  ferui,  qui  a:dibus  fui$ 
vix,  ac  ne  vix  quidemegredidedignanturadaudiendumver- 
bumIehovaequireddunturava;roXoyxTo<  per  horum  feruorum 
praxin,  atque  ludacorum  lerofoljmam  perdifficilia  loca  pergen- 
tium,neque  vnquam  fubfiftentium  donec  coram  lehova  in  Sionc 
compariierunt,  Ffalm.S^.  il^wPrmante  vifionemeftprecatio 
qua  petit  gratiam  divinam  fibi  concedi  pro  Regni  Chrifti  am- 
plificatione.  Obfervatio.  Omnes  adiones  funt  per  preces  incho- 
and^.  Antequam  capeftit  cibum,  precatur  memor  muneris  ob- 
eundi ,  Ecclefiarquc  Chrifti  apud  Gentes  amplificand^  imitatur 
Dominum  fuum,qui  dixit,  efca  mca  eft  excqui  volunratcm  eius, 
qui  mifit  me,&  perficere  opus  eius,  lean.  caf.4.^4..  i.Timoth.i.  6c 
Daniel,patt^6^  Certe  preces ,  Chrifti  vnici  mediatoris  nominc 
elfufae  in  fide,  multum  pofTuntad  Thronum  divina;  gratijc,  vidc 
Ixod.ij.  lof.io.  ift.iS.  lacob.^.  Simus  itaque  precibus  intenti. 
Lociiseftfuperiorparsdomus,videM4rfc.<:<«. 10.27.  Obferva.  Etfi 
omniloco  precariliceat,idoneu5  tamen,&tranquillus  locus  de- 
ligf ndus.  Chriftus  inmontem concefljt oraturus ,  David  vulty 
te  ^onclaui  tuo  includas  precaturus,  fed  quod  fefe  receperit  in 
scditiorem  donius  partem  docere  nos  vult  corda  in  ccelum  attol- 
lenda inter  precandum ,  precantefque  efle debere arebus terre- 
nis  alienatos,fed  in  coeleftibus  cotemplandis  occupatos.  Ttm^m. 
Eft  hora  fexta  circa  meiidie :  trinis  vicibus  folebat  precari.D^v/i  ^f^^-^^-V* 
reptcnis  imonodufurrcxitadprecandum.  ExtatApoft.prxce- 
ptum,  i.TheJf.^.  vt  precemurindefinenter,&ritequidemciim 
nunquam  non  peccemus,Dominufque  nofter  nos  jubeat  vigila- 
re,atq-  precari,  ne  intremus  in  tcntationem,  Petrus  etiam  ad  vi- 
gilantiainnosexhortatur,cumDiabolus  inftarrugientisleonis 
circumeat,quacrens  c,uem  deuoret. 

Vcrf  10.  Ex^t  Petrus  TZfoGcjjeiv©^,  id  eft,v;>Ideefuriebat.Ergo 
precabatur  jejunus ,  fed  nuUum  in  jejunio  collocabat  mcritum. 


i'-' 


f 


■1l 


tjf  COMMENTARIVS  Gap.X 

at  vc moris  e(l  naturalis  efuriebat » tion  rolum  cupiens  cibo hanc 
yitam  aiere,ac  prorogare.quo  munere  commifTo  meiius  defungi 
poflitjfed  &  efurie  (pirituaii  tangebatur  propter  Dei  gloriam^ 
graciamque  gentibus  declarandam  per  Euangelij  prxdicatic» 
nem.  Sequiturintcrim  pracparantibiis  ip{?  cibum  incidit  in  eum 
mentis  exceflus.  Quanquam  non  rtupetPetrus,fcdDei  collo* 
quio  fruitur,  &:mylteriaeiusdocetur,  mens  tamcn  quafi  cxceffu 
aitius  evc(aa  fuit,breui  ad  locumjftatum^jfuum  reditura.  i.  ob- 
fervatio.  Seruis  Chriftifidisnon  decrunc  alimenta,  vtcunque  a 
niagnatibus  reijciantur,  ac  faftidiantur.  Leo  poteft  premi  efuri- 
gine,  fed  timentibus  lehovam  nihii  dierit ,  Pp/w.  34.  Prxmifit 
Dominus  lofephum  in  jEgyptumquijEcclefia:  fuaj  fame  prelTx 
prouiderer.  Coruum  emific  ad  aiendum  Eliam  :  viduam  etiam 
ilhm  SareptanmdQilgnimtt  cuius  exigua  farina/fed  divinitus 
aucaa  enutriretur.  Vt  ingratus  mundus  Chrifti  feruos  aiimento 
indignos  putct  &  facrilegi,  qui  ad  fefe  facrilegerapueruntbo- 
na  Ecclefiaftica,  tamen  divin^  gratiS  nihil  ipfis  dcerit:  Si  re- 
gnum  Dei,  juftitiam^ue  cius  quacfierimus,  illa  adijcientur  no- 
bis.  Matiuap  6.  Porro  h«c  c«yet(}5  fuit  qu«dam  fenfuum  aliena- 
tio :  Taii  alFe<flus  Paulus,  cum  raptus  fuiflc  fcrtur  in  coelum  ter- 
tium ,  &  vtrum  in  corpore,  an  cxtra  corpus  ipfi  non  conftabacj 
Z.Corinth. 12. 

Verf.ii.  Propofitum vifionis  eft  oftendcre ciborum difcri-. 
men  ejTetollendum,  gentefque  ad  Chrifti  Regnum  efle  vocan- 
das.  Vifionispartesfunthac.  i.  Ccelumviditapertum,vt&;fuit 
tempore  Baptifmi  Chrifti,  &  cum  Stephanus-nrfaTo^oLf.Twj^a 
fcelerofo,  impio^uepopulolapidibusadobrueretur,  AR.y.  hac 
apertione  cceli  fignificatur  gentibus  referatum  ,  &  reclufiim  iri 
coelum  propter  peccatum  primorumparentumclaufumpcrfe- 
mcn  illud  benedi<aum  ferpentis  caput  contriturum .  Aperitur 
itaq j  nobis  coelum  olim  claufum  mcri^  facrificij  Chrifti  in  cru- 
cc  peradi  fidc  apprehendentibus,qui  pontifex  magnus  penetra- 
ujtccelos,  Iiffcr.4.14.  Quumigiturhabeamuslibcrtatemingre- 
diendi  Sacrarium  per  fanguinem  lefu  ca  via,quam  dedicauit 
nobis  reccntem,  &  viuam  per  veIum,hoc  eft  per  Carncm  fuam, 
quum^ihabeamus  facerdotem  magnum  prsEfcAum  domus  Dei, 
acccdamus  cum  vcro  cordc,8c  certaperfuafione  purig  cordibus  a 

con- 


Cap.X.         IN  APOSTOLOR.  ACTA  339 

confcientia  mala ,  &  abluto  corporeaqua  pura  teneamus  cod- 
feflionem  fpci  non  vacillantem :  fidelis  enim  cft,  qui  promifit 
UeW.  10. 1^.10.11,11.  23.  2.  £xe(/^  «5  oSov^fjittyicX^  rvx» 
ga/pvii  dfx^i  ^UffjkiyoY.  Quo  figuratur  Eccleflam  ex  omnibus 
mundiplagiscorrogandamvtconftatcxProphctis.  j.Dcmit- 
ticur  in  cerram,  quo  fignificatur  locuro  militantis  Ecclefiac  efle 
terram  ad  tempus  donec  in  coelcftcm  patriam  transferatur.  Pcr- 
pcram,  atque  arroganter  faciunt,  qui  locum  in  terris  Sponf« 
Chrifti,  nifi  ipfis  videatur,  denegant.  4.  Concenta  vafculo, 
quadrupcdia  fcrac,  reptilia,  volucrefquc  cceli,  quac  figurant  gen- 
tes  a  Rcpublica  Ifraelisjvitaque  Deialicnas.  Obferva.  Mensom»_ 
nium  hominum,antcquam  cfhcaciter  vocentur,  cft  tcncbris  ob- 
fufcata,  cor  peruerfum,voIuntas  praua,affe<aiones  corruptae,dc- 
nique  quicquid  cft  in  nobis  minus  regenitis,  cft  brutum.  Qua- 
tuor  Monarchac  Danieli  reprefentantur  pcr  quatuor  animalia 
tcrribilia,qu«  ad  viuum  exprimuntatroccm,ferocemque  eorum 
naturam^:&Chriftusmcrit6appeIIatHerodemvuIpcm,l«f.i3. 
Crudelitace,  prauis  moribus  iniquisadionibusadChriftigra- 
tiam  non  vocati  naturam  Immajyium  Relluarum  referunt.  Cce- 
terum  Tfaias  1 1.  vaticinatus  cft  de  gentibus  coaptandis  in  Chrifti 
Regnum,vbi  dicit  Lconem,&Agnum,Lupum,OvemqiCohabi- 
tare,quo  innuitjtametfi  natura  fimus  feri,  ^  ab  omnigratia  alie- 
ni,futurum  tamen,  cx  quo  fucrimus  vocati ,  vtprauanoftrana- 
tura  fubigatur  per  Spiritum  in  vcrbo  operantem » &  inchoatiuc 
componamur  ad  illam  juftitia: ,  atque  fancaitatis  imaginem ,  vt 
tandem  aliquando  ipfi  Chrifto  capiti  nos  membra  cSformcmur. 
5.  Vox  auditur  SoGv ,  %  poiyt,  Hic  fublatum  iri  vult  Dominus 
ciborumdifcrimcn,vidc  Lev.iT.SLDeHt.j4,  decomedendis,&: 
non  comedendis  animalibus,  fed  aliud  hic  infinuatur  nimirum, 
Petrum  effe  debere  maftatorem  corruptionis ,  &  prairitatis  qu« 
latct in  gentibus  per  giadium  Spititus,  id eft,Euangelium,qui- 
bus  refc^is,  aut  falcem  coercitis  conformentur  Chrillo  in  fandL 
tate  vit« :  atque  huius  adminiftrationrs  fidelem,  ac  diligcnieni 
exccutione  vultcfle  Petri  cibum,  juxta  illud  Chrifti:  tht'  Qr  to 
^f  <i)/uetfty  vcfaciam  voluntaccm  patris,&  cxequar  opus.ac  quod 
me  mific.  Ohfer.EtCi  hac  accacehomines  egerrimifcruncreprchl-  Im».!^. 
di,  fpiritualiq^  gladio  fecarl  ad  camis  deftru<5tione,  incumbic  ca- 

men 


i^  19 


M 


■If 


t 


,i: 


24«  COMMENTa'rIVS^  Cap.X 

men  nobis  ^fflorofc«v,  atque  ad  viuum  refecare  vlda  vtpcrima- 
tur  illud  quod  ofFcndit  lehouam.feparationem^ue  facit  Creato- 
ris,&  Cteatur«,fciiicet,P«f<«fi«».  Petrus  ^inquit)  non  Domine, 
cumhadenus  non  comederimcommuneautpoUutum.  Obferv, 
Petrus  vult  retinere  bonam  confcientiam,  Etenimadduci  non 
poteft,vc  comcdat,  quod  lege  eft  vetitum.  Sic  Ekasuirilk,  2. 
M4fffe.6.mortempotiusoppecere,quamfuiiIam  carnem  contra 
legem  comedere  maluit,&  religiofa  Vidua,legifque  Divina:  ob- 
feruatrix  paffa  eft  omnesfeptem  filios  fe^ue  morte  extingui,qua 
legem  Doi  violari,  i.Macch.7.  ad  fincm.  i.Obferu.  Cognitiono- 
ftra  eft  tantum  ex  parte  &  inchoata,  i.Cor.i  ?.&  vtaitille  perfe- 
diflimi  hominis  fumma  fapientia  eft  proficere,  Itaque  demus  0- 
peram indies  magis,  magifque  in fidc  proficiamus.  ^.Obfervutii, 
ludicio  noftro  nivina  decreta  non  funt  metienda,  ciim  ciborum 
difcrimcn  iam  fub  Euan^elio  fitfublatum,  mundifq-,  omnia  cx- 
iftantmunda,  Tiu.  Promdepcrperamfaciuntaducrfarijadhuc 
obferuantes  ciborum  certorum  difFerentiam,Ncc  non  damnan- 
tes  coniugium,  quod inter omnesefthonorabile,  Heb.i^.vide  r. 
Timoth.4.  ^im/Mi  Papafan<aum  Matrimonium  vocauitpollutio» 
ncm  contrafancftam  inftitutionem  civinam,  Gen.i, 

Verf  1 6.Ter  hoc  fadum  ad  confirmandum  Petrum,&  vas  rur- 
fus  in  ccelum  fublatum,  quo  intelligat  Petras  hoc  coelo  emanaf- 
fe,quod  vidit.  obferf.  Ecclefiacorigoeftcoeleftis,.i/>w.2i.&ipfa 
exirtit;ot-3o\<xMperfonarum,  locorum,  temporumque  refpctau. 
Cuius  locus  defignatus  ad  tempus  eftTerra,fed  in  «ternum,cce- 
lum:  nam  poft  omneni  eleaorum  aggregationem,  futura  eft  eo- 
rum  tranllatio  in  coeleftem  patriam,  vbi  vita  «terna ,  cloria^ue 
perfruentur.  | 

Verf.i/.adi^. Triafuntmembra.  i. Scruorum  Cornelij con- 
uentiocumPetro.  2.expofitiomandatia  Cornelio  accepti.  5. 
Obedientia  Petri.  Verf.ij.Qazndo  venerint,Nimirum  cum  du- 
bitarctPetrusquidvifiofignificaret.  Difce  ignorantiam  rerum 
Divinarumnobisomnibusingenitam.  *o;c'*®-enim  oiy^paTr®' 
non  percipitea,  quxfuntSpiritusDii.  H«c  obfcuritas  noneft 
in  ipfo  verbo,  cum  verbum  in  fe  fit  perfpicuum,  atque  lucidum, 
rp/.  19.8. 1 1 9.  Sed  penes  nos  cft,  qui  non  poflimus  lucentem  il- 
lam  vcricatem  apprchcndere,  &  ocuiis  mentis  iam  obfufcatis 

vfur- 


Cap.X.  IN  APOSTOLOR.  ACTA:  241* 

vfurpare.  In  hoc  Dluino  vcrbo  adpraxin  Davidis  dies  no^tefque 
mcditandum,  &  ad  informationem  &  confolationemnoftram. 
5.  non  faftidit  vifionem.  Ot/^rv.DivinaeVifioncs  fumma  cum  re- 
ucrentiafuntrecipiendae.  Porro  Vifionum  varia  funt  genera: 
Quxdamfuntnaturalesexiguimomcnti.  2.  Sunt  &  Satanicae 
per  fuggcftionem  atque  deiufionem  Satanx  oblatx,  qux  vt  in 
fefe  funt  impis,&  abominabiles,ita  nos  admonere  debent,  vt  in 
Deum  oculos  mentis  continuo  conijciamus,  &  maxime  eius 
providentix,  atque  Regimini  nos  commendemus,  cum  imus 
cubitum.  ^.Vifionesdivinitus  fubminiftrat«diligenter,&at- 
tcnte  funt  perpendcndie  cum  coelefte  quippiam,fpiritaleque  c  re 
falutis  noftra:  rigurent.  Inferuis  mtfis  &  inquirentibus  Domum  Simo- 
nis  coriarij  obfcrua  fummam  modcftiam,qui  nuilam  facientcs  ir- 
riiptionem  in  Domum  cum  judiciofcfe  gerunt.Longe  aliter  fcfc 
rcs  habet  in  quibufdam  fatellitibus  praekrtim  papifticis,  qui  do- 
mos  effringere  confueuerunt,  in  bona  involare,  Virginibus,  pu- 
dicifque  matronis  abuti.  Rarum  quidem,  atque  fingulare  fi  rc- 
perias  Scloppetarium  pium,  &  bene  moratum.  Nulla  fides,pie- 
tafqueviris.quicaftrafcquuntur.Sxpecxiftitvcmm.  Sed  liero 
exiltente  pio,  &  religiofo,  exiftunt  &  ferui  pij.  Certe  magnope- 
rerefertPrincipemelfepiumciim  ab  eo  populi  mores  pendc- 
anc.  Sedquiddicuntferui  inimiriim  feeffemiirosproPetro. 
Obferv.  Seruorum  eft  ffdeliter  exequi  Dominorum  fuoium  nian- 
data  in  Domino  Dominantium. 

Verfi^.  Petrus  a  Spiritu  admonetur  defeAiorum  Cornelij  ad- 
uentu,  dicente:  Ecce  tres  viriquaerunttcjiubcturquc  defcendere 
ad  eos  fine  omni  hxfitatione  a  fpititu  miffbs.  Obferv.  Divina  me- 
ditantibus  D  e  i  facer  fpirirus  adcft,  qui  verbum  concomicatur. 
Proinde  fi  fpiritus  Sandi  prxfentii  velimus  frui,  fimus  occupati 
invcrbicceIeftiscontemplatione,feriaque  veritatis  indagatio- 
ne.  2.  Ohferv.  Spiricus  ille  Sandus  eft  omnifcius:  idcirco  ne  pu- 
cemus  poffe  nos  aliquid  pacrare  hoc  Spiritu  infcio:vjde  P/4/.1 39. 
Quare  ita  moderemur  adiones  noftras,  atque  obTeruemus,  vt 
D  E  I  fpiritum  fcmpcr  nos  intuericerto  fciamus.  Si  flagiciofi 
prxcipices  eunccs  in  omniafcelerum  genera,hoc  crucinarenc  pu- 
dore  fiiffunderencur  vicae  tam  turpicer  n^Xj  in  hnius  Spiricus 
Sandiprxfencia.  5.  Ot/irw.Vwaobedientiaa  fide  promanans 

Hh  non 


<*<<  '<i 

i; 


t 


.!l< 


H«  COMMEKTa|r1V5  Cap.X. 

noadubltatdcDei  vcrbo,  fcd  pro  certiflimo  accipit,  quicquii 
diyinitus  cft  revclatum^vide  in  Abrahamo.alijf^ue  fideiibus. 

Fw/.2i.Petrusobedit.Gi/frF.  Verbo  Deiiincdifceptationeeft 
obtemperandum,  vtcunquediifidenti,  corruptz^ue  naturano- 
ftrasvideatur  obludari*  vidc  praxin  Abrahami,  aliorumque  fi- 
delium,  Heb.  ii.  defcriptorum. 

Verfzi . Tres fcrui rogati  i  Pctro  cxponunt, quod  a  Doniina 
fuo  acceperiiit  in  mandatis,&  finc  omniadulatione  eum  defcri- 
bunt :  &  primum  eum  vocant  c^otTcvTOfx^-Ceturionem.  vbi 
obfcrua  milites  effe  poflTe  pios,&  reiigiofos  Divina  gratiS,contra 
Anabaptiftas.  2.  appellantluftum  :nonquodillejuftitiam  fuis 
a<^ionibus  pepererit,qua  poffit  in  fe  juftus  fubfiftere  coram  D  ei 
tribunali :  cum  Chriftus  illam  obedientia  fua  atquepaflioneac- 
quifierit.fedquod  iufte  kCc  gefferitia  rebusagendis,vt5/woB  ju- 
^usyocztuTi Luc.CAf.i.8iCJ<lathameliIoan.cap.i.  &  David  pixdkit 
integritarem  fed  comparate  cum  hoftibus  fcelerofis.  Veriim  cum 
Deum  refpicit,  &  eiu$  refpcdu  feipfum  explorat,  inquit,Si  ini- 
quitatci  obferuaueris  Domine,  Qjjis  poftit  confifterc  ?P/d/.  130. 
&incDnfpe^ituononjuftificabitur  omnis  caro.ILIa  ergo  ju- 
ftitia  qu4  ccnfemur  jufti  apud  Deum,  eft  Chrifti  merito  parta,  & 
noftra  pcr  fidcm,atquc  imputationcm.  2.  Timentem  Dcum. 
Timorhiccftfiliaiis,  qui  compicAitur,  jnuocationem,  obedi- 
entiam,  &  charitatiuam  agendiformam.  3.  Ornatum  tcftimo- 
niototiusgcntisludxorum.  H«ceftvcralaus,Si  quis  D  e  VM 
fynccre  timeatjjuftitiam  cxerccat, bonique  fit  nominis  apud  bo- 
nos.Mundani  celcbrari  volunt  ab  opibus  cito  periturisj  Ambiti- 
ofi  ab  honoribus  male  partis^Strcnui  a  fortitudinc  defedura.  Ar, 
vcra  hominis  commendatio  eft a  Pietate  in  Deum,  &  juftitiain 
homincs.  Alijsdefignaturnotis  IrrotMww. ille  Rex  Ifraclis,  qua 
hic  Ccnturio,  nam  non  folam  ille  IdoloIatricS  fua  praxi  in  le- 
houamgrauiftimedeliquit,  fedetiam  Ifraelioccafionempecca- 
dipraEbucrat:proindeiIle,etfiRex  indelcbili  ignominise  ma- 
culanotaturin  Dei  verboadomnem  pofteritatem.  Lcgiturde 
Jfm/?r4ro>quiciimbenegcflisncmen  fibi  comparare  nequiue- 
rir,  quod  Tcmplum  Dirfw*  flammis  permiferit.  Studeamus  nos 
piejufte4ueviuere,quiDeoPatrifilij  merito  approbemur.  Ex 
9U0  hifcc  titulis  Dominum  fuum  ornaruntinftitutum  exponuntj 

Admo* 


r  * 


Cap.X.  IN  APOSTOLOR.  AGTA:  f4j 

admonitum^ue  dicunt  Cornclium  ab  Angelo  vt  pro  Petro  mit- 
tcrer,  &abcoqua5damaudirct.  Ol/«T4r/tf.  Eft  Divinitus  ftatu- 
tum,vtdevoluntateDivinainfalutem  per  miniftcrium  homi- 
num lcgitimc  vocatorum inftituantureleiai. yideMathcaf.iS.  i. 
Cn.caf.^.  Bpbcfcaf.^.  Abfit  proindc  medium,pr«dicationc  (fci- 
licet  Euangelij^  auerfemur,  quo  Dominus  doccndos,  &  feruan- 
dosdecrcuit  ordinatosad  vitam.  z.Obferv.  eloquia  Dci  in  ore 
feruorum  eius  pofita  attente,&  reuerentcr  fimt  audienda:&  ccr- 
te  Domino  diccnte  Beatifunt  qui  audiunt,  verbum  Dei;cuftodi- 
uutqueillud,  L«^.ii, 

Verf.  23.  Accipitcos  hofpitlo,  obedit^uc  Petrus.  Obfer.  Ho*. 
fpitum  receptio  fieri  debet,  Heb.  15.  exemplo  Abrahami,  qui  ho- 
fpitesopinionefua^prxftantiorcsadmifit.  Jta,  evcnire  folet,  vc 
qui  bonum  pracftant ,  prxftantius  quid  agunt,  quam  opinantur, 
Qui  ver6  malum,  deterius  peccatum  exiftimatione  fuacomit- 
tant:  vtininceftuofapraxi  lud^  cum  Thamare  legerc  etkjGenef 

Verf  24.  ad  54.  Hacc  habentur.  i.  Praxis  obedientiac  Pc- 
trinx.  2-conventio  Petricum  Cornelio.  j.mutuum  vtriufq^col- 
loquium.  Obferv.  Deo  vocantiperverbumeft obfecundandum. 
r-Obfer.  Non  deerunt  fratres,&  beneaffc<aierga  Chrifti  feruosj 
Tametfimundiin  malignopofitiparsmaxima  cofdeperfequa- 
tur.aut  in  temporib.perturbatis  deferat.  cxpende  in  iliis  Ephefmit, 
quiPaulumflentesadnauim  fint  concomitati,  il(SI.  20.  Sunt  & 
alterius  generis  homines,qui,  vt  Dm^/,  Paulum  derclinquerc 
confueuerunt.mundumqjfequi:  vt,vt  ita  fit,Divina  providentia 
"J!"vigil.-itferuisfuis,ad  praxin  cceleftis  glorix  deftinatis,  vt 
vbi  elle  debeant,  in  tuto  collocet.  C^faream  Petrus,&  multis  cx- 
antlatis  laboribus,  periculifque  fuperatis  faluus  lerofolyma  Pau 
wsperducitur:  InhancDominicuram  certafperecumbamus. 
3-  Ohfervatio.  in  haec  verba  Corneliui  exjpedat  cum amicih&  neceffar^, 
ndei  propriu  eft  Dei  verbo  inniti^omni^j  rationc  cotraria  femo- 
U  Itatuere  omne  illud  pcrficicndu,quod  promifitDominus.  vide 
Jn  AhrahamQ,phrif^.^  alijs:  necnon  aliorum  commodum  expetere 
^4Hieft  gauifus,  quandodixerunt;l</^4Wi«domumDei.Eft  certe 
^nndianorum  non  folum  falutis  fu«  rationem  habere,  fed  &  a- 
^orum,quo  Rcgnum  gratiae  proUt^tuw  denique  fidci  proprium 

"         Hha  cfl 


(• 


^.j 


I' 


w- 


I 


J44.  COMMENTARIVS  Cap.X. 

cft  nuHum  periculum  cxtimcfcere ,  quod  poflltrcHgioniimmi- 
nerc  :  vcre  cnim  fidcUs  non  folumcum.Yitachuiusdifcrimine, 
verum  cum  iaiftura ,  &  pofitione  Cliriftianam  profclTione  ftride 
araeque  tenent,vt  in  multis  msittynhuSirolj/carfo,lgnauo,Dorothd9 
animaducrtcre  cft,&  hic  in  CornelityC^ui  alicnam  a  Rom.  reiigio- 
ncm  profitctur:ftatueruntRomani  Scnatores^refcrcnte  TertuUia' 
vo)  vtdefignati  a  fcnatu dij colerentur, quarc Cor«W/w  periculi 
exors  efTe  nequiuit  verum,  &  «ternum  Deum  colens» 

Verf.iiy.  Pctrus  conuenit  Corneliunty  qui  honoris  crgo  defercndi 

Petro  procidit  ad  cius  pedcs ,  %  -zsrf  oo-ex&vvo^ev  infigne  documen- 

tum  fingularis  amoris  in  D  e  i  feruumjAt  modum  cxcedit  Corne- 

liusjcum  adoratio  rcligiofa  vni  Deo  conveniat,  civilis  autem,  & 

ipfa  periculose  miniftris  vcrbitribuatur :  qui  ciim  D  e  v  m  vere 

timuerit,non  eft  exiftiifiandum  cum  divinam  gloriam  Peiro  co- 

ceinfle,cui,cum  quandam  divinitatem  ineffe  pcrfpexiflet,humi- 

lem  iftam  reverentiam  defert.  Non  omnino  abfimilc  fecere  I;- 

ftrenfesVaulo,2c  BarnabaiAcl.i  ^.c^ui  dixerunt,ciim  claudus  cvaferat 

fanatus  Dcoshumanafpccie  cceiitus  defcendifle  Barnabam  Uuem, 

&  Paulum  Uercurtum  appellantes ,  quem  honoris  gradum  plane 

funt auerfati  D  e  i  homin&s  ijfdc  quibus  illi  pafllonibus  obnoxij: 

ita loannes,  Afoc.i^.  ftatuit adorare  Angelum, cui aitconferuus 

tuus  fum,Dcum  adora.  Opiaio  hxc  deitatis  in  creaturis  multos 

peperitcrrores,atque  in  Ecclcfia  papifticainitium  dcditfando- 

rum  adorationi,&  reiiquiarum vane  circumlatarum.  Obfervam. 

Fidis  Chrifti  feruis  obedicntia  in  Domino ,  Hebr. 1 3 . reyercntia. 

j.Tiwofb.^.dcferenda^fcd  non  fupramodum  honorandi,  quo  di- 

vinse  gloria:  priciudicium  afFcratur:hoc  feculo  homines  in  id  cx- 

trcmum  vergunt ,  vt  contcmptu  potius,  quam  honore  nimio  E- 

vangelij  miniftros  afficiant,ij  pr«fertim,qui  redargutionem  fcc- 

leris  non  valent  fuftinerc-  idcirco  in  plerifq-,  noftrum  vcrificatur 

illud  Apoftoii,  Gal.4.£si6tiis fum  vobis  inimicus quia  vcritatem 

prxdico,quem,vt  Dei  Angelum  initio  fufcepiftis.Hinc  petamus 

confolationcm ,  quod  confoimcmur  Apoft.  adco^-,Chrillo  pro- 

ptcr  veritatis  aflertionem ,  mcmoijef<q|ue  fimus  didi  Chrifti  in- 

quicntis,  qui  vos  contemnit,&  me,M4t&.io. 

Vtrf26.?ctius  hunc  honoris  modum  dctre^atjait^ue  homo 

ilm.  Eiufdem  natur»  cum  QuoUbct  hominc  proinde  minime 

adoran- 


Cap.X.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  Uf 

adorandus  ego,qui  D  ei  mifcricordia,&  gratia,mcrito4-,Chrifti 
eeeo  quamuis  fim Dominifcruus,  id mihi collatu divmitus, vt 
i^a  gloria  minifterij  incollitorcm  rcdundct.  Nuncupantur  Pa- 
ftores  &  internuntij  Domini  exercituum,  hominis  filij,  Etrfb.5. 
ad  arguendam  infirmitatem,cui  funt  obnoxij,nccnon  ijdem  vo- 
canturhominesDci,  i,Ti»jorb.  vtintclligantdivinumqmddam 
ipfistributum  cflc,nimirum  facrofandam  vocatione  &  Spintus 
cratiam  quam  enix^  obire  debeant,  atquc  excqui.  Difcant  vcrbi 
miniftri  imbecilles  fefe  eflc  natur^,  vcru  gratii  ftrcnuos  ad  opus 
Dominiperagendum.Difcatpopulusrcuereri,atqueample<aiti- 

dos  Paftores,  vt qui  lcgatione pro  Domino funguntur.  i.Cor.^. 
Obfervatio.  Longe  aliter  quam  Petrus,  fentit,  facitque  Papa  ven. 
ditans  fefe  pro  Petri  fucceff"ore  divinos  honores  arripiens ,  vo- 
lcnfquePrincipcs  mundi,  Regefqueadeiuspedes  procumbere, 
&eofdemexofcidari,Turpediau,Turpiusvifu. 

Verf.17.  ExcufatfePetrus,quodad  gcntesacceflerit,exeo, 
quodmandatum  habuerita  Domino  prohibente  ne  quem  poi- 
lutum,aut  impurum  homincm  vocitarct.  Fuuhxc rece^ta^ « 
obferuata  cQnfufimdlU-ilfiJudsci  commerciumJubercnt^Cum 
aliemSms,  vide  Joan.4..  in  coUoquio  Meiliar  cum  muliere  Sama. 
ritaWEcieut.r,  Prohibcnturludacifoedusferire  cum  gentibus, 
aut matrimonia mutua contrahere, vt  &  I0/.2 5.  &  Exoflf.2 ^  5>€d 
mandatum  hoc  interdiaionis  iam  cxpirauit  gentibus  fub  Euan- 
selio  ad  Chriftigratiam  vocatis,&  fandificatis.  Vcrum  hiec  pro 
fempore  efle  poflit  obferuatio  fugiendam  nimirum  eflc^eorum 
focietatem,  qui  difparis  funt religionis,  illa^ue  facrofandx  fcri- 
pmrx  dida  animis  retinenda.  uSalomonisy  qui  tangit  picem,  co- 
inquinabitur ab ea.  iXorinth.i^. Bonos morcs corrumpunt col- 
loquia  praua.&.!pw.i8.ExiteB4&>»r,&€orimb.($.i5-  noneU 
paccm  Chrifto  cum  Beliale :  ad  devitandum,  impiorum  &  irreli- 
cioforum  fodalitium.Quod  fi  ludxi  gentium  non  vtebantur  lo- 
cietate:  Cert^  nos  Chriftiano  nomine  ornati  mmus  corum  vte- 
remurconfortio,quiafynccraReligionefuntalieni.    Arduum 
quidem  eflct  maxim^  omnium  prauorum  paflim  &  fempcr  con- 
fortio  eximi,  atque excludi:  Nam ficdicente  Apoft.  i.Ccn«/M. 
Nobis  efl-ct  mundocxcnndum,  fcdcumitaacciderit,velnobis 
infciis,  vcl invitis,  attcrttc  attcndcndum ne  coinqumemur  v  la- 
— -   '  '  -  Hh   3  tenus 


I    ,  I    I 

24^  CQMAIENTARt  VS  Cap.X 

tenus  falua  minertterelgione  noflra]&  quoad  ficii  poflit  impio- 
rum  v||iUratione  habitl.  At  protefforcs  noftri  modo  quxftum  fa- 
ciant  t  parui  penduntjquos  in  focietatem  admittant,  vt  ominis 
multis  boctempore  animaduercerelicet ,  quo  legacus  ilie  vers 
religionis  fccudum  verbumfcriptamihoftis ,  papifticae  vcro  pro- 
pugnacor  amabiliter,ac  nimis  gratiose  recipitur,<]uinon  fccun> 
dum  verbum  admitteretur,  nccjue  cui  elTet  diccndum  x*^f«y, 
2.r04».io.Ciim  aiiam  docSirinani  afyncera  afFeratrquam  fubuer- 
tere,  E queat,  enixe  conaretur .  Difcamus,  nos  non  moido  puros 
reruare,fed  fidem,bonamquc  confcientiam  in  Qninibus,fed  ma« 
xime in rebus religioiis retinerc.  Ptetrus pro fe affcrt folidufun- 
damentum  fdlicet  lehov^e  oraculum.  Obferva.  Mandato  divino 
inniti  debemus  inrcbus  agendis,  &  prxfcrtim  in  oihcij  obeundi 
ratione  huic  diAo(Dominm  rf/xifjSed  cftneJbic  divini-oracuii  fen- 
fus  ne  quempiam  vocet|>oliu£um.,cimi  omnis  homo  in  peccaco 
fitconceptus,P/4/.5i.cxverbis  Davidicis,<5c  Gefi.6.TsimummZ' 
lum  in  homine ,  &  nemo exiftat mortalium,  qui fcfe facpiuspec- 
cando  non  pollucrit.R^j^.Vera  ifta,quae  adduda  funt,omnia,ve- 
rum  Dominus  liic  hocVult  difcrimcn  ludxoru ,  &gentium  jam 
perChrifti  gratiam^fTe  fublatum,ita,vt  ncquaquam  via  ad  falu- 
tem  in  Chrifto  percipiendam  gemibus  ilt  prscclufa,  fed  vtriquc 
populoin  vnum  coalefcenti  patefa<ft$,  illeque  fons  totidomui 
Davidic«,id  eft,  Ecclefixexludxis,  atque  gentibuscorrogatat 
pro  peccato,immunditie^ue  fit  rcclufus,  Zach.i  3.1. 

V^rf.ip.  Obfervath,  VocatiadmunuspracftandumfiHCcontra- 
di^aionc  praxe  hac  Pctri  parcamus. 

V^rf.^o.  Habetur CornclijNarratiio.quar.  i.complcdituroc- 
caftoncm  miflionis  pro  Pctro.  Verfi  i^C^omodo  preces,&  Eh' 
cmofynac  Corneiij  fuerint  acceptx.  F^r/.^a.  Mandatum  pro  mit- 
tendo  Petro.  T^r/ij 3. Optationcm,quadefydcrat,Petrusomnia 
jpfis  loquatur,qusc  a  Domino  in  madatis  acccperat.  Occafio  fuit 
apparitio  hominisvefte  candida  ornati,  prius  Awgeli  nomine 
appellati  humana  fpcci^indutiadobcundumunusimpofitum, 
quamjuxta  voluntatem  divinam  poffitdeponcre.Vide  GenefiS^^. 
1.  Preces  Cornelij  quodfuerintexauditac  obferua  fideliu  preccs 
nomineChrifti  vnici  mediatoris  effufas  exauditum  iri.  Verf  3  j. 
Habes  optationequaPetrusIoquaturcmnia  ipil divinitus  im- 

perau. 


:,Li 


Cap.  X.  IN  APOSTOLOR.  A€TA.         247 

pata,aitq-,  prxfto  effe  eos  ad  audiendum  coram  Domino.Vbi  obu 
ferua  in  populo  alacritatcm  cfre  debere  ad  audiendum  Dei  ver- 
bum.&  praeparatione  fandam  cum  attcntiene  diligemi,necnon 
fefeefTeinconfpeduIehovx,  cumverbum  pracdicatur,  quod  fi 
expendcrent,  vt  par  eft  hac  aetatehominesnontotoccurrerent 
ctiofi,atq;  fomniculofi  auditores,  quotin  aede  facra  temporc  co- 
cionis  videas:  hoc  a  vobis  vellem  emendatum  nobis  in  difcipli- 
nam  traditis :  hac  admonicione  ad  vigilantiam ,  &  attentionem 
comparatis :  necnon  rcpetituris  illud  Domini  noftxi  didu,Bca- 
tos  elfe  cos, qui D e i  verbum audiunt,  atque  cuftodiunr,  Luc.ii, 
Troani  concionantePaulum  ad  nicdkim  nodeaudiucre.iidio. 
Maria  difcubuitadpedcs  Chrifti ,  quempraEdicantem  negledis 
rebus  alijs ,  quibus  occupabatur  Marthaforor,  audijt,  Lucio.  Vt 
popuio  incumbit  attcnte  atquc  folicite  audire  verbu,  flc  Paftori- 
busfcdulo,  i^  fyncerepraedicaretaniumca,quacaDominoac- 
ceperunt,  fluc  fint gratiac ad  D ei  mifericordiam  promittendam 
popuio  poenitcntiam  agcnti,.  fiue  fint  juftitiac  ad  judicium  deto- 
nandum  aduerfus obfirmatum,atque  rebellem.  Refucantur  illi, 
qui  cercbri  fui<;ommenta,5c  tiaditioncs  in  Hcclefiam  invehunt: 
&arguuntur  illi,  qui  libenteraudire  voluntverbum  mifericor- 
dixjfed  judici),&  odij  expromendi  in  obduratos,^  contumaces 
averfantur.  Proinde  libertatcm  illam  vcrbi  omnium  in  pcccata 
cxercndam,  &  exercendam  miniftris  prxcifam  volunr,  maximc 
proceres  Regni  fed  fidi  Paftores  tcnendac,  tuendacq*,Iibertati  di- 
vinitus  conceffac  ftride,ar<^e^c  adhacrcbunt. 

Verfii^.  ConcioPetri  habetur,  in  quaagitur  deChrifto, 
ciufquc  morte ,  &  Rcfurredione ,  atque  beneficijs  medioquc 
adferente  nobis,  &  communicante  bcneficia,  populo  deni.r 
qiie,  in  quem  confcruntur,  ferucmus  ordinem  contcxtus,  & 
pnmum  hacc  verba  attingamus,  quac  modum,  quo  locutus  eft 
Petrus  proponuntjquidiciturosaperuiffe,vt&  Chriftus.M^ib.^, 
In  monte  ad  rci  de  qua.  verba  elfet  faduius  grauitatem  indi- 
candam  attribuit  Deo,  quod  non  fit  -sffos-dTroX-i^TrTVfg^  Deut.io. 
^■Cro.i^.Job.^4,.Rom.i.Gal.2.Ifh.6.Celof^.  !.P«.ideft,nihiirefpi- 
cic  Dominus  ,  quod  in  hominis  perfonam  queat  cadere,  vt  No- 
bilitatcsjlmperia,  poteftates,honores,pauperratem,divitiaj,his, 
.^huiufmodi  nihil  mouctur  ad  CDmmunicandam  fuam  gratiam, 

quam 


24«  COMMENTa'rI  VS  Cap.X 

xjuam  gratuit6  ex  parte  noftri,  fed  Chrifti  merito  ijobis  imperti. 
tur.  Toilitur  hic  omne  hominis  meritum,  omnis  dignitas,atque 
quicquid  eft  in  homine,  aut  ab  eo  proficifci  poteft,  quod  mereri 
poffe  dicatur,  ciim  Dcu*  huiufmodi  hominis  accidentia.  vt  ita 
dicam,  minime  expendat.  Meritum  meum  (inquit  BernardHs)  cft 
Dominimiferatio-.nihiiin  Abrahamo  impuht  Dominum,aut 
ad  ipfum,  aut  populum  in  gratiani  fufcipiendum,  &  ad  ludso- 
runi  reiedionem  vt  ita  dicam  aaualem^nifi  fumma  contumacia, 
qua rebellibus  maiorum  veftigijs  inftitere.  ObfervAtio.  ludices iii 
fcrendisfententijs  nullam  haberent  perfonarum  rationem,vi. 
deant  FfaUi.i.Cro.  19.  &  ob  oculos  proponant  praxin  illam 
Cambffis  Regis  Perfarumy  qui  Sipwww  pellem  curauit  parieti  pro 
Tribuualiaffigendam,proptereaquod  iniquum  tulerit  judia- 
um,  quam  filium  Othanem  iuflit  intueri,  ac  cauere  ne  Cmih  li  p- 

plicio  afficeretur.  .^ 

Verf.'i'i   Deoacceptumeffe  eunil,quiDeumtimeat,  atq-)u. 

ftiamoperetur,oftendit,  Pertimorem  Dei  Hebixi  vniuerfum 
cuhuminteliigunt.  Vndepercipitur  Cornelium  fideiem  fuific 
&  religiofum,  Bebr.  caf.  11,  ^-non  modo  antequam  baptizaf 
retuT,  fed  etiam  antequam  fciret  lefum  effe  verum  Me(Iiam, 
velutqui  ante  tempora  Chrifti  vixeruijt^fidelesextitere.  Inepte 
&  fcelerose  faciunt,  qui  ex  hoc  loco  opera  prarptiatorla,  & 
liberum  arbitrium  colligunt,  vt  notat  D.  Beza.  Obfervatio.  Gra- 
tiaDeiinChrifto  ad  gentescft  perduaa.&  maceria  illa  par- 
titionis  eft  diruta  ad  Chriftiani  Regni  propagationem  cx  lu- 
dicis,Gentibufque.  t.Obfervatio.  U  verc  Deum  timere  dicitur,c;ii 
in  Deumcredit,ei  obtemperat,N6mcn^ue  Divinum  invocar, 
qui6uein  vijsIehouacconftanterambulat,atquc  is  Beatusprx- 
dicatur  a  PfaImifta,P/i/.T28.Timent&  reprobi  Domiu  ciuod 
cumfintfenfurifeuerumludicem,  omnif^ue  impietatis  vindi- 
ccm  &  hic  timor  reccpto  nomine  feruilis  appcUari  confueuit,  vt 
prior  fiiialis.  3 .  Obferv.  Illud  eft  iuft^  viucre,ita  fefe  gerere  in  re- 
bus  agcndis,  vt  nihilate,<iuoad  ficnpofilt  oivini  gratii  indig- 
ne  fiar.  Sic  fefe  geffit iJdthanael,  lo. il  & Simcon,  lu^i.Davtd^ Pro- 
phctarcgiusqui  in  intcgritate  ambuUffc  fcrtur.  'Hinc  pctc  rc- 
ligiofihominisdefcriptioncm.  . 

Rr/.j^.Mcdiumptrquodbcncficia  Chrifti  conferuntur  luis 


Cap.X.         IN  APOSTOLOR.ACTA  24P 

nificauitD  E  vs  IffacUtiscxquauis  gentcDco  cffe  acccptum, 
qui  pie  viuit:  Nam  pacem  hominibus  denunciauitpcr  Chriftum 
non  ynius  gentis  Ifraeliticx,fed  omnium  fidelium  Dominum  ac 
Mediatorcm.  Verbum  dupliciter  accipi  queat,  aut  pro  Chrifto 
Dci  fiho  effentiali  vcrbo, Jo^w.f^/). i.quod  caro  elt  fadum  ad  prx- 
ftandum  pracclarum  illud  opus  Redemptionis  eledorum.  Hic 
fiiius  eft  a  Patrc  miffus  d^  cVcro^pxwo-ft.  Aut  verbum  fumi  poflit 
pro  minifteriaii  verbo  prxdicato  filijs  IfracIiticis.Cuius  materia 
eft  lefus  Chriftus  crucirixus.  Vtrunquc  fi  ita  intclligas.a  Dco  eft 
emiffum  in  fummani  ecclefia:  confolationem  :  Et  hxc  fohs  jufti- 
iix  lux  Divina  gratia  ad  nos Scotos  perlata,  &  nominatim,  ac  pri- 
mum  ad  Perthettfes  iucQ  Euangelica  coUuftratos  prjc  ca:tcris,quos 
nulla  a:tasingratitudinis  coargueret,fi  modo  veritatc  farta  teda 
frui  velimusjhacque  pacc,  omnem  intcllcaum  fuperantCjEffcr/, 
z.quaeinreconcihationscum  DeoPatrcper  fanguinemcrucis 
Chriiti  crt  polita:  &  Rom.^.  cx qua  manat pax noftra  cum  omni- 
busrebuscrcatis.  i.  Angelis,  loan.i.  i.Mcmbris  Chrifti  myfti- 
cis.  ;.  qua  hoftium  regni  Christi  animi  in  bonos  inclinan- 
tur,  VtN abucbadnez.arisin  DanieUm.  4.  Creaturarum  etiam  dXoyu^ 
?ful.^\.0fe.2.iS.  Omnia  ifta  beneficia  mcrito  Principis  paci» 
Dei  filij  affequimur, Chrifti  nimirum,  qui  eft  omnium  Dominus 
ajterno  atque  narurah  tiiulo,  quo  eft  cocffentialis  Dco  Patre,  fcd 
magis  pecuhari  eledorum  cum  ludaeorum,  tum  Gcntium,  quo- 
rum  eft  Rcdemptor  &  caput,lucem  vitamque  vtrifque  tribuehs, 
quar.uionenuiJum  vicarium  in  folis  tcrrarum  patitur.  Hunc 
Dominum  agnofcere,acrevcrcridebemus,qui  nobis  cpoteftatc 
Diaboli,  &  peccati  Jiberatis ccelcfte  Regnum  peperit. 

Verf  17.  Oftendithocvcrbumpertotamludjcampra:dicatu 
pofl  baptifmaloannio  praccurforis  Chrifti  in  fpiriruE/w.M^/.^. 
qui  paenitentiam  annuntiauit,  &  Baptizauit.  Vcibu  crgo  &  Sa- 
cramentafuntconiungenda.      I 

Verf^%.  Ft  deinceps  Euangclij  f  imma  habetur  Clirinum/ci- 
licer,  promiffum  Parrib'!?,  fuo^ue  tcmpore  patcliidum  finguiari 
Dei  virtutc  (quam  omn'bus  modis  oftenditj  ac  tandem  propter 
noftri  rcconcihationfm  crucifixum ,  tertio  die  rcfurrexiffe,  vt 
q-iifquis  .n  eum  credir,peccarorum  rcmiflionc  acecpt^  Pructnr, 
Sicui  vhimo  iiio  dic  viuorum ac  monuorum  ipfo  luJ;cc  mani- 

1  i  fefta- 


^50  CGMMENTAmVS  Cap.X 

fcftabltur.  Hocverf.habcsordinationem  Cbriftipervndlionem 
divinamfpiritupcra^bam  :  cuiusprsdicationem  lege  apudjyk. 
j-.i.  &  61.  Luc^.  l04».2.  Cobfi.  Quibui  locii  perfpicuum  evadie 
periufum  fuiife  Deimium  donii  Spiritui  San^icitra  menfuratn 
cx  auo  denuo  j^^kTcb  fjti^fcy  deriuata  funt  dona  in  corporii  fui  my- 
Oici  membrainRe|;ei»  Prophetai»  atque  Sacerdotei  inun^a. 
Sed  quid  fedt  Dommui  nofler  lefui:  beneficiji  afecit,fanauit^, 
omnei  fub  Diaboli potef\atem  reda^oii  6c  ratio  ti\,  Qyoniam 
Deui  erat cum  eo.  Vide  Eiiang.  venit  ChrJftui, vt feruet,  quod 
fuitperditum ,  &  peccatorei  adpccnitcntiam  vocaret,  cum  itam 
iimuiexemptiDiabolityrannidc,rcgnoquet«ncbrarum,tranf^ 
lati^ueinregnumlucisadmirabilc,militemusmilitiiimpr2tcla* 
ram ,  &  in  fidc  depugncinus  aduerfus  bunc  hoftcm.quo  dcbclla- 
to  viftutc,atquc  potcntia  Chrif^i  in  acteruMm  cum  Trinitaie  fan- 
<Sa  in  ccelcrti  patriaglorificatitriumphcmus.  Perr6vexantura 
Sathana  vel  quos  realitcr  occupat  cxempla  quorum,  vidc  in 
£uang.quibusfuiteie^us  perniciofusille  Spiritus  potentia  Dei; 
vel  quosdeludit  partim  fialfls,  partimambiguisrcfponfis.Con- 
queritur  Satan,  vt  legere  efl,  B.i  .Eufeb.  tempore  DhManhqvod 
vera  ncqueat  refponfa  redderc  propter  Chriliiaiios,<]uos  ibi  vo- 
cat jullos , & apud Kuff. lib.i.cap.^^.  Confpirarorcs in Athattafwm 
idcm  qucruntur .  Hinccollige  Satanicum  fpiritum  non  mcdo 
divina  providentia,  &  limitibus  naturac  fuae  coerceri,fed  etiam  a 
male  agendo  fandiorum  precibusreprimi. 

Verf.  ^p.  ad  44.  De  morte  Chrifli,  rcfurrc^ione,  atque  po- 
teflatc  judicandi  viuos  ac  mortuos  agitur,confirmatis  per  Apoft. 
Vt  teltes  vcrf:  44.  Dercmiffioncpeccatorumnominc  Christi 
confirmati  pcr  Prophetas  :  deinceps  habetur  duplcx  cffedus 
Sermonis  Petri.  i.Eft  Spiritus  Sandi  communicatio  auditori- 
bus.  2-Rcccptio corum in  rcgnum  Chrifti per  Baptifmi  concef- 
fionem.  i .  Apoft.  teftimonium  fuum  accommodant  morti  Chri- 
fti,  eum^ue  fufpenfum  probant  dc  ligno,  quod  gcnus  mortis  le- 
ge  divina  cft  maIcdiaum,non  iurc  n^^turali,  non  pofitiuo  nequc 
vliahumanaconftitutionc,  Dm.21.  t.Tetri.2.  ObfervattQ.  Male- 
didione  legali  exempti  fumus ,  &  in  Dei  gratiam  accepti  ccelc- 
ftcmque  beatitudinem  afcifcendi  merito  fanguinis  crucis  Chri- 
Si.  Non  nobis  mctucndum  Icgis  AKfiSohifffjat,  cum.  nulla  cxi- 

•     fiat 


Cap.X.         m  APOSTOLOR.  ACTA  2J1 

ilatijs  condeninatio,quifuntin  Chrifto  Icfu,R#w.8.  i.obfervatio. 
Siprobris,  contemptu,  fannii  ctiam  aificiamur  Chrifti.  vocatio- 
nifque  noftcae  grati4  nihii  moueamur ,  fed  noi  exempb  Chrifti 
confolemur,  quinuUofuo  meritohaci^nominiofamortea^e- 
^uifuerac  a  Iudxii-rceieroni,qui,etti)id  qiudem  prxfliterinti 
quod  Dominui  decreuerie ,  camen  grauiuimi  peccati  cenen- 
turrel.quinon  vt  placerencDeo  fan^uinem  juftiiDomini^ue 
vitx  eflTudfirint :  quare  impocnitcntei  )ufliir»mum  mancc  fuppii- 
cium. 

Verf  40.  Dererurreawne  perhibcturteftrmonium.Hic  Dcu» 
Pater  dicitur  excitafTe  (ilium,  filius  dcnuo  Cc,loM.caf.i.  dcftruite 
Templum  hoc,  dc  corporc  fiio  loquens ,  &  dic  tcrtio  rcxdifica- 
bo,  &  Spiritus  Sandus  dicitur,  ^«»».1.4.  Obfervatio.  Concurrunt 
adiones,  &  virtutes  Trinitatis  ad  hanc  a<aionem  peragcndam, 
vt&inomnibus,  qux  dicuntur  ad  extra,  qua  ccrti  fimus  no- 
ftram  rafurredionem  fuo  tcmporc  efTc  perficicndam.verf!^!, 
Tcftatur  Pctf  us,qtiod  Apoft.cderintatqucbiberintcum  Chriflo 
poft  rcfurrec^ionem ,  I«f.  24.  41.43.  Habetur  difcrti  Chriftum 
edilTe  partcm  affi  pifcis,  &  fauo  apiario  aliquid:  quod  ab  eo 
pr.ieftitum  cft  nullius  neceifitatis  ergo,  fed  vttc;ftarcturfecfre 
cundum  illum  Chriftum  ^ictfSfcoTroVi  quem  impij  ludacicru- 
cifixerunr.  Siquxratur  inquidrecideritillecibus,  quemacce- 
perit  poft  refurrecftionem ,  Refponderi  poffit  non  clTe  verfum 
incorporis  firbftantiam^fedin  nihilumabijlTe.  Ex refurrcdtio- 
ne  Chrifti  difcimus.  i^ Chriftum  cffe  Dei  filium ,  Row.i. «f.4. 
2.  Dominum  viuorum,ac  mortatxumt  Rom.J4.rcap.^.  ^.Re- 
furredionem  eledorum  ad  vitam  a:ternam  incluram  efie  Re- 
furredione  Chrifti,quaratione  dicitur  primogenitus  ex  mor- 
tuis  :  Quia  ipfe  virtute  fua  rcfurrexit  non  amplius  moriturus 
cuius  virtute  nobis  eft  refurgcndum.  ^.Plene  fatisfecilTe pro 
peccatisnoftris,  i.Corintb.  15. 17.  5.  Pioptcr  {«iftificationem  no- 
ftram,  K0W.4.  ii.  Propter  fandificationcm  fidelium,  Rom.cap.6. 
Tertiumeft.  T^ftantur  ordinatum  «ffe  Chriftum  ad  judican- 
dum  viuos  &c  mortuos  finc  vlla  perfonarum  acceptione,  in  quos 
omnesautvitx,autmortisaetcrn«ferctur  fentcntia  &  reprobi, 
<juem  iamafpemanturagnum  Dei,videbunrlfonem- &Tcrribi- 
iem  judicemfentiencadeo^  ytfunime  velint  fcipfos  a  montibus 

li  z  adob- 


«5* 


COMMENTARIVS 


C/p.X. 


h 


adobmtum  Iri.quibus  reddeturfccundum  opera,  vteIedis,qH«- 
quidem  funtfidclibuseifedadeclarantia  juliificationein  Chri- 
Jto:  atq;iliudtribun?l,  non  eft  ftatutum  ad  juftificandum,fed  ad 
retribuendum  juftificatisantea  pcrfidemcoronam  vitxmerit^ 
&  fatisfadione  Chrifti  j)artam.Vide  iXcr.y.Siexpendcrenthac 
«tate  homines  ftagitioh  huic  judicio  tbrmidabiiicffefcfefubij- 
ciundos,  divina  graria  refipifcerenttnuUaenimrationepoflcnt 
cvadcre  nili  feria  tadi  pcenitcntiS ,  mcritcq;  Chrifti  freti  in  gra- 
tiam  recipiaiitur  :  Optarem  fcclerofosjatrocifTmofque  Ecclefi« 
hofte^  trutinarent,  omnipotentcm  Deum  impium  judicare  quo- 
tidie,  Pj<i/. 7.  necnon  in  morte  ipfius  animamfempiternis  fuppli- 
cijs  accenferi5&  tande  in  hoc  generali  iudicio  corpusjanimamq- 
reunita  afterna:moitierteaddicenda.  Ponderarenttrinaiftalu- 
diciorum  tempora,fi  faperent ,  quandiu  locus  relinquitur  mifc- 
ricordiar,  fandiorem  vitam  iniUtuercnt. 

Verf.^l.  Teftimonium  Prophetarum  dc  rcmifHone  pcccato- 
rum  per  Chriftumrac  primum  occurrit  teftimoniu  Moyfts,  Gen.i^. 
Crtdi6\i  AhrAhattti  &  ipfiad  juftitiam  eft  imputatii,  ^  clare  J^om. 
4.Perfpicue  Chriftus,lo4».8.iifcr4/wi«  vidit  diem  meum  atque Ix- 
tatuscft.  P/4/W.52.J/4.53.  Vulneratuseftpropterpcccatanoftra, 
caftigatio^.,noftra  in  eo  eft  pofita ,  &  per  eius  vulnera  fanati  fu- 
mus,[^r.3i.  Ex.wb.i8.M«fc<e.7.  Quorfum  multa,cum  prophctarum 
fcripta  locis  ad  hac  reitj  probanda  fcateant.Hinc  liquet  ex  gratia 
D  E I  propter  Chrifti  meritum  remitti  nobis  pcccata,  non  impu- 
tari  nobis  ad  mortem ,  k^  obtegi  divina  mifericordiS,  vbi  vide 
nuilum  locum  operibus  vel  naturalibus,  vcl  a  natura  emananti- 
bus,  imo  nc  quidcm  a  gratia,  cum  fint  imperfeda,  contaminata, 
atque  debita  ad  promercndum  apud  Dcum^fupcrefTe.Etenim  fi- 
deles  ante  legcm,  fub  lege  atquc  Euangelio  per  meritum  mortis 
Chrifti  peccatorum  condonationem,&  abomni  inquinamcnto, 
acimmunditieablutionem  per  fanguinem  crucis  eius  fortiun- 
tur,  quod,  vt  plerifque  locis,itahoc  fatis  liquet.Addo  prophcta- 
rum,ac  Apoftolorum  in  rcmiflione  peccatoru  pernomenChrifti 
cfTe  confenfum,  &  proinde  vnam  efl^e  fynceram  religionem,  fa- 
Jutif<^ue,vitafque  ajternac  viam  nimirum  Chriftum,Iw»,i4.  hcri, 
&hodieeundum,atqueinfecuIa,  Hfk.15.8.  ^/44.  uEffeatu. 
Auditores  verbi  donantur  fpiritu,  crgo  Spiritus  Sandus  conco- 

mita« 


CapX.  IM  APOSTOLOR.ACTA.  2J3 

mitaturEuangelium,quareeiufdem  pracdicatio  plurimi  fiercf 
Hoc  perfpicuum,  G^/rff.j.diciteecquidperoperalegisanperfi- 
dei praidicatione  Spiritum accepiftis,  Sc  2.  Cor.^. Euangelij  Mi- 
nillri  dicuntur  Spiritus  quia  Euangeliftarum  praedicatio  cSjun- 
^am  habet  Sm^i  Spiritus  operationcm,  qua;  fidem  creet,adau- 
geat,mcntes  illuminet,  corda  reformet,  atqj  affedionesjVt  totus 
Deihomopetficiatur.  Verf^i^,  2.E/t?fl«<.Mirantur,atqueobftu- 
pefcunt  fideles,  qui  funt  ex  circumcifione.  Obfervatio.  Mortalium 
nemo  ita  eft  inftrudus,  quin  opus  habet  qui  inftituatur :  tametfi 
gentium  vocatio  a  pleritque  Prophetarum  fitaperte  praenuntia- 
ta,  nihilominus  tamcn  hi  ignorat,proinde  difcamus  indies  pro- 
ficcre.ac  petere  fidei  incrementum. 

Verf.;:\.6.  Spiritus  SandiefFufi  in  gentes  dona  fefe  exeruntlin- 
guarum  diuerfitate  auditS,  acmagnificatione  nominis  divini. 
0&/?rr4.  Extraordinarium  iilud  linguarumdonum  Ecclefiaepri- 
miciua:  conccffum.quod  jam  defijt:  jam  linguarum  cognitioftu- 
dio comparatur,  at  obferuaSpiritu  pcrEuangeiium  efhcacitcr 
agente ,  &  corda,  atque  linguas  fandificariaddivini  nominis 
laudcs  coneelebrandas  :  Etquamquam  in  taii  menfura  Spiritus 
Sandi  extraordinaria  dona  nobis  non  conferuntur,tamen  rege- 
nerationis,  adoptionifque  donum  in  nos  eledos  confertur.No- 
taedam  hunceirelinguarum  vfum.vt  Dei  nome  magnificetur, 
noftrafquc  partes  elTe,  vt  diuinum  nomen  fummis  laudibus  prb- 
fequamur  :  &  certe  prxbeturnobis  occafio  multiformis  cele- 
brandi  D  e  i,  prxfertim  cum  luci  Euangelicje ,  qua  fumus  collu- 
flrati  raram  pacem,  &  tranquillitatem,ali«^ue  multa  bona  con- 
junxerit,ac  continuauerir. 

Verf.^y.  lam  Spiritu  San Ao  donati  baptizantur,  vbi  obferua. 
Baptifmumnon  effe  contemncndumetenimeiufdemcontem- 
ptioeftexitialis.  2  0&/frv4f/o.  GratiaSacramentonon  eft  alliga- 
ta  nam  fpiritu  imbuti  baptizantur.  Baptifmus  non  facit  fandos, 
fed  fandificationem  obfignat,  regenerationem  reprxfentat,  re- 
miflionem  peccatorum  in  fanguine  Chrifti  fignificat,  atque  cum 
capite  noftro  lefu  Chrifto  vnioncm.  3.  Obfervatio.  Per  aquam  fo- 
lamadminiftratur  Baptifmus,ergonon  funt  adhibenda  Oleum, 
Sal,  Sputum  vtPapiftx,  qui  fuis  additamentislegitimcinftitu- 
tum  baptifmum  adulterarunt,  Non  putandum  fecludi  infantes 

li  3  cum 


/ 


•^J 


254  CCMMENT  ARIVS  Cap.XI. 

cumfidcinonfintcompotes,&  gratia  zdtuali  Spiritus  minimfi 
donentur ,  cum  in  fcedere  comprehendantur ,  &  iint  fidci  quaii 
domeftici,quippe  ex  fidelibus,ac  pijs  parentibus  oriundi.Prjecc- 
pit  Petrus,vtbapti2arentur>atque  lioc  iTgno  declararentur  ilii  ad 
Chrifti  gratiam  vocatijipfiuf^ue  corporis  myftici  raembra.  Siuc 
Perrus  perfe  autaiium  adminiftraitit  hoc  Sacramentum,nom^ 
gnopere  refert.  i.Cor.  i .  fatetur  Apdftolus  fe  non  baptizafTe,  ciiiH 
mifliisfueritpotiusadpracdicandumEuangelium.  In  fine  pre. 
cati  funt  vt  Petrus  apud  ipfos  dies  quofdam  permancret.  Obferr, 
ad  fidcm  convcrfis  ineft  benpuoientia,qua  profequuntur  Chrifii 
feruos;  e^qjende  in  hifce,  atque  in  Martha,  qux  lefum  rcceptum 
humanitcr  trac^auitjlKf.  10.  In  Ljidia  purpurilTa,  qu«  PauJuni,  & 
Siiam  coegitdomum  ingredi,  inquiensjfime  fideJem  iudic.uis, 
eamusadme.  Longcaliterafficiuntur  hac  «tate  homines,  qij 
Paftoribus  contcmptum pro  beneficio,  omneque  genus  ingrati- 
tudinisrcpedunt,  atraerainerintdidi  Chrifti,M4/fe.io.  (3uivos 
contcmnit,&meafpcrnaturj&rurfum,  qui  Prophetam  recipit 
Prophctx  nomine,  referct  mcrcedlem  Prophetjc,  de  qua  vidc 


C  APVT 


XL 


A  R  T  B  s  huius  bap.funtdua:.  i.  habeturA' 
pc^ogiaPetriad  verfip.  2,  Piantatx  Ecclc- 
{ix  dcfcriptio  in  Ph£mciayCjpro,Sc  Antiochia.  In 
primaparteha:cfuntperpendenda.  i.  Occa- 
fio  j.z.^.mf  i.Ipfa  Apologiaad  iS.verfi- 
Euentm verfi^.  Verfx.  dicitur  Apoft.& fratrcs 
audijffequod  GcntesferraoncmDcirecepc- 
rint.  Vbifratres  nominat,  jnnuit  Coniundiojicm  cum  Chrifto 
per fideni,  qux  eft  oranium  maxiraa :  aliac  mundan^  coniuncfti- 
oncshuicminimeacquiparandx,qU2  prarterquam,  quod  fit  x- 
tcrna  inexplicahilibus  bonis  eft  rcfertilfima.  Studeamus  itaquc 
retinerehuius  coniunaionis  vinculum  inviolabile,  fcilicet  fi- 
4cm,  Neque  yIIo  nomine  finaraus  nos  divelli  4  Petra  faUxtis,  & 

Prin- 


Cap.XI.         I^T  APOSTOLOR.ACTA.  a^f 

Principenoftro  lefu  Chrifto.  Heeeferuntverhum  D«.  Ghferva.  Ser- 
mo  Divinus  ampledendus,  non  traditiones  humanae,  nec  vera 
ayp  a?ct,  vt  vocant,  minus  fcripta,quac  ad  faifitatcm  proxime  ac- 
cediint:  &  ex  diametro  cum  verbo  Dei  fcripto  pugnant  omnU 
comprehendenteadfidem,ac  falutem  neccflaha.quo  quidem 
non  folum  Ecclcfiacft  informanda,  fcd  &  reformanda,  Imo  a 
gloria  in  gloriam  transformanda>  vt  tandcm  Chrifto  in  fandi- 
tate,atque  juftitia  conformetur.  Proinde  externo  quodam  mo- 
do  verbum  non  cft  admittendum,  fed  in  corda  recipicndu ,  Imo 
inpraxinducendum,  I<ic.i.confert  eos,  qui  Dei  verbum  audi- 
mit,  &  non  in  praxin  ducuntcontemplantife  infpcculo,macu- 
iamque  obfcruanti,fed  ex  quo  recelTcrit,  obiivifcenti,  qualis  fu- 
erir.  Quapropter  vult  Dci  Spiritus  in  lacobo  nos  non  auditores 
tantum,  fed  pracftitorcs  verbi efle.  ^.Obferva.lmphtut  Prophetia 
de  Gentium  vocation*  :  coaptantur  enim  in  Kegnum  Chrifti 
Divina  gratia  per  Euangalij  prasdieationem. 

Tfr/Ir.  AdverfusPetrum  afcendentem  Imjo/yw4w,"cerramen  \ 

inftituiturabijs  qui  erant  cx  Circumcifione.nondum  intelli-    C4%hiu  Afff'^ 
gcntibus  Cerimonias  imprctas,  atque  abolitas  pcr  Chriftum,  ^/«^*«^  sr\*h\ 
putarttibus  faiuari  neminem  pofle  nifi  circumcidatur,  vt  clarius    pj aLcq  ffU  /f*^ 
habetUTCap.15.  Vbiobferuanulloscfl^cinfeftioreshoftes  ^^^^^^^,  j ,  jr.  Q*^ 
Chri-fti, quamfintilli, quituenturtraditione$,aique  cerimoni-    '*'*i'  /^**'»' 
ashumanas.cuiufmodifuntPapiftac,  quorum  Religio pro  parte  '^kti.f  y^-  I» 
maxima videtur ab obferuationibuS} atque hominum commen-    ^av^tft»^ 
tispenderc. 

Krry^j.Pctroduoimpingut.i.qaodintroieritadGcntes.^.quod 
cumijscomcderit.Lexquidem  habetur  difertis  verbis  de  non 
ineundo  fcedere  cum  Gentibus,  &  contrahendis  nuptijs,  Deuter. 
ttf-j.  VcrimiconlliCtudine  vaiuit,  ne  ludaci  confortium  Genti- 
um  frequcntarent,  quod  vellem  tam  praecife  obfcruari  a  noftris 
profcflbribus,  qui  pro  nihiloducuntnon  folum  cum  Apoftatis, 
yeracq-,  religionis  aduerfari  js  dextras  committere,fed  con  viuari, 
w  hofpitium  recipere  contra  difertum  loannis  pracccptum,  2.J0. 
nedicatiscis  x«*f«v,  quialiam  dodrinaaffcrunt.  Idcircomul- 
tprum  profcflorum  Religo  eft  tantu  externa  larua,de  quibus  ye- 
»ficatur,quod  Apoft.habef,2.T«wof/j.2.furtt  habetesfpeciem  pie- 
^h  vim  ciufdem  abncgantes^  8c  Tit.  (a^.  i.  Dicentes  fc  Deum 

I  cogno- 


*     1. 


tK6  COMMENTARIVS  Cap.XI 

cogiiofcere,  negant  tamen  opere,  cum  fint  cL^oiufjLQt  ad  omneo. 
pus  bonum.  i.Ot/^r.Nemo  fidus  Chrifti  feruus  omnibus  phcers 
poteft,  G4/.1.  Sihominibus  placerem,  Chrifti  feruus  non  eirem: 
Mfl^/ff  fidelis  non  piacuit  Pharaoni,  Elias  minime  Achabot  UremUi 
nequaquam Zedechia,Amoz. non  leroboamo, loannes  haud lud<tis,ni. 
que  ipfe  Chriftus,vt  videre  eft  Matb.  11,  vbi  ait  loannes,  venic 
ncc  edens,&  bibens,  atque  dicebatis  eum  Dxmonium  habercjfi. 
lius  verohominis  venitedens,  bibenfque,  &  dicitis  eum  ami- 
cum  elTe  Publicanorum,  ac  peccatorum,  Veriim  fapientia  a  fui$ 
filijsiuftificabitur. 

Verf^,.  Habetur  Petri  Apologia,  qua  fe  tuetur,  vbi  obiter  ob- 
ferua  nemincm  eflfe  in  Ecclefia,  qui  non  teneaturfadorum  fuo. 
rumrationemreddere:  Imonepapamquidem  excipere  licet, 
fefe  pro  Chrifti  vicario  proftituentem.  IrinausViciorem  Papamrc- 
prehendit  Eufeb.ii.cap.i^.i6.  vulttamen  cximi  vt perhibeturCa. 
nonequodam,5iP4f4,diftind.  24.  Non  efle  inquit  Papa  rcd- 
dendamfationem,tametfifuam,ac  aliorum  faluccm  negligat, 
im6  ii  animafum  aceruos  in  tartara  detrudat :  quo  quid  dicipof. 
iitabfurdius.  Summadefcnfionis  Pm»»<eeft  Qu^icquid  fecit  Pc- 
trus pro  eodem  mandatum  Dei  habet  vt  liquebir.  i .  occurrit  vi- 
fio.  2.  auditur  vox  ad  verf.  1 1 .  De  vifione  prius.Summa  eft  Gen- 
tes fine  Cerimoniarum obferuatione,  prarfertim  Circumcifionis 
admiflionc  in  Regnum  Chriiii  funt  adfcifcendx.  Repete  atque  cx- 
pende,  qux  fupra  in  hanc  vifionemjvocemquc  bis  aidit.im  a  do- 
mino,  &  fufcepcione  linrei  in  coelum  obferuauimus,  AH.  1  o.  verf 
15. 16.  DemifrionefcruorumCornelij  pio  Petro,de  Pctri  ad- 
nionitionepcrfpiritum.vt  Cornelibm  adiret:  ^  rcliqua,vidc 
illo  cap.  Aci.  10.  Verum  de  verbis,  qu.^  Cornelio  locuturus  ellj 
Petruspaucadicenda,qu.'eqnidem  verba  quibus  feruetur  Cor- 
nelius,  eiufquc  domus  non  funt  nudi foni, quibus  falus includa- 
turvrexorciftac,  atque  incantatricesautumnant,  fed  potentiam 
habenr  Spiritus  Sandi  coniundam  in  falutern  credentium.Pcr- 
peram.atque  fcelerofe  impium  vulgus  facit  verbum  faiutis  cau- 
fam  plagarum  quarum  propria  eft  peccatorum  patratio,  coacer- 
uario,  8f  continuatio  fin?  refipifccntia.  Verbi  eflentialc effedii 
eft  vita,  Mors  ver6  non  nifi  per  accidens  ijs  nimirijm,  qui  vcrbo 
fcfe  ftrenue  opponunt. 

rerfi'; 


CAP.Xr.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.         157 

Verf.i^.  Communicati  Spiritus  fit  mentio.  Olfferr.  Spiritus 
gratiaj  Euangelio  coniungitur.vide  G4/.3.Vtrumaccepifti8  Spi- 
ritum  per  opcra  iegis,an  per  prxdicationert»  fidei .' 

VerJ.i6,  Tunc  meminididti  iliius  Domini,cifm  diceret  lo- 
annesquidembaptizauitaqua,vosver6  baptizabimini  Spiritu 
Sando.  EftduplexergoBaptifmus.  i.eftfluminis,quiadmini- 
ftratur  a  Miniftris  oivinitus  vocatis,atque  iegitime  ordinatis.  2. 
eft  flaminis  a  Chriftocelebratus  Spiritus  Sandi  gratiamcomu- 
nicante.  Idem  vtfupra  didum  Chtifti  &  loannis  Baptifma  e{^ 
fentia. 

Verf.iy,  Chm Deus  ijs contulerit donum fpiritus ficut  nobi?, 
quisDeumpracpedirepotuitomnipctentem,  quin  quibus  vuit 
fuam  gratiam  communicet,  &  ijfdem  Sacramentum  fit  conce- 
dendum. 

VerfiS.  Euentum.  i.Silent.  0&/<rry4. Protinusfilendumnobis 
ciimrationesatferunturiegitimac,atque  yalidac  contra  aflertio- 
nemnoftram.  2.  giorificantDeum.  Obfervat.  Non  foium  gau- 
dcndum  pro  falute  nobis  partS,  fed  pro  falute,  atque  poenitentii 
alijs  concefla,vide  P/^/.i  zz.Caufa  lartitiac  redditur,fcilicet  Quod 
Deuspoenitentiamdedcrit,  Ergo  Refipifcentiaeft  Dei  donum, 
qui  non  vult  mortcm  peccatoris,  fed  potius  couertatur,atque  vi- 
uat,  Etiech.i^.Et  haec eft  vera,  feria^ue non  hypocritica, & falfa. 
Habet  enim  fyncera  ortum  ex  dolore.qui  eft  fecimdum  Deum.i. 
Or.7.  Defalfx  poenitcnticcfpeciebus  fupra  cap.5.  vide.In  hac  lii- 
ftoria  de  converfione  Cornelij,  eiufque,familiar  ad  fidem  Chri- 
ftianam ,  habes  omnia  ad  falutem  noftram  fpe<9:antia  ex  mera 
Dei  gratia  pendere.  Etenini  quem  elegit  in  filio  ad  vitam  xter- 
namabxternitate,  eundemefficaciter  vocat,  id  eft  fide  donar, 
qua  iuftificat,  vttandem  in  acternum  glorificet. 

Verfi^.adi^.  Ai^.  verfad  finem  continetur  fecunda  pars 
Cap.  In  qua  oftenditur  quomodo  fit  amplificatum  Chrifti  Reg- 
num  in  Phanicia  Cjipro,  fed  maxime  in  Antiochia.  i.  Media  propo- 
nuntur,quibushocopusperagitur.  2.  Cura  Ecclefia;  lerofoljmi' 
t^MtfprocontinuandaEccIefia  Antiochiana  in  veritate,  quam  eft 
ampiexa.  i .  Media  funt  pracdicatio  verbi  per  diverfa  inf^rumen- 
ta  19. 20.  vcrf  &  operatio  Spiritus,  nivinac^ue  manus.  2i.verf. 
<^ma  Ecdefi»  lerofoljfmitanA  pro  Antmhianti  cernitur  in  niiflione 


J5S  COMMENTARIVS  Cap.Xt; 

IdrnahAhom\\rh<\m  cvm  Antmhim  venifretjvidiflet^tie  gratiam 
illic,gauifuscft,atque  ad  pcrfeuerantiam  eft  cxhortatus.vcrf.19. 
quidamexdifcipulisdifperfipoft  Stephani  lapidationcm  venc* 
runt,rolis lutlaiis  verbum  pracdicantes.   i.Obfma.  Eccieiia:  Jtro- 
(oljmium  difgrcgatio  caufa  exiftit  coUcaionis  aliarum  Ecclcfia>. 
rum:ita  Dominis  ex  Eccleliac  fuae  difpcrfione,  &  pcrfecutione  e- 
iufdem  propagationem  operaiur  in  fumma  noftram  confolatio- 
rcm.  i.Obferva.  Ecclcfiat  fors  eft,atqucfuitdifperfioni,atque  pcr- 
fccutioni  obnoxia,quod  fic  cvadit  perfpicuum  in  primi  parenii» 
Addnii  familia  Catv.m  ad  mortem  Abeelem  fratrcm  eft  perfecutus,in 
Abrahami  \fmael ifaactm:  ih  lfaaci,EfaM  lacobm.Galat.^,.  verc  inquit 
Apoft.qui  natus  cft  fecundum  carncm  pcrfccutus  eft  eum,qui  na. 
tus cft  fecundum  fpiritum  :  ita eft  &;  nunc.  Galat.^.  &  2.Tmotb.i» 
Omnesjqui  volunt  pie  viuere  in  Chrifto,perfccutionem  patien- 
tur.  Non  opus  eft  in  trito, atque  amplo  hoc  perfecutionum  loco 
omnium  temporum  pcriodos  perftringere,  ciim  fatis  liquet,  tur- 
bis,alflidionibus,  perfecutionibus  Ecciefiam  femper  fuifie  infe- 
ftam,quac  fingulari  Dciciemetiafxpiusliberatafuit.Poft  Chri- 
fti  afcenfionem  memorabiles  illae  lo.perfecutiones  vigucruntin 
fummaatrocitare  aduerfusChriftiani  nominis  profefioresnimi- 
rum  fub  lJer9ne,VomitianO)Traiano,M.Amoni9iSet(ero,  MaximinOiU>ecio', 
raUrtanOiAureliano,T)iccUtiano,iunge  lulianum  Apofiatam:  multi  flib  his 
martyres  co.lanti  proteirionc.Chriftiani  nominis  diem  fuum  ob, 
krunt :  contra  quos  impij  &  atroccs  tyranni  comcnti  funtmul- 
tiplices  calumnias ,  vt legcre  cft  apud  TtrtuUianum in  apologeti- 
co  contra  gcntcs,qui  dixercChriftianos  fuifle  fcditionum,ac  tur- 
barum  authorcs  inceftuofos.  plagarumprecnratores,  carnium 
crudarum  comeftores  propriorum  cti»m  libcrorum,quod  abfur- 
diftimum  eft.  Etcerte  non  defunt  hac  «tate,qui  huiufmodi  cri- 
minst  Dci  fcruis  confueruntimpingcre,  aflcrentes  quod  exiftunt 
pacis  publi^x  turbatorcs  feditiofi ,  fed  quam  longc  abfintabhoc 
facinore,nouit  Dominus,confolemur  nos  communi  forte  Chri- 
fli.atc^ue  Ecclefiar  illoquc  Apoft.di<ao,2.Tmj*fb.i.ficum  Chrifto 
paifi fuerimus  ffvfxSatfft^tvQf^.  2.  df/ferra.  Difperfione ifta ad- 
monemur.nimirum  per  difgregatione  Sandorum  veritatis  erg6 
©ccafione  pr^beri  propagandi  Rcgni  Chrifti:  Etenim  vt fcmcn 
fpargi  op&rtet  huc,  iiiucquc  in  teria,  aatequam  fiu<aificet^fic  ex 


Cap.XT.         m  APOSTOIOR.  ACTA:  i^f 

^ifpcrfione  tanquam  fcmine  Ecciefia  Chriftian»  amplificatio> 
atquc  incrementum  rcnafcitur.  Mirabilis  Dominusextcncbrij 
luccm,qui  nouitcuocafe,e  morteChriftifolius  vitam  eliccte,ex 
malo,  bonum,  vtpote  ex  perfecutionc  Ecclcfiac  gioria  fujc  am- 
pliationem :  Ex  pcccato  etiam  materiani  cxerccndiruam  inmi- 
ferosmifericordiam.  ^.Obferv.  Ingruenteperfecutione  fas cft  fti- 
^ere  corporumque  deciinatione  ad  tcmrpus  vti,  vt  fcdatis  turbis^ 
compofita6fjperfecutionc  Dci  feruirefcruemur  ad  meiiora  tem- 
<pora,quibu5  Dci  giorix^pr«dicandt>  Euangeiiuminferuire  que- 
ant.Extatpra:cepcu  Chrifti^M^Jb.io.  inquientis,fi.perfecuti  fue- 
tint  vos  m  vna  civitatc ,  fugite  in  aiiam :  huc  accedit  fententia 
Auguft.in  graui  perfecutioneomnes  non  debent  mancre,  ncquo 
fugere.  VeriHii«?anorc  dcbent,quirei  pracfcnti  fufhciant:  quod  fi 
«mnes«tigamt manere  .tuncres  fortibus  effecommittenda.  Ne- 
mo  itaquc-cx  fideiiam  feruorum  Chrifti  decliiiatione  ad  terapus 
«ffenfam  capeflat ,  cum  idMquidcm  fitlicitum  atq^xionnunquani 
Valdc  CTC  Ecclefijc.  ^.O&ff  r.Quid  fccerunt.  vorbuni,  fcilicetpra:- 
tlicat  in-PboeniciaiCjpro.Amiochainobis  Paftoribus  maxime  incum. 
4jit  fedula  Euangelij  annutittio,  in  qua  toti  occupar^mur.Porro 
Thainicia  eft  rcgio  Sjf/ut  proxima,non  longe  diftans  a  ludaai  in  qua 
funt  Tripolis,CafareA,Pbilippi,Sidon,ziixciVLt  civrtates.Cjpm  cft  Infu- 
la  CUiciai  in  qua^rww  amoris  Dea  colcbatur.  Antitdnai  SeUuco  at- 
dificata,  nomen  vcro-fortita  ab  Antiocho  cclcbrisquidc  vrbs,  SjrJA 
«imirum  Metrapolis ,  Paftoribuis  cgregijs  quondam  ornata,  ia 
hifce  Eu»ngelium  Chrifti  pr«dicatur,ad  ciufdcm  Rcgni  propa- 
gationcm.  VW  i.Ot/rf-Pfophetiamdcgcntiumvocationccire 
impletam.oflicmmqj  Paftorum  maxime,vtfupracll«  pofitum  in 
prxdicando  verbo,M4f.23.  Effce/:4.Prardicatio  vcro  duoxomple- 
^iturfciiiceteKpiicationem ,  &  applicationcm.  Explicatio  cflTc 
debetfccundu  ^oyov  yvacrs©' :  applicatio  juxta?ko7ov  S?««4,  qw«- 
quidcm  cft  verbi  praedicati  quafi  anima,quflm  nonnuUi  male  af- 
fe<ai  conati  funt  ab  officio  Paftoris  cxterminare  cotra  exprcflam 
Vcrbifacri  defcriptione,  i.Twi.j.noncft  ergo.quod  fefenegotijs 
fecularibus  Paftor  implicct,  ciim  mateftatota  in  qua  vcrfari  dc- 
bct  fit  Dci  vcrbum  fcriptum :  cuius  fubieaum  eft  eflentiale  Ulud 
verbum  caro  faaum  Icfus  Chriftus  Dci  filiu^.acternaqipatrisfa- 
©iwwia/iuani  fiddcs  apprehcaduiu  ad  falute,&  vitjun«ccrnam. 
-^  r         Kk  J  V€rf.}Q. 


t^0  C0MMENTARIV8  Caf.Xj. 

VerC,  10.  Sunt  alij  prxdicatores  lefu  Chrifti  nimiriim  qui  funt 
ex  Cypw,&  Cmwf,qu«  cft  in  Afhnca.  Prxdicant  vcro  mvt^mM 
eft,  crxcis  gcntibus,fic  accipiojtamctfi  fuerintludaei  8MMv»?et/,id 
eft.loquentcs  grxce,  &  Pracdicant  Dominum  lefum  qui  cft  Do- 
minu?.  i.Creationc,  & modo quodam  gcncrali  pcr titulum  aa- 
turalem,ratione4uc  «tcrnx  fu«  cx  patrx  gcnerationis  ante  tcm- 
pora  quo  modo  h«res  vocatur  omnium,  fttquc  m  omnes  creatas' 
res  impcriu  babct.  i.  Redemptione,  &  acquifitionis  titulo:  Etc- 
nim  fanguine  fuo  cum  fcnfu  ir«  divinic  peperitfibiEcclefiam, 
Rcgnnmque ,  quod  potcft  hic  vocari  grati«,  quodquide  fceptro 
verbi  fui.Spiritufq;  Sanai  operatione  colligit,rcgit,  cxercet,  de- 
fcndit,hic  cft  folus  regni  huius  Dominus,&:  caput,  neque  m  vlla 
creaturam  poteftatcm  hanc,&:  ^«(rrea  confene  vult,neque  con- 
tulit:  quare  Papa  poteftatem  quam  arripit  in  Ecclefiam ,  fine  ti- 
tulo legitimo  vfurpat.  i.Iefus  ici  eft  feruator,Angelo  hoc  nomen 
ipfi  indenti,  quod  ellet  populum  fuum  a  peccatis  feruaturus.non 
eft,quod  ad  merita,  humanaf^ifatisfaaiones  tranfuolemus,cum 
in  hoc  nomine,id  eft,non  in  literis,autfyllabis,  fed  merito  mor- 
tis  Chrifti  falus  noftr^i  fit  indufa,  atquc  in  fanguine  crucis  ipfius 
reconciliatio  noftra  fit  fada ,  in  hunc  Icfum  falutis  noftrac  vni- 
campetramccrtafiduciarecumbamus.  ^ 

Verf.i I .  Principalis  caufa  operatiua  cft  Dci  manus,  qnaequida 
ftutfefeinjuftitiavtinPb4r4o««fubmerfione,  Sinnacheribi  tKQici' 
tusdeftru<5bione,il/(iorf<««r«»»punitione,atq^percuffionc,  1.S4W.5. 
Autin  mifcricordia,vt  hic,cxerir.  Obferva.  Fidclitcr  fungentibus 
officio  non  dccrit  Dci  auxiliu,  Thilif.  5  ^  Omnia  poflum  pcr  Chri- 
ftum,qui  mc  corroborat.  i.Gfe/rr.Incremcnti,  jedificationifqi  Ec- 
clefix  atqjamplificationis  laus,atque  gloria  tanti  operis  cft  afcri- 
benda  Dco,  finc  cuius  aififtcnte  virtute ,  &  potcntia  Ecclefia  ne 
quide  poftit  Jcdificari,autpropagari,  P/.i27-nifi  Dominus  «difi- 
carit  domum ,  fruftra  aedificant,&  i  .C^r.^  .Ego  pIantaui,ApolIo$ 
rigauit,  fed  Dominus  datincremcntu.EfFedum  huius  afiiftcntis 
divinx  virtutis  cft  fides ,  &  conuerfio :  etcnim  multi  crcdidcrut, 
atque  con verfi  funt  ad  Dcum.  Obfer.  Fides  non  cft  natura  nobis 
infita,fcd  cft  divin»  potcntix  produdum  opus  pcr  vcrbum,R«». 
10.  I04n.6.  hoc  cft  opus  Dei,  vt  crcdatis  in  cum,  quem  mifit,  Tby- 
to.i.  datumeftvobisacdcic.  Effcdqmdenuofideicftconucr- 
*  fio, 


CAP.Xr.         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  i6i 

fio,qux  non  eft^in  potcftate  hominis,  Ifrfm.^i.Conuertcnos 
Dominc,  &conucrtcmur.  Vbivcrohabctur,  Z/wfc.jj.Conucr- 
tcConuertcDomusIfracI  nihil  aiiud  imporut,  quamncfci- 
licet  Domus  Ifracl rcfiftas  Ichovac  tc  conucrtcnti ;  ciuf^uc  gra- 
tiam.nc  rcfpuas.  In  huiufmodi  exhortationibus  cum  Auguftino 
ilicamus  da  Dominc,quod  iubes,jubc,quod  vis,tunc  non  fruftra 

fubebis. 

Verf. 11.  CurxEccle£z JerofeljfmitanaptoAntiocheua.  Mittunt 
imabam  virum  bonum,  ac  Idoneum ,  cuius  defcriptione  habes. 
rfr/24. 0&/^r.Ecclefi«  quaeqj  aliarum  plantatarum,vel  plantan- 
darum  curam  habcre  debent:  Ecclefiae^ue  legati  debent  efle  fidi 
viri  ac  fynccri,quales  faxit  Deus  fimus  nos  Paftores. 

Verf.ii.  Cumvcnit  i4»»wWrfw  vidit Gratiam  Dci.  Deivero 
gratiaeft  duplex.i.eflcntialisipfiDeo,atque  coaeternafons  om- 
nium  bonorum.i.ab  hac  procedcns,quat  dicitur  data:de  qua  hic 
fcrmo,per  quam  fignificatur  Euangelij  gratiofum  efFe<ftum,&  ab 
Antiochiana  Ecclefia  gratuitam  falute-m  efle  amplexam.  Ot/^r.  Fru- 
d\is  exEuangclio  promanans  gratisc  diuinae  in  folidum  afcribi 
debet :  &  nulla  humano  merito.  Hoc  animaduerfo.  Gauifus  eft 
Bamabat.  0&J^rrrf.Obic<aum  gaudij  noftri  effe  debet  bonus,atque 
foelix  EcclefiiJC  ftatus,  vbi  contra  dolorisjludufquc  noftri  pi  j  mi- 
ferabilis  ciufde  condiiio,  gaudent  divites  atque  Auarirebus  ma- 
le  partis,  ambitiofi  honoribus.  Sapientc  s  mundani  fapientia  fu2, 
fed  vere  Chriftianus  gaudet  in  finu  &  exoltat  cum  audit,  vel  vi- 
dctChrifti  Regnum  cfle  propagatum,  Deique  gratiam  plerifqj , 
&  vultum  amabilem  inChrifto  efle  communicatum.Dayid  Pro- 
phetaregius,  P/ti.4.pr«c«tcris  omnibus  appctitis  ab  huiusfecu- 
li  hominibus  optauit fibi  vultum  Domini  concedi ,  vndc  magis 
gauderc  valcat,quam  afflucntes  illi  oleo,V!no,frumento.2.quod 
prxftatB4nf4&<«.  Hortatur  ad  perfeuerantiam.  Obfer.  Huiufmodi 
cxhortationes  funtperqua  neccffariae ,  cum  partim  corrupti  na- 
tura  noftrl,  partim  motibus  Satanicis,  partim  maligni  mudi  ex- 
cmpio  perniciofiffimo  proni  fimus  ad  defedionem:  Proinde  ex- 
petamus  folius  mediatoris  nomine  lefu  Chrifti  perfeuerantia 
gratiam,  atqjin  memoria  reuoccmus  didum  illud  capitis  noftri, 
&  principis  falutis  filij  Dci,M4fK24.qui  perfeuerauerit  ad  finem, 
faluus  ent:iie€  non  iUud.Iw.o.Inidoneum  effc  ad  rcgnum  Dci, 
-  '      ^  Kk  3  qui 


iii  COMMENTATIIVS  CAP.Xt 

qui  admoucrit  manu  aratro,&  retrd  fpexerit.Detnobis  Dominuj 
iti  Chrifto,vt  veritatia^iharentescoftanter  pejrgamusin  coelum, 
Tfr/*.24.Adfincmcap.habemiJS  i.fComme«datio4iem  Bamd* 
per  defcriptionc  quandam.  T^r/.z^.  i.Propagatione,  atq j  Incxc- 
tnentum  ecciells  Chrifti  apud  Antmbenos.  5.  Prxdidionem  vni- 
nerfalis  fiimis.  4.  Auxilium  DifcipuIorum^miiTum  fjratiibus  in  i«- 
d^ta.  Barnaba  dcfcriptio  compl^ditur  ciusbonitate  a  fpiritu,atq.ue 
iide  promanantc.  Secl  -quomodo  vocatur  bomjs  ciunfolus  Deus 
(it  bonus?  Kc/^.Comparatc,ratione  nimiriira  hoEniniun Dei«  *il 
bonus  fimpriciter,imo  ipfrflima  bonitas.  Homincs  vex.6  JKifunt 
alio  modo  boni.quam  per  ^iritum  in  ipils  habitantem.&Alcm. 
Rari  funt  hac  xtate  BamAbam  refere«ites,vtcunq  j  oftentairc  conc- 
tur  bonitatem,  atque  iaditare,Pr(rK.  ao.  veruBi  vbi  repcriasfidc- 
lem.Drfvi</appellatutvir  iuxta  DaminiCor,&  Afo;/«fidcJisin 
tota domo  Dei:  &  NAthanidxcsh ifraeUta,  in quo nocft  <!!o'luspcr 
gratjam  Spiritus  San<ai,&  non  alio  modo.  2.  ;rA>ff xj  ynttif^o.iQ' 
^y^tt^.Plenus  Spiritu  Sando,non  quidemfineiitl^fed  x«f' oy^oin 
&  dcnis  Spiiitus,vt  Sapientia  coelei^i^cogui&ione,  judicio,  con- 
dlioytimore  Domini,atq;fi<ie.i.cognitione  Dei  in  chrifto  fide 
«pprehcnfo  fefe  exerente  mchjiritate  erga  proximum^Og^ofce 
virum  bonum  per  afttoneni :  BariuA^s  gauifus  eft,quod  Amittha 
gratia  Dci  viderit,in  qtia  ad  perfeuerandu  cxhortatus  cft^i»tM(fc<e* 
nos.  Obfer.  Vcra  hominiscomendatiocft  cx  Dei  gratia,&fimorc, 
quo  pcrftinditur,&  imbuitur.no  ex  honore  mudicvanido,  no  0- 
pibusplerunq^coilatis  in  xcptohossHuiniSaniai;*  iaois  eil  facris 
coiignata  liter  is  ad  noftram  imitttione,vt&  maloru  jgnominia, 
quo  poflimus  peflimos  corumtnores  abhorrere.Scribitur  de  J««- 
leam  impio  quodfeoerit  ifraelem  peccare:  de  Elyma  Ma^y  A^,  i ;. 
Quod  perver  terit  vias  Domini  rcdas:  dtl)metru),o^u6A  teditione 
concitarit,&  turbam  aduerfus  ?«««/««.•  de  Alexandr§i  quodrcftite- 
rit  Faulina  dodtrin«,bifugicftdi  funtjcorumq^mores :  Etli  homi- 
num  faciflorofx  praxes  no  referantur  in  codiccm  ab  vUo  morta- 
Iium,nihilominustamehabetDomiinu5librumfuumcuiinfcri- 

butur  peruerforu  opera,iuxtaquaEfum  iudicadi,  nifi  divin^  gra- 

tiS  tepeftiue  Tciipuerint.eonemur  nos  Barnabi  imitgr  j,  bonitate, 

{piritus donis  cxpetedis,atq;fide,vtfi  ab  homjnib  de  nobis,qup 

vetjt  funt}minus  icilbantur/altcm  volumini  divino/quales  exi- 
'       •  .     _    .  .         -     -j  ftimu* 


CaP.  XT.      IN  apostolor»a€ta:       ti^ 

ftimuspergratiainfcramur  ad  aternamnoftramcofolationem. 
i.Obfer.  Contendamus  Spirku  S.repleri,non  malitia,no  vino,& 
fi  nos  anguftiac  premant,aut  dolor  exagitet,  ad  Deum  confugia- 
nius,  vt  fpiritu  imbuamur,cuius  virtute  fufFulciamur.  Mulii  funt, 
cum'anguntur,ad  tabcrnamfe  conferut,aut  ad  faceioru  hominii 
contubernium  vt  leucntur,  fcd  momentaneu  illud  gaudium,  & 
minus  folidu:  fiquidavcrumafpiritu  Chriftiproficifcitur  inqui- 
entis  fuis.Gaudium  mcumncmo  auferet  a  vobis.  2.  Caput  divi- 
iionis:Ecclefixnimirumincrementum^»fi«fjr«/ij  per  Barnabam» 
^  raulum.  Ac  dicitur,quod  multa  turba  fit  adiunaaDomino.Ifta 
adiunftio  eft  fpiritualis,atq;per  fidem.  Obfer.Dei  verbunon  fru- 
ftraemittitur,fed  peragit  id  propter  quod  mittitur,  I/i.^^.Autc- 
nim  pcr  fc,&  naturS  flii  vitam  &  (alutem  producit  omni  credeti 
Ra>M.i.i6.Autperaccidensmortem,2.0r.2.vbidiciturodorvi- 
t;c,atq^  odor  mortis.  De  Pcccato  modo  prorfum  cotrario  exifti- 
mandu.Etenim  peccatum  naturi  fuamortem  affert,Eow.6.vlt.& 
U.  I .  Ccd  per  Dei  mifericordiani,  meritumdj  Chtifti  fit,  vt  abun- 
dantiorisgratixfitoccafio.nfocriTftflv-EccIcfiaperDeumincre- 

mentu  capit,&  no  cft  penes  homines  amplificare  regnu  ebnfti, 
ciim  fint  tantum  inftrumenta  per  qua:  operatur  Deus,P/4/.i  2  7'& 
i.Cor.j.Proindc  &  boni  ftatus  ccclefia:,pacifqj  gloria  m  fohdUm 
tribuenda  lehouic.  Obfer.  Paftorum  curx,ac  cogitationcs  in  hoc 
cvigilarcnt.non  vt  fibi  difcipulos  adfcifcantoppofitarum  parti- 
um  diuerfaftudiafcaantcs,fed  vtdeftinatos  ad  vita,  &  gloriam 
in  regnum  gratise  corrogent.  Sugiendum  omne  fcifma,  qualc  olim 
viguitin  Ecclcfia  Corimhiaca,  in  qua  aiebantnonnulU,  Ego  fum 
Pauli- Ego  Carphsc;  Ego  ApoUo.  Vcrum  in  hoc  enixe  incum- 
bamus,vtDomino  nofto  lefuChrifto  difcipulos  vtSpiritus  San- 
di  organalucrifaciamus. 

r<?r/:25.CuraB^r;M&<«proadducendoSaulo  Antiochiam,  2.  v* 
triufque  ftudiu,&  iabor  in  propagandoChriftiregno,&  permo- 
uendis mukis ad  fidcm  in vrbe  Antiochena:\b\ primumfunt nun- 
cupatiChriftiani.B4r»ii&^j  proficifcitur  Tharfum  SauH  parriamj 
quo  eft  mifius  a  Difcipulis,  propterea  quodGraeci  conati  fint  eu 
occiderc,  Cap.9.  Vri apud  fuos  Euangeliu  Chrifti  promoueret. 
Obfer.  Barnabas  non  cft  ftudiofus  exiftimationis  fu«,  fed  glori» 
PcijChriftiquc  in  Euangclio  luccnris  dum  aduocat  Saulum, 
^  o         .  .        -  virum 


j^  COMMEKTARIVS  Cap.XI. 

virum  linguhribus  donis  ornatum.  Itaque  minime  dcbcmqg 

honorinollrovclificariita,  vt  Divinac  gloriac  praiudicium  affc- 

»»  ratur.  At  ex  muncro  noftro  non  pauci  maiorem  cvanidi  honoris 

»>  fui,  quam  Regni  Chrifti  propagandi  rationcm  habere  viden- 

w  tur ,  qui  hoc  vnum  ftudent,  vt  foli  emineant  cum  fratru  fuorum 

»»  contemptuimbutorumctiam  exceilentioribus  donis  ad  mini- 

»»  fteriumcxerccndum,  eruditione  maiori,ling.uarumque  cogniti- 

»>  one Paftori penieceflaria.  Hitpi^KcTrfUTtuoniiCccleiixnoiivx&c 

»  vuinera,&turbasdederunt,vnitatemqueccclefi3c  Scoticana 

>»  fynccramrefciderunt.libertatem^uercgni  Chrifti,&illamver- 

»»  bi  TSAf^v^a^iav  coar6tari,  mifcre  pafti  funt:  qusm  Dominus  rcdin- 

*>  tegrabittemporefuo,adhibita  Regis  pra:luftriilimi  cura,  quera 

>»  Deustueatur,protegatque.  Conemurnosinterim  exemploB^r- 

naba  nominis  noftri  exiftimationem  apud  deteriores  parui  lace- 

re,  dummodo  illibata  maneat  Dci  gloria.  Vcniunt  Amitcbiam: 

ibidcm  annum  commorantur,  docentque  turbam  multam .  ot- 

ferr.  Paftorcs  elaborarent  enixc  in  fuo  minifterio  perimplendo 

negotijs  fecularibus,  in  quibus  nimium  occupantur,  valere  iu/l 

fis.  Quicquiddicant  nonnulli,  ac  clomminifcantur,  perucrten- 

doque  Scripturarum  locos  eifutiantipracdicationem  verbi  habet 

fuum  fubiedum  in  quofefe  excrceatfideiis  Paftor,  Math.iS.  Uau. 

21.  2.Timoth.j\..  noniubetteinParliamentofedentemDominum 

rebuscivilibusfuffragiotuofubfcribcre,  nequemrndanis  con- 

greftibus  tcmet  immifcere.Hunc  honorem  Antiochiini  Cotiiumviri 

Vt  ibi  primiim  Chriftiani  a  Chrifto  (int  denuncup.it;, ac  ii  dicas  a 

Mefliamefliani, fignificante  vndtum:&  fuit  Dei  lilius  vndus 

non  naturai.fed  Ixtitiac  oleo,  P/4/.45:.  in  Regem,  Saccrdotcm,  & 

Propheram.  Sic  Chrifto  infiti per  fidem  vnguntur  Spiritus  San- 

d:idonisin  Reges  ad  triumphandum  de  peccato  virtute  Chri- 

fti^  Saccrdotes  ad  offerendum  no  viftimam  pro  pcccato,  fed  fpi- 

ritualcs  hoftias fub  nouo  teftamentd:  In  Prophet?»,  id  cftjad  in- 

telligendum  Prophetarum  fcripta  in  falutem  Bo<^tram.  Chriftia- 

niitaquefuntquiinfefeChriftumhabentper  fidem.  i.Cor.i^* 

non  pcrrcalem  natur«communicationem,  Non  percommuta- 

tioncm  proprietatum,  autlocalem  pratfentiam,  fcd  fpiritualem, 

ita, quac  fimt  Chrifti,  evadant  noftra,  faxit  Deus  nos  &  quar  nn- 

ftra>fint  ChrifVi;  memorcf^iie  fimus  Reges  iws  eirc,iibcrtate  do- 

,  narosa 


CAP.xr.      iNT  APOSTOLOR.ACTA;        tSf 

natos,  ne  miferrimae  feruituti  peccati  nos  rurfum  fubijcipatia- 
tnur.cum  iam  prorfum  reatu  omni  poena^ue  pcccati  liberati  fl- 
mus,tametfinaturasomniumcorruptio  adhxrcat  tandem  abo- 
lcnda.Stemusinlibertatequa  Chriftus  nos  liberauit,  &  cone- 
murDivina  virtutehoftcs  fuperare,  ciim  Regum,  quales  nos  fu-  ^^^^^-f*^ 
mus,fitproprium  imperare,  Ne  regnet  itaque  peccatum  in  mor-  B.nii.6» 
tali  noftro  corporc :  tungamur  etiam  Sacerdotis  munere  mini- 
me  in  offerendo  facrificio  propitiatorio  pro  peccatis,  chtn  illud 
ChriftusfemeInimirumfeipfumobtulerit,quod  non  eft  reite- 
randum,  quippe  aetemum,  &  femper  efficax,  fedcorpora,  imo  a- 
nimas,  &  quicquid  eft  noftrum  iilud  omne  in  Dei  gloriam  con- 
fccremus.  Obferv.  Dignitatis  gradus  eft  eximiusin  quem  Chrifti- 
ani  nominc  cvehimur,  quo  Chrifti  fimus  participes,  omniumqj 
donorum  eius.  Mundani  honorificis  titulis  gaudent,  &  volunt 

haberi,atque  dici  Domini,  Comitefque:  At  nullum  nomen  huic 
<omparandum,fi  modo  vere  fis  Chriftianus:  Hocnominenihfl 
tibideerit,  Chriftus  tuus  el},&  Deus  pater  per  Chriftum:  Sic 
omnia  tua  funt,  quae  ad  Regnum  gratix  &  gloriac  fped:ant,  tua 
inquam  per  fidem,  pofteaperafpedum,  plenamque  fruitionem 
pollidenaa, 

r^r/ir,  Te^^rtium  Caput  diuiflonis  noftrx,  Pr.tdidio  nimi-rtilt^jrra  yo 
tum  vniucrfalisfamisper  -/1^4i«OTProphetam,quifuitcoru  vnustc   r  ^v  !«t*yi^: 
lerofolymis  Antiochidm  venientium.  Obferva.  Prophetarum  fcholxv  w     ^.1«!«^  j^ 
fuere  lerofolymis,  in  quibus  filij  funt inlHtutij  &  certo  apprime  v-  . c.i^ii^iit^ 
tileefthaberefcholasaderudicndamiuventutemincognitione^  „  ^    luL' 
veri  Dei,  atque  lefu  Chrifti,qui  poftea  ccclefia:  aedificandac,  ac    ^  '     . 
propaganda^inferuirepofrcnt.  Propheta  pracdicens  famem  eft  '  *  ' 

A^nbus,  qui  non  rapitur  inftindu,  aut  impetu  aliquo  naturac  fuaf/?'     ^*  ^'  ' 
fed  SpirituSandto  impellitur ad  hanc famem prajfignificandam. ^^ '^ i  >i Vu  f  s 
Non  nititur  haccpracdi<flio coeIireuoIutioni,fteHarum pofitioni,T  h»   j i  v  j  ^. 
autfydcrum,  quoniodofolenti!r«ftconijcere  rcsfuturas,&fru-,  )  y,   d^^ , 
ftra  diuinare^jfed  Spiritus  revelationi.  Etenim  non  funt  locuti  i 
olim  Prophetx  priuo  motu  fuo,  fed  prout  Divino  Spiritu  impci- 
tellebantur,  i.Vet.  rrHaecfames  inciditin  Claudij^.  Imperatoris''     ^ '     ^ 


!■ 


ti6  COMMENTARIVS  Cap.XII. 

»»  inftauratori,  qui  de  tenentibus  Caftellum  EDrNBFRGEFAf ,  ni- 
»>  mirum  de  GRANGJO^alijfque  vereeft  vaticinatus.  2.  Obfervat, 
Fames,  aliaqueD  e  i  judicia  non  eveniunt,  niii  pivina  provi- 
dentiapropterpeccatapopuii,Dmfr.a|».ii.Et  Amos  cap.^.  Ha- 
bfiturnuUummalum  in  Civitate,  quod  non  fecerit  Dominus. 
Pcenae  (fciiicetjnonculpx,  cum  Deus  omni  labe  peccati  pror- 
fum  fit  cxors.  Inftar  huius  maxima  ac  terribilis  fuit  fames  tem- 
pore  Maxitnm  crudelillimi  Eccie^s  perfecutoris  >  qui  in  pla- 
teis]ocupletiftimipleriqueoccubuerint,alij  in  agris,  alij  a  ca« 
nibus  fibi  metuentes  fefe  occidendos  curarunt  :  lufto  Dci  ju« 
dicio  iliud  judicium  ipfis  imminebar,  cum  ad  Beftias  Cliriftia- 
nos  in  perfecutionc  illa  fub  atrociftimo  Maximino  proiecerunr. 
vide  Eufcb.  libro^.cap.S.  rarx  famis  fit  memioi  i.Reg.cap.  6. in. 
Samaria,  Obfervatii.  Immittuntur  plagaDivinitus  fames,peftis, 
gladius,  proptcrpeccata.  Proinde  culpa  non  eft  reijcienda,  \t 
impium  vulgus  facitinftarpopuli  Ifraelitici.Ifrrw.wp.^^.in  Dci 
vcrbtim,  fed  in  tranfgrefliones  atque  deli<fta  populi.  Quicquid 
mali  evenit,  illud  fcelerofi  afcribunt  Euangeli)  praedicationi :  8c 
TertuUiatii  tempore  gentes  feditioniscommotionum,  &  nefan- 
dorum  facinorumChriftianosauthoresfecerunt.  Obferv.  Impij 
Ecclefiic  hoftes  quac  non  comminifcuntur  inftindu  Satanico  in 
Chriftianinominis  profefTores  ?  ad  promouendum  regnum  tc- 
nebrarumf  &impietatis.  Feramus  «quisanimis,cum  vel  fal- 
fo  traducimur,  &  clandeftino,  vel  publice  fiftimur  pro  tribunali 
mundano,  atqueaccufamur:  Etcnim  hacc  fuit,  atque  futura  eft 
piorum  fors.  2.  Obferv.  PraediAiones  Divinitus  emiffx  fuum 
proculomnidubio  confequuntur  complementum :  Prophetix 
de  Chrifto  multo  ante  priemiffaj  funt  impletar,  qux  reftant  im- 
plebuntur,  prafertim  promiffum  illud  de  illa  Qrfiea^fia  filij  Dci 
ad  judicium  in  plcnam  omnium  Sandlorum  glorificationem. 
Ca:terum  hic  C/4«(/i«iifuit  ventri,  libidinique  obediens:  A  matre 
Antonui  Stultus  habitus,  quae  folita  eft  ita  loqui  de  ftulto  quopi- 
am,Tu  es  inftar  filij  mei  Claudy-,  adiecitque,  quod  natura  CUudi' 
um  Monftrum  produdum  inchoauerit,  fed  non  perfecerit.  Et  H- 
viW^tfororRomanoseftdeteftata,  quod  eum  admiferint  Impe- 
ratorcm,  qui  corruptis  militibus  ad  Imperium  pervenit :  Iraqiie 
tAUexiftentefc^eTcroloImperatorCjfa^le  conijcerc  eft  plebcra 

mul- 


Cap.xi.       int  apostolor.acta;        i&r 

multis  fuifTe  deditam  inquinatamque  peccatis.quibus  a  Domi- 
no  fcclerum  vindice  hanc  famem  accerfiucrint. 

Vcrfi^.  4.  Caput  divifionis  comprchcndcns  fubfldium  Di- 
fcipuIorumil»rwffof«/iw»mifrumadfratresinIud«a.  Obferv.  Hic 
eft  certe  fruAus  Religionis  Chriftiana:,  vt  egenis  I  k  s  v  Chrifti 
mcmbrisfubveniamus.  Lege^l^.i.p.  2.  Oi/wi'.  Grati  funt i!«ri»- 
ihenfes,  qui  feminantibus  ludxis  ipfis  fpiritualia  rependerunt 
corporalia, 2. Ctfr. 9.  Longe  aliena mundieft  mens, qui  non fo- 
lum  gratorum  animorurri  ofiicium  negligit,dum  verbi  miniftris 
de  fuo  nihil  communicant  ingrati  verum  etiam  illud  quod  pro- 
prie  &  lcgitime  fpedat  ad  minifterium  aletidum  mifere  ac  facri- 
iege  furripiu«t,  longc  abhorrentes  facrilegi  ab  Apoftolipracep- 
tOjGalat.caf.^.  nef.ryix^^f^^  ^  Xoyov  Ko*v6Dv«Ta  $"  «(^{.tvx^v^  c# 
•cratrjv  aytfiojg.  Confolationcm  petamus  nos  cx  Dci  verbo,  8c 
oculosconijciamus,  vtMo^/w  in  prismiumquodnosmanet,ifta 
porro  exhibita  benevolentia  eft  iuxia  dantium  facultatem.  vide 
2.Cormffe.<;^p.9.  atquevoluntaria.  Obferva.  ordinemeffeferuan- 
dum  in  miffione,  ac  diftributione :  Etenim,  ad  feniores hoc  fub- 
iidium  mittitur,  vt  Diaconi ,  de  quibus  cap.  7.  pofTcnt  pauperi- 
bus  fubminiftrare.  Omnia  rite,  &  X5^Ta  Ta|?v  adminiftrari  opor. 
tuit.  Proinde  mififfe  fcruntur  ad  Presbyteros,  id  eft,Ecclefl3e 
Gubernatorcs,  quorum  officium  eft  populi  mores  obferuare,ac 
inregiminedomusDeiper  Difciplinam  Paftoribus  fuccurrerc, 
fentcntiamque  accommodare  atf  legitimam  coUedarum  diftri- 
butionemin  vfuspauperum.  Prcsbytcri,  atque  Diaconi  debent 
cffe  viri  boni,fpiritu,&  fidc  donati,  quadantenus54r«464wiTefe- 
rcntes.  Faxit  Dominus  funduri  hoc  anno  hifcc  officijs  iideiitcr, 
&  in  bojia  confcientiaperfungamini- 


LI  % 


CAPVT 


V 


'H» 


t6t 


€  O  M  M  E  KT  A  R  I V  S  Cap.  XII. 

GAPVT  x;ii. 


O  V  A  intenditiir  pcrfecutio,  ab  Hmrff  ^^W^ 
fa  aduerfus  Eecleliam  vermibus  corpore  ex- 
crefcentibus  abfumpto.  Pcrfecutor  crgo  cft- 
Herodes  Agrif^A  perfecutionem  patitur  eccle{ia». 
&  nominatim  lacobus.atque  Pctrus.  I^cobus 
obtruncatur,  Petrus  incarccratur.  De  lacobo 
hxc  habentur.  i.  Quis  eum  perfequiturnimi- 
riim  Herodes.  2.  Qup  mortis  generc  afficitur/cilicet  obtruncatio- 
nis.  ^.Quando.  Etha;ctemporiscircumftantia  primumoccur- 
rit:  eodem  fere  tcmpore,  quo  fames  occupat,  &  peruadit  vni- 
uerfum  terrarum  orbem.  Vbi  nota  calamitatem ,  fubfequi  cala- 
mitatem  Ecclefia:,finemque  vnius  perfecutionis  efle  pierumqua 
alterius  initium,vt  vnda  trudit  vndam,itx  vna  aifliaionc  elapfa, 
ac  extrufa,illabitur,  &  intruditur  altera.Expende  Abrabamhm' 
diones,  evocatur  natali  folo  in  terra  Cdnandam,  vbifame  preflus 
cogitur  dcmigrare  in  Mgypum  Ifaaci,  lacohiylofephi^popuVi  in  JEgy^ 
pto  detenti,atquc  in  deferto  oberrantis  Prophetarum,Chriftiet- 
iam  Dei  filij,  Apoftolorum ,  nccnon  poft  Chriftum  paflim  Chri- 
ftianorum  atrociflimas  miferias  tunc  temporis ,  &  futurorii  om- 
nium  ad  confummatione  mundi :  Proinde  ne  exiftimemus  alie- 
ft.Tiw  4.  """"  ^"'^  pcrfecutionem  pati,c^m  hsicCott omnibus pic  viuere 
**   volentibu8inChriftodivmitU8incubat.2.PcrfecutorcftHmirt 
non  Afcalomtd  inFanticida,nonil»rip^  loannis  Baptifts  obtrunca. 
tor.  Sed  A^ripp*  Herodu  AfeaUnit*  &  magni  nepo8,qui  arte  eam  fere 
dominationemobiinuit,  fubC/<i«rfiflabirwrfffmagnooccupata. 
Hicag^rcfTus  cft  vexare  quofda  Ecclefise ,  in  grxco  i?riCecXiv  m 
y     XWf  et?  immitterc  manus.  Vbi  nota  difcrime  intcr  illam  Jeroboami 
impij  Rcgis  Ifraclitici  manus  cxtenfioncm  ad  prehcndendum 
Prophctam,  &  hanc  Herodit^id  accipicndii  male  quofdam  ex  Ec- 
clcfia :  Iwto^wwporrcxitmanum,  fed  Prophetam  nequiuitpre- 
hendere ,  qui  vaticinatus  eft  de  ofCibm  facerdotum  immolandis^ 
in  illo  altari  Idololatrico  per  Ufiam regem  nafciturum  5  j  o. poft 
annis,i.jR<r^.i^.huius  J^r«i.manuseuafitarcfa<aa,quirogansPro- 
pheum,vtreftitucrctur,cft  reftitutaJfpii  ver6huic  permittitur 

non 


CAP.Xir.  IN  APOSTOLOR.  ACTA  ^^, 

non  folum  apprehendere  Iacobum,fed  &eundcm  obtnmearc,vt 

alij  in  Euangelica  veritate/anguine  huius  martyris  cofirmarcn- 
tur  &  ipfe  Herodes  referuaretur  ad  infigniore  plagam  vt  videre  eft 

infra.verfii.PorrodiciturafflixiirequofdaOt/fr.EcclefiaChri- 
fti  vniuerfalis  fimul  &  femel  a  Satanx  organis  n5  poflit  diuexari, 
led  fi  vexetur  in  vna  regione,  aut  civitatc,  in  alia  eft  libera  divi- 
na  difpcnfatione ,  vt  animadvertcre  eft  in  ChriftiEcclefia  apud 
nos:  qua:  nuUo  noftro  merito  hadenusperfecutioneapertare- 
manfit  foluta,  cum  AngltcMa,  CaUicai  &  Hijpanica,  fuerint  multis 
ijfque  grauiflimis  perfecutionibus  obnoxiacjmultoquc  fanguinis 
martyrum  efFufione  infigncs.  3.  Stibicdum,  quod  patitur  eft  la- 
cobus.  Obferratio.  SeruifideIiflimiIefuChriftigladijs,ignibufqj 
holHum  maxime  funt  obiedi .  Vide  in  Ignatio,  Peljcarpo,  Dorothaoy 
alijrque.  Et  genus  mortis  quod  patitur,  eft  obtruncatio  indidta 
caufaetiam  judiciumincipitadomo  D  e  i.  i.P^f.4.  Sedquacras 
qui  con venit cum  juftitia  Dei ,  vt  lacobus  fidelis  Dei  feruus  tali 
plcdatur  fupplicio .  Rejpon.  fit  quidem  jufte,  nam  etfi  non  merea- 
tur  lacobus  ratione  Herodit  atrocitatem  iftam,  ex^rcentis,  tamen 
cumnemo  fit,qui  mortem  non  mereatur,quippc  peccator,fit 
hoc  fecundumDci  juftitiam  quod  patitur,  &  pariter  mifericor- 
diam.quod  moric,quamomncsmeremur,conuertcrit  in  hoe 
glorlofum  mortis  genus  ad  alios  in  Euaneelij  veritate  ftabilicn- 
oos.  Obfervdtio.  Mors  violenta  non  cft  ira  divinas,  ac  indicnatio- 
nis  argumcntum  accenfac  aducrfus  eum,qui  patitur.Etenim  plc- 
ri^ue  egregij  martyres  martyrium  funtpam  Deodcccrnente.ac 
permittente,  quibus  adfuit  potenti  fuoSpiritu  quo  conftanter 
impulfi  fidem  ftri^i  ardi^ue  tenueruntin  Dci  gloriam ,  Ecde- 
fiat^uc  bonum.quos  beatos  pronuntiat  Dominus  nofter,  Uath.<, 
vcrum  obfcruandum,ne  patiamur  vt  malcfici,fcd  pro  Dei  gloru 
tucnda,  i.Pfr.4. 

Tfr/:^.  D^  Prtra.  Vbi  habes.  i.Pctri  incarcerationem.  i.Libcra- 
tionem.  i.Iuenta.  In  incarccratione  denuo  habcs caufam  impul- 
fiuam  his  vcrbis,  afeyoy  ^Xau  cxprcfla  caufa,fed  latcns  eft,defe- 
^us  populi  opinio,  ab  imperio  ac  obedientia  Herodis,  qui  neque 
obferuatione  legis  Af(>/4i^rf,ncqjodio  Euangelij  mouetur.Quem- 
admodum  leroboamus  vitulos  curauit  fingedos ,  &  erigendos  Da- 
i^tnefdcBctbelem  populus  rcdiens  lerofolymam  reiigionis  crgo,  ad 

hi  i  Deum 


I 


I:  I 
( 


!  i^ 


*r» 


COMMENTARI  VS 


ili 


Cap.xii; 

Deuffl  verum  D4vi(//f,  eiun^ue  unperij  obedientiam  redirec.  o^ 
firv4tio.?GtizuloC\im  hoc  fundAmentum  nici  popuio  in  rebus  ge. 
tewdii.UtHdu  AmipA4  curauicobtruneadum  loannem  Baptinam) 
ciuna  piacere  i^udetiiii  Taicatrici  ftri^eilie.  TiUtm  bis  abfciu. 
cum  i^ominum  noi^rum  candem  cruci,  qui  populo  rem  facerct 
gratam,  adjudicauit.  NmcxquovrbemRomam  pcrmifitin- 
ceadio,  Ciiriftianorummiiiaoccidi  juilit  quo  populo  gratifi- 
carctur.  L.Flammeus  obtruncauit  nobilem  quendam,  vt  foca- 
ri«  «nimorefpoiideret.  Et  iiic  Umdtst  ficSaulus  vniceoptauit 
iliud  ,vt  omnis  popuius  eum  iionoraret.  Pieri^ue  iioc  vnum  ftu« 
dcnt,  vt  populo  inferuiantad  nutum  :^uod  oranem  jcquitatcm, 
iultitiamque  peruertit.  i.ohferva,  Peccataimpiorumnonfunt 
in  fupremo  gradu  ad  primum,fcd  a  peccato  in  peccatum  per- 
gunt,  donec  Cyathum  pcrimpleuerintifibi^ue  extremum  judi- 
cium  «tcrnum  iiiud  iiorrendum  acccrfiuerint.P/^^irrfequibufdam 
gradibus  ruebac  in  fuum  ipiiusintcritum,ita  5/«</pergens  ab  vno 
in  aliud  facinus  ta«de  fuo  ipfius  gladio  perijt.  Impeditur  ab  ex- 
ccutionc  Herades  propter  dies  azymorum.  Obfer.  Bene  vtitur  Do- 
minusfidaiiypocritarumReligione,  ^  iimulata  fanditate ad 
procraftinandum  feruorum  fuorum  fuppliciumrcoercetur  obfer- 
uatione  azymorum  abolitoru  aduentu  Chrifti  Herodes  ne  Pctrum 
morti  det:  quem  tradit  in  carccrem  vt  Acbab  Michaiam.EtSedechiat 
Itremiamciui  Dei  Prophetae  vera  vere  pra^dixerunt.Ot/^rvrf.Impij 
ac  facinorofi  in  Regnis  Regum  impune  pafiim  graffanturjfed  fi- 
diflimi  Chriiti  ferui  propter  veriutem  in  cuftodiam  traduntur. 
Kec  defunt  mali  ferui  ad  exequendum  impia  mandata  tyranno- 
rum.Vide  in  illahiftoria,  D^K.^.detribuspuerisin  fornacem  co- 
ie^ais,  atque  in  Chrifti  prehenfione.  ^.Obfer.  Quod  ftatucritPe- 
trura  rcducerej&populoproducererimpijmalumfuum  propofi- 
tura  non  deferunt  donec  extremum  percentent ,  quod  crudekm 
perfequetur  malum  in  fuam  ipfius  perniciem,  P/rf/w.140. 

r^  r/i^.Tradito  Pctro  in  carcerem,8c  ibidem  coilocato  ecclefia 
intense  precatur.  obfer.  Grata,  &  fidelis  erga  Petrum  eft  hxc  Ec- 
ciefia ,  qux  Deo  preces  nuncupac  in  Petri  gratiam:  hanc  praxin 
imitemur,atque  recordemur  eorum,qui  in  vinculis  funt,ac  Ci  ipfi 
vincuIiscoerceremur,Hft.i5.&culugetibuslugeamu«,Ecw.if. 
fic  futuruto  in  Chrifto  Dco  patri pUceamus .  fimul  cciam  a  fidis 

Chrifti 


CAP.Xir.         IN  APOSTOLOR.ACTA  srr 

Chrifti  feruii  laudemur,vcab  Apoft.laudati  funcHcbraei.quod 
Iptius  vincuih  condoluerinc,&  coierarinc  bonorum  fuorum  fpo- . 
lutionem  expe^ancesmeiioremacpermanencem  fubiiantiani 
in  cceiis  obferua  eciam  magnam  cfre  ei^'caciam  feruidarum  prc- 
cum  expende  mulcorum  exempia,fed  nominatim  Elia.Jacob.t^, 

Verf.  6.  Statuit  Uerodes  educere  Petrum,  inter  duos  milites  fe- 
cure  cubantem  in  vinculis.  Obferv.  Bonie  confcientiar  vis  eft  ma- 
gna,vtnihil  timeanc,qui  non  peccarint,mortem  verofemper  ob 
oculos  verfari  putent,qui  deliqucrint. 

r^y/i/.  Habetur  Petri  liberatio  per  Angelum  illuftrante  locum, 
vbifuerat,pulfante,atq-,diccntemjfurge.  Ot/fr.  Angeli  incumbuc 
eledorum  faluti,  paratiqjfunt  ad  exequendu,  quod  Dominus  in 
rem  ecclefije  ipfis  injungit^P/t/.^^.  diciitur  circa  fandtos  tentoria 
figere:  paruulorumq-,  Angeli  videre  facieDei,  Matb.  1 8.  vbi  vin- 
cuia  deciduntfoIuta,obferua  nihilefle  tam  firmum,quod  divina 
potentia non valeatcomminuere :  imo ipfam natura: vimatque 
curfum  in vertcre :  vt  expendere  eft  in  faluo  populi  fui  condu(5hi 
per  mare  rubrum ,  &  in  conferuatione  trium  iliorii  puerorum  in 
ignis  fornae  conjedorum .  Surgit Petrus egrediuntur acceptis  fan-  p^„j^/,  - 
dalijs.  Sandalium  eft  genus  leuis  calciamenti  ad  iter  accomodati.  '  ^' 

Cingitur  Petrus  pallio,  pergunt  vna,  putat  Petrus  rem  non  cffc 
geftam,fed  tandummodo  vilionem  pcrtranfeunt  primam,  &  fe- 
cundam  cuftodia,perueniuntq;  ad  portam  fcrrea,qu3:  ipfis  fpon. 
tceftaperta.  i.Ot/^r.Omnipotenti  Deocediitcun6tac2Elij,ignis, 
aer,aqua,terra,  hifqj  coprehcnfa  omnia  obtemperant  creatori  ad 
nutum:proinde  videndu.fimus  in  gratia  creatoris,  fic  futurii,  in- 
feruiant  nobis  omnia,cedantq  ^  in  bonum.Si  fecus,fentiamus,  Sc 
experiamur creaturas in nos omnes eife armatas ,  vide Pfalm.^i. 
Ofe.i.T2.Da}t.-i.& 6.  i.Obfer.  adeftDominus,  &invigiIatfuorum 
liberationipracterexpeclatione,  vide  j.Sam.i^.Chm  Saul  vndi- 
quaq  j  exercitu  cinxiifet  Davidem  rumor  ad  Saulem  permear,  quod 
^hilijlhaitztta  inuaferint  vnde  exoluitur,  8c  explicatur  D<iw</&  i. 
Sm.io.chm  ftatuiflent:  apud  Z/f^^«»i  civitatelapidibus  obrue- 
re  Davidemjehova  ipfum  tuetur  incoIumem.;.0&/^r.Hicc  Petri  in. 
carceratio  referre  potcft  fpirituale  noftram,  ciim  omncs  iimus  in 
pcccatis  mortui,Epfcf/:2.proinde  in  cuftodia  rraditi  &detenti  do- 
nec  rcdcmptor  gencris  huraani  lefm  Attgelm Cxdexii  nos  iibercate 

donauit» 


''t 


r  1 


1 1 


i' 


1  f 


tyt         commentArivs       CAP.xn, 

donauit,quiomnibusho[libus  expugnatis  in  ccelum  afccndit, 
indcrcucrfurasadplenam  eleaorum  redemptionem  pcragen- 
dam,  &in  coelelli  patria  pcrfeaani  glorificationem. 

F*r/.ii.4420.HabentureventaPetriliberationemcofequen- 

tia.  I.  in  Petro.  2.  in coverlis ad  fidem  Chrifti.  3. in  cuftodibus. 

Pctrus  ad  fe  redicns  fatetiir  Dominum  cfTe  liberationis  authore. 

Prius  putauitfuiffc  vifionem,  &  non  rem  geftam:  vbi  obferv.in- 

firmitatem,atq5ignorantiam,cuiomnes  fubiacemus,  vtmanife- 

fta  Dci  opera  minimc  percipere  valeamus.yide  MaUijAn  tranf- 

figuratione  Chrifti.quie  dixerit  Petras  nimiriimj  Bonum  eft  no- 

bis  cffe  hic,  faciamus  tria  tabernacnla.qux  ab  infirmitatehuma- 

na  profcda  funtj  Cui  quidem  petitioni,  fi  annuiflet  Chriftus,  0- 

pus  Rcdcmptionis  generis  humanifuifletprapeditum.  2.  Pra- 

xi  Petri  Dominum  liberationis  noftrac  Authorcm  agnofcamus. 

David  lehouam  liberatorem  ac  ereptorcm  cx  ore  Leonis,ac  Apri 

liberaturumeumexmanuPW//i?<icert6fibiperfuadet.  Ita  Pau- 

lusi,  Timotk^.  fatetur  Deum  liberafle  eum  ex  ore  Leonis,& 

proinde  refcruaturu  ad  Rcgnum  ccelefte.  i.Obfer.  Inhxc  verba, 

E  manu  Herodis.  Tyrannorum  potentia  cft  limitata,  qui  vitra  prs- 

'  fixosCancellosaDivinaprovidentilmanum  nequeunt  extcn- 

dcre ;  Im6  ne  Satan  quidem,  mundi  ac  tcnebrarum  princcps  ci- 

traDivinaeprovidcntix  circinum  operando,  &  vexando  pofRt 

cgredi.  ^.Obferv.  Qu.alisRex,  talis  populus  plcrunque  exiftit: 

proinde  Ecclefix,  Rci^uc  public*  maxime  intercft.pium,  San- 

tumque  Rcgem  habcant. 

Verf.ii.  Qup  venerat. Nimirum  domum  mulieris  Religiofa:, 
acpi«Al4rw.  Sedprimumoccurritquodhanc  rem'confidcrarit. 
Ob[erv.  Opera  Divina  funt  altius  expendenda,qu2e  praefeTtim  po- 
tentiam,  eiufquc  gloriam  in  ea  relucentem  declarant.  Facit  nos 
ncgligentioresinprardicando  Dej  nontine  defedus  confidera- 
tionis,  fi  tnitinaremus  animis  nobifcum,  quam  benignus  extite- 
ritlehouainhancpatriamnedum  in  luce  hac  Euangelica  ac- 
cendenda,  &  inducenda,  etiam  fine  fanguincj  veriim  eiufdem 
continuationecumpaceadmirabili,meriti(rime  omnes  Divma 
mifcricordiam  celebrarc  dcbemus.  Uaria  domi  fu«  babet  Euan* 
gclijprofeflbrcscxemplumreligiofac,  ac  fandx  matrona;,  viris 
&  mulicribus  imitadum.  Maria  fedit  vna  ad  pedes  Chrifti  evan- 


Cap.  Xir.        IN  APOSTOLOR.  ACTA. 


«75 


geIi2antis:aliavnxitpede$vnguento:&  hac  tertia,  religiofa: 
Cui  non  abfimilis  Lydia  parpurifl*a  Paulo,ac  Barnabx  fata,Si  me 
fidelem  ccnfetis,  venitc  ad  me,  &  coegitintrare.  Tametfi  litrodu 
perfecutiofueritfumma,nihilominustamen,ac  fi  nullum  exi. 
fteretdifcrimen,apud  fe  Ecclefiam  habet.  Paucos  prQfeflbresre- 
periashuicfimiles.  3.  N«^«,  hinc  initium  datum  matutinisvt 
videtur  conuentibus,&  vefpcrtinis.  Si  caufa  ecclefiae  poftuiet, 
huiufniodiconvcntuseflepoflent,&  obferuarj.  At  in  Ecclefijs 
conftitutis  non  eft  aTXojg  avctyj^swoy.  obfer.  Si  hi  cum  periculo,  & 
no(fhi  non  fine  moleftia  covenerunt,  quid  de  quibufdam  dicen- 
dum,  qui  intcrdiu  fine  moleft  ia,cum  libertatc  conucnire  nolunt 
ad  audiendum  Dei  verbum.  In  G4Ww,alijfque  partibus,  vbi  cum 
capitis  difcrimine  convenitur,gaudent,fi  fub  oio  liceat  Euange- 
liumaudire:  5C0TMtamen  tanta  luce  coUuftrata  ac  iibertate 
donata,  vix  dediffnaiur  ftatis  temporibus  adcm  facram  accede- 
readvcrbi  oiviniauditionem.  Proinde  metuendum  nobis  ne 
haclucepriuemur,&cogantur5^0r(profici(ci^  mariinmare  ad 
in veniendum  Dei  verbum,  & minime  detur  repcrire,  cum  vbc- 
rem  gratiam,  ac  corufcantem  luccm  fprcuerint,  Amos  8.  5^ua- 
proptcr,dum  dies  eft  ne  obdurate  corda,  fed  pijs  atqtic  Divinij 
cxercitijs  frequentandis  operam  date, 

Verfii^  Pulfat  Petrus.  lanua  coeii  cftnobispulfandaprecibus 
donec  propter  Chriftum  intromittamur.Egreditur  RJwdr.quas  no 
aperit,  fed  agnita  Petri  vocc  prac  gaudio  rcuertitur,  vt  annuntiet 
c«teris  eflc  Petrum  veftibuio  aftantem.  Ohferv.  Quando  veri,  ac 
fidelesChriftiferuipericulisexoluuntur,aut  carcere  eximutur> 
Pij  ac  bene  affeai  lajtari  confueuerunt,fed  impij  contriftari.  Qui 
funt  intus  aiunt  eam  infanire,  qujc  cum  coftanter  affirmaret,Pe- 
tri  Angelum  effe  ferunt,  nouerunt  cx  verbo  aflignatos  eflTe  An- 
gelos,  qui  eleaorum  falutiinvigilent^talef^uc  viflones  ipfis  ali- 
quando  occurrebant.  Autumant  nonnoUi  cx  hoc  loco  Angelum 
vnicuique  efle  defignatum  ^  Veriim  Scriptura  facra  pluribus  te- 
ftatur  locis  plures  elTe  praeftitutos  Angelos  eleaorum  conferua- 
tioniincumbentes.  vide  Gf«.28.  de  Angelis  invigilantibus  vitx 
lacobi  afcendentibus,atque  defcendentibus  in  fcala  vifa.  2.  B.eg, 
6.  de  Aurigis  &  equis  figurantibus  magnum  Angelorum  nume- 
tam,i'/^/.34.cJr^i.  Ccdithocinfiimmam  noftram  confolatio- 

Mm  ncm, 


If 


! 


•}, 


■*! 


I 


i74  COMMENTARIVS  C  ap.XII. 

n  em,cufn  non  vnum.  fcd  plurcs  habcamus  animarum  &  corpo. 
ru  m  cuftodes.  Pulfans  adhuc  Petrus  admittitur,  quo  vifo  obilu- 
B  cfcebant.cuius  reicaufa,eftignorantia. 

Verfiy.  ^frwePrmadeos. Demiflionemanusfa^arcquire- 
bat  pacem .  Obfervatio.  Dei  verbum  pacifice  reuerenter5&  attcnte 
audiri  debet,  contra,  ac  pierique  faciunt.Exponit  ijs  quod  Dcus 
ipfum  foluerit.  Obfcr.  Pro  liberationc  noftrafolus  Dcus  agnofcc- 
dus  cft.  3. 1 ubet  fignificari  tratribus eodem  munere  fungentibus 
prxfertim  UcaboAlpim  filiovbinotaDei  gloriam  ac  potentiam 
non  efTQ  tacenda.  ^.Aiiofe  confert.  Obferra.Lkttm  grauiperfc. 
cutione  ad  tempus ,  vti  dedinationc  corporis,  ita  tamen  vt offi- 
cium  faciamus,  vbicunqueterrarumcxtiterimus.exnoftrisviri 
pij  ac  fideles  fubduxerunt  fcfe  temporibusillis  referuatidivi- 
na  gratia  ad  meliora.  Extat  prsECcptumChriftidc  fuga,M4iK 

Verf  18.  Euenta  iam  ratione  cuftodum,  multum  turbaiu 
tur dic  craftino-  propter  folutum  Pettum.  Obferratio.  Impij  per- 
turbantunquod  eorum  manibus  faeuls  elabantur  boni  fed  grafla- 
ri  impuncfinunt  impios.  Herodes inquixi:,  cxaminat  cuitodcs, 
ducitad  fupplicium.  Iniquequid€mfacitHm<f«,  fed  D  evs 
5tque ,  cum  huius  fceleris  aduerfus  Petium  patrati  cum  atro- 
ciftSmoHrrtfrfffocijextitcrint,  incidunt  in  foueam,quam  fecc- 
re,  &  nafla  implicantur,  quam neaebant  Dei  feruo.  Obferv. Re- 
probi  funt  incurabiles.  ExpendeinPfc^r^mnon  ad  meliorem 
frugem  revocato,  varijs  etfi  plagis  affe^o,  in  Herode,  cuius  fu- 
ror  nequaquamremittiturdonecvermibus  corpore  emananti- 
bus  erofus  interierat :  Et  in  hifce  cuftodibus  juftiffime  puni- 
tis  ab  eo  etiam,  quicum  in  fcclus  confenferant  cxpeude^in 
Abimelecboy  &  SicbemitiSi  Iudic.9.  Uoabitk,  Amntonitity  &  Seiranit, 
2.Crott.io.  In  Nabucbadtienarit  feruis  igni  abfumptis,  Danieli. 
^DanieU.  In  Danielis  accufatoribus  a  lconibus  attritis.  My- 
ftica  obferv.  I  e  s  v  s  Dei  filius  Princeps  falutis  noftra:  e  po- 
teftate  Diaboli  nos  exoluit ,  fide^ue  per  Spiritum  fuum  nos 
imbuiteum  ipfum  apprchendentc  ad  jctcrnam  vitam,  quam 
conftanter  retiiicamus,  doncc  xcdierit  ad  nos  perfcae  glorifi- 

candos.  ,   „        ,     r 

Verff  20.  Adfincmcap.  Hfrcrffi  mcditaturbcllumaduerfus 


CAP.xir.      iN  apostolor.acta:       i,^ 

T;rum,^cSidonem.  Quatuor  habenturhoc  vcrf.  i.  UerodU  prooo, 
fitumdebeilomouendo.  2.  TpizcSidonis  confiliumdepaccMi 
cundacumHm^^.  3.Inftrumentum,quovtuntur  ad  hanc  pal 
cem  concihandam .  &  procurandam.  4.  Ratio  huius  pacis 
j.Obfervatto.  Nemo  fort^  fua  viuit  contentus,  fed  omnium  ho- 
minum  animis  cupiditas  habendi  eft  ingenita,im6ordinatus 
ad  Vitam  non  fatiabitur,  donec  gloriofo,  &  fummc,  ac  a:terna- 
hter)ucandovultudivinoperfruatur,  Ffalm.16.Sc26.  ^vyiKQ^ 
vero  plura  femper  appetit.  vthic Herodes,  cui  iimitibus  Imperii 
ui  mmime  fatisfit,  fed  vult  Tjrios  5c  Sidonios  ipfi  fubiugari    II- 
l^dDemojlbenis  eft  verum,  Rara  Concordia  inter  MonMrcbas,  & 
civitates  iiberas.  Hoc  omnes  fere  ftudent  nomen,  familiamque 
ad  pofteros  propagare :  inquit  Pfalmifta  terras  fuis  nominibus 
inrcribunt,vt  cum  non  poiIintinfefehicefl"externi,  faltcmin 
poltetisefirevelint,  at  fruftra.ctimhicmundus,  atque  munda- 
naomnia  fint  tranfltura.  z.Petri^.  Nequecontentimodofunt 
tcrreni  Principes  Imperij  fui  fines  prolatare,  fed  in  Regnum 
C  H  R  I  s  T  I  facere  volunt  irruptionem,  illudqucDomini  no- 
Jtnfceptrum  fuofubijci,  inquosfic  intcrrainatur  Propheta  Hofe. 
5. 10.  Principes  lada  funt  frmiles  remoucntibas  limitcs  idcirco 
ettunda  in  eos  excandefcentiameam,  vtaquam.  Difcamus  hinc 
viuere  contenti  ftatu  noftro ,  abflt appetas  res  alienas  cum  fidei, 
acconfcicntia;  ladhira.  Tyrtu  ac  Sidon  civitatesfuntPtoinasnoa 
longe  diftantes  a  SyrtayTyrus  admodu  opulenta,&  gloriofa  maris 

reginavocata,Mercacotefq;Principes,&inftitoresNobilcs,d^ 
«enda  prjedicitar  a  Propheta  quod  riferit  ad  lerofolymitanum  exci- 

dium.Videteneinfultetisaliorumalis,cffugitefuperbiam,qua:  .  ,  - 
hic  rcgnabat,  quarquide  ipfl  Deo  refiftit,  cum  pcccata  alia  ipf.im  ^^''^-^^' 
ygianc.  3  Propace  affunt.  Ohferva.  Paxoptanda pia,  nihilinii- 
diarumhabitura:  BeJlumfiquidem  meliuseft  paceimpil,&k 
iJeo  diftrahente.  SedSan<aaConcordiaexiftitfingulareorna- 
mcntum  Ecclefia ac  Reipub.  David  prccatnr  pro  pace  lerofolymii 
concedenda,ac  continuanda,  P/4/.122.  &  jXtmotb.i.  precari  )u- 
oer  Apolt.pro  Regibus,&in  dignatisgraduconftitutis,vtpiam. 
^ ^^a"q""iam  vrtam  agere  liceat.  Admiranda  pace omauit le- 
fova  Ecclefiam^  C  0  T  l  c  ^  N  ^  M,  qui  finefanguinis  eirufiom! 
"^vexit  Euan^ehum  &  idcm  cotinuauir ad  hxc  vfque  tempora. 

Mm  z  Dct 


i 


U.^ 


^y(,        .  COMMENTARirS  Caj.XII. 

Dct  Dominus  nos  gratos,  qui  agnofcamus,  qua  ad  pace  noftram 
fpcaant.  4.1nftrumcntum  ad  oaccm  procurandam  comparatum 
/ft  B/4fli«  prxmijs  addudus  a/hoc  prxftandunv  O^^^^^^^^^^ 
pcs  plcriquc  hoc  laborant  morbo ,  qui  apud  fcfc  habeant  adula. 

LclquiVpa^^fi"»'"''*!"^^^^^^^*^^""?:^^^^^^^^^^^ 
dos,&  inecnuos.Nonnunquam  viri  ctiam  boni  aflcntatorum  o- 

pcrl  ad  rfrum  fuarum  procurationcm  vti  coguntur,54«/  habebat 
Dmum  faccrdotcslchovsecurantem  occidcndos,  at  D4«irf  apud 
fc  mancrc  mcndaccm,  &  adulatorcm,  non  eft  paffus,  P/^/w.  loi. 
Effct  ccrte  maximfe  k  rcpublica  fi  curil  cxularcnt  hmufmodi  ho- 
mincs,&  admittcrentur  ingcnui.fanai^uc  viri.  ^.Caufa  impul- 
Cua  cft  .quod  eoru  Rcgio  fuerit  alta  Regis  agro,  rcfpiciunt  quod 
eft  e  re  fuS,  nunquid  magis  foliciti  effcmus  nos  dc  coeunda  pacfl 
cum  Rege  noftro,calcfti  patrc  tot  in  nos  beneficia.praefcntis  vi- 
t«,ac  futurac  coaccruante,cuius  quidem  fauore  fi  fruamur  omncs 
res  crcatas  cxpcricmur  amicas:  &  contra.  inimicastpromdc  ma. 
ximopere  refert  nos  in  gratia  effc  cum  omnium  Regum  Regc 
potcntiiEmo,acbenigniffimo,  quodfiet,fivnicc  ,  atqueenixi 
conemur  ipfi  obtcmpcrarc,  vitam^uc  cxigcre  ad  canoncm  divi- 

nx  voluntatis.  11»*.         •     ir         n.:« 

Ferr.i  I .  Gloriofus  hic  Hmrfiftakus.Obfcrua  tria  effc.quae  Pr  n. 
cipes  rcddunt  fuperbos.  i.EftveftisRcgia.i.Thronus.j.tlo. 
qucntia.H«c  hunc  inflant.  verum  mifcr  homo  non  nomt.  quani 
proximet  ipfius  capitiextremumfupplicium.Mirum  videri  PoU 
\x  tyrannum  hunc  habere  omnia,  cxanimi fcntentia rucceden- 
tia,at  non  debet.fi  cxpendant  florerc  impios  mftar  floris  ad  brc- 
ue  tempus.fedftatim  vixagnofci,vbitalescxtiterint,P/4/.?7.6' 
72.<2.dcDo.|o.  €)l;/fm.IudiciaDeifuntfccreta,  &  repentina, 
antequam  effundantur,  minime  percipiuntur  a  f«\"°fi^.J""^ 
cffufa  potentijt  divin^  vcftigia  reimquut.  1/4.6  j.Si  impij  fapcret. 
cx  mediis  ab  ipfis  prscparatis  certo  colligetent  fuum  ipforum  in- 

tus  vcftc  falutis,  Thronum  gratiac  Chnfti  fide  apprehcndiffetad 
confcquendam  mifericordiam,  fapientiamque  iHf  mpatnsin  a- 
nimo  refiderc  fiuiffet,non  ita  mifere,ac  repentino  int"M"f J  ^ 
de  JoM.  Lucajaffentientcm,  /i&.^«r/g.i9.f-^.7.N«non  m^^'^/^^ 
..^ii.HuncdiemconftitutumfuiftedicuntadcclebramJafp^- 


CAP.Xir.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  27/ 

dacula ,  &  ludos  in  gloriam  Cit/tri»,  quo  celebrior  evadit  huius 
tyranni  intcritus.Affentatores  dicunt  vocem  Hrro</«,  non  homi- 
nis,fed  Dci  cffc  vbi  aiia  agnofcunt  prxtcr  hominis  in  mnit  na- 
tura  vbi  obfcruaaduiatorum  ingcnium,Principcs  mortalcs  divi- 
nis  tituiis,  ac  nominibus  exomare  volunt,  quo  facilc  fcfc  ijfdcm 
infigniri  patiuntur.  Vidc  in  CaH^gvXA.iy  DomiUMo,Stmoneque  Mago 
apud  Sabcilicum,Sc  Ad.^.  Pctrus  longfe  alitcr  fcnfit,  ac  fecit,  qui 
noluit  adoraria  Corwtf/w.lta  B4r«4fc<w,&  Faulus,  ASi.i^,.  divinos  ho- 
norcs  dctrcaarunt.Proiadc  caucrcnt  pij,  nc  collatis  in  fc  hono- 
ribus  divini  nominis  glorixpratiudicium  afferatur.Supplicij  in. 
fliai  cxccutot  cft  Angclus,  qui  pcrcutit  dc  mandato  divino,  fic 
JEsjptiorum  primoecnita,  fic  Smnacherihi  cxcrcitum.  Pcenxinfli- 
dx  ratio,  cft,  quod  non  dcdcrit  gloriam  Deo :  &  non  coercuerit 
affentantispopulivoccm.  Hinc difce vcrc  D  e  vm  timere.ip- 
fum^uc  glorificarc  genus  mortis  cft  Ptbiriafii,  vermibus  arroditur 
ricAmiochut,MAc.i.^,S>cSjUdex?linioSc?lutarcho,  Ita  Imperator, 
quod  templa  Dcorum  fpoliarit,  fic  Vandalerum  Rex,  fic  Maxmi- 
mu.  Eufeb.  hb.^.  caf.6.  vbi  cxpcnde  qualc^quantum^ue  judicium 
mancat  atrociflimos  Ecelcfiae  pcrfecutores  in  hac  praxe,alijfquc. 
Obferva,  Confiderent  Principes  olofericati,  auro^ue  gemmifque 
infignes  quid  ftierint,  fcilicetfperma  fcetidum,  quid  funt  vas  ni- 
miriim  ftercorum,  &  tandem  quid  futuri,puta,efca  vermium. 

Verf  24.  Status  Ecclefix  tranquilius  ad  tempus  fublato  hoc 
Tyranno,Pctru$  officio  fuo  rcftituitur,vcrbum  crefcir,  &  multi- 
plicantur  Chriftiani.  Obfer.  Flagitiofi  confpiratores,neque  vin- 
cire  queunt  Dei  verbum,quid  dicam  cxtingaerc,quibus  fublatis 
propagatttr  Euangelium. 

Vtrf  1  y;  Barndbat  &  Saulus  rcucrtunmr  Anttochiam^t^x  quo  mu- 
nerc  ipfis  dcmandato  funt  perfunainimirumdiftributionisE- 
leemofyn»  AntitdMmiSCx.  Obfervdtk,  Simus  fidi  in  miniftetio 
obeundo.  ' 


Mna  i 


CAPVT 


[!•! 


l  \ 


,1.. 


•  ,1 


i: 

"1n 


27%  COMMENTA^IVS         CAP.XUr. 

C   A  P  V  T    X  1 1 1. 

:  V^  o  M  o  D  o  propaeetur  Chrifti  Regnum  aA 
Gentes.lucequc  coIIuftrenturEuangeliciper 
Barnabam  &Paukmhoccap.  oitedicur.  Cu- 
ius  partcs  funt dua:.  i.  Euangsiij  apud  Gen- 
tes  pracdicatio.  i.  fucceflus.  In  pnma  hx  oc- 
currunt  circumftantix.  i.Spiritus  Sandiin- 
ftruraenta.ac  i.  habcsauthorcm  Sphitum  S. 
2.  Ordinatores.  5.  opus  ad quod.  4.  Modu  ordinationis.  5. fun- 
d:ionem  vocationis  in  Cypro,  eiufque  dluabus  Ciuitatibus,  nomi- 
natim  Salame&  ?apho.  Verfi,  Habetur  Antiocbend  Ecclefix  ftatus, 
qux  Prophctis,Do<aoribufq,-  exornatur,  &  reccnfentur  quinque 
nimirum  BarnabaSi Simecn,LuciusyCj>renew,  Manahen crJv^^cf ©-.  He- 
rodis  AntipA ,  qui  obtmncandum  curauit  loannem  Baptiftam,  & 
Saulum:  Prophet«funtij,qui  non  folumpr«dicendi  furura  do- 
no  poilebantperreuelationcm  Divinam,  MAgabw,  fed  eriam  in- 
terpretandi  Scripturas.  vide  i^or.14.  Dodores.quiexponendis 
Scripturis  operam  nauabant.  Ex  his  ymsManahen  educatus  cvm 

Hrrarfe.  •VbinotaDeumhabereinomniumhominumordinibus 
fuos:  Iii  Syria  Manahemi  In  curia  Achabi  Obadiam:  f  n  Baljlone  Dante- 
/rw.fociaf^ue  eius:  In  Aula  Neronis  >quofdam  crcdentcs,PW//>.  i. 
Inter  £gyptosMojfjfen  eligentem  pati  cum  Dei  populo,  pra:  opi- 
bus  iEgyptiacis.Eligamus  nos  potius  Chriftiano  cum  ccetu  pati. 
quam  divitijs  cvanidis  afflucre,  &  honoribus  tranfituris  ornari. 
Verf.i.  Tcmporis  circumftanriS  quado  (fcilicet)  miniftrabant 
XwTi/f }'yvrav.  Pcmertunt,non  autem  vere  vertunrSacrificanti- 
bus.autMifiamcelcbranribus.  Scd  ^«rwfyelvfignificatofKcium 
publicum  obirc,  &  tribuiturMagiftratuiciviIi,Rcw.T^.  &  Mini- 
ftro  vcrbi,  Rom.  i^.j6.  Et  Angeli  dicuntur-nrveo^etra  h6iT\<^yixa, 
Spiritusadminiftratorij,  Hf6.i.verf,vIt.Ciimhxc  fit  vcrbi  viF, 
quomodorefiringunt  ad  fuam  mifTam,  ipfi  viderinr.  Prarterea 
omneshicdicunturA^ryyyelv.Non  dicent  vnumquemque  Mif- 
fam  cclebrafTe.  Interpretemur  ergo  fynccre  Munere  fuo  fungen- 
ribus,  &  vthabentGraeca  Scholiaxt>j>o-f]ovrav,id  errprx:dic?.nti- 
bus  Euangclium,  &  publice  precantibus.  Hinc  difcamus  offici- 
umnofirumcfTeEuangeliumvereannpnciare,  quod  cft  mini- 

I  fiTare 


CAP.Xm.        IK  APOSTOLOR.  ACTA.         27, 
ftrare  Domino.  t  Author vocarionk  cft  Spiritus  Sanau$,quem 
Deum  proinde  efl-c  oportet,  &  diftinda  in  Trinitate  pcrfonam. 
a  qjio  vocantur,  &  impelluntur  ad  minifterium  obeundum  om- 
neslcgitime  vocati.  A>o^/$are.Minifterdebctefre  d^op;cruiv@- 
Bow.f4/>.i.  AfTumitApoftoIusfibiquod  fit  fcgrcgatus  ad  Euan- 
gcliumprxdicandum.  ProindePaftores  fefe  conrinere  debcnt 
intra  Cancellos  vocationis  fuac,  neque  negotijs  fecularibus  pa- 
tcrentur fe  impUcari,  quo  accuratius,  &  fedulius  ofticio  defunoi 
poanit:SedulitasPaulifuiieximia  occupati  in  Euangelio  an- 
nuntiaiido,quodabundarefecitablrro/oiy/»«  vfquc  SiSlUjricum, 
^om.y  5.  Largiatur  nobis,amandaris  rebus  mundanis,fiue  polid- 
cis,(iue  cuiufcunquc  generis  rerum.diyinarum  fatagcre,quaruni 
certe  Domino.capiriquc  noftro  rcddcnda  ratio.Et  ciim  dicit  hic 
mihi,vultfignificarcnosnoncflefeparatos  vt  nobis  inferuia- 
miis,autboniscomparandisftudcamus,  aut  honori  noftroam- 
phficandovelificemur.Sed,vt  Spiritus  Sandi  nos  vocantis,ac 
mittentis  opus  peragamus  fideliter,ac  diligentcr,quod  eft  omni- 
um  pra:ftantiflimum,vtcunqj.fecus  exiftimet  perucrfus  mundus, 

atqi.excellentiffimumDeum,fcilicer,Chriftum,homincfqifan- 
guine  Deiredcmptos,iffif.2o.huiusminifterij  fubieaum  habens, 
finem^,-,  qui  eft  gloria  lehouac  relucens  in  mifericordia,falutc6' 
eleaorum:in  quocxcrccretfcfefidus,&prudenspaftor.  i.Tm.ii 
Studcteipfumprobatum  fiftcrc  Dco  opcrarium  dveTct/crxttWTo», 
&  qui  rede  fecct  fcrmoncm  vcritatis:  &  Hf  fcr.5.  honoris  nomine 
infcribitur  opus  fanaum;hinchonori,atq-,oneri  nos  totos  con- 
lccremus,  &  cum  Divinitus  vocari  fimus  in  vocarionc  omncs  vi- 
ws  noftras  &  ampliorcs  requirente  maneamus,  Spattamq-,  fan- 
«am,  quam  Spiritu  S.  impellentcnaaifumus,cxornare  conc- 
mur.  4.Modusacformaordinationiscft  pcr  jeiunium,prcces,& 
manuum  jmpofitionem.Iciunant,vtaptiores  fintoperi,quod  eft 
wmanibus.  InjeiunionulIumcoUocantmcritum,  vt  Papifta, 
«on  alligant  ftatis  temporibus,  neque  aftringunt  certorii  cibo- 
rumabftincntiaE,fed,  vtmagis  exiftant  idonci  huic  adioni  & 
precibus  concipiendis.  3.  Imponuntmanus.Manuumjmpofitio 
antiqua  Cerimonia  a  Patribus  vfurpata,cum  benedicebant  fuis, 
Vtvidcreeft,  Gen.CAp.4fi.  lacobut  dextramimponit  Ephraimo  nata 
nunori,  &  riniftram  Manafi  maiori  ciim  ipfis  beacdixit. 

In 


-> 


I: 


,1  . 


|.       <  ' 


tr 


i"P 


lii 


j^83  COMMEKTARIVS        Cap.XIII. 

In  Sicrificiis  confueuetuntbcftix  immoUndx  manum  imponc- 
re  ad  fignificandum  faciificii  fcparationcm.  &  confccrationem 
in  vfus  lacros.  Sub  nouo  teftamento  habuit vfum  duplicem,  or- 
dinarium^iuidem,  eum^uc ttiplicem.  I.  m  prccibus,  & bencdi- 

aionibus  nuncupandis,  M4th.  18.  Pueris  ad  fc  adduftis  Chnftus 
manusimponensbencdicit.2.InMmiftrorum&Paftorumcr. 
dinatione,i.TJw«tfe.4-qu^rignificabaturconfecratio  ad  Sanaum 
minifterium,&abaliisrcbu8feparatio.  j.denotabaturhac  cc- 
remoniamanumDci  affuturam  cihcacem,&  auxiiiatricem  fi, 
delitcr  obeunti  officium:  contra  ncgligcnti,  ac  pr«tcrcunti  ean- 
demforcvindicem.  Extraordinarium  hunc  vfum  habuit  nimi- 
rumSpiritusSanaidonapcr  jmpofitioncm  manuum  confere- 
bantur.  ^^.8.  Defijt  iam^huius  fignificationis  rationc :  vtcunque 
PapiftacarrogentfibiSpiritusSanaicollationem  per  hancCc- 
rinioniam  hifce  vcrbis  effufis,  Accife  Spiritum  Sanclum.  In  ordina- 
dis  Paftoribus  Manuum  impofitio  cft  quid  aV/ctf  cmv  :  Cui  lam 
noncftannexumSpiritusS.donu.  5.  cft  Muncris  funaio,poft- 
quam  dcfignati  funt,  &  hac  ordinationc  mcdiata  quafi  yocatio- 
ne  noua  Paulus cofirmatus  ad  gcntcs,vt  Jfai4s,lfa.cap.6.  H«c po- 
leftas  ordinandi  eft  fratrum  plurium  non  vnius. 

Verf.K.  Vcniunt  SeUuaamyqux  eft  vrbs  Sjfridy  vocata  ctiam  Tu- 
fii  Appiano,  a  Niw«(»r«SWr««filiocondita,a  quo  Seleuiuiciimm- 
cupata :  deinde  Cyfrum.  qus  cft  InfuU  in  mari  mcditcrraneo 
omnium  vt  perhibent  Cofmographi  Antiqui  InfuUrum.  ibi  no- 
biiilfima  propter  divitias  &  fcrtilitatcm:  dicitur  &  CeraSfu .  In- 
crefli  cm«w  veniuntS4/4w/ww,civitatem  ciufdem  Infulx  pri- 
mamOricntalem^pcragrantquc  totamInfuUm,doncc  pervc 
niunt  ad  Occidentalem  fafhum.  Salamine  in  ludxorum  Synago- 
eisverbumgratiaj,vit«,acglori«prsdicant.  Iud«i  huc  adue- 

ai  &  deUti  nos  docerent  obcdientiam,  rcvcrentiam,gratitu(ii- 
nem,cultufqucDiviniNominislegitimumvfum.Sieorundem 

fcelerum  rei  cxtitcrimus,  ijfdcm,fi  non  detcrioribus  judicijs  no- 
bis  fubiacedum.  Qupd  Euangelium  prxdicent  obferva  verbum 
SalutisinEcclcfiacffcprxdicandum.vidc  PrmrMo.  Afoc.ii- 
Quod  ad  falutcm.  fidcm6.,  neccffaria  omnia  compUaitur.  Sum- 
maprxdicationiscft.QiodChriftusDeifiiius  fit  crucifixus. m 
quocrcdcntibuscftYita,acfalus.  ^^^.^ 


Cap.XIII.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  iSr 

6.  VeniuntPaphumy  Cjpi  (fcilicet)  civitatem  Occidentalcm  vbi 
r^m«rlio/«w»colitur:  vnderr«itfdiaacftP4/»W4.  .  Dei  gratia  in 
Chriftohuccftdelata,vthicP4/>]iv«/»ypopulusfcfc  in  varia  iibi- 
dinis  fcclera  ingurgitans.  ad  fidem  Chriftianam  convertatur,6c 
ordinati  ad  vitam  in  eo  falutem  xtcrnam  confcquantur. 

Verf.7.  In  Vafho  eft  quida  !«</*«;  natione  pfeudopropheta  nomi- 
nc  Barlefus.  qui  rcfiftit  Apoftolis,  ftudctque  proconfulcm  peruer- 
tereafide,affumpfitfibinomcnpratcUrumB<rIf/w,  ideft  filius 
lefu,  acfi  cx  Salvatore  cffet  oriuudus.  Ohferv.  Fucati  profefforcs, 
Chriftique.EcclcfixqLic  hoftcs  prxcUris  titulis  kk  exornari  vo- 
lunt,quo  melius  fefe  infinuent  in  hominum  animos  alliciendos, 
&  decipiendos.  Sicut  noftri  tcmporis  Icfuitx  fefc  vcnditatcs  pro 
Chrifti  vitx  imitatoribus:  fed  quam  rcferant  vere  vitam  Chrifti, 
iudicent,  qui  ipfos  bene  noveruntj  doarina  faifa  aduerfus  Chri- 
ftum,Euangelijqiie  fynccram  lucem  indefefse  pugnant.  Hic  fu- 
it  cum  Proconfule  viro  prudcnte.  Dequopervcrforeaudicmus 
incolloquiointereum,&Saulum.  ProconfuladuocatisBarna- 
ba,acSaulo,efflagitauitaudireverbum  Dei,quo  in  via  falutis, 
vitxqiie  xternx  inftimatur :  Pracclarc  ageretur  cum  plerifq^,  no- 
minatimilluftriloconatis,  &  conftituti?,  fi  feruenti  defiderio, 

fanaoquezeloaudiendi  verbicapercntur:  Vcriimjetatisnoftrx 
vel  hoc  nomine  miferrima:  hacc  eft  difpofitio,  qua  verbum  aucr- 
ferur,  faftidiat^-  inftar  populi  Ifraelicici  in  deferto  cibum  illum 
Angelorum  coelitus  demiffum  faftidientis  :  proinde  Divinitus 
varijs  affeai  fupplicijs:  quorum  exemplo  fapiamus  nos,  &  ver- 
bum  vcritatis  cenfeamus.vti  cft  admodu  preciofum,quoquidem 
informamurmentibusjrefomiamur  cordibus,  ac  affeaionibus, 
aaioniburqiie,  vttotiChriftocapiti,  principi^ue  falutis  noftrx 
infanaitateconformemur.        ! 

Verf.%.  Ciim  hocaduertitM/<^«s,obfiftebatcis  vt  Jamnes^Iam' 
kesMoyfi,  Exod.y.  2.  Tinwtk'^.  Alexander  Vaulo,  2.  Tmoth.  4.  Zidkjah 
MtchaiAyi.-Reg.vlt.  &  Pajfurleremia  20.&  cidem  Ananiah  i^.Ier.Ama^ 
ua  Amox^Oi  Amos  cap.j.  Ita  certe  cft  vnicum  ftudium,  atquc  inde- 
feffafoiicitudoPfeudoprophetarDm,vtfcfe  opponant  vcritati, 
concntur^ue  a  fide  avcitcre,  ac  pcrvertcrc  cicdentes,  aut  volen- 
tescrcdere  prxpedire,  vt  illi  irrcptitij  Miffatici.&  Icfavitaftri 
omnemquampoffuntopcram  naj.^n'es  vti  populus fcducatur, 

Na  6cIdo- 


I 


ifv    ; , 


f 


il 

i     : 

'    '1. 

1 1 

Ih  '           *  '' 

1 

f 

t 

'  )    *'! 

h 

li 

•    <'ii 

:  1 

^'"  ■ 

i 

1        .      > 

r  ii 


ft: 


»82  COMMENTARIVS  Cap.XIII. 

&  IdoloUtricis tencbris  involuatur  denfiflimis ,  quibus  mifcri- 
cors  paier  nos  exemic  mera  fua  gratia.At  quid  dicit  Apoft.  Spiri- 
tu  pieniiSjintentiique  in  eum  oculis.  O  plcne  dolo  omni,ac  fa- 
^("tifyicf.  facilirate,  aut  procliuicate  ad  malum  patrandum,  Hli 
Satans,  quemfcilicetSatannupercdidic,  ac  formauitadobli- 
ftendum  veritati,  omnifque  juftitiai  lioftem,  qui  kCe  ftrenue  op- 
ponit  Euangelicx  juftitiac  per  Chrifti  obedietiam  legi  pr.^eftitam 
part2e,nobifque  gratuito  imputatae  ratione  Dei.fed  cledorum  fi- 
de  apprehenfae  ad  remilTioncm  peccatorum,vitamq;  acterna.Ot- 
/frvrf.Serui  Dei  Sando  zelo  flagrant  aduerfusperniciofoshoftcs 
veritatis,quosfui5nuncupantnomiaibus,vthicanimaduertere 
eft  in  Apoft.  &;ipfo  Chrilto,quil«f.i3.  Hm^«»  vulpemmerito 
vocat,  prophetifque  nominatim  leremiajqui  populiPrincipes 
proditores,Michaque,  qui  eofdem  fentcs,  fpinafque  appellat. 
Hacsrappvtyiec  jure  vti  pofTent  fidiPaftoresin  vcritateaftercn- 
da,  erroribus  confutandis  patronif^^ie,  ac  defenforibus  omnis 
jniuftitia:,  ac  impietatis  convellendisjVellicandif^uc.  Crimen 
quod  impio  huic  Satana;  nato  impjngitur,  eft  quodviasDo- 
niini  re<^as  peruertat  :  ik  flc  viam  jn  coelum  prxcludere  ve- 
lit :  qux  eftlEsvsCHRisrv  s.  I0an.cap.j4..  Ego  fum  via, 
Veritas  &  vita  :  huius  vix  in  cceleftem  patriam  duccntis  per- 
uerforcs,  funt  filij  Diaboli  ,  &  finp  hjEfiiatione  iic  falutandi 
cuiufcunque  exiftant  ordinis.  verfujii*  Interminatio  judicij, 
quodeft  occaecatioad  tempus.  ManusDomini  importat  poten- 
tiam  fefe  exerentem  in  feriendis,  Sj:  protcrendis  hoftibus  :vt 
JntcrminaturApoftoI.  itaevenit.  VBi  obferua  efficaciam vcrbi 
divini  eflfe  magnam  5i  virtutem  virga  Apoftolicac  potentiamq; 
extraordinariam  in  lebellibus ,  accoptumacibuspuniendisqu^ 
nonnunquam  percellanturhofles,  vt!contremifcant,<45or.f4.24. 
De  felice,  nonnunquam  animis  excecantur ,  &  cordibus  obdu- 
rantur  vt  Pharao  Exod.  populus  Ifraeliticus.  Jfa.6.  Nonnun- 
quamfolisvilionepriuanturvthicE|7W<«,  &  paucis  dicam  ali- 
quando  in  ordinatis  ad  vitamverbi  divinieffe«^a  funtlxtifli- 
ma,  ac  faluberrima,  in  impijs  grauiftima,  ac  formidanda.  2.0&- 
fervdtio.  Reprobi  p^r  divinam  man^mrepcntin6feriuntur,  vt 
percipereert  in  leroboami  manu  arefada,  praccibus  Prophetac, 
quem  prehendere  conabatur,  reAituu.  i .K^^,  13.  In  centuni  il^ 

lis 


Cap.XIII.         INT  APOSTOLOR.ACTA.        253 

lis  militibus,  fuis  cum  diicibus  igni  coelitus  demilTo  extindis^ 
2.Reg.2.  In  pueris  Propheta:  E/;/^»  illudcntibus^^.abaprisab- 
fumptis,  z.Reg.  2.  In  Araniitis  Elifeum  perfequentibus  occecatis. 
2.,lieg.6.  In  Anama  3c  Sapplnrai  quod  polfcffionis  vendita:  pretium 
interuerterintlxthaliterpercuHIs.  Aci.^.  de  hac  «Ttu/a^^  verbum 
comitante,  vide  z.Corinth.i  4.  3.  Ot/m'4. Quiredum  callem  in- 
fifterenolunt,  coguntur  deuiare,  iu  vt certum tcrminum  alfe- 
qui  minimc  vaieant :  Et,  fic  declinates  a  Chrifto  vnica  in  ccele- 
flcm  patriam  via ,  falutifque  noftrx  petra  exorbitantcs,  fidei  re- 
X^-animarumnimiriinifaiutera  obtinere  haud  quaquam  pof- 
funt. 

Verf.  12.  Effecflumin  proconfule.  Credit,acpercelIiturdo- 
Arin^  Domini.  Obferva.  Praxis  judiciorum  divinorum  cedit  in 
commodum  ordinatorum  ad  vitam. 

r^r/. 1 5.  Diligentia  Sauii  ic Barjiahic  In  pracdicado  Euange- 
lio,  promouendoq-,  Chriftiregnoperhibctur.  Veniuntiam  JVr- 
gam vrbem  Pamphjju  vhi  tempium  Dww^  eft,qua:  vocata Prr^4- 
ma.  Obfervatio.  DiligentiainnobisPaftoribusfummaquefideli- 
tasrequiiiturin  ofncio  obeundo,  in  magiftratibus,  etiam  fcduli- 
tas,  vcmutuocoeuntibusEcckfix,  rcique  pubiicxbenefit.  lo- 
-annesabijsdifccdit^&Jfrti/o/yw^twreuertitur.  Obfervatio.  In  Ec- 
clenafuncnonnuUi,  qui  rationem  fui  habentcs,  otium  confe- 
dantur,  fibique  magis,  quam  Chrifti  Regno  prolatando  con- 
fulunt.  Conqueritur  fuo  tcmpore  ?auIus,2.T»«i>f/7.4.quod  Dcmof 
eum  reliquerit,  &  mundum  amplexus  fuerit.  Reperiaseciam 
hac  aetate,  qui  minifterij  fundioncm  grauem  autumant,proinde 
Velalijs  negotijs  mage  arridentibusoccupantur,  aut  perfun(3;o- 
rie  facro  defungentes  munere,  otio,  Sc  fegniiie  capiuntu..  Det 
nobisDominus  in  confcientia  bona,  ac  fide  miniftsrium  no- 
ftrum  complerc. 

Verf  14.,  Veniunt  iam  i!«rw&ww,qu«  eft  Pifidiai  vtdiftin- 

§uatur  ab  lUa  qu  :  eft  Sjria  vbi  primum  nominati  funt  chriftianf, 
^  e  qua  ftipra.  Hxc  condita  fuit  a  Seleuc9  Nicanore.  Hic magnum 
iterfufcipicur,  &  difficilc:tranfeuntenimtaurum  monte,nuliis 
parcuntlaboribus,tantoinfiammanturzelo  caufac  Chrifti,  vnde 
fit,  vc  huc  incolumcs  pcrducantur ,  atque  cum  frudlu  verfcntur* 

Nn  a  In- 


1  m! 


r 


;i   > 


Ur 


ii' 


V 


,jj.V^,.if,/» 


i;l.«»»>        't' 


■^: 


Ji_:ninHt»i      ';  >  A»f  ♦■"  ^' "*"  ''•^ 


VUIH 


r 


i!4  C  O  M  M  E  N  T  A  It  I  V  S  Cap.XIII- 

jr.p  •7^  IngTediuntur  Sabbatho  Synagogam  ibic;,confi^cnt,quo  ab  om. 
ni  opere  feruilij&  mechanico  vacan^um.  Erat  in  more  pofituni 
apud  ludxos  Sabbathu  legale  celebrire  eoquc  audire in  publico 
coetulegis,  ac  prophetarum  le<aionem.  Vbinotaquacdebeanc 
elTe  Sabbathi  exercitia ,  nimiiiim  harc  verbi  prxdicatio,  &  audi- 
tio,  precum  effufioj  &  nuncupatio,divini  nominis  celebratio, 
meditatioq^  in  operibus  Dei  ad  eius  potentiam>  miferieordiam, 
juftitiam,  fapientiam  prxdicandam.  Proinde  Sabbatum  non  eft 
prophanandum,  neque  cxercere  fefe  debet  quifquam  in  ordina- 
ria  fua  vocatione  a  facris  exercitijs  hoc  die  frequentandis  aliena* 
Vide  NHJwa. 1 5. Nekw- 1 3.  quo  fupplicio  affedus  fuerit  Sabbatho 
lignacolligenF>nimirumexD  e  i  decrctolapidibuseft  obrutus, 
&  lerem.  17.  Quam  grauis  denuntietur  in  Ierofol)mitam intermi- 
natio,Si  onera  exportent,atq  jimportent  Sabbatho.Nimiriim  I^- 
rofoljmam  igne  confumendam ,  qux  flammis  commiffa  eft  a  N<»- 
buchadnez^re  Babelis  Ktgt  ficut  pracdidium  cxtat  a  ler.  Propheta. 
SeddicantSabbathitranfgrefl^orcsftridtiori  jufc  tenebatur  po- 
pulus  Sabbathi  obferuandi  Cerimonialis  quam  nos  fub  Euan- 
geiio  Sabbathum  conftitutum.  Viejpon.  ciim  finis  ac  complemen- 
tum  fit  inDomini  refurre<ftionc  illjusquietisquam  vetusSab- 
bathum  figurabat ,  in  cuius  locum  dies  Dominicus  eft  furroga- 
tus,  tenemur  hunc  diem  divino  cultui  deftinatum  totum ,  &  in- 
tegrum  obferuare:  ccffante,Cerimonia,quod  moralc  cft,  id  exi- 
fticpcrpetuum.Itaquc  vniccoptarcm,vtpencsquoseft  autbori» 
tas  in  coercendis  Sabbathi  tranfgrefforibus,  I^ehemiam  divin« 
!  glorijc  zelo  flagrantcni  imitarcntur,  qui  N^forw.i 3.  fic  propolis^ 

&  inftitoribus  eft  interminatus,  ni  dcfiftcrent  venire  Ierof»ljmam 
ad  exercendam  Sabbatho  mcrcaturam,  fore,  vt  in  ipfos  manus 
inijcerentur:proinde  deftiterunt.  Cum  idcirc6  fic  h  re  divini 
cultusdieiDominicxobfervatio,  incumbitcertemagiftratibus 
folicite  videre,ftudijs  rerum  humanatum  fepofitis,meditationi- 
bus  divinarum  dz  ac^ionibus  fefe  dcdant.  Lcge  lci^a  Synagoga. 
rum  RcAorcs  ad  Apoftolos  mittunt,  qui,  fi  habeant  exhortatio- 
nis  verbum,  eloquantur  populo:  vbi  nota  non  effe  fatis  vcrbum 
legere/ed  idem  explicandum  effc,  &  applicandum,neminem^; 
debere  arrogare  fibi  exhortationis  munus,nifidonoinftru<5his 
•xtitetit»Sc  conciones  noHus^wndam^  es^horutionem  eo  effe 


Cap.XIII.        IN  APOSTOLOR.ACTA.         285 

deftinandam,  vt  populo  vfui  fic  ad  xdificationem »  atque  confo- 
htionem.  Verfi6. Sermo Pauiihabettres partes.i.prxfationeni. 
2.  narratione. j.fucceffum.Summa  eft  Dcum  in  populii  ludxoru 
magna  cotulifl^  beneficia,  fed  hoc  exiftit  priEcipuum  quod  Mef- 
fiam  filium  fuum  ipfis  Liberatorem,ac  Redemptorem  dederitrin 
quohabcre  poffent  peccatorumremitlioncm,  vitamq;aeternam 
per  fidem.  Prxtatio  duo  copleditur  nimirum  auditorum  defcri- 
ptione.  2  .exhortatione  ad  audicndu.Prima  pars  defcriptionis  cft 
viri  Ifraelitx  hoc  nomen  fortitifunc ab  Ifraele  Iacobo,quod  ipfi 
fuit  inditu  ab  Angelo  qui cum  eft  lu(ftatus,G^«.3 i.idem  eft,quod 
Dei  prin  ceps.cur  Iacobm,fic  vocetur,racio  ibi  redditur,quia  apud 
Deum  prxvaluit,apud  homines  etiam  pracvaliturus  cft.^  i.  Obfer» 
Nomina  divinitus  imponi  folent  partim  ad  declaranda  Dei  po- 
tentiam  in  mifericordia,  partim  in  juftitia  luccntem.  Vt  horuni 
recordationc  divinu  nomen  laudibus  profequamur.  i.Obfer.Qui 
vcre  Ifraclit« funt  fiuc  ex  AbrahamoSc  fideles,fiuc  no  ex  Abrabama 
&  tame  fide  prxditi  verbum  Dei  ad  informatione  vitx,  &  refor- 
matione  morum  diligentcr  audirc  debcnt.2.eft,timentes  Deum. 
Deitimor  confiftit  in  fide,obedientia,invocationc,  gratiarum^-, 
adione  qui  Salomoni,  atque  pfalmiftsc  vocatur  initium  fapientia:: 
timorc  lehova,  imbutos  Propheta  praedicat  bcatos:  indicium  eft  in 
illorum  animis  timorem  Deiregnare,  fi  diligentcr,  atq-,attentc 
Verbum  ipfius  audierint. 

Verfij.  2.Narratio bencficiorum  Dci  collatorum in  populum 
fuum  Ifraeliticu:  &  reccnfentur  hoc  vcrf.  tria.  i.cft  elc<aio.  i.cx- 
altatio  in  iEgypto.  j.libcratio,  quat  omnia  a  mifericordi  Dei  po- 
tcntia  funt  profeaa.  Dicitur  Se©- ^eXs^etr  eleaio  eftduplcy. 
1.  Arcana,  qu«  ad  vitam  aeterna  ordinatos  tantumraodo  fpe<aac. 
l.Apcrca,  quz eft  huius populi a  gentibus  fcgrcgatio  ctenim  fibi 
hunc afciuic vc pcculiarem,  Deut.6.  ler.  1 ;.  vc  cingulum  hominis 
lumbis  adhaercc,  ica  lehova  devinxic  fibi  fotam  domum  ^ J«"« 
atq-,  Iud«:  vt,  vt  ita  eft,quanta  laborarit  ingratitudine ,  tcftis  clt 
racrafcripturalocisplerif^-,.  i.Exaltatio.  TamctfiPbrfwooperam 
nauarit,vt  rocat  fapicntcr,  at  hunc  Dei  populum  operimendum 
oneribus  in  ipfos  grauiflimis  coaceruatis,nihilominus  tame  cum 
Dominus  &  multiplicauit ,  &  cxtulit:  qui  inftar  palma:  accrcuit 
^ux  quo  magis  premitur,magis  tollit  onus,&:in  altum  coiurgit. 


iS6 


COMMENTARIVS 


■ .; 


•1« 


Cap.XIII 

<Jt|/rrr4/w.Fruftra  conantur  atroces  tyilan'^!  Ecclcilam  Dci  opprU 
mcre,ac  deprimcre,  quam  vult Uomlnus  evehcr ;,  wfTwrrc,  8c  ilc 

eminere  tanquam  in  monte  cclito,t.D  ilutii  noniuinaujm  pro  Di. 
yini«voluntati8r.trioneiit  minu8compicu.i.  j.  LibctAtio.  Ex« 
tenta  manu  leiiouavinculi»  r/;/<r^o»/. «cumcxoluir,  ex  quo  JE. 
gyptum  plagis  decem  mirabilibus  ptlcufllflet,  Exod.  Ncclioc  ta- 

tum,redpermarcrubrumraiuum,&iiicoIumcmtraduxit,inquo 
truciilentus  illePiiarao  cum  fuisclt  ^cmcrfu^:  vbi  nora  vali- 
di(Hiiiamcfl*ccxertam  Iianc  Deidexwam  ad  libcrandum  fuos, 
atque  dtftrucndum  lioilcs:  Jtaquc  in  lianc  iideiiterrecumba» 
mus.  I 

Vcrfii.  PatientiaDeidefcribitur,  quodrebellcm  hunc  popu- 
lum.atquccontumacemannosfere^o.tuierit.  ridcExod.ii.  14. 
32.quicam  tfntando  lehovam  carnem  petendo,  Idololatnam 
commitccndo,cibumillumcalellem  Angelorumfaftidiendofi- 
nem  nou  fecirtet,  Dominus  cxtcndit  rinanum  ad  ipfos  pcrdedos. 
Obferv.  fitii  in  fcripturis  celebretur  Deus  longaminis,praxeque 
ciioiercat.vcrboq;,  quod  nolit  mortcm  pcccatoris,  fed  converlio- 
ncm,vt  viuat,  Ei-rffc.j  ^.tamen  cum  populuspeccata  pcccatis  co- 
aceruando  ipfum  lacclTit,  iuxta  normam  iultitix  fux  ipfiim  aut 
punitjaut  perdir.  Paticntia  Dei  no?  ducerc  debct  ad  poenitentia, 
Row;.i.  Si  hac  abutamur,  ne  promirtamus  nobis  impunitatem  a- 
liam  ablfraelitis,exquibusin  defertopereuntibusfere  cundis, 
fupra  annum  vifefimum  nati  prxtcr  C^khum  &  lofuAm,  nulli  ter- 
ram  funtingrefli  CananAdniy  Nww.14.25j. 30. 

Verfi^.  PotentiaDciperhiberur  in  deftruendis  hoftibus  ter^ 
ramC/t»4«^^f»occupantibus.  Ohfcrv.  HulUpotenriaDivin^ob- 
fiftere  poflit  fi  in  adum  educatur.  Pot^ntiftlmusDeus  lacobi  va- 
lct  velminimam  Creaturam  armare  inatrociflimorum  pcrni- 
ciem;vtanimaduertere  eft  in  fharaonis,H€rodif^  interitu,  alio- 
rumquemiferabiliterpereuntium.  i.ClaretDeipotentiainter- 
Tx  Cananderum  diviiione,  quam  prxftat  per  fortes  vnicuique  tri- 
bui  portionem  fuam  afsignat.  Appiic^io:  Sicut Deus colluftra- 
nitGentcsIuceEuangcIica,Itanos.^t(>fw  copiose,  vtinam  fru- 
&uosh,  vtpopulum.  Hunclfracliticum  elegit^libi^uefeparauif, 
ita  huiuspatrix  IncoIas,vthunc  extulit,  fic  in  nos  fingulare  mi- 
fericotdiam  cxtcndit :  £t  yt  Iiunc  vinqulis  Fbaraonich  mmit»  ita 

nos 


H' 


Cap.XIII.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  2?7 

no?Saran»,atquepeccaticatcnis  coercitos  cxpcdiuit.  vt  hunc 
4o.Annos  tolerauit  admodum  rcbellem  ac  peruicaccm-  nos  cer- 
tc  longius  contumacia  non  inferiores  gratiosc  perfcrt.  Vt  Cana- 
«rfo/.aliof^ueterricpromiflajoccupatores  evettit,lta  ctiam  ho- 
lies  noilros  perdidit,  pcrditque  &perdituru8elt :  &  tandem  vt 
poDulo  Ifraelitico  tcrra  Canamam  divilit,  fic  nobis  cccleiic illain 
diltribuitfanguincfilij  fui  acquilitam.qui  nomine  nof}ro  car- 
ncquc  nofh-a  poircflionem  accepit,  Spiriium  ilium  San^um  ar- 
rham  rclinquens  hxrcditatis  cccleftis  a  Dci  filijs  in  «tcrnii  pof. 
fidendx.  Simusgrati. 

F^r/2o.Pergitinpcrcenfendisbeneficij$in  populu  Ifraeliti- 
cum  coUatis.  Et primum  eft,Regimen  ludicum  ad  politeiam,  ac 
focietatem  conferuandam.  fuere  numero  i6.a  MofeadSaulem  Re- 
gem  primum  in  furore  Divinitus  concefTum,  fcilicet  Mo^fes,  lofua, 
Otl}mel,E}md,Dehorab,Gedeo,Ahmelechui,rl)ola,Ures,Upthe,Ahepm,E~ 
lomiAbdo)t3  Samfon,Elii  SamueL  vbi  dicunturindicailecirciter  450. 
aniios.Pauciores  his  reperiuntur,fifupputaueris,verum  dxrei  pro 
hacPaulinafupputatione  Ioquitur.InterJo/«u;«  &Othnielem  in- 
terucnit  Cujfam  Rethfathaim  ad  populum  cxplorandii-  Si  velit  nec 
nc  pergere  in  mandatis  Domini,quod  non  fccit:Etenim  inter  If- 
raelitas,  atque  Cananaos  mutua  intcrcefTerunt  matrimonia,  vjide 
ipfis  pra:bita  occafio  feruiendi  oijs  alienis.  Expende  quid  damni 
apportent  jmpixnuptiac,nimirum.  i.peccatum.  2.  tyrannidcm. 
Ot/^rv^.Iudices  ac  Magiftratus  funt  ex  oivina  jnf^itutione,qui  e- 
tiam  Dij  in  Scripturis  dicuntur,  ?fal.  82.  proinde  in  Domino,  & 
fecundum  Deum  iudicarent,  quibus  eo  modo  obtcmperandum: 
Qui potcftati rciiftit,  ctiam Divinx ordinationi, Ro»».<r4;'.  13.  i. 
Tetr.2. 13. 

Verfiu  Quajrunt  Regcm  ludiciaria  hac  poteftatc  non  con- 
tenti.  Ohferv.  Id  non  eft  pctendum,quo  Dcus  ofFenditur,ne  Divi- 
nitus  in  iraconcefTum^nobis  in  fummum  malum  vertatur.  Lege 
Cap.8.5^OT.i.c^9.io.IchouaRegcmipfisdatadmoremgentiii, 
fed  in  excadefcentia,Cocedit  quod  petitur  duob.modis.i.In  gra 
tia,atq;  fauore  vt  f^pius  Dmdi  multoties  affliao,  &  fidelib.  pec- 
catorutn  rcmifrionem  fanguinis  Chrifti  mcrito,aIiaque  bon» 
«luic  vitx  tolcrand^  nccdUria,  2.  Iii  indignationc,  ac  furore, 
.  ^ '  "  "^  vt 


1. 


1 


t%i  COMMENTARIVS  Cap.XIII. 

Vt  hic  cxpenderc  eft,  &  P/4/W.78.  perhibetur,quod  petentibus 
carnem  dederit,  cui  ovibus  impofitac  divina  maledidio  adhacfit, 
ipfifquc  incubuit.  Cateriim  Rex  vndusaSamucieinregnum 
fuffedus  cft  Saul  filius  Cis  e  tribu  Benmnitka  annis  40.  In  hoc  fpa- 
tio  coniungi  debettempus  Samuelii  cuni  temporibus  Saulis:  Illius 
cnim  quafi  abforpta fiiit a  Regno  adminiftratio.  Hic  Saul  perfo- 
nam  fuftinebat  pracdara,  qui  vocatus  nihil  minus  cogitans  cum 
fcilicetpatrisafinosquacreretdono  regendi  inftrudus,  fed  vita 
pierif^ue  pcccatis  infcfta,  ac  polluta.  i.  abfente  Satnuele,  facrifi- 
ciuityi.Sam.i^.  A  Prophetacius  a  Regno reiedio.D^r/i///^  vici- 
nifurrogatiopracdicitur,quematrociterperfequitur.  Varijs  ob- 
iedum&exemptumpericulis.  videi.54f».f4.i8.  ip.2  2u-4p.  Par- 
cit  Agaho  contra  prxccptum  Ichovae  Rcgi  Amalechitarum,tebu[qut 
pinguibus :  Mortuo  S amuele, conCuVn  Vphontffam,  vt  ipfi  Samuelm 
reuocet  a  mortuis,  quo  fcire  pofllt^quid  dc  fe,fucque  Regno  eflec 
futurum,  1.54»;.  28.  Inquifitione  hac  nefanda  dignum  reccpit 
refponfum,nimirum  Regnumdifruptumiri,  dandum^ue  D^yi- 
dit  Saulemqj  filiofque  niorce  mul(Standos,popuium^ue  in  Philifiit» 
r«wmanustradcndum.  Cuiusexitusmiferabiiis  :  Nam  dei])e« 
rabundus  procidens  in  fuum  ipfius  enfem  extineuitur,i.5<tw.;T. 
4,  Otf^rv.lmpij  ac  fcelcrofi  quibufdam  gradibus  m  fuum  ipforiim 
inceritum  ruunt,  a  peccato  in  pccca^um  proeredientes,  doncc 
cyathum  implcucrint,  quo  pcrimpleto  fordidillimas  feces  Divi- 
na  indignationis,  ac  excandcfcentix bibunt  in  pcrniciem  fem- 
piternam.  Proinde  imprimis  nafcenti  peccato  occurrendum  fi 
non  fenfim  ferpet  ad  creatura:  dcftrudionem. 

r^r/:2  2.  Amovetur  Saul,  Rexque  eis  excitatur David.  Ohfervat, 
Vr  Reges  a  Deo  conftituuntur  vei  in  mifcricordia,  vel  in  ira,  ita 
ctiam  ab  eo  deturbantur :  Rcgna^nc  pro  Divino  arbitratu  tranf- 
fcruntur :  Expende  in  fummisquatuor  Imperiis.  Quare  conen- 
turRegesRegumRegi  regnare,  acmiiitare,qui  bene,  fxiici- 
tcrqucimperantcs  in  Domino  pie  defungi  pofl"ent.  Sufhcitur 
David  in  locum  Saulu.  Vide  omnem  formam  vocationis,  &  or- 
dinationis  Davidit  ad  Rcgnum,  i.^<«».  i(J.  Hic  eft  ionge  alius 
RexabimpioilioWf.  In  hoc  inchdatur  Regnum  ludaicum, 
cui  Deus  pra;ciarumtribuitteftimoniiim,nImirum  qiiodextite- 
rit  hoaio  fecundum  cor  oivinum,  i  .Sam.  1 3 .  Sed  qu«ras  quomo- 

do 


CAP.xiir.      iN  apostolor.acta:       zip 

dopoffitefrcvcrumclogium,  cumDavid  adultcrium  patrarit, 
necnon  in  cordis  fui  arrogantiSpopuIumpcrcenferivolucrit.?' 
Rejp.  Lapfus  cft  Ddvidin  his  cx  infirmitatc,in  quo  rcgcnerationis 
feraen  ad  tempus  langucfccbat,quo  tcmporc  rationc  dclidorum 
ncquiuitplacere  lehouae ,  fed  poenitcntil  dudus  minimfe  fimu- 
lata,  divinam^uc  mifcricordiam  fidc  apprchendcns  ingratiam 
cum  Domino  redijt,  cuipiacuit.  vide  2.54».  12.&  Crw.  i2.Sivi- 
ta  Davtdis  tnitinctur,  atquc  Pfaimi  legantur,  videris  Davtdem  D^ 
vini  obfequij  ftudiofum :  proindeD^Wi  ornatur  vere  hoc  clo- 
cio,&quihifcctitulis  cxornantura  Deo,  re<a:e  commendandi 
lunr.2.0fe^r.Dcus  cft  fuoru  promotor  nuUa  in  ipfis  cxiftcntc,aut 
cxtitura  dignitatc  praevifa.vidc  i.54W.i^.Potentiae  fu«  &  gratiac 
oftendenda;  ergo  humili,atq;  obfcuro  loco  oriundos  evehcrc  fo- 
lct  Dominus,vndc  fciant  honores  non  ex  Oriente  ncc  Occidete 
exurgerc,fedIchouam,vtinquitPfaImiftaomniucfTcIudiccm. 
Vf^Cil'  In  pracipuum  fcrmonisfcopumiam  iilabiturfcilicct 
Chriftum  qu6  eius  originem  fecundum  carnem  nobis  dcfcribat. 
Hunc efTc Mcffiam  &  Icfum probat.  i.Tcftimonio  Divino.  2.I0- 
aiinis  Baptiftx.  Divino  quidem,quia  Dei  cxtiticpromiiTum  fta* 
tim  a  mundo  condico:  Semen  mulief is  cotricurum  caput ferpen- 
tisjEtciariusatq^renridiusinteftamentolacobi^Non  aufere- 
turfceptrumdctribuIiida,donecvcniat  Silo,  quo  fignificatur 
humana  Chrifti  naturatdenotat  enim  fecundinam  illam  qua  in- 
voiuitur infans  in vtero:  magis perfpicuc,  J/4,7.  Virgo  concipi* 
etatquepariet,  vocabif(^ucnomenciusE»wK4«Hf/.&  quo  proxi- 
mabat  magis  cVjrotjsj^crews  tempus;  co  lucidius  hoc  myfteriu  ap- 
parebat.  Atcxquo  humanaafiumpfitnaturam,  loannesBapti- 
ftadigitoeummonftrans,dixit:EcceagnusDei  qui  toiiic  pcc- 
cata  mundi.  Quod  ex  femine  Davidis  nafciturus  eflet  Melfias  fe- 
cundumcarnem,hifcclocisliquet,  P/i/w.Sp.  122.1/4.11.  Jfr.2j. 
alijfque.  Quibusdatuscft(r»T)ff  Ifraclitisjid  cft,verecredenti- 
bus  in  hoc  ofXMy?:  Salushinc  hauricnda.  Tide  nominis  ab  An- 
gcio  inditi  ration^^mjM^f&.i .  A^./^.Afoc.y.  Obfer.  Quicquid  poili- 
ceturIehoua,id!pfumpr«ftat.Omnia  de  Chrifto  prjcdit^a  fiint 
impleta,  quae  rcftant,  complcbuntur  in  «ternam  falutem  eiedo- 
rum.Omniumbeneficiorumhoccftprimum,quodDeus  Pater 
Icfum  noljii,  concefferic,  quinos  fit  feruaturus  ab  omnibu?  pec- 

Oo  catis. 


I  r 


'^^0  COMMENTARIVS         CAP.Xlir. 

catis  pacituruf^ue  patrisiratn,  diuinxque  juflitis  omni  expaite 
rcfponfurus. 

Verfi^.  2.  Teftimonium  eft  loannis  Baptifta ,  &:  eft  duplex. 
i.Metliamefrcprobaclioc  verf.  a.Dignitatemindicat  Chriftijfl- 
mulque  toUit  opinionem  illam  finiltram,  quamdeloanneha- 
bebant.  i.  AnteChrifti  aduentum  pracdicabatloannesBaptif- 
mum  refipifcentia:,  quo  ad  Mefl!iam  accefliiros  pracparabat ,  vide 
Jfa.^o.MaUih.i.^  ^.Probatergo  efle Mefliam.  o6/«v4.Idoneiad 
Chriftum  ampiedendum  funt,  qui  pcenitentia  peccatorum  fuo- 
rum  ducuntur.Proinde  vt  cedat  nobis  in  falute  crciTvfia/i  a^ xi^©* 
peccatoru  nos  pccniteat.i.Teft.oftendit  Chrifti  exceilentiamj8c 
opinione  de  loamie  conflata  conuellit :  ait  enim  loamies  non  fum 
js,quem  vos  me  putatis  fore,  vide  lofeph.de  antiq.  & Eufeb.  lib.hino-' 
riartim.  Autumabant  quidam  loannem  fuifle  magnu  illum  pro- 
phetam,  quidarri  Mcfliam.  Inquit  ergo,  qui  pone  me  venir,non 
fum  dignus  foluere  calceameti  eius  corrigia,  quo  innuit  fe  nullo 
habendum  loco  refpedu  Chrifti.i.Ot/fr.PopuIus  aut  nimium  vt 
LyUrenfei VaulOf  & Bdrnab^quos  pro di)s  habuere,  aut debitos ho- 
nores  minime  tribuunt  Chrifti  feruis :  vt  farpe  in  a Ais  in  Pctri, 
Paulique exemplis obferuare  eft.  i.Obfena.  Chrifti  gloria nobis 
maxime  eft  aflerenda,&:  huic  promouendae,atque  amplificandae 
fyncerum  ftudium  collocaremus,nequeafcribi  nobis  pateremur, 
quod  ipfi  eft  proprium.  Longe  aliter  a  multis  agitur,qui  honori 
fuo  velificantur  folicitc  negledo  Chriftjo,  eiufq^  causa,  ac  mem- 
bris.Det  ipfis  Dominus  mcliorem  mentem. 

Verfi6.^A  ^S.Partesfunt  hx.  i.oftenditur.ad  quos  verbum  Cz^ 
lutis  mittitur  verf  26.  2.remouetur  fcandalum  crucis  Chrifti. 
3 .  agitur  breuiter  de  eius  morte ,  &  fepultura.  4.  rcfurrecStio  eius 
probatur.  i.teftibus.  2.rationibus ,  Teftimonijfqj  duobus.  i.  pe- 
tito  cx  I/i.55.4.aItero  ex  r/4/.i($.defcribit  ludaeosad  quos  vcrbu 
falutis  eft  miflum  hifcenominibus.  i.fvocateos  virosacfratres 
ad  attentionem  concilianda ,  fimul  etiam  animiafFe<5lum  in  ip- 
fos  indicar,quopro  fratribus  agnofcit  ab  eode  puta  Patre  Ifraele 
oriundis.2.fiiios  nuncupat  generis  AbrahA  in  memoriam  ipfos  re- 
iiocans  fcederis  initi  cum  iifcr^Jwwojciuf^-jfemine.Porro  Abrahi.  fi- 
lij  funt  duum  generum:  quidam  funt  fecundum  carncm  tantiim, 
qui  necjueiit  effc  regnijpatriatqj  cceleftis  hairedeSjG^/.^.  Sunt  alij 

fecuii* 


Cap.XIIT.        IN  APOSTOLOR.  ACTA:         i^r 

fccundum  promiiTionem,  &  fidem  ad  quos  proprie  foedus  grati« 
fpedat.Sic  cenfendum  de  filijs  Ifraelis,  Rem.cap.^.  Ad  filios  ergo 
Abraha.  fecundumfidem,  etfi  fccundumcarnemexiftantgentcs 
vcrbum  falutis  eft  miflum,  atque  ita  ad  nos  Seotoi  orbis  tcrraruni 
vItimos,&,  vc  reftringatur,  quod  dixic  indefinite  i*eft  yev«5 
Abraha  addit,  qui  Deum  timent,id  eft  in  fide,obedientiaque  per- 
feuerant.  Obfeivatio.  Fideles  funt  ordinati  advitam  quibusE- 
vangelium  eft  milTum,  id  eft,  cuius  prardicationc  vocantur  pra- 
deftinati  ad  gratiam  percipieadam  in  Chrifto,yicamque,&  gio- 


riam. 


Verf.iy,  Remouetur  crucio  fcandalum,reijciturque  patra- 
ti  fcelcris  iti  Chriftum  caufa  in  ignorantiam :  quac  fuitpartim 
de  Chrifto,  partim  de  verbo  in  Prophctis  comprehenfo.  Hoc 
vcrf.  defignannir.  i.Authores  coedis  nimirum  incolx  lerefolj' 
mitaniiZC  gubernatores.  Obfervatio.  Qui  maximeChrifto  faue- 
rent,  eiufque  gloria:  prolatanda  confulcrent,  deprehenduntur 
fa:pe hoftes  ipfi,  regnoque  eius,  vide  Vfalm.i.  & in  hac patria do. 
cemur  experientia,  &  vbique  fcre  locorum.  2.  ObferPdtio.  Igno- 
rantiaexifticcaufacurinChriftuminflammentur,  atque  infur- 
gant,  j.Corifith.i.  fiDominumgloria:cognouifrent,nequaquam 
eum  crucifixifrcnr ,  &  Philip.:^.  Apoftolus  agnofcit  fefe  perfccu- 
torem,  antequam  Chriftum  cognouit ,  fed  ex  quo  excellenti  il- 
la  cognitione,  qux  eft  de  Chrifto  fuit imbutus,  fceleris eum  pce- 
nituitadmi(fi,omniaquc  quibus  priust)rnabatur,  orxuCaXocduxir. 
^.Obfer,  Multi  verbum audiunt,fed non intclligunt, quodcordi- 
busobduratigratiaquedivinaflntdeftituti,  idcirco  cum  prisdi- 
caturverbum  inuocandus  Deus,  vt  fpiritu  fuo  corda  adaperiac 
ad  aidificationem  noftram  in  Chrifto.  4.  Obfervatio.  Sabbathi 
cxercitia  elTc  dcbent  divina,  quifque  ab  omni  vocatione  fua 
ordinaria,  &  quotidiana  huic  vita  inferuicnte  vacare  debet» 
fefequedederefandis,  acpijsexercitijs.  ^.Obferva.  Nihilin  con- 
demnandoChrifto,crucifigcndoque  prsftitere ludxinifiquod 
fuerat  fcriptis  prophcticis  confignatum ,  &  a  Deo  ipfo  praeftitu- 
tum  &  deccrminatu,i!(Sf.4.nunc  dicet  quidam  fi  hoc  in  Chriftum 
racinus  admiferunt  ex  Dei  decreto,tunc  funtexcufabiles  R^jp.or-" 
dinatio  Dei  non  excufatfceleris  patratore:  cum  patrator  nuUam 
rationem  glorix  Dei  id  ordinatis,ac  toIerantis,ciufqj  voluntatis 

;    Oo  z  implen-»- 


P 


.m 


l  ir 


2^1  COMMENTARIVS  CAP.Xlr. 

impleiwl*  babuerit,fedvtprauis  fuiscupiditatibusindulgcret. 
Fulius.  ExiPtUUt  quacdani  qux  D  e  v  s  decreuit  fieri,  &  vuit, 
qux^uc  ipfi  arrident ,  &  haec  d^TiUi  bona funt.  Sunt  &  alia,  qux 
vara  k  vult,  &  refpeau  quodam ,  &  fic  vult  peccatum  non  fo- 
lum  qua  eft  adio ,  fsd  etiam  qu^  inferuit  glorix  fuae  illuftrandx. 
Decreuicmortemfiiij,  atquevoluitquatenuseius  gioriae  infer- 
uiebat  lucenti  partim  in  juftitia ,.  partim  in  mifericordia  fidc- 
libus  cominunicata  per  mortem  filij.  Rclinquitur  hos  admifTo- 
res  tanti  fcelcris  non  excufaium  iri,  neq^  penes  Deum  in  hoc  fuo 
decretoefte  vllammalifpecicm. 

Verf  28.  DemortcChrifti.cuiusnullaminipfofuiflecaufam 
afterit^quod  certe  verum,cum  extiterit,  immaculatus  Dci  agnus, 
tametfi  naturam  noftram  airumpferit,  naturx^-,  infirmitates  co- 
munes,pcccatum  tamen  non  ailumpfit,neque  vnquam  patrauit, 
Sed  vthabetur,  i.Cmnth.t^.ls  qui  non  nouit  peccatum,pro  nobis 
pcccatu  faaus  eft,  vt  nos  per  eum  eiTemus  Dei  juftitia.  Obtinuit 
idcirco  noftrum  locum  eo  quod  fit  paflus ,  &  jufte  quidem ,  cum 
id  requircbat  divina  iuftitia,quod  pertulit.  Et  vt  innocens  fuerit 
Dci  filius  a  Pilato  tamen  petunt,  vt  occidatur,  qui  bis  ab  co  ab- 
foluituradindicandamAgniDciinnoccntiara.tandemimpor- 

tunaludxorum  foUicitatione  morti  crucis  adiudicatur ,  vnde 
nobis  exemptio  conceditur  daro  •?  KS-^^f^  tK  Sti^  6c  »o^y,  com- 
munif^ue  faius,&  vita  cft  communicata. 

Verfi9.  Cum  impleftentomnia,qux  fcriptafunt.  Ohfer.  Atro- 
ces,acfcelerofihomines  in  patrandis  fceleribus  nihil  poflijnt, 
nifi  quod  vel  divinitus  eft  conftitutum,  vel  libro  Dei  infcriptum 
hinc  aflurgit  nobis  confolatio ,  cum  nobifcum  reputamus  nihil 
prxftari  pafle  a  flagitiofis  nifi  quod  Dominus  decreuit ,  &  extra 
huius  dccreti  cacellos,fi  maxime  vellent,  egrcdi  nequcut.  Qua- 
re,  qualicun^-,  cxcrceamur  modo,ocuIos  coijciamus  in  divinam 
providentiam,  negkais  inftrumentis,  &  femper  ftatuamus,vt- 
cunquciniquiflrime,accrudeliiTimca^antimpij,Dominumta- 
men  &  iuftilTime  eam  crucem  decreuifle  nobis  cademquc  exer- 
ceri  pcrmififle.D^W^agnouit  Simeium  divinitus  miflum  ad  male- 
dicendum.  QuodChriftus  in  fcpulchro  locetur  obfcrva  Chri- 
ftum  perfccutum  fuiflc  mortem  in  antrum  maximc  abftrufum, 
jpfamquc  fuperaffc. 


Cap.XUI.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.         25)3 

Verfio»  Habetur  refurreaio  Chrifti,  quc  Deus  dicitur  a  mor- 
tuis  cxcitafl^e,  id^ue  potentia  fua  diuina,  &  Chriftus  fefc  refufci- 
taturumivere  vtrobiqjcumrcfurreaio  Chriftifueritpracftitadi- 
vina  virtute,ex  ca  difcimus  Chriftum  eflc  Dci  filium ,  Rom.  1.3. 
2.Dominum  viuorum,ac mortuorum,  Rcw.i  j. Plene fatisfeciue 
propeccatis,  i.Or.15.  ^.rationcnoftri.  i^efurrcxiflcpiopter 
noftram  juftificationem,  Rtfm.^.proptcr  noftram  fani^ificatione, 
Iiom.6.  3. virtute  refurredionis  noftraindufam  cffe  refurredion» 
ehrifti,  adeo  vt  liceat  certo  ftatuere  refurrexit  Chriftus  mcu  ca- 
put,  ergo  haud  dubic  ego  refurgam,  ad  vitam,  quod,  vt  fiat,  ne- 
cefle  clt  fiam  prioris  rcfurredionis  particeps,id  eft,  a  peccato  re- 
furgam  virefurrccaionis  Chrifti,vtfecundarcfurrc«StioinChri- 
fti  Qr^^oucietfitad  vitam,  Io4».c.29. 

Verfii, Probatur Chriftirefurrcaio.  i.Tcftibushoc verf. d«- 
inde  tcftimonijs  duobus  vno  quidcm  cx  J/4.5  5.8C  Pfal.i6.  in  qua 
probandafcdulioreftApoftol.cumrefurredioneChriftifumma 
confolationis  materia  comprchendatur.  Teftes  multi  extiterut, 
qui  a  GaliUa  vencrunt  Urofolymm  ex  quo  Chriftus  refurrexit, 
i.Cor.i^.  I«^.24.42.  In  terrisconfpicuusmanfitdies4o.antequa 
afcendit  &  ibidem  fertur  comcdiflTc  non  neccflitate  aliqua,  fed 
vt  praxe  comprobarecnon  refurrexifTc  alium ,  quam  eum  quem 
crucifixerunt. 

Verf.ii.  Irerum  interfcrit  impletionem  promifli prxftiti pa- 
tribus  dc  excitatione  Chrifti ,  hoc  loco  intelligenda  de  manife- 
ftationc  filij  Dei  in  carne,&  eft  phrafis  fcripturis  vfitata,ficut  di- 
citur  lehova  excitalfe  Prophctas,ita  filium  cxcitafTc.quado  eum 
in  carne  manifeftauit,  quod  probatur  teftimonio  petito,  cx  P/.2. 
filius  mcus  es  tu,ego  hodic  genui  tc.  Non  fum  ncfcius  quofdam 
intcrprctari  hanc  dv«t?<t(rty  refurre<aionem:fcd  trutinata  cotextus 
ferie  &  vcrf.j^.cxpenfojin  quo  diferte  loquitur  de  refurredione 
a  mortuis^iqucbit  4vflt.?tt(f  »v  iliam  vcrf.  ^^.efTe  intelligendam  de 
exhibition^  Dei  filij  in  carnc.  Vbi  funt.  i.expendcndx  dux  na- 
turac  in  hac  incarnationc  cocurrentes.  2.  harum  naturarum  ynio 
per  divinam  potcntiam.  3 .  naturarum  diftin<ftioin  hifcc  tribus. 
l^cfTcntia.  2.proprictatibus.  j.opcrationibus.  Eflentiaquidem, 
quia  divina  natura  non  cft  humana,  nec  contra.  Proprietatibus 
Vtinfiftiwte,  «tcrnitate,qu«  deitatis  funt,  non  humanitatis,  nifi 

Oo  i  quatenue 


»94 


eOMMENTAR 


I  VS 


Cap.XIII. 


quatenus  stemius  humanx  conceditur  qux  non  efl  xternitatis 
Deitatis  pars.  3.  Opcrationibus,  vt  iuec  eft  humanitatis  operatio 
poteftatem  habeo  ponendi  anima:  hxc  ver6  Deitatis  poteftatem 
habeoeamrefumendijo.io.Teftimoniumallatumexi.Py^/.fili- 
us  meus  es  tu.  Chriftus  eft  Dei  fiiius.  i.natura.  Siquide  ab  acterno 
pater  filium  fecundamTrinitatis  perfonam  per  totius  Divinsc  ef-. 
fentiac  communicationem  genuit  pari  authoritate,&  gloria  prx- 
ditam.  2.Perfonalis  vnionisrefpedu,vthoc  Patris  teftimonium 
fatis  indicat.  Senfus  eft  jam  te  eife  mcum  filium  ai)  jcterno  geni- 
tum  in  came  cxhibitum,  atque  ordinatum  Rcgcm,  Prophctam, 
Saccrdotem,  hodiemo  die  liquido  conftat  per  meum  Teftimo- 
nium,  perque  naturam  humanam  alTumptam. 

Verf  ■^^.Vxms  teftimoniu  probans  Rcfurrcdioncm  Chrifti  de- 
promptu  e^x  J/^.^^.habet  Propheta  ch4fde,Apo{{.  ocr/etfandiajPhr. 
Heb.BeneficentiieinD4v/rf(?coiiatiE,  wK(tfideiia,firma.i.ratioeft 
talis,Dominus  promifliones  Daridi  faftas  prajftabit,nimiru  dabit 
San^a  illa  vobis,Er^oChriftus  rcfurrexit  atq-,  viuit,fi  fecus  ncqui- 
uerant  illa<S</«c?4fidclibu5  comunicari-.vtitaq^gratiaChriftoco- 
municata  eft  pcrmanens,fic  vita  chrifti  eft  acterna-.At  xtcrna  elTe 
nonpoftet,  nifirefurrexiffctad  fepulchrum  minime  rediturus. 
Verf  55.2.  Tcftimoniu  eft  ex  Pp/.  1 6.  Non  dabis  Saii^o  tuo  videre  cor- 
rttpr/o«?,quod  non  de  DavideiCcd  de  Chrifto  eft  intelligendu,cum 
Drfvi</ corruptioneviderit.i.fenferit:  dequo  hjccprjedicaturverf. 
3 6. 1.  quod  David artate fua  Dei cofilio  inferuierit.  Obfer.  Tempus 
cundlis  pra:finitu,  quo  Deo  inferuirenr,  idcirc6tepore.pie  vten- 
dum.  2.  eft,Quod  obdormierit,i.F<rf.2.0t/<frv.Mors  clcdis  eft  in- 
ftar  fomni,  minime  omniu  tamen  putfcmdu  dormire  animas  cle- 
d:orum,cum  ex  quo  corporib.emigrarint,  rccStain  coelum  feran- 
tur.  j.  appolltus  cft  patribus fuis.  Obfer. locus  eledoru  animabus 
eft  definitusjlwf .  1 6.vocatur  Sinus  AbralU'  4.  quod  fenferit  conup- 
tionem.Ot/fr.  Nemocorruptione  eximi  poflit,quae  quidemeft 
quafi  Regenerationis  initium:  cum  lobo  dicamus  17.  Corruptio- 
nem  eflc  nobis  patrem,  verme  matrem,fororcmqj,&iTjeminerit 
homo,quod  fit  cinisj&  reuerfurus  in  cinere.  Concludamus  cum 
Jobo  hanc  obferuatiuncula  confolationis  ergo.  i  p.inquientcjSum 
quidem  perfuafus  Redemptoremeum  viucre,  &  tametfi  vcrmes 
hoc  corpus  confumpfcrint,  Deum  tamen  in  carne  videbo,  hifce 

ocu- 


CAP.XIir.        IN  APOSTOLOR.ACTA.  apy 

oculis,&  pro  me  alius  non  videbit,quo  tepore  eximet,  &  expur- 
gabit  omni  corruptione  corporanoftra,  conformabitqj  gloriofo 
corpori  fuo.Pfei/.j.  i.Cor.  1 5. 

m/j/.Habetur  Aflimiptio.atis.quem  excitauitDeus,no  fen- 
fitcorruptionem,Er^o.  Oi/rr.naturaChriftiaflumpta  a  mometo 
conceptionisfandificata.  Verf-s^S.  AdCap.finem.  Triacotinentur. 
ijbeneficia.quibusfruimurinChrifto^S.^p.ver.  i.habeturco-  ■ 
chifiojfermonisPauli  continens  c6minationem,verf  40. 41.  5. 
lueta  reliquis  \erCib.\nGentibus,in  Iudaif,?rofeljtis^Vauloj^  &Barnaba. 
I.  Bcneficia  funt  duo^  Remiflio  peccatoru,&;  luftificatio  per  jm- 
putata  chrifti  juftitiam,fideapprehcnfam.Atq^  hiscoprehcndu- 
tur  reiiqua  omnia  quibus  fruimur  inChrifto,cuius  fanguinis  me- 
ritoremilTioneomniupeccatoruhabemus,  a  quibusabfoluiper 
legem  nequiuimus.Hic.i,expendamus  omnes  nos  eflc  peccato- 

res,gloriaq5Deideftitos,i.Itf.i.Proverb.j^i5f/?,g«it(jnftw^4fr4f5eb' 
«oM/^w^i^^Proinde  fors  omniu  miferrima  extra  chriftu.quippe  iii 
peccatis  mortuoru  quibus  pro  ftipendijs  mors  eft  depurata,Eo.6. 
2.Qujsremittit.?nimirumDeus.iuxtaillud  j/f.rr<:ff^oy?/w,g«i</^- 
/fo/«i^ttif4f^;;nemo  itaq^mortalium  poflitpcccataremittere,  ne- 
dum  Papa:  penes  miniftros  lcgitime  vocatos  tantu  eft  verc  refi- 
pifcentib.nomineChrifti  peccatoru  remiflione  pronutiare.  3.  Cu. 
lusmeritonimirufanguinis  Agni  Dei  immaculati.i.Io.i.  Sanguit 
Jf/«C/>r/fli/»«r^rff4to«B«ipfff4fo;iinequonullaexiftitremifllo,qu«  jj^^»' 
humanis  meritis,  aut  dignitati  naturx^aut  adionib.  hinc  proma- 
nantibus  minime  concedenda.  ^.Hanc  peccatoru  remifsionem, 
qul  e vadimus  beati,?/^/. ;  2.  efle  fslicitate  noftra :  non  aliter  ap- 
plicari,&  apprehendi  a  nobis^qua  per  fidem.  Proinde  qui  excel- 
lenti  hoc  beneficio  gaudere  vclit  nccefle  eft  cognofcatChriflum 
credatqjperEuangelij  pracdicatione.  2.Beneficiumeft  juflifica- 
tio.  juftincamur  per  hunc  credentes,non  per  legem.i.jufti  cenfe- 
mur,  Roff/.5.2  8.Xoyi^o//ieSa^v5nV^^t5(5^iic3"a/  avSj^a^rovxaf  »5  If- 
y(jt\'  vo/xy.Idem  verbum,quo  hic  vtitur. luftificari  cTo^aSxvo/  eft 
abfolui,  &  cx  iniuftoimputataChriftiiuftitiaficri  juftum.  lu- 
ftitia  ergo  Chrifti,  implendo  legem,  &  patiendo  quam  pepe- 
rit,  coram  Deo  juftificamur,  quaj  quidem  fit  noftra  non  alio 
modo  quam  perimputationemexparteDEi,  &  per  fidem  ex 
parte  noftra :  fic  peccatum  noftrum  fuit  Chrifti,  2.  Ctrinth,  wp.5. 

Lcx 


m ... 


:r 


;^  1 1  «• 


ip6 


COMMENTA 


RIVS         CAF.Xlir. 


c  »•» 


Lex  itaque  non  fuit  data,ad noi  iuftiHcandum,  fed  potlus  ad  ar- 
guendum  ac  indicandum  mireriam  noAram>  efTet^ue  nubis  p«. 
dagogusadChrinum^quinobisfide  imbutis  exiAit^<x^oa&'vH, 
1.  Cor.  I.  perquam  ab  originali,a<ftual|buf(|ue  Baptifmuniprjtcc-. 
dentibuS)  ac  fequentibus  abfoluimurJ 

r^r/.^o.  Conclufio  fcrmonis  Paulpi,  qua  contineturgrauis 
intcrminatio  ex  Propheta./&<«f.  Cap.i.vcrf.  6.  jubet,  &  pr«- 
monct.attendant^nejudiciumidemipfos  invadat  a  Prochecis 
pr«di(^um.  oyJrrr.Coniungendacfuntminxcum  Euangelioj  & 
MiniftrorumfubEuangelioeademeft  -nrttppmr/et  interminandi, 
redarguendique,finonmaior,8c  amplior,  quae  crat  Propheta- 
rum.videinChriftojlw.ij.Iohan.Bpptifta.Mrfrb.j.  2.  Obferv. 
Eximiaeft  Deimifericordiain  prxmonendisjmpijs  antcqu.m 
judicia  effundat.  addc  etiam  idem  judicium  manere  cos,  qui  ijf- 
dem  fccleribus  fcfe  contaminant,  fi  non  'dcterius,quibus  olim 
populus  iiie  Ifraeliticus  Manaps  tempore. 

Verf.^i*  Ailoquitur  nefandos  verbi  Divini,  judicicfumc|;  con- 
temptorcslococitato,  H4fc<i<:.  1.5.  qui  Manaps  impijfTimi  Rcgis, 
tempore  Prophetauit  efhcientis  lerofolyman^  jnnocentum  fan- 
guine  fiuere.Propheta  prscnunciauitfutuTum,vt  a  C/;/fW«e«popu- 
lus  in  Captiuitatemabduceretur,quietfimintscrcdidit3  tamen 
evenit.  o[>/^rv<e.fierinequit,quin  verbumDei-  erimpleatur,  vt 
cachinnenturimpij,  fcelerofiquefatuiquehom  nes,  Prmr.i.J/(f. 
2  8.  An  loquetur  Iehoua,&  nequaquam  prseftabh?  abfit.Ccelum, 
terraque  prajteribunt,fed  ne  jotaquidem  verbi  Dei  minus  com- 
pletum  fupererit.  adde  grauiflimis  fiapplicijr,  mad:andos  verbi 
Divini  faftiditores,  expende  in  Originali  mundo,  Vharoatie,Satde, 
Achaho,  &  certe  verbi  Dei  contemptus  omnium  plagarum  cfTu- 
iarum,  cfFundendarumque  ipfiflima  caufa  cft. 
'  V  Ffr/42.Gentes  rogant  vt  fequentiSabbatho  cadem  pracdi- 
cent.  OhfervaUQ.  Verbum  Dei  non  eft  fruftra  emifrum,fed  id  ope- 
raturpropterquod  emittitur, /yij.  55.  2.  Ohfervt  Sabbathum  di- 
vinis,  facrifque  exercitijs,&pracfertim  aufcuitationi  verbi  dc- 
t^inandum.  < 

f^fr/4^.  ludaci  multi,  ac  Profelyti  aheni  quidem  a  Repub.Ifra- 
clisj  ReligionemtamenMofaicamamplexifequunturPauIum, 
ac  Barnabam,  &  cft  2.  cvent,  Qhferv,  <j^i  vwitatem  amant^  eam 


<7 


</«   -' 


non 


Cap.XIII.        IN  APOSTOLOR.ACTA  ipf 

non  dcferunt,nec  Chrifti  fcruos  in  difcriminibus,  quod  cedit  in- 
fis  in  beneficium:  foriiuntur  cam  piam  exhortaiionem  ad  perfc- 
uerantiam  in  divina  gratiS.  Proinde  cxpendamus  non  fatis  effs 
bcne  ccepifTe,  fed  in  via  in  coelefte  patriam  perfeuerandum:  ciim 
qui  perfeuerauerit,  faluus  fit  futurus,M4rfe.24.  &  rurfum,  qui  ma- 
num  admouerit  aratro,  retrofpexeritque,  non  extet  appofitus  ad 
Rcgnumpei.  i.ohferva.  QuiEuangelioobfiftunt,fimuIetiam 
gratix  divin«:  caueant  prophani  cuangelium  afpernari,ne  pror- 
fum  fauore  Dei  priuentur. 

Verf  44.  3.  Euentum.  Tota  fere  civitas  Sabbatho  coitad  au- 
diendum  verbum,exemplum  certe  eft  pietatis,  atque  optimi  ze- 
li,  vbi  nos  admonemur  Paftores  oblata  occafione  euangelizare, 
ficutChriftus  fecit  J^icwlemo,  Uan.caf.i.  &  mulieri  Samaritanay 
Ioan.caf>.4.  &  Apoflol.  prxcipit,  2.  Tmoth.4..  *'C34f«5  ^^  tvif^fus, 
verbum  prardicandum,  &  fi  fic,  quodnam  tempus  negotijs  fecu- 
laribus  dcputandum ,  a  quibus  vult  nos  cauerc  nc  implicemur, 
i.Timoth.i*  I 

Verf^^.  4.Eff«if«wIudsivifohoccoetu,  replenturlnuidia, 
obloquunturdidiis  Paulinis,  blafphemantque.  o&/^rv4rw.  Euan- 
gelium  vt  eft  reprobis  odor  mortis,  ita  elc^ais  eft  odor  vitx, 
i.Corinth.i.  2.  Obferva.Non  defuercjneqjdcfunr.qui veritaticon- 
tradicunt,ZtW^4  Michaia,  r.R^^.2 1.  Phagur leremia  10.&  Ananiah  28, 
AmazJai  Amoxj>  j .  Et  funt  hacaetatenon  pauci  veritatem  labefa- 
dare  conantes  prxfertim  Papift«,ne  miremur.  Sors  hxc  verita- 
tisconftanscontradidionis  minimc  expers." 

rerfj,6»  5.  Euentum.  Apoft.  Refponfio  cum  TZAf^y^orikqm  vfi 
funtorationelibcra,aperta,acconfidente  dicentes  primum  fuif- 
feneceffe  vtverbum  ipfis  imprimis  prardicareturitaDeoordi- 
nante,  vtliquetvarijs  fcripturaclocis,  vbiDciamorappareter- 
ga  hunc  populum  quem  in  nos  pari  modo  declarauit,cauendum 
necontemptu,  &  ingratitudine  noftra  idem  judicium  accerfa- 
mus:  hic  populus  fuitin  caufa.cur  Deus  lucem  fuam  ipfis  fubtra- 
xerit.  Etenim  ipfa  praxe  vita  xKtni fefe  indignos  iudicarunt  in 
hifce  pofita,  nimiriim  cognitione  D  i  i  eiufque  quem  mifit,  lefu 
Chrifii,Iw».i4. 

Verf  47.  Rationem  affignat  cur  derelidis  ludsls  ad  gentes 
Conuertantuicxi/^wf4p.47.  authoritate  munitam,vbi  habetur 

Pp  Pro- 


35,8  COWMENTAtllVS  Cat.XUU, 

Prophetia  de  Gentium  vocationc,  hifce^ue  veibis  diferta  Pro- 
phetiadeC  m  rist  o,  quieft  luxGentium,  vt  &  2.Iw./bC<iw. 
Smeonis:  Hicenim  illuminatSpiritu  fuolucente,  &  perEvan- 
gelium  operante  omnem  venientem  in  mundum,  Jerf>/.r«ip.  8. 
Ambulcmus  itaque  in  luce,  &  fugiamus  opera  tenebraium,  Em» 
cap.  13.  Ephe.ca.^.  Et de  Chrifto  additur,  vt  fit  faluti omnibus  crc- 
dentibusad  vltimasterras:  Itaque  nobis  S  c  o  t  i  s  exiftitfaJu- 
tis  a|%v(>©-Deifiliusincxtremo  fere  orbe  vcrfantibus.  Simus 
grati,  vocationif<|uc  nofirae,  tantatque  lucis  friidus  dignos  pro- 
feramus. 

^/.48.  luentum.  6.  Gentcs  laetantur,  glorificant  ftrmonem 
Dominij  &  quotquot  ordinati  funt  ad  vitam,  credunt.  Hinc  li- 
quetnon  omnesadacternam  vitam  fuifleprxdeftinatos,  &  fu- 
preinam  elcdionisj  falutifque  noftra:  caufam,  vitacque  «tern» 
ciTe  Dei  ^wJ^ojmow,  nihilque  in  hoc  pratuidit  cur  eum  clegcric, 
nequeinillo,  cur  cum  rcprobarct^fed degit  quofdam  fecun- 
dum  voluntatem  vnicam  juftitiac  rcgulam  ,  in  quibus  propict 
Row.p.  mifcricordiam,  &  quofdam  reprobatiif,  in  quibus  proptcr  jufti- 
tiam  in  ipfos  atftu  pcccantibus,  &  jjerfeuerantibus  in  peccatii 
dcclaratam  glorificarctur.  3.  Ot/rrv.  gaudium  Spirituscft  vcrbi 
efFeSuminclcdisrquiGhriftopcrfidcminfiti  verbiim  glorifi- 
cant.  j.ot/ff.  Cumcrcdentcsfint  ad  a:tcrnam  vitam  ordinati» 
certitudinem  hinc  collige  falutis  tuad fi  fidem  habcas :  ncq»  cum 
Papiftaputcsarrogantiamcfleperfuafionem  dc  cledionc  tua: 
de  quacertusefle  poflisper  D  e  i  Spiritum  atteftantcm  fpiritui 
tuote  cfle  Dei  filium,  Rm.  caf.  8.  Ethic  Spiritus  Sandus  eft  tc- 
ftis,  &  quid  ccrtius  tcfte  Divino,  cft  figillum,  'Efhef.caf./^,,  &  Dei 
figillo  quid  firmius,cftetiamarrha,Epfc^/c4f.i.quaomniafatis 
arguunt  perfuafionem  falutis  fine  fpcciali  aliqua  rcuclatione* 
Spiritus  etiam  nofter  fandificatus  idem  probatpcr  rixfoff ««,  in- 
terna,  quae  vcl  rcfpiciunt  peccata  noftra,vel  Divinam  mifericor- 
diam.  Atque  intcrnum  fignum  quod  peccatum  fpe<5i;at  practeri- 
tum  eft  dolorille  fecundum  Deum,qui  cfficit  refipifcentiam  in 
faIutem,2Xorim/j.f4p.  7.autprcfcns,yt  cft  conflidus  inter  car- 
ncm,  &.Spiritum  ^aut  futurum,  vtcft  cura  &fedulitas  caucndi 
in  poftcrum  nc  pccccmus.  Ratione  mifericordix  Divinaf,  vt  cft 
Ipium.defiderium  ea  fhiendi,  necnon  fupra  omnia  poffidcndi 

Chriftum. 


Cap.XIIII.       IN  APOSTOLOR.  ACTA;        ipf 

Chriftum.  Signum  externum  eft  ObedicntialegiDivinac  toto 
vitxcurriculo,ficxpendanturhxc  mjUHf' «*>  certos nos poiTunt 
reddere  de  eledione,  falute^ue  nbftra  per  Chriftum. 

Kfj/49.Tota  illa  Regio  cft  illuftrata  verbo.  Ofc/err.  MoH- 
antur  quicquid  poffunt  jmpij,  nequcuntcurfum  Euangclij  pr«- 
pedire. 

Verf^o.  Impij  ludaci  novam  technam  machinantur in  A- 
poft.  hocmodo^inftigant  muliercs  opinionc  populi  rcligiofas 
achoncftas  cum  praecipuis  civitatis  Incolis  ad  pcrfcquendum 
Apoftol.  i.O&/<rrr4r/o.Genus  fcemineum  aptum  ad  dolos,&  atro- 
citatcm  exerccndam.vide  in  Dalilajud.in  lefabele.i.Reg.ii.ln  Sa^ 
lomoms  focarijs,  2.  Reg.  caf.  11.  i.Obfemtio.  Qui  efrent  veritatis 
patronifxpedcprehendunturatrociflimihoftcs,i.Or.f4p.i.Noii 
multi  nobiles  vocati.  Paulus-&  Barnabas  cxpelluntur,  fors  ca- 
dem  quaj  Chrifti  a  Gadarenis  exterminati,  &  ^aiutrems,  Luc.  wp.4. 
non  nouum  fi  bencfcccris,maie  te  tra(Stari. 

Verf^i.  Ccdunt,excuflbpcdibuspuluere  in fignum execra- 
tionis  iuxta  Chrifti  mandatum,  Uath.eap.io.  Iw.wp.p.quo  etiani 
fignificant  inimicos  Domini,  hoftcf^uc  Euangelij  diflipatum  iri 
vtpulueremanteturbinem.  Abcunt  Icomum  yrbcm  Phrjfgia  ma- 
ioris.  Obferv.  SiDciferui  vnoextrudanturloco,  alius  praepara- 
turadcosrecipiedos.  Praitcra  hocfacinorc  vtiturfapientcrDo- 
minus  ad  amplificandum  Chrifti  Regnum,  &  propagandum  E- 
uangelium  in  alias  vrbcs. 

Verfijt.  Difcipuli  Iretanturjrcplcntur^ue  donis  Spiritus.  Ofr- 
fervatio,  Vcrum,folidumque  gaudiumnafciturex  SpiritusSan- 
di  habitatione  cfficaci  in  nobis  per  dona,  Euangelij  praedicatid- 
ne  aucSta,  &  confirmata. 


?p  t 


CAPVT 


gOQ 


:.]■ 


C  OMMENTARI VS 


G  AP  V  T    XIiIII. 


Cap,XIIII, 


JErhibetvr  hoc  Cap.quibus  in  partibus 

apud  Gentes  Euangelion  fuerit  praedicatum, 

nimiriim  lcen^.  i.  ad  verf.  7.  deinde  Lj$ir£i  (x 

Derb(t  rcliquis.  Jconij  habes  quid  prarltiterint 

Paulus  &  BarnayaSiScquid  paffi  fuerint,  fcilicet, 

pcrfecutionemtalemtantam,qua  coadi  fint 

fuga  fcfe  fubducere  Ljftram,Derbenj^,  ac  in  cir- 

cumiacentes  Regiones.DeIfomofupra,nomehabetab  «xa>v,fiii- 

gunt  Poeca;  Frometbeum,&c  Mineruam  louis  iulTu  imaginem  fuiflati- 

oncanimatamerexincpollfluuium  Dcttc^/iom;,  vtcunque  com- 

minifcuntur,certum  eft  civitatem  hac  fuifle  Idololatricam,  &in 

tenebris  jgnorantix  veri  Dei,Chriflique  verfanrem,Iam  vero 

efle  coUullrandam  luce  Euangclij,  &  ad  fldcm  Chrftianam  vo- 

candaminfaiutemvitamque.-cterna.  Vbi  illud  lehouxdidum 

apud  Ifaiam  verificatur.Inuentus  fum  ab  ij?,qui  me  non  quxfiuc- 

runt:gratiaergoDivinainopinantcsoccupar,ciim  animis  no- 

ftris  illabitur,  vcl  nos  reperit  otiofos  prorfum,aut  male  agcntes, 

expende  in  vocatione  Paulina,  dum  perfccutionem-  atroce  me- 

ditaretur,  ac  molirctur  in  Sandos  Damafcenos \ucq  circum  coruf- 

cantc,  voceque  coelitus  ardita  ad  gratiam,  &  Apoftolatum  voca- 

tur,il^.9.&  in  Scotorum  ad  fidem  converforum  vocatione,qui  de- 

litcfccntes,  ac  ca;cutientes  in  denfiflimis  Idololatrix,  fuperftiti- 

onifque  tencbris  evocati,clara  Euangelij  lucc  iiluftrati  exiftunt, 

Simus  grati,  tantumque  beneficium,  crcbris  fcrmonibus  Eucha- 

rifticis  vfurpemus.  Sed  quid  agunt:in  contextu.Loquuntur,id  eft 

Euangelium  annunciant  duobus  in  locis.  i.  In  ludaorum  Sy- 

iiagoga.  2. publice  in  civitate.verf.;.  Qupd  Paulus  Sc  BariTabas 

fimul  ludxorum  Synagogam  ingredifitur  Paftoribus  vnitatehi, 

.    confenfum  ,  atque  harmoniam  in  ftadio  Euangelij  dccurrendo 

,  ^HvjTe.sv..,  ^commendat :  Quod  Synagogam  introeuntj  nota  jniuriarum  ip- 

p..^,,w.  fisillataruimmemores  fumma  affici  compaflione  inftar  Chrifti 


:  1.«.^,  (V  j 


^ciHj  ^i.-w»/"-  —"-..»«»«*."... vijiwiwa  luiuiij*  aiiigicompauionemitar  L.hrilti 
,v,  t'  t^u^ M.^.».  magiftri,  qui  cum  praefciflet  defolationem  lerofoljmitanam,  flcuir, 
^>  ,i .;?  x«f.2o.  Inquicns:  O  fi  cognofcercs  ad  paccm tuam  fpedatia,  di- 

cmque 


CapXMII.       IN  APOSTOLOR.  ACTA.        301 

emqac  vifitationis  tuai  Icrufalem.&cSimili  animati  funt  modo 
ergahuncpopuium.Paulus  acBarnabas  contcndcntes  vt  pec- 
catorum  remiftione  obtenta.perfideminChrifto  vita  jjternafru- 
antur,  quod  fi  oblatam  gratiam  faftidierint,  &  propterea  perie- 
rinr,omnis  culpa penes  ipfos eflet.  Hinc  admonemur  nos  vti  ita 
faluti  veftrx  invigilemus ,  vt  minus  admonitos  nequaqnam  cfte 
velimus,  quoadfanioremmenteredcuntes  oivina  mifcricordia 
conferuemini,  fi  veroadmonitiminime  rcfipueritisperditionis 
veftrx  tota  caufa  vobis  merito  afcribatur^nofquc  fanguinis  vcftri 
prorfusfimusexortes,Ez-fcb.3.  ^.Ot/frv.  Difgrcgationis  caufa  ell 
huius  populi  peccatum,nominatim  verbi  Divini  cotemptus.  Re- 
bellis  hic,&  contumax  detredauit  vero  Deo  vere  feruire  lerefolj- 
»?M,eiufque  verbo  obtempcrare.rfo»?}  fuam  habent  Synagogam, 
&  paratius  cultui  divino  ftudcnt:  Exules  Babjlone  fleuerunt  ama- 
re  propter  Sionem,  fed  inSione peccata  fua  lehouam  ad  punicdum 
impellentianolueruntdeflere.  Honim  exemplo  praemoniti  fa- 
pi<imus,ne  eiufdem  fceleris  rei  eodem,  il  non  deteriore,  mulde- 
mur  fupplicio.  j^.Obferv.  Euangeliu  eft  prxdicandum,cuius  fum- 
ma  eft  Chriftum  datum  eftc  credentibus  in  falutem,r/f.  parte  ver. 
I.  Habetur  fermonis frudus,qui  eft  fides^ multi  fiquidem  cx  lu- 
t-xis,&;Gentibuscrediderunt^  06/fr.  Inordinatis  advitamver- 
bum  prxdicatum  fidem  progignit,R«w.  lo.qux  eodem  alitur, 
donecperficiatur,T£Xo?enimirumr^' ^''^'«'V  r  ffUTtfictv  foriia- 
tur,  i.Tet.i. 

Verfi.  Huius  intentatac  aduerfus  Apoft.  pcrfecutionis  Autho- 
res  defignantur,  nominatim  increduli  ludaii, qui  dodrinsc  mi- 
nus  parucrunt  c^xotacrcu',  id  eft  deprauarunt,  id  eft  male  affec^os 
reddidcrunt  gentium  animos  aduerfus  fratres.  Obferv.tii  capita- 
ies  exiftunt  hoftes  contra  Chriftum,  feniofq;  eius,  qui  fidc  carcnt 
fidelcs  ver6  coniundi  fuo  capiti  Ciirifto  ,  ne  meditantur  contra 
eurii/cruos  eius.Euangeliumve.  Sed  dar^S«vT«5  in  Dei  filium, 
fratrcf^ue  machinantur  malum.  ObfervdU  Confolatoria  duplici 
ratione.  i.quod  Chriftum  crucisfu»  fociu  ;^  (rux/^reta-xovlechabe- 
\  at  Ecclefia,  cu  quo  R  patiatur,  giorificabitur.  2 .  quod  in  Ecclefia 
fideles  iniuriofius  tradati  fratrum  nomine  infigniantur,  qui,  vt 
fint  naturifilij  irae,  atque  in  oifenfis  mortui,Ef&r.2.  tamen  adop- 
tionisgratuitajiurcexiftantfiiij  Dei,fratres  Chrifti,  Regni^ue 

P  p  3  cceic- 


r 


i 


H 


201  COMMENTARIVS  Cap.XIIIT. 

coeleftis  cohxredes.  Eximia  ccrtc  haec  filiorum  D  e i  fratrumque 
ChrifU  digniras,  quje  pcrfecfte  rcvelabitur ,  ciim  Deum  ficuti  ef}, 
videbimus,  i.Joan.-^.  videndumnobisattcnte,atquefedul6nc 
fratcrnam  iftam  communionem  cum  capitc  noftro  vlUtenus 
labefadari,  ne  dicam  dirimi  patiamur. 

Verf^.  Quid  Apoflolipraifliterint^  nimirum multumtempus 
ibi  dcmorati  iiberc  loquuntur  in  Domino.  Obfirvatio.  Tametfl 
periculum  nobis  impendcat,  malumque  intentetur,  minime  di> 
fcedendum  donec  Euangclij  partcs  ibi  obcundas  impleuerimus, 
proinde  non  fcmper  furori ,  machinationibufq-, impiorum  dan- 
dus  locus,fed  manendum,  fi  fit  e  re  glorix  Dominicx.  Moyfes  mi- 
nis  VharaomcU  abofhciofacicndo  non  fuit  dctcrritus,  Exod.iQ, 
Elitu  fidcliflimus  Dei  Prophcta  non  Achabi,  nec  Jefahelu,  fceierofe, 
qui  dixit  Regi,tu  Domufque  patris tui  Ifraeli  turbas  datis,lic  le- 
remtAS,  fic  ^w«>i,:alijquc  fynceri  Propheta:  omni  aetatc  conffantes 
divinae  gloriac  affertores  etiamcum  extremopericuloextitcre. 
Atque  hicc  magnanimitascum;r(xppr(r'aDeifpiritumauthorem 
habct,quo  moti,  adi^uc  multi  prxclari,  atquc  infignes  martyres 
pro  vcritatc  tuenda ,  confirmandaquc  in  aliorum  animis  viiam 
profundere  non  dubitarunt :  addo  eloquia  DEincnhominum 
commentaeffeenuntiandainfalutem,  &  acdificationemordi- 
natorum  ad  vitam.  Praetcrca  vcrbo  gj  atix  teftimonium  accom- 
modat  Dominus  per  miraculajf^c  figna.  Porr6  Euangelium  vo- 
catur  verbum  grati«e,  quia  per  id  offeriturj  ik.  operationc  Spiritus 
gratia .  atque  fAlus  communicantur :  proinde  Euangelij  faflidi- 
toresfunt&;  divina:  gratix  contemptores,  quos,  quantum  ma- 
neatiudicium,  vide  2.TheJf.T.6.  QiiodmiraculaconiuncStafint 
huic  verbo.  Obferva.  Euangelicam  veritatem  hoc  modo  confir- 
matam ,  fanguineq^  Agni  Dei  immadulati  obfignatam  efre,pro- 
inde  nova  miracula  non  effe  quajrcnda:  vt  Papiftae  perperam  fa- 
ciunt  ad  abominabile  illud  fuum  pbrgatorium  ftabiliendum, 
invocationemSan(5torum,Tranfl"ubftantiationem,aliaqjidge- 
nus.  Miracula  nunc  temporisEuangelium  vere  annuntiaturti 
concomitantia  funt  peccatricis  animae  converfio,  atque  totius 
hominis in  peccatis  demortui  viuificatio. 

Verf4,.  Euentum.  Multitudinis  fcilicct  diuifio.  Etenim  quidam 


ludxis adhxrent,  &  quidam  Apoilo. 


i  > 


is:  cuius  diuifionis  occafio 

cft 


Cap.XIIIK        IN  APOSTOLOR.  ACTA         203 

tii  Icflis  ehriflus  Euangelij  fubicdum^fcd  non  caufa.Peccatum 
occafio  cur  abundet  gratia.non  autem  caufa,M«ttb.To.veni  inqui» 
Chriftus  miffurus  gladium.  Hac  ratione  quia  Chriflum  fyncere 
prxdicatum  vnicum  falutis  principem  difrenfiones,&diftradio- 
nes  confequuntur,  veritatifque  pr«dicatac  occafione,  Regna  vr- 
bcs,  atqj  Imperiafcinduntur  in  diverfalludia:  cuius  rei  tota  cul- 
pa  penes  eft  homines  fcelerofos  a  cacodacmone  impulfos.  Obfer, 
Diuifio  proptcr  veritatis  afTertioncm  eft  legitima,de  qua  clarum 
exrat  Apoftoli  prarceptum,  i.Timoth.6.i.  Siquisdiucrfamdocet  ^     .- 
do(arinam ,  neque  accedit  fanis  fermonibus  Domini  noftri  lefu    "  ^Jj 
ChrilHj&ei,quiEfecundumpietatemeftdoai:inaf,feccdcabiis,     *    J" 
quieiufmodi  fiint  d^KaG  <i^o  t^  to(ootov.  Proinde  Synccra: 
religiQnisprofefTores  in  diiccffu  fuo  ab  Antichriftiano  Regno, 
minime  refciderunt  vinculum  vnitatis  vcrae  Ecclcfix ,  curnnon 
abEcclefia,fed  ab  erronbus  in  Roi^naEcdefia  fuffultis  dc- 
celTcrint :  adharrcre  vcritati  tuenda:  eft ipfiiTimam  vcra;  Ecclefi.x 
vnitatem  fartam,  te<Stam  conferuarc  :  Quibufcum,  fi  Papift.\'  in 
capite  convenircnt  Chrifto,  articulif^ue  fundamentalibus  axi 
cius  perfona?  gIoriam,tiiplicifqueol^cij  dignitatem  illibatam 
fpcaantibu^.ftatim  futura  cflet  in  fanda  vnitatc  fan^a  confpi-     • 
ratio  ,  vcrum  quandiu  non  modo  praf judiciii  veritati  Chrifti  pcr 
crrores  fuos  afferre  nituntur,  fcd  eandam  labefaaare ,  atq-,immi- 
nuere,reditus  in  gratia  efle  non  poflit:  cum  nulla  eire  pollit  con- 
cordiaChriftocumBc//4MuciqiCumtenebriscommunionulla.  2  cy^^^ 

Verf^.  Nominatim  defignantur, qui  hanc  moliuntur  per-  ^,j^^ 
fecutionem  aduerfus  Apoft.  &  quod  fupplicium  intcndunt,  ni- 
miriim  lapidationem.Perfecutores  funt  Iuda:i,gentes,ac  primo- 
res  Ot/^rMfio.Diuerforum  generum,  atque  morum  homines  plu- 
rimum  diffidentes,  in  malo  fatis  conveniunt  patrando  aduerfus 
Ecclefiam  Tomius  Vilatus ,  ae  Herodes  alioqui  inimici  in  crucifigcn- 
do  Chrifto  amici ,  Ahimtlethm ,  &  Sichemit*  ad  deftrucndam  Uruh-' 
halis  pofteritatcm  animo  prius  difpari ,  tunc  concurrcntes  ad  il- 
lud  facinus :  MM&i/<e,  ^wwe»Jr<e,  atque  5«r/«wadmodum  dmerfa-  j^^.^; 
rum,ac  diflidcntium qualitatum confpirauere contra  Jebofaphaiu,  ^.Cron.iol 
qui  mutuis  armis  confeai  occubuerunt.  Supplicij  cogitati  ge- 
nuseftlapidatio  ,  quaaffcaus  inftigatione  Joa  Regis,  mgrati 
ZAfhaxm filius  Uhindi  Sawrdotis  confcrvatoris  Rcgis ,  &  etiam  2.Cro».24 

Ste^ihA' 


C  OMMENT A 


RIV 


.\\ 


U 


>  1 

i 


It   'l 


1^1 


■  I 


304  C  O  M  M  li  N  T  A  R  I  V  S  Cap.XIIII. 

StepbanusTAffurofxAfTVfiAlhr.y.  zXren.io.  Ifti  impij  pr«texuntlc- 
gem  pro  ilta  lapidationis  pcena ,  quS  blarphemi  erant  afficicndi. 
Obfervatio.  Scelerofi,&  atroces Euangelij  hoftes crudelitati fujc 
pretenduntvelamenlegis,  quoatquc,  cum  fumme  atrociter  a- 
gunt,facercvidcantur,in  crucifixione  Chrifti  Icgem  dicebant 
fefe  haberc,rebellcs,&  crudeies  ludieLfccundumquam  opoite- 
batfiliumhominismori.  I 

yerf.6.  Apoftoli  fugiunt  LjcdoniaM,  lyfirami  Dtrbemj  ac  in  cir- 
cumiacentcm  Regionem.  Ohferva.  Scruis  Chrifti  magnaniniis 
propter  Ecclefiic  amplificationem  fugerc  licet,  vidc  Math.cap.io, 
2 .  Obfcrvatio.  Pcrfccutio  qua:  eft  rcs  mala  perfequentium  rationc] 
tametfi  bona,atque  e  re  Ecclcfia:  Dci  deccrnentis  refpcdu.occa- 
fio,  exiftit  amplificationis  Regni  Chrifti  apudgentcs.modcra- 
tionc,ac  difpcnfatione  divina.  i.Ohferv* Si  Prophetx  vno  expel- 
lantur,autprofligenturloco,inaliumrccipiuntur.  Tfalm.i^,.  Do- 
min i  cn im  cft  tcrra,  &  plenitudo  eius ,  &  ponc  priuari  poflTc  tcr- 
r.i  Chrifti  feruos  ab  impijs  tyrannis  Sathanae  inftrumentis,  coeU 
tamen  impij  minime  omnium  polfunc  cxcluderc  fidcles. 

Verfy.  Prxdicant  Euangelium.  Obfervatio.  Noftri  cft  mu- 
neris,  ybicun^ue  tcrrarum  fucrimus ,  quoad  fieri  poffit  pr^dica- 
tionc  Euangelij  propagare  Chrifti  Regnum,ncc  nulis  cedere. 

VerfS.  Habetur  Miraculum,  eiuf^ue  evcnta  ad  verf.io.  Mi- 
raculi  Cimma.cUHdmAb  vtero  fanatur  virtute  Chrifti  agente  per 
Pauliminifterium.  Ohfma,  Multisinfirmitatibuiexiftimuiob. 
noxij  propter  peccatum:  iftaclauditanoninfliaaruifTetdivi. 
^'.'"'"^".^^"^^"'"^""'""^""lintroijflet,  tametfi  noniitele- 
dlis  immilFa  ob  peccatum  puniendumificuti  iiquet  ex  Chrifti  re- 
fponfo  ijs,qui  ro^arunt  de  csco,  non  hic  peccauit,  inquir,  neque 
parente8,fedexilUtiftcc«cui,quoinco  Dei  gloriamaniFcfte. 
tur.  PetamuiUehova,quihuicmifcria;noftr{cmcdcatur,  fen- 
fimjicaufam  aboleat  inplenamimaginisjuftiti«,acfan<ftitatis 
reftmitjoncm.  z.Ohftrva.  C/4«4accgeni  nonfuntcontcmnen- 
di,  cum  Dci  dccreto,  atquc  ordinationc  cxiilant:  fint^uc  corpo- 
ris  ciufdem  membra,  quorum  ccrte  &  a  Paftoribus ,  Magil^rati- 
bufquc  longe  alia  habenda  ratio,  qua  inftituerenturin  fide,qui- 
bus  irrcligiofiores  in  orbe  tcrrarum  vix  cft reperirc.  2  Obfervatit. 
Mcdium,quo  ad  faluteminChrifto  pcrcipicndam  peruenitur, 

cil 


Cap.XIIII.       IM  APOSTOLOR.ACTA.        31^ 

Ecclcfia  Papiftica  eft  afTueta^in  qua  prxfcruntur,  8c  ad  officia 
fufficiuntur  non  magis  idonei,  fed  authoritatc  ac  potentia  vale 
tcs,&  auro,  atque  argcnto  in  illos  honorum  mifcrorum  excoci' 
tatos  gradus  afccndentcs,  quod  malum  ctiam  latius  protcditur' 
ferpitquc.  Imoapud  noslocum  obtinct:  Etenim  nominanturad* 
bcncficia  minus  idonci  antcquam  Di  vinitus  vocentur,  aut  donis 
imbuantur  ad  facram  funaionem  neceflarijs,  vnde  fit,vt  nonul- 
Ii  fidei  laauram  facientcs,  minifterium  turpiter  deferunt,alii  di- 
vma  gratia  dcftituuntur,qui  non  mifii  cucurrerunt:cui  malo  mi- 
ferabili  mcdeatur  Dominus,  Ecdefiamque  fuam  libcrtati  rcfti- 
tuatPaftorumlegitimeordinandorum.Fjelix  illa  Patria,  ficlix 
civitashaclibcrtatc,bcncficioqucexornata.  4.  Commedantor- 
diiiatosDco,inquemcrcdiderunt.Sic  Chriftusante  fuumhinc 
deccflumDeoPatriDifcipuIosfuoscommendauit,  Uan.ij.  Ita 
etiam Apoft. Ecclefiam  Epbefinam,&ci.Cor.i^.  Obfervatto. Divini 
gratia,atq-  bcncdiaioadeo  cft  ncccflaria  divino  officiofunau- 
ris,vt  abfque ijs inanem  opcram  collocaucrint.  vidc  i.Corintb.i. 
Ego  plantaui,&c.  &  Pfal.117.  Nifi  Dominus  civitatcm  cxtruxe- 
rit/ruftralaborantcxtruaores.  Proindecnixe  petamusa  Deo 
bcnediaioncm,quaminiftcriumficcffi"cax,  fuum^uc  fcrat  fru- 
aum :  Perfuafi  etiam  fimus  falutem  noftram  grati«  Dci  inniti, 
non  hominum  meritis,  per  cuius  potentiam  cuftodimur  in  falu- 
tem,  i.P^M.qu«certimmacftinPetraIefuChrifto4pyMy«  rnt 
jr«Tjy<a4  fundata.ac  ftabiiita.  i.Obfir.ln  Deum  certi  fide  recum- 
bendum,  i.Cro.io.  Ubofafbdii Regii  pij  diafi, Credite  in  Deum, 
atquefccurieritif.  EtPfal.ii^.  Quiconfiditinlehoua.ftabitfi- 
euc moni  Sion.  At  malcdiaui atteftante  Prepheta  Urm.xr,  qui 
rAcitcarncmbrachiumfuum,fubtrahit6uecor^Deo  viuo,  Ple- 
nauc  hac  a:tate  rcliaoCrcatorc  confugiunt  ad  crcaturas  mifcra- 
biles,  prajfertim  ij,  qul  fagarum  ac  incantatricum  Satanici  arte, 
&opcravtunturadfanitatcmrecipicndam,  &  nominatim  alij 
equis  armifque  UtntesDavidi  admodum  abfimilcs,qui  omni 
huiufmodifiduciafepofita,  vtinani&  dcceptricc  elegit  nomi- 
nisDominiexercituumrecordari,P/rf/.2o.8. 

Verf.14..  PcragratS  Pifdii  veneruntin  Tamphyliam,\hi  nulUhZ" 
betur  exprcflra  mentio  verbi  prxdicati. 

i^frf2^,Pergam\enmnt,quxt[ixi\itA$Pampbylifi  Dian^  cul. 

Ri:  trix 


'\ 


ii 

II 


^i 


!  :: 


|t  ;. 


I  > 


!i 


i 


'!   Si 


:! 


!'< 


^14  COMMENTARIVS         CAf.XlXlJl 

tiixqus  fcrturPergea,ibi  Deifermonem  funt  locuii.  obfer.  Gra- 
tia  Dci  prxter  cxpe^ationem  Pergenfe»  incolas  occupat  luce  E. 
vangelica  colluhraiosivere  dicit  lehova  apuciProphetam  IfMUm- 
repertuf  fum  a  non  qujerentibus  me :  gratia  vt  inquit  Au^ufi.nwU 
\o  modo  eft  gratia.  qux  non  eft  omni  modo  gratuita conua  me- 
rita  operum  6c  prxuifam  Hdem  iibertatem^ue  atbitrij.Addo  bac 
ftratiam  oflTcrri ,  ac  communicari  per  Euangclij  pracdicationcni 
cuius  fubieaum  cft  Icfus  Chriftus  crucifixus.qui  fanguine  crucis 
fux  pcccatorumomnium  remiffionem.falutem  aEtcrnam,vitami 
gloriamq-,  nobis  pepcrit.  Scquitur  dcfccnderunt  Attalidtn  vrbcm 
P^rw/^byft^emaritimamiTfM.vicinam,     I 

Verf.i6.  Illuc  abiiauigarunt iiwriofeMW  Sjru  mctrapolim  vbi 
primum  Chriftiani  funt  nuncupati.ilfl,  1 1  .vndc  fucrat  cow  men- 
datigratix  Dci  ad  opus  quod cxpleuctam.  Ofc/av.Supra.  Grati» 
divinac  prarfcntia  paftori,popuIo4iapprimc  necelfaria,prcptcrca 
paftoris  ac  grcgis  mutux  cirent  prcccslehov»  nuncupatac  pra 
donorum  fpiritualium  incremcnto  ,  profpcroqu»  operis  divini 
complemeato.     l  I 

Vtrfzj.  Ex c^yio  AntnchUm  vcncrUnr,  Ecclcfiam  coegcrunr<, 

0&/fr.Plana.Poteftas  cogcndiEcclefiam  eft  propric  paftorum.vc 

hic  iteratifque  Apoftolorum  conventibus  cxpcndereeft.  Vt,yt. 

5ta(it,mundi  tamen  Principcs  nonnuUi  hanc  anipiunt.quii 

Propheta  OjJ^^.io.comparanturijs.quimouent  tcrminuni,  fu- 

per  cos  cfFundam  vciut  aquam  excandcfccntiam  meam,  inquit 

lchova,  cxponunt  qux  pcr  cos  cfFcccrit  Dcminus  /ti«r*  twrvx» 

Thrdf  Hebr.  Pcr  ipforum  fcilicct  minifterium,  quo  innuunt,  e- 

vcnta,  atque  cfFeda  divinia  gratix  efte  tribuenda.  Obfervdtio. 

Fcelice  operum  omnium  fucceflu  glorificcturJchova:  nihildi- 

vini  honoris  inftruracntis  tranfcribatur.   Dominus  dicitur  o- 

ftium  fidci  gentibu*  aperuilTc  nimirtum  per  pr«dicationcmE- 

vangelij.  Erg6quiEva»geliumafp«^nanrur,ipfis  fidei  oftiuni 

cft  praeclufum&pcrconfcquensRcgn^coeloium,  pcrquodqui 

ingredi  vclint,  prius  cos  oportet  in  regno  gratiae  per  fidei  oftiunl 

tranfire. 

r*r/28.TandemmuItiscxantUtis  laberibus  rcquiefcunt.Dct 
Dominus  nobis  in  Chrifto  tam  diligenter officio  dcfungi ,  per- 
frui^u^  »que  profpwo.  fucccflu  vt  tandem  aliquflndo  gloria  r€- 

dimiu^ 


C*P.XV.         IN  APOSTOLOR.  ACTA  ^rj 

^imiti ,  gaudio^ue  stetno  perfuH  in  coelefti  patria  cum  celeber- 
rimo  iilo  fandlorum  coctu  rcquicfcamui  in  omnem  xternitatcm* 

C  A  P  V  T     X  V.     . 

Vj£  funthuiusCap.partesprccipuc.  x.In- 
dicaturquidnam  fecerit  concilium  lerofolyrni^ 
tamm  in  controvedia  Antitchi^t  exort^  dc  cir- 
cumcifionc  gentiom  fidemChriftiana  ample- 
xarum,&dcjuftificationcadverC35r.  a.Agi- 
tur  de  dilfidio  Pauli,&;  Barnabx  propter  lean- 
nem  Marcm  ihulus  Conciij  caufae  indicantuc 
ftd  verf.^.  In  Verfi.  Circumftantia  prima  cft  tcmporis,  fignifi- 
cataper  ;^.  Eo  nimirum  tempore,  quo  conftituta  cft  Ecclcfia 
Iero[9ljmitana,d'  Antiochenat^  Satan  per  opcrarios  fuos  ctiam  tunc 
aggrcditurconftitutam  Ecclefiamconcutcre,  qui  nonnunquam 
fefe  opponit  operlsdivini  initio  vt  24^^.3.  ferturdextrxJWwyi^* 
aftitiflfc  adprapcdiendtim  opus  lehovx ,  &  idem  impedijflc  per 
Sanballatum  Nr&r.  Ciim  hxc  fit  hoftis  Chrifti,  ac  Ecclcfix  Vi- 
frities,  diligentcr  invigilcmus  nos  operi  Domini  promouendo. 
3.Cm«m/7.eft  perfonarum  ecenim  quidam  defcend&ranta  Iudxa> 
hos  adhibetSafhan  fupcrbos  ad  dandum  turbas  Ecclcfix  verc 
informatx,  ac  benc  -conftitutx,  Fuit  autem  prima  contentio  dc 
Chriftiofficio,  fcilicet  ecquid  eius  iuftitiS  fide  apprehenfa  ju- 
ftificatiferuemur,anctiamlegis  obferuationefitopus  ?  Obferva. 
excitarc  confueuic  Sathan  authoritatis  &  cruditionis  nomine 
infignesad  vcritate labefa<5l:andam,Bcc!eiiamq;  perturbandam> 
vmo  e  numcro  difcipulorum  Chrifti  ludam  proditore,  &  Prophe- 
tarum  Pfeudoproplietas,  qui  verifatireftiterunt.Z«/i^4;«Mit/w/.«, 
l.Reg.  11.  Ananian  Uremta  iS.  AmJdanAmoz.»  7. Chvido  ScribasSc 
Pharifxos:  Apoft.  falfos  fratres  hac  xtate  fynceris,  verifqj  Pafto- 
ribus ,  Papifias  oppofitores.  ;.  Circumfi.  eft  lociindicantis  Sata- 
iix  etiam  aftutiam>  prxfertim  ciim  ludaca  veritatefufceperit.Sed 
quld  faciunt,  docent  fratrcs  nifi  circnmcidantur  ritu  Mofaico 
non  pofTe  feruatiritaque  voluntcircumcifione  in  falutis  tiegotio 
cfl*e  neceffaria:  non  cft  nouum  fifuboriantur  in  Ecclefia,  qui  vc- 
titate  labcra<ftent,ftatumqieiufdem  quaflent.  Porr6controuerfix 
tardo  cit,fitne  circuci.^o  nccelTario  adhibendain  materiajuftifi- 
cationi§,aflirmatempart«  tueniurP^4ri/4ci,negante  vcr6  credetcs. 

Kr  ft  Paulus, 


) 


I 

f     I 


.( 


m 


il 


;i 


^i6  COMMENTARIVS  Cap.XV. 

Paulus,ac  Barnabas.affcrentes  nos  iuftitiam.falutem^^ficlc  con. 
fequi  fine  legalium  Cerimoniarum  obfervatione.  At  hi  Pharifxi 
adducuntur  ad  circumcifionis  neceflaria  adhibitionem.  i.  quod 
fuerita  Deo  inftituia  in  fignum,  iigillumque  foederis  ,  Genefi/, 
2.  quod  Im/o/y»KJ5  iterata  praxe  pleriqjfuerint  circumciff ,  verum 
cumChriftusDeifiHuscircumcifione  rem  fignificatam  perini- 
pleueriteamaboleuit,  atqueineiuslocumBaptifmumnouifce- 
deris  facramentu  furrogauit,quo  peccatorum  abiutio  per  Chrifti 
fanguinem,nofiraquecumeoEcciefiatvnicocapite  vnio  figni- 
ficatur.Papiftarum  nobifcum  non  longe  alia  efl  cotrouerfia.ete- 
nim  ilii  in  juflificationisnegotioccnientoperaadhibenda,  finc 
qiiibus  vt  caufls  neminem  volunt  juftificarimos  vero  fola fide  vt 
inflrumentalicaufaapprehendente  ChrilHjuftitiam  acquifitam 
paifione,  legifq^  qujc  fit  noftra  per imputatione  pra:ftitione  vcre 
afhrmamushominemjuftificari.  DifftruntaPWi/iwhacincptl 
fua afTertionc  Papiftac,  quod  ?barifti  divinxordinationiquonda 
vigorcm  habenti  nitantur,illi  vcr6  commcntis  Satanicis,huma- 
niF^uc  traditionibus in  juftiticationc  coram  Dco  per opera :  qui 
certc,  vtinquitperPiophetam  Ichova,  i/j.ip.fruftramecolunt 
pro  do^iina  obtrudentes  pracepi»  hominum:  quiquercliquc- 
runt  fontem  viuum  aquarum,efroderunt^ifibiciftcrnas,  Jerm^i, 
nosautcmad  gratiam  divinl  gratiiv^cati  patiamurnoslauari 

in  ilio  fontcdomuiDavidic«rcclufoproptcrpcccatum,acim- 
munditiem,  Z^^/;.!^. 

Verfi.  Secunda  caufa minus  prxcipua,  atque huius prima ef- 
fedum  fcilicet  difl^enfio.  Obfervatio.  DifTenfionis  caufa  eft  error, 
&  certe  ita  eft  internos,&  aduerfarios,etenim  ab  ijs  difTcntimus 
in  multis  vcrac  religioniscapitibus,quodiIlierrores  fatisper- 
fpicuos  tueantur:  qui  fi  nobifcum  in  vcritate  convenirent,Iiben. 
tiflime  fancSam  vnitatem  amplederemur,accolercmus.  i.Ohfer, 
Errori  obfiftendum,  neque  peruerfac  opinioni  in  Eccleflam  irre- 
penti  dandus  locus:ficE/wProphetisBiirf//rif«,Z/</J^<«,Af/rJ[;4M&, 
Anania,  leremias,  AmazJdi  Amot.,  Atbanafius,  Arrto,  &  omni  atate  fan- 
di  doAique  viri  falfis  fratribus.  3.  Obfervatio.  Legitimus  mo- 
dus  decidendarum  controuerfiarum  eft,  vtiEcclefia  iuxtaver- 
bum  determinet,  quae  fi  extra  verbi  fcripti  cancellos  egredia- 
tur,  ccrte  non  audienda:  Siquidem  verbum  fcripium  omnia 

ad 


1 


317 


Cap.XV.        in  apostolor.  acta 

ad  lidem ,  falutemque  neceflaria  compleditur. 

Verf-^.  Paulus,  ac  Barnabas  parent.  Obferva.  Authoritatem 
Ecclclise  agnofcunt  fuperiorem :  fecus  Papa  fefe  pro  Eccleflsc  ca- 
pite  venditans.  Hi  ab  Eccleflaftico  coetu  dedudi  pcragrarunt 
?bemcem,tc  Samariamiqux  interiaccntinteryl«r/w/;/rfw  Sjru,  &  l«- 
rgfoljmam  in  ludtza,  narrantes  conuerflonem  gentium,  vndefuni- 
mum  gaudium  fratribus  eft  allatum.Ot/m'4. Vere  Chriftianis  ni- 
hil  Ixtiusjnihil  iucundius ,  quam  audire  de  fceiice  ftatu  Eccleflae 
propagationeque  Regni  Chrifti.David  maxime  gauifus  eft  cum 
dixerint,  Adeamus  domum  Dei,  Tfaliii.lk  pij  folidcjfandeque 
gaudent  audientes  Eccleflam  Geneuenfem  truculento,  &  aftuto 
holteSubaudiano  eire  liberatam,iidem  datam  per  legatum  dc 
colcnda  pace,  contra  ius  gentium  turpiter  violante,  repulfam 
fceda:  periidia:  pafropcr  gratiam,  potentiamque  divinam. 

rfr/4.VcniuntI«rfl/(i/J'W4W,&recipiunturabEcclefIa,Apoft, 
&  Prcsbytcris.  Obfervdtio,  Scrui  divinitus  miili  non  funt  con- 
temnendi,  nec  reijcicndivcrbum  Ichovac  afportantcs,  fed  hac 
xtate  pcruerfa  Paftorcs  fynccrius  Sc  vigilantius  muncrc  facro 
fungcntcs  maximc  faftidiuntur.  lerofelj/mis  cxponunt  quid  pcr 
cosDcus  cffecerit.  Obferva.  Gloriam  opcris,  propagationifque 
Regni  Chrifti  in  folidum  Dco  tribuunt,cuius  Spiritus  vi,ac  ope. 
ratione  fit,  vt  Euangclium  fit  crcdcnti  Dci  pocentia  ad  falutcm, 
nemo^ue  valeat  accedcre  ad  Chriftum,  nih  pater  eum  traxcrit, 
vide  i.Cor.j.P/rf/.ii/. 

Verf  ^.  Pharifaei  quidam  crcdentes  dicunt  circumcidi  vos  o- 
portere,legemque  Moyfls  obferuari.Haec  alTertio  ei}  bimembris. 
i.AireruntcircumciflonemefreneceiTariam.  i.Lcgisctiam  Mo- 
faicae  obferuationem.  Obferva.  Satan  confueuit  oppugnare  veri- 
tatem  per  inltrumenta  maximc  idonea,  nimirum  per  Pharifxos 
fcfe  religionis  velo  obtegentes,  flc  ludam  e  numeroduodecim 
Apoft.excitauit magiftri fui  proditorem:  & addo hanc  eife  Sata- 
nx  aftutiam  qui  per  verbum  ipfani  verbo  comprehenfam  verita- 
tem  labefadtare  conetur  juftihcitionis  noftra:  per  iide ,  flcut  Do- 
minum  noftrum  produdione  fcntentiarii  fcriptura:  tentaife  per- 
hibetur,  quiper  verbumriteaccommodatumaDominonoftro  Math./^, 
repulfam  eft  paffus :  Optimum  eft  vti  redte  vcrbo  divino  ad  de-  Lmc^ 
bcUandum  Satanam,eiufque  infultus  reprimendos. 

Rr  3  Verf.6. 


U 


i 


1     t 


\ 


'1 


Kpw.t. 

I.ClM. 


31»  COMMENTARITS  Cap.XV. 

r^r/.^.  Congregati funt Apoft.ac PresbyteriEcclefiie im/#- 
Ijmitatid*  Obferv/uio.  MediumidoneumcomponendisinEccleiia 
controucrfijsexiftitconciliumlcgitimcconvocatum,  Chriftiq; 
nominecelebratum  iuxta  vcrbum  fcrjptum  determinans ,  extra 
quod  fi  egrediatur.haud  dubie  errarc  poflit,vt  Ni«««w  in  re  ma- 
trimoniali:  cui"Pfc4p/;»«fi««authoritate  verbi  inftrudus  reftitir,cu- 
rans  illud  dccretum  refcindendum  dc  matrimonio  facerdotibu« 
intcrdidlo,errauitetiam.3.ConciliumCarthaginen{eadmittcn- 
do  in  Canonem  lib.apocry.quod  decretum  in  Laodicenii  Con- 
ciliofuitrefciflfum.  z.Obfervdtio.  Poteftas^ogendiEccIeliamcft 
penes  Apoft.  Ergopenes  Pallores  legitime  vocatos,  magiftratu 
approbante,Chriftiano  &  edicentejipfe  D  e  i  filius  Ecclcllx  fu« 
Princcps  Apoft.convocafTefcrtur, ^1^.1.4.  Poft  Chriftum  autho- 
ritatc  data  ipfi  ftatim  convcnerunt,  iteratif.^ue  fuis  con ventibus 
in  adisfatis  arguunthanc  poteftatem  propricfpcdare  ad  Ecde- 
fiam  Sc  Conftantini  praxis.Kwj^.i.hitiic  aflertioni  non  prajjudicat, 
cum  illc  ex  facerdotum  fententia  concilium  con  vocavcrit,&  ita 
cxecutioni  curaucrit mandandu,  quod  ab  Epifcopis-Paftoribus 
fuerat  conftitutum,  quibus  candide  dixit  Imperator  Chriftianii5 
vos  de  nobis  habetis  poteftatem  iudicandi,  nos  veronon  de- 
VobisjCumnobis  a  DeoD.ij  fitis  dati.  ibidcm  JR«/.  i.  2.  quod 
didum  dat  Ecclefiam  libertate  fua  gaudentem ,  minimc  ve- 
ro  Ecclefiaftici  ordinis  viros,  in  civilibus,Magiftiatus  Imperio 
cximft.  I 

rf?:/!7.Poftlongam  difputatione  Pctrus.  iSermonem,  facit.2. 
Paulus^acBarnabas.^.Iacobus.Petrifententiacftbimembris.i. 
Oft^ndi:  gentes  fcruatu  iti  fine  cir<!umcifionc.2.0brervationem 
lcgis  Mofaicx  ad  falutem  non  eflc  neceflariam.Antcquam  accc- 
dat  Petrus  ad  fentcntiam  dicendam  eledionem  fuam  ad  munu$ 
facram  probat,cuius  Deum  authorem  facit.  oi)prv.veri  Paftorcs, 
ac  legitime  vocati  divinitus  mittuntur,  qui  donis  coven  ientibus 
exornantur,atqjhicPctrusantcvocatioT»cmfuitPifcator.  Ot/ff. 
Kon  vult  Dominus  Euangelij  gloriam  a  generis  nobilitate  pen- 
dere.qu*  hoc  nomine  obfcurari  queat,ftatuit  itaquc  in  opere  fuo 
vti  obfcuro  loco  oriundis,vt  Evangelium  appareat  potentia  Dei 
in  falutcm  omnicredcnti.  i,Obfervd.  Populu*  vcrbum  attente,& 
cum fruduaudirc debcCj  vidcpraxin Maiis^  Ltu.io.  di<dunique 

Chrifti, 


Cap.XV.       IM  APOSTOLOR.ACTA.  ^Tf 

Chrifti,  Luc.i  i .  Beati  qui  audiunt  verbum  Dei,atque  cuftodiunt 
illud.Vocatur  Xo>^  i^  ivo.yyf'htVt  quod  lartum afierat]crcdcnti« 
bus  nuniium  de  peccatorum  rcmiflione  in  fanguine  Agni  D  i  i, 
liberatione  ab^aeterna  mortc,  participationc  dcniq^,  vita:  xtern», 
ac  gloria:  coelcftis.  Scopuspraedicati  Euangclij  ei\  fides,  Rom,  lo, 
Obferva.  Ciim  annuntiati  Euangelij  effedum  fitcrederc,  viden- 
dum  eft  vobis vt  per  Spiritum  Sandum ,  vcrbo  cooperantem  fi- 
dcs  progignatur,  qua  apprehendcntes  juftitiam  Chrifticcrani 
Dco  jufti  cenfeamini,  ac proindc  vitac  actcrnac  corona redimien-- 
di .  i.Pars  fententije  Petri  hac  rationis  forma  cft  inckifa  Dcus  me 
elegitadprjedicanduEuangclium  gentibus,  vtcrcderentabfqj 
circumcifionc:  ergo  circumcifionon  eft  neccflaria  ad  faluteni 
pcifpicuum  eft  Antec.  ex  cap.io.  vbi  inftruit  Cornelium,  eiufqj 
familiam  oftendens  remillioncm  peccatorum  effe  perChri- 
ftum:  gentef^ue  in  gratiam  efl^c  receptasa  Deo ,  quod  deinccps 
patet  per  Spititus  Sandii  communicationem ,  atque  perpuri-p 
ficationemcordium  perfidem. 

VerfS.  Deuscclcbraturxa/p<r*oyvacryjvtJrrfW.  Renumrcni-. 

tator.quod  nihil  in  natura  rerum  exiftat  lam  abditum  atque  ab- 

ftrufum  quodnon  fitoptime  ipfi  cognitum,  vide  rfal.i^^.Heh.^, 

vbi  cun<aa  ipfi  dicuntur  TtrfAx^U^rf^a. :  Hoc  raaxime  trmi- 

nandum  hypocritis  fidcm ,  ac  religionem  cum  aerc  mutanti^ 

bus,qui  tametfi  alto  cordc  diIfimuIationemprofundamaIanr> 

nihilominus  tamen  rccondita  cordium  penctraliaDco  clarif- 

fime  patent,quialiquando  occultiffimas  hominum  cogitatioN- 

ncs  in  apertum  profcret,  atque  vlcifcetur,  &  vos  in  difcipli- 

nam  nobis  traditi  animorum  fynceritati  attcnditc,nequevn- 

quam  peccandum  exiftimatotc  modo  clandcftino,  vt  plcriquc 

faciunt,  ciim  nihil  a  vobis  cogitari,nihilfieri  qucat  quod  Ic- 

hova  non  vidcat,  im6  quod  non  pravidcrit.  Proindc  rebusa- 

gendis  Dominum  ob  oculos  habeamus  pr«ftitutum,fic  minimk 

concutiemur,  P/e/.i6.  Ot/rrw.  SpiritusSanauscumEuangcIio 

eft  coniunaus,64/.3.2.hoc  folum  cupio  difccre  cx  vobis,  ex  ope- 

riboR  legis  Spiritum  accepiftis  an  cx  fidc  pcr  auditum  pcrcepta.? 

Proinde  dc  falutc  ccrti  cfle  poflumus^cum  fpiritum  per  euangelij 

annimtiationcm  acceperimus,  qui  eft  arrharedcmptionisno- 

ftrar,  figillum  ctiam  adoptionis  ibidem ,  &  teftis,  fpiritui  noftro. 

;^tieftan» 


l 


U'. 


H 


j 


I. 


.:i 


i  il 


■ili 


K  > 


'ii 


-'  I 


.   M 


i.C#r.i. 


jiS  COMMEKTARIVS  Cap.XY. 

rerf4*  Congregati funt Apoft.ac PresbyteriEcclefiae imfh- 
Ijmitaftd,  Obfervjitio.  McdiumidoneumcomponcndisinEcclelia 
controucrfijs  cxiftitconcilium  lcgitimc  convocatum,  Chriftiqj 
nominecelcbratum  iuxta  vcrbum  fcrjptum  deierminans ,  extra 
quod  fi  egrediatur,haud  dubic  crrajre  poflit,vt  liicenum  in  re  ma- 
trimoniali:  cuiPhapJmatius  authoritate  vcrbi  inftrudus  rcftitir,cu- 
rans  illud  decrctum  rcfcindendum  dc  matrimonio  faccrdotibu« 
intcrdi(ao,crrauitctiam.3.ConciliumCarthaginen(cadmitten- 
do  in  Canonem  lib.apccry.quod  dccretum  in  Laodicenfi  Ccn- 
cilio/uitrcfciflfum.  i.Obfervdtio.  Potefta.s<ogendiEcclcfiamcft 
pcnes  Apoft.  Erg6pencs  Pittorc»  |cgitimi  vccatcs,  magiftratu 
approbante.Chriftiano  &  edicentcjipfe  D  i i  filius  Hcdefisc  fuje 
Princeps  Apoft.convocaflefertur,4ff.x.4'  Po^  Chriftum  autho- 
ritate  data  ipfi  ftatim  ccnvenerunt,  itcraiif^ue  fuis  ccnventibus 
in  a<aisfatis  arguunthanc  potcftatem  propricfpe<aare  ad  Ecclc- 
fiam  Sc  Conftantini  praxis.Rwf.i.huic  aflcrtioni  non  priejudica^ 
ciim  illc  ex  facerdotum  fcntentia  concilium  con  vocavcrit,&:  ita 
cxecutioni  curaucrit  mandandu,  quod  ab  Epifcopis-Paftoribus 
fuerat  conftitutum,  quibus  candide  dixit  Imperajor  Chriftianus 
vos  de  nobis  habeiis  poteftatem  iudicandi,  nos  veronon  de* 
vobisjcumnobis  a  DeoDij  fitis  dati.  Ibidcm  J?«J.  i.  2.  quod 
di<aum  dat  Ecciefiam  libertate  fua  gaudentem ,  minimc  ve- 
roEcclcfiafticiordinis  viros,  in  ci|vilibus,Magiftratus  Imperio 
cximit.  i 

Rr/i/.Poftlongam  difputatIone'Pctru8.  i.Seimoiiem.facIr.i. 
Paulus.ac  Barnabas.j.  lacobus.Pctri  fentsntia  eft  bimcmbris.  I. 
Oftcndi:  gentes  feruatii  iri  fine  circumcifionci.Obrervationem 
lcgis  Mofaicac  ad  falutem  non  eflc  neceflariam.Antcquam  accc- 
dat  Petrus  ad  fententiam  dicendam  eIe(9:ionem  fuam  ad  munus 
facram  probat,cuius  Dcum  authorem  facit.  Oiiprv-veri  Paftores, 
aclegitime  vocatidivinitusmittuntur,quidoniscovenicntibus 

cxornantur,atq;  hic Petrus  antc  vocatioTicni  fuit  Pifcator.  Obfef. 
Kon  vult  Dominus  Euangelij  gloriam  a  generis  nobilitate  pen- 
dere,quac  hoc  nomine  obfcurari  queat,ftatuit  itaque  in  opcre  fuo 
vti  obfcuro  loco  oriundis,vt  Evangelium  appareat  potentia  Dei 
in  falutem  omni crcdcnti.  ;.Ot/aw.  Populus  verbum  attente,& 
«um  fruduaudire  debet,  videpraxin Maiix,  Lm.io.  diduniquc 

Chriiti, 


CapXV.       IM  APOSTOLOR.ACTA.  IT9 

Chrifti,  Luc.ii.  Bcati  qui  audiunt  verbum  Dei,atque  cuftodiunt 
illud.Vocatur  Xd>^  i^  st/ayTtXt^, quod  Isctum afferat|credenti» 
bus  nuntium  de  peccatorum  remiflione  in  fanguine  Agni  D  e  i, 
liberatione  ab^sEtcrna  mortc,  participatione  deni^jr  vitx  xterna;, 
ac  glori»  coeleftis.  Scopus  pr«dicati  Euangcli j  cl\  fides,  Rom.  i o. 
Obferva.  Cuin  annuntiati  Euangelij  eifeaum  fitcrcdere,  viden- 
dum  eft  vobis  vt  per  Spiritum  Sandum ,  verbo  cooperantem  fi- 
des  progignatur,  qu4  apprehendentes  juftitiam  Chrifticaram 
Deo  jufti  cenfeamini,  ac  prcinde  vitae  «terux  coron^redimien- 
di .  i.Pars  fententix  Petri  hac  rationis  forma  eft  indufa  Deus  mt 
elegitadprxdicanduEuangelium  gentibus,  vtcredcrentabfq^ 
circumcincne:  ergo  circumcificnoneft  nccefl*aria  ad  faluteni 
peifpicuum cft  Antec. ex cap.io.  vbi inftruit  Cornelium, eiuf^j 
familiam  oiUndens  remiflionem  peccatorum  efl^c  perChri- 
ftumrgentef^ucingratiameflercceptasaDco,  quod  deinceps 
patet  pcr  Spititus  Sandi  communicaiionem ,  atqyc  perpuri-. 
ftcationemcordium  pcrfidem. 

Verf  8.  Deus celcbratur xa/p^ioyvu^HVt lerem. Renum fcm-. 
tator.quod  nihil  in  natura  rerum  exiftat  lam  abditum  atquc  ab- 
ftrufum  quod  non  fitoptime  ipfi  cognitum,  vide  rfal.ii^.Heb.^,  * 
vbi  cun<aa  ipfi  dicuntur  TtTfAx^\i(rf^a.  :  Hoc  raaximc  truti- 
nandum  hypocritis  fidcm,  ac  religionem  cum  aere  mutanti- 
bus,qui  tametfi  alto  cordc  dillimulationem  profundam  alant» 
nihilominus  tamen  rccondita  cordium  penctraliaDco  clarif- 
fime  patent,quialiquando  occultiffimas  hominum  cogitatio^- 
nes  in  apertum  troferet,  atque  vlcifcetur,  &  vos  in  difi:ipli- 
nam  nobis  tradjti  animorum  fynceritati  attendite,  neque  vn- 
quam  peccandumexiftimatote  modo  clandeftino,  vt  pleriquc 
faciunt,  cum  nihil  a  vobis  cogitari,  nihilfieri  queat  quod  Ic- 
hova  non  videa^,  im6  quod  non  prsevidcrit.  Proindc  rcbus  a- 
gcndis  Dominum  ob  oculos  habearaus  pr«ftitutum,fic  mininife 
concutiemur,  Tfal.i6.  0&/<rrn«.  Spiritus  SanduscumEuangelio 
eft  coniunaus,G4/.3.2.hoc  folum  cupio  difccre  ex  vobis,  ex  ope- 
riboR  legis  Spiritum  accepiftis  an  exfide  per  auditum  perccpta? 
Proindcde  faiute  certi  efle  polfumus,cum  fpiritum  pereuapgelij 
annimtiationem  acceperimus,  qui  eft  arrharedemptionisno- 
ftraf,  figillum  ctiam  adoptionis  ibidem ,  &  teftis,  fpiritui  noftro, 

atteftans 


.,4 


^if; 


) ; 


■  r 


^1*  : 


:f: 


Ari 


220  COMMENTARIVS  Cap.XV. 

atteftans  nos  cflc  filios  Dei,Row.  8.  Quare  falutis  noflra  ccrtitu- 
do  arrogantia:  nomine  minime  falutanda,  quo  falutant  aduer- 
Cirij. 

Verf.^.  In  eodem  periiftit  Arguinento,  docet^ue  difcrimen 
Gentium>acIuda:orumcfrefublatum,ex  quo  Deus  corda  fide 
purificauif.quodeo  tendit,vt  demonftret  Genres  falutem  elTc 
confecutas  fine  circumcifione.  Objetv.  Prophetia  Ngachi ,  Gen.  9. 
ci\  completa  de  lapheto  in  Semi  tentprijs  habitaturo.  vide  Rom.  3. 
Iphe.2.  &c  eadem  verificatur  in  nobij  Scotis  ad  gratiam  vocatis] 
fideque  per  SpiritumEuangelio  coojperantem  pracditis,  qui  quo- 
dam  extiteramus  alieni  a  Repub.  Ifraelis  Dei:  hinc  confoiatio- 
ncmnpflrxqueeledionis,  atque  falutis  certitudinem  coliiga- 
mu?.  2.0t/«m.Quivocantur  ad  focietatem  RegniChrifti  hd« 
cordibuspurificantur,quaifanguinem  Agni  Dei  apprehendit. 
Porrofanguis  Chriftipurgarediciturvtpote  ipfifljmamateriae- 
leaorum  confcientijs  pcr  fpiritum  afperfa,  &  applicata,i.Ifl4«.i. 
Sanguis  lefu  Chrifti,  purgat  nos  al)  omnipcccato,  &  Spiritui 
purgat,vt  caufa  efhciens,  vcrbum  ctJam  iuxta  iilud  loan.  1 7.  Pa- 
terper  vcrbum  eos  fandifica,  quod  cft  medium  civinitus  ordi- 
natum,organumque,  efficax  in  faiucem  omni  crcdenti,  Bm.  cap. 
10.16. 

Ffr/.io.Habeturalterapars  fentcntia  Petri,fcilicet  falutcm 
noftramnonpendereabobferuatione  iegis  Moyfaic*,  quia  fic 
nuiliferuarentur.  NcPatriarch«quidcm  cum  lcgis  iugum  fu- 
ftmere  non  valerent,  popterea  quod  perfeai  ncquiuerint  ie- 
gem  praeftare,  atque  dicatur  Deut.ij.  Meiediaum  elTe  eum,  qui 
nonpermanfcritincmnibusic^eprajfcriptis.  Sedpoteftne  ho- 
moiegemprajftarepcrDeigratiamf  ReJp.Dci  gratia  ctiam  ho- 
mini  rcgcnito ad  ccrtam  menfuram  Cft conceffa,  qua  non  pofTit: 
Ncquecniminhac  vita  reperire  cfl  vllum  homincm  perfeac 
regcnitum,Etipfcetiamhomofuoipfiusmaio  hanc  impoflibi- 
litatcm  attraxit.  vidc  Rm-cap.S.  Id  quod  Lcx  no  potuit,  quia  in- 
firma  propter  carnem,  &c.  Lex  vocatur  jugum  quod  portari  nc- 
quit,  quatcnus  a  Chrifti  gratia  feiunaa  tcrrorcm  &  malediaio- 
nemincutitconfcienti)s,cumeamminimc  omnium  valcamus 
naturx  viribus  complere:  quatquidcm  iuftificatis,Spirituq;  San- 
Ao  pcrfufis  lcue  jugum  cfre  perhibctur,  Hatb.  1 1.  qui  lcgi  oivin* 

tan- 


l^ 


Cap.XV.        IN  APOSTOLOR.  ACTA.  |ti 

tanquam  rcguU  vitx,  &  aaionumf^riae  adhacrcnttcftatcfrgra- 
titudincm,&;  obcdientiam  minime  coaaam  erga  Dcum. 

Verf.ii.  Concludit  Petrus  fuam  fentetiam  fic,  Ctedimus  noj 
fcruatum  iri  per  gratiam  Domini  noftri  lefu  Chrifti,qua  condu- 
fioneremouet  afalutisnoftrac  materia  &  CircumciConem,lc- 
cifquc  Mofaicx  obferuationem.  Vbi  obferua  neccirario  ad  falu- 
femrcquirifidem,quxChriftum,ciuf^j  gratiam  apprchcndat, 
VtlUi.  Obferva.  Hinc  liquct  vnicam  cfTc  falutis  rationem:  fciiicct 
per  fidcm  in  Chriftum  vnum,eundemquc  hodic,  &  ctzs.Heb. 1 3. 
li&rrfb^wviditdicmChrifti,^  gauifuscft.  VnacrgoeftReligio 
vera,  ac  fyncera.Patriarchz  Dci  fiiium  in  carnc  manifeftandu  fi- 
de  apprehenderuntj  nos  eiufdem  fidei  oeulis  verbo  prxdicatum, 
&  Sacramcntis,Baptifmo  nimiriim,  &  Ccena  reprefentatum,  in 
carnc  manifeftatum,  pafTum,  crucifixum,  mortuum,  excitatum, 
inccelum  veaum,  glorificatum,  venturum  tandem  ad  viuos, 
mortuofqueiudicandumvfurpamus  in  humana  natura  ablen- 
tem,  prxfcnten)  vero  Ecclefix  potentia,ac  gratia,  atque  m  hunc 
vmcumo-OTyfctcertafiduciarecumbimus.  . 

m/:i2.Tacuitmultitudo :  filentioqueconfenfumefttcltata. 
Fxpende  effigiem  legitimi  concilij  gubernati verbo  Dci,  ciufqi 
Spiritu.  Barnabas,&PauIuscxponunt  figna,  miraculaquc  per 
Deum  ab  ipfis  cdita,  fentcntiam  ctiam  Pctr  1  probant  dc  circum- 
cifioneminusncccfl^ariaadfalutcmjciim  finc  ca  mu  t«  gentes 
ad  fidcm  fint  conYcrf«iTribuunt  vcro  Dco  omncm  gloriam  hu- 

iusopcris.  ^,.         ,    ,    . 

Verfii.Adii,UcohusAlfhai^Uus\tthnf2Cit,ic\inm\\miiter\' 

tione  poflulata  judicium  fuum  profert  duabus  coprchcnfum  par- 
tibus.  i.confirmatduabusrationibus  fcntentiam  Pctri.  1.  fuam 
fubijcit.  Pctri  fcntcntia  fuit  de  Gentium  vocatione  adChriltum, 
&  falutc  in  co  vnico  crorvf  «'«4  AiX^y^  percipicnda  fine  circum- 
cifionc,hanc  approbat  Prophctarum  authoritatc  huic  vcritati 
aircnticntium,&  nominatim  Amou,cm\is  iocum  citat  Cap.  9.  de 
reextruendo  Davidis  tabemaculo,  Gcntium^uc  yocatione  ad 
DiviniNominiscelebrationem.  2.rationefumpta  al^ivman^- 
turl,atqucfapientia,qulomniacognofcit,cunaa  etiam  opera 
fua,  &  fic  vocationem  gcntiu ordinauit,  & dccrcmtheri m  tem- 

porc  abfquc  circumcifionc,       ^  „  /    . 

^  ^  S  f  V<rfi4. 


!',■  I 


r 

I  ) 

t'  ■ . 


M 


»1 


3il  COMMENTARIVS  Cap.XV. 

Verf.14,  Sim«)n,inqmt,IacobusAJ:phairrtterDominidi- 
£t\is  cxpofuic  quomodo  lehova  vifitarit  imirxi-\o.ro  gentes,  yt 
fumcret  cx  ipfis  populum  nomini fuo.  Poteft  nomcn  Dci  Chri- 
ftum  dcnotare,  Ixad.iT,.  &  hiccvaditfenfus,  cx  gentibus  coJle- 
git  fibi  popuUim,  quife  Dcum  agnofcercnr,  falutemque  jn  filio 
lefu  Chrirto  (i^«.vya(rfx«.ti  tJj  ^To^ms  ,  ^  X*f  *'tTJi^(  fni  v9s o?aaea ; 
«!uT5,ipfiusDei  nomen  gerenti.eiufdem  potentix,  maicftatis, 
&  authoritatis  cum  patre.perfidem  alTequcrentur.  OmiflismuU 
tis  tcnimonijs  affert ex  Amot..$i.  quo  nihil  aliud  vult,nifi  Domi- 
num,  tametfi  hoftes  deftruxerit,  nihilominus  tamcn  promiflum 
completuriim  dc  propa^ando  ChriftiRegno,  quod  fignifica- 
turperreadificationcmtabernaculiDavidis.  i.0t/^rv4.  Taber- 
nacuium  vctus  fuit  abolendum,  quo  figuraiur  Ccrimoniarum 
omiiium  abolitio,  &  Ecdefix  cxftruaor  cft  Dominus,  qui  eiH 
iudiciacffundatfuaad  rcprobonimperditionem  propter  fcclc- 
ra,  Ecclefiam  tamen  fua ipfius  manu  aedificabit,  gcntibufque  in 
candcm  afciti?,  ac  coaptatis  amplificabir,  quae  Dominum  in  fide 
quaerant,ciufquc  nomcn  celebrent. 

Ver[>  1 8.  2.  Ratio  probans  Pctrifentcntiam,  vbi  obrerua  obi- 
termutuam  efle  debcrc  fcruorum  Chrifti  devcritate  approba- 
tioncm,  Ratio eft  a  Dei  naturi:  qui nouit omniaopcra.  OhferyA, 
Gmnia,vtevcniunt  juxcadivinum  decretum,itanihii  Dcuni  la- 
terc  poflit,  proiHdc  attcndcndum  nebis  diligcnter,  cogitationi- 
bus  verbis,  faaif^ue,  &  femper  reputemus  Ichovam  in  r«motif- 
iTmas,&  abditiflimas  animi  partcs  penctrarc  ^  vt  omnia  proinde 
divinS  gratia  a  nobis  fiant,  cumD^tvideoboculosDominom 

prxftituamus,  P/Je/w.K^.  ! 

r^y/.ip.io.  Iacobuscxpromitfcntentiam,quS.  i.Minime  vnJt 

Gentes  ad  Deum  converfas  obturbandas  cfle,id  eft,ne  cogantur 
«ircumcidi,  cum  id  quidem non  fit necelTe.  2.Cenfer  abftincndii 
abhis4.  i.  ajro  '^  d\itryYfJ.druv  r^  «^(iXttv.apoliutionibus 
Idolorum.id  cft,a  facrifici)5  fcu  conviuijs  qux  in  Idolorum  tem- 
plis  agitabantur.  2.  noj>v«a4,  fcortationc.  ^.Ty  'jffvtxrv,  fuifoca- 
eato.  4.  A/>ct7Q>,fanguine.  Duo  funtomnino  illcgitima,  fcilicct 

V  n  u«  • /^^jldolorumpollutiones&foniicatio.  Praceptumcxtat,  Pm.17- 
fiL^^i^^  '^  *"*  i.cori«fb.io.qmcelcbranthululmo9iconuiuiain  Idolorumtcm* 

"^*  lT  plis  dicuntur  bibere  poculum  Damoniorum,  quod  certe  hor- 


}H%,t 


tOc   ffiuif^i** . 


Cap.xv.     in  apostolor.acta;        311 

rendum,  vi^e  DeuUT'  ^e  ctemandis  igni  inuginibui.  i.Eft  fcor- 
tatio,  qusinorientalibus  partibus  piurimum  vigcbat.  Prxter 
tlia,hxc  allata  ab  Apoft.argumcnta,homines  ab  hoc  carnis  opc- 
re  deterrerent,i.C«r.d.corpora  funt  Spiritus  Sandli  templa,  crgo 
ab  ca  abftinendum.  2.  Qui  fornicationem  committit  in  fuum  i^- 
fius  corpus  peccat,ergo,appofite  dixit  ille  Moritur  in  fuo,fed  vi- 
Bit  in  alieno  corpore  ,  qui  mulieris  fordido  amore  capitur.  Duo 
i/^/etf of etfunt  Tsvix.roii  fuffocatum,  xeti  ojjtcot,  lege  fuilic  vctita  li- 
quet,  Deuu  ^.  A  quibus  adhuc  Iud»i  non aflequuti  plcne  libcr- 
tatis  Chriftian»  vim,  abftinuerunt ,  itaque  volebat  &  gentcs  ad 
fidem  converfas  ab  hifce  abftinere.Suffocatum  fuit,id  cuius  fan- 
guis  c  venis  non  fuit  effufiis,fanguinis  vero  comcftionc  ijs  intcr- 
diccbatur,  quia  vita  eft  in  fanguinc.  Conceditur  ludxis  infirmis 
horum  vfus  ad  tempus,  doncc  mclius  ftabiliti  in  fide ,  &  confir- 
mati  in  libertate  Evangelica  extiterinr :  Papift*  hinc  colligunt 
liccrc  fibi  traditiones  in  Ecclefia  ftatuere ,  qu«  nullam  vnquani 
in  fcripturis  habucre  fundamentum.  Pcrperam  argutanturab 
hoc,  quod  lacobus  vclit  ifta  tolcrare  propter  Iud«orum  infirmi- 
tatem,pofle  fefe  quicquid  volunt  comminifci,  atque  pro  Ortho- 
doxo  obtrudcre,  vt  vcrbi  gratia  cll  illa  abftincntia  a  ccrtis  ci- 
fais,  quam  Apoftol.  i.Jmoth.cap./^.  vocat  dodrinam  dxmonio- 

rum. 

Verf  11.  Ratiocurxque  cito,vno  quafiimpctunequcantabo- 
leri  Cerimonix ,  quia  iam  multis  fcculis  aflueti  cflent  ludaci  Ic- 
gis  dodirinSjMoyfefque  fuorprxconcsTiaberct,  ideoque  confu- 
fendum  concordia:  adtcmpus,doncc  clatiusinnotefccrctliber- 
tasperChriftumparta.Vvtt»  /'t.«'-  ^^*UbH> 

Verf.iz.  Sententiaconciliir^rff/o/rwiMwcfth«c  vt  mittantur, 
deledi  viri  literis  inftrudri  ad  gcntcsil«ficcfe«n/«,mittendifunt 
cum  Paulo ,  Sc  Barnaba  ludas  qui  cognominabatur  JSrfr/ifr^w ,  & 
Silisocyi^ft;  hyooiu^/Lioi  ovrch  dJ^t^fots  viri  primarij  inter fratrcs. 
Obferva.  In  rerum  ccclefiafticarum  adminiftrationc,  &  fundione 
deputandi  funt  viri  idonci,  qui  prudenter,  ac  fideliter  legationc 
tantadefungipofl"ent.  .       . 

Verf  2g.  Habctur  propofitum  de  litcris  fcribendis ybi  oc- 
currunt  expendend«  hac  partes.  i.  Salutatro.  i.Expofitiodc- 
crcti.  2.  Conclufio.  Saluutio  hoc  verfu,  vbi  habcs  perfonas 
^  Sf  4  dwcr- 


•    ■>>  -. 


«•    r  V 


^    >  >■   r 

"     "     >    ^ 


.~  t.- 


!■' 


s  ' 


I 

I     *l 


.1. 
.1 


I  • 


I  •. 


.■I 


•if 


,  S' 


*''l4 


t^ ' 


,^> 


l^' 


I 


[j4      ^       COMMENTARIVS  Cap.XV. 

decernentesnempe  Apoftolos,Presbyteros.&fratres.  2.  Perfo- 

nas  falutatas  fcilicet  gentes  Anfmhm^^  in  Sma,  0//«.^ad  fidem 

conuerf«,fratrum  nomine  infcriptas.  ^.Quid  ipfis opient?  nimi- 

/rum  vc4f  m,  Saluere,vel  gaudere  in  Domino  0l;/.ry4«..Exparte 

•primahquetquantuseximt  D  e  i  amormEcclefiamfanguine 

imma  culati  agni  conquifitam  qui  Apoftolos  vocauit  conltituit, 

&  noft  fe  in  terris  leliquit,  qui  verbum  falutis  vere  annuntiaret, 

&  poft  hos  Doaorcs  &  Paftorcs,qui  in  Euangelio  pratdicando, 

docendoque  opcram  nauarent  ad  coaptandos  ordinatos  ad  vita 

in  repnumgratixhic,  poftafcifcendosincceleftem  patriamin- 

explicabili  gloria,  atque  gaudio  abundantem.  2.  Obfenauori  a- 

mctfi  Apoft.  authoritate,  ac  poteftate  extiterint  cxornati  a  Cbri. 

fto  Domino  fuo,  nihil  tamen  per  fc  agunt in  hoc  negotio,  led  in 

confilium  adhibitis  PresbytcrisjEcclefia^ue  Urofoljwiuna  deczx. 

nunt   ergo  in  rebus  lehovx  ad  Ecclefix  ardificaiionem  fpeaan- 

tibus  nihilficri  debct ,  &  concludiab  vno,inconfulio  Presbyte- 

rio  ,penesquod  totumillcidrcgimen  Ecdefiaft.cum  clTc  dcbet. 

ContraPapa:quinonfolumfupremamin  Ecclcham  Chriftipo- 

teftatem  arripuit,  fed  in  hominum  confcicntias  lus  atque  impe- 

rium,quodvni,foliqueDeocftproprium.  ^.Oi/m^.  Prxclare 

acitur  cum  illo  cocilio  atque  foeliciter,cuius  membra  fandra  ani- 
morum  confpiratione  in  fententiam  dicendam  eunt :  qua  ht,  vt 

caufaChriftimaxime  promoueatur.  i.TerfotiA  falutau,  ad  quas 
mittuntur  literx  funt  gentes  Anuochenfes ,  SyrianA  &  Ctltaan^  tratru 
nomine  nuncupatac ,  ciim  iam  adoptionis  gratia  exiftant  D  e  i 
Patris  filij,fratrcfque  Chrifti,  atque  inter fe  fide,  Sc  charitate  dc- 
vinaiQuantafitha:cfiliorumDcidignitas,videi.Iw».3.Hrfr.2. 

admoncmur  nos  ad  gratiam  vocati  mutuam  fandam  fraternita- 
temcolere,Pr4/.i3;.  atqueinrebusaducrfisfubcrucebonoani- 
moefie,  cum  fratrem  habeamus  Icfum  Chriftum  nobifcum  pa- 
tientcm,  Ail.Q.Colofu  qui  etiam.  nos,  quando  voluerit,lcuaturu5 
eftomni,quaafficimurGalamitat(f  ^.Eft.  Quid  optant.  x^W- 
Mundani,&7roxnaorefoi  titulis  magnificis  literarnm fuaru  iih- 
oeo.pa?  infignire  folent,  precanturque  ijs  ad  quos  fcribunt  impc- 
riomm  ampiificatione  mundanamqj  fcelicitatem  tranfitura,  led 
interChrifliarioshxc obtinerc dcbetconfuetudo  vtoptentijs, 
quibus  fcribitur,  mifericordiain,  gjratiam,  paccro,  falutcmque  m 
XhriAo..  ^  ^'^^^-^^' 


Cap.XV.         IN  APOStOLOR.  ACTA.  325" 

VerfiJ^.  Caufa  impulfiua  in  decrcti  expofitioneoccurrit  con- 
fideranda,atque  haec  cft,  quod  nonnulli ab  Apoftolis  difceircrint 
turbantes  verbis  Antiochenfwm animas.^^  «ivctcrxeoa^cvTes.id  eft,la- 
bcfadantes  (mctaphora  fumpta  ab  iUis  qui  diruunt,  quod  aedih- 
catum  cft .  Ecclefiam  vero  xdificari  pro  conftituti  metaphora  elt 
fcripturx  familiaris:)  atqueaflereniescircumcifioncmelTcnc- 
cclfariam  lcgifque  Mofaicx  obferuationem  in  juftificationis  ne- 
cotio  quibus  Apoftoli  verius cdoAi ,  atque  doccntes  tale  rnin- 
dacum  non  dedere.  Obfma.  SatanajeftaftutiacxiphusExclcli^ 
finucvocarccos,  qui  Ecclcfix  Chrifti  turbasd«ntvt  ludam  ad 
prodendumChriftum,  Papiftasnoftro  temporcnommeChri- 
lliano  gaudcntcs  ad  labefadandam  Euangelij  fynccritatem,atqi 
in  co  fplcndentcm  luccm  fi  non  prorfus  extingucndam ,  faltcm 
obfcurandam,  nobis fcdulo  cauendum,  ne  technis  Satanicis, tu- 
coque  vcritatis  dcludamur.  i.Ohfer.  Qni  lcgis  opcra  vt  caufas  in 
fafutis ,  iuft-ificationif^;  materia  ftatuere  volunt  ncccfiana.  nih il 
.illud  efficiunt,nifi  turbant,ac  labefaaant  animas  hommu.  Pra:- 
fertim  cum  confcientia:ncqueat  tranquillari  nifipuro  Dei  vcr- 
bo  innitantur,pccra:que  falutis  lefu  Chrifto  vnico  -?  o-vrvf  ro^  o.^ - 
XYy^^Hebr.!.  Rcm.4,14.  Ci  juftificatiofitperopera,  fidesinanis 
faai  cft^xexevoTOfJi-artVf,  %  JCS^T»f  7»jTaf,  i  e^ay>iXtec,  &;  pro- 
miffio  vana  eft  reddita.  &:  G4/.5.1 2.14.  fi  circumcidamini,  opor- 
tet  vos  totam  legcm  ftruarc  atque  fic  Chriftus  vobis  non  prodc- 
rit.  oratiaque  cxcidiftis.Proinde  ablegatis  omnibus  ccrinionijs, 
traditionibus  humanisveris  non  fcriptis,operibufq,tioftris,vt 
caufis ,  atq:  meritis,  in  folo  Chrifto  per  fidem  cius  juliitia  appre- 
hendcnte vere,5c  rcde  juftificati  acquicfcamus.  At  quarrt  poteft 
nunquid  legem  morale  obferuaremus?  RW/>.maxime  vt  obed len- 
tix  noftra: ,  atque  gratitudinis rcgulam,  fed  minime  exiftimare- 
musnosindcjuftificatum  iri  aut  falutemnancifci,  cumeam  m 
Chriftonaaifimusfolufi  legis  malediaione,coaaione,.atque 
tcrrore.  Obfer.  Falfa  obtrudcntcs  eo  funt  ingenio,  vt  aliena  a  ve- 
ritate  aflcrant  tanquam  Apoftolorum  authoritate ,  atque  iunda- 
mcntis  fufFulcirentur ,  fic  Papift^  noftri  tempons  fefe  ornanc  dc- 
fiominatione  Chriftiana,  religionif^ue  praftextu,  fuccclUone  A- 
poftol.  Conciliorum  authoriiate  ,  principumque  potdtate ,  cum 
maximc  a  Chrifti,  atque  Apoilolorum  do^fbrina^uc,  monbulqtte 

S  f  5  abhor- 


■1 


::^l 


ii 


I     !'l 


31^  COMMENTARIVS         Cap.XV, 

abhorreint.qtiibus  aliqaado  dicetur,cncurriftis,at  non  mlG.  vos, 
neque  mandacum  dedi  vobis. 

Verfi^.ad  50.  Exponitur  decretum.  Ac  primum  de  legatis  {Tc 
habetjr:  Vifum  cft  nobis  mittere  deledos  viros  cum  diie^is 
noftris  Paulo,acBarnaba ,  vbiftiumamoreminhosprofitentur, 
quomaioripiisconcilieturauthoritas,  excitenturqj  ipfi  ad  ob* 
cundum  munus  diligentius. 

rtrr/ii^.SinguIari  ornantur  laude  Iwfif^jatque  Silasyqul  animas 
pro  nomine  Chrifti,  id  eft  extrcmis  pcriculisvitam  expoftierint. 
06/iT.  Parati  efrcnt  Chriftiani,  fed  maxime  Chriftiferui,pro  Do- 
mini  fui  gIoria,atq;  caufa,!!  re»  poftulet,  vitam  deponere :  quod 
pr.xftitere  infignes  pleriq-,atque  pracclari martyres:^  cur  non  cw 
trccTTif  noftcr  Dci  filius  animam  pro  ouibus  polucrit,  Ivm.  i  o.  A- 
poft.Paulus  A{i.2T.  Non folum  paratus  fum  vinciri  pro Chrifto, 
fed  {{ ferat  Dei  voIuntas,pro<:o  mori. 

Verf.i/.  Indicant  fefe  mifilTe  ludam ,  SiUmj^ , qui,  qusc  fcripta 
flinr,  verbis  renuncient.  Obferv.  fidi  effent  Ecclefia:  fyndici. 

rrr/!!  8. Veritatemliterisconfignatamfpiritui  fando  acccpta 
ferunt,noIintquc  videri  negotium  eflc  humanu.  Ohferv.  Optimc 
regitur  illa  f)  nodus,Iegitime  decemit.fruitur^ue  fuccefTu  bono, 
cui  Spiritus  Sandus  pracfidet, nihilque  conciiijs  tribuendu,  nifi 
fpiritufando,  verbo^ue  nivino  regantur.  Vbi  habetur  Spiritui 
San(Slo  &  Nobis,non  quod  tribuatur  propria  authoritas  hcmini- 
bas,fed  vt  minifbij  fideiitas  demonftrctur  -wXiv  i7rA\ayKig  tcu- 
rav,quam  hicc  necefTaria.Ncccflitas  illa  non  fuit  abfbluta.fed  re- 
ferridebuitadtemporisconditionem^Vt  aliarum  gcntium  cum 
ludxis  elfetmagis  apta  acminusdiffentanea  vitac  ratio.Proindc 
res  charitatis  ratioaem  habentcs  vocatur  neceffarixj.  vtiles  qujc 
ad  tempusferantur. 

Verfi^.  Repetita  lacobi  fententia  iterum  approbatur,  cuius 
partes  funtfupra  cjcpofitjc,  atque  hortantur  ifta  prxftcnt  ad  tem- 
pus  tantum  permifia  ludacoram  infirmitatis  ratione,  donec  pla- 
nius,  &plenius  cognofcantChriftianam  libertatcm.  Itaque  hoc 
decrctum,  vt ante  diximus ,  nihilpromouetillud  Papiftarude- 
cretum  de  traditionibusnon  fcriptis  admittendis.  0fc/frv4.In  re- 
busadiaphorishabenda  cft  Ecclenx,  infirmonim^Lie  fratrum 
Tatio,6c  omnis  fcandall  occafio  vitan^. 

Verfio, 


CAf.XV.        IN  APOSTOLOR.  ACTA:  327 

Verfio.  i.Iuemunt.  Vcniunt  ^«rioffcww,coa<fta  multitudine, 
epiftoia  reddita  Icgitur,  gauifique  funt  fuper  exhortatione,vbi 
obferva.  i.qux omnes  attingunt,pubiice funt  tra(ftanda,vtconi- 
munis  gaudi)  ac  confolationis  ex  veiitate  redundantis  cxiftan& 
participes.  | 

Verfii. Oftenditur ludm,  Sikmjr prophetas, multo fermone^ 
Sccxhortationibus  fratres  conhrmalfc,  quod  nobis  Paftoribus 
incumbit :  tandem  dimittuntur  cum  pace  a  fratribus  ad  Apofto- 
Ios,id  eft,  fratribus  iilis  faufta  omnia  precantibus  cum  bona  Ec- 
clefiac  venia.  Sed  SiU  vifum  ibi  manere. 

K^y/.35.Paulus  ac  Barnabus  agentes  Auuochu^AoctYW  Euange-- 
lium.  Obfervatio.  Paftoribus  non  fcgnefccndum,  fed  ofticio  pera- 
gendo  diligenter  incumbendum  ad  Ecclcfiae  informationem,, 
atquc  confirmationem  in  fide. 

Verf  5 6.  Ad  finem  cap.  habetur  diligeniiaPauIi,  &  Barnaba^,, 
curaque  in  vifitandis  fratribus.  2.  ditTidiu  trifte  ortum  inter  Pau- 
ium  &  Barnabam.  3.  Euentum.  i.Ot/er.ExpediteccIefiac  vt  exco- 
Iatur,aIioqui  degenerare  poflit,  ideoque  inftitutsc  erant  tum  fy- 
aodi,  tum  infpediones.  2.  Obferva.  Nemo  tam  pcrfecte  cft  rcge- 
nitus,quin  in  cafintreliquix  diiTidij.-Perfpicuum  hoccvadit  vel 
hac  vna  praxi  Pauliac  Barnabjc  diflidentium,  fed  non  in  dodri- 
na,  neque  in  rebus  priuatis,  atpropter  loannem  Marcum,qui  ab 
ipfis  difcc(Iit,ncc  corum  comes  in  opere  fuit.  Obferv.  Non  ftatim. 
admittendi  funt  in  focietatcm,qui  opus  Domini  dcfcruerunt. 

Verfi^.Obfervatio.  Diffidium  vocatur-ssra.fo^oo'/*^,  grauequi- 
dem  &  vehemens.  Obfervatio.  Vtitur  Dominus  fuorum  etiam- 
deliciis  ad  Ecclcfix  acdificationemj  Cauendum  tamen  in  opti- 
miscaufisncfupramodumcxxftuemiH!,  quo  inflammari  poilit 
aduerfum  nos  Dominus.  Barnabas  afTumpto  'MiTCO,Cj>prum  na- 
uigatjPaulusSilaallcdoabijtcommendamsgratiae  Dei  a  fra- 
tribus.  Ohfervatto,  Coniundiffimi  viri  occafione  diffidij  exorti . 
propter  Marcum,  fed  Divina  providentia  propter  amplificatio- 
ncmRegni  Chriftidifiunguntur. 


GAPVT 


M    : 


■i 


I 


f^ 


I  : 


ii  I 


318 


COMMENTARIVS        Cap.XVI. 


C  A  P  V  T 


i 


VI. 


R  E  S  perhibentur  praccipux  ftadones  Pauli 

in  hoc  Cap.  i.  eft  LjHris ac  Detb*.  2.  Treade.  j. 

Fhilippis.  Scd  i.o^currit  defcriptio  Timetbei  2. 

Traditio  decret.  Conciiij  Urefol^miuni  civita- 

tibus quas  peragrarunt.  3.  Cohrmatio  Ecde- 

fisc  in  tide,  eiuffue  incrementum.  Defcribitur 

Timotbeus.  1.  a  parentibus,  matre  ludaea,  atque 

fidcli,  patre veroGraeco.  i.anomine.Tiwortofonathonorato- 

rcm  Dei.  3.  a  Religione,  &  profcflione,  cxtitit  cnim  Ciirifti  oi- 

fcipulus.  4^  afama,  Boninimirumnominisfuitapudfratrcs.5. 

a  pr^rparaiione  ad  opus  circumcifione  fignificata.  In  hac  paren- 

tuniTimotheiconiundiionelex  Divina  fuit  violata.quac  extat 

Exod.-^^.Deut.7.de  non  contrahendis  nuptijs  cum  alienigenis, 

nc  hac  occafione  vero  Deo  lacobi  dereii<ao  in  Idololatria  pro- 

laberentur,  vt  in  Salemone animaducrtere eft,  i.Kfg.ii.  Huic da- 

tum  initium  fciflionis  Regni  ludaici.  Atque  in  lehoramo,  Athalim 

illani  atrocem  Achabi  ducentc ,  qux  totam  ftirpem  Davidica,  ex- 

ceptolo4  inviuisconferuato  Uhoiada  Sacerdotis  ccnfilio,  deie- 

uit,  cuiusfiliumZftf/MrMiw  ingratus.atque  impius  Rex  UascwrA- 

uit  per  feruos  lapidibus  obruendum.  Vitanda  huiufmodi  matrU 

moniagloriaiDci,  atquefyncerac  religionipraciudicium  affere- 

tia.  NomenfonatcultoremDei.&ccrteilii  oivinitus  aflignatu 

vere  exprelTit:  nominaordinatione  Divinaquibufdamefleindi. 

ta  ex  facris  patet.  Vt  I0/14/;  jgnem  Dci  fonare  potefl,quod  nomcn 

fuit  ipfi  impofitum  530.  annis, antequam  extitit.i.Kf^.i  5.  a  Pro- 

pheta  contra  Utoboamumi  atque  altare  prcphetan  te  i]lud,fcilicet» 

Idololatricum,  quiquide  lefias  eflet  in  illo  altari  facerdote?  jdo- 

lolatras  facrificaturus,cuius  executionem  vidc  i.Rfg.2  5.  Ncmcn 

ctiam  inditij  loanni  Baptiftae  Zecharia  filio  patre  in  tabulis  fcn- 

bente,  Ittc.i.  quod  fignificat  Dci  gratiam,  ex  quo  fuerat  circum- 

cifus, lingua eius folutalocutus laudauit Dominum.  Nemo ex- 

ilUmetmereligionem  aliquam,  aut  pietatem  nudis  verbis  ex 

literis,fyllabifqueconflatis  tribuere,  illud  minime  fcntio,  fed 

effe  a  Deo  dccreta  nomina,  atquc  ippofita  ai^iones  futuras  fign- 

I  ranti^9 


Cap.XVI.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  ji^ 

rantia,&:meliu5eftinfantesnominibus  ijs  exornarc,  quorum 
mentio  velrccordatio  ipfis  clTc  poffitad  pictatem  incitamento, 
quam  alijs  prophanitatem  redolentibus.  j.areligione,  etenim 
TimotheuslefeChriftoinDifciplinamtradidit,  nouitq-  dTtok 
f!>^tfMs  literas  facras,qua:poflicnthominem  fapientemreddere 
in  falutem,  quique  fideliter,ac  prudenter  Euangelift«  ofHcio  eft 
perfundus.  Erinice  mater  bonam  operam  coUocauit  in  filio  in- 
llicuendo,&:educando,cuiusfides,auix4uepra;dicatur,2.T/wprfe. 
1 .5.  quam  deriuatam  fuiiTe  pcr  propagationcm  nequaquam  pu- 
tandum  eft,fed  gratuito  vtri^ue  comunicatam.Timothco  etiam 
in  facris  inftituto.vbi  obfcruandum  parcntum  curam  debere  efle 
fedulam  in  iiberis  probc, pieq-, cducendis,  qui reuoluant  animis 
horribilemexitiumfilioruml/monfatis  caftigatorum,vtopor- 
tebat,neccoercitorum,i.5rfw.3.necnonobedientiam  illam  afi- 
lijs  lonadabi  bene  cdodis  patris  mandato  pracftitam  dcvino 
nonbibendo,  Jfr«».35  .quosDominusgratia,  pofterofqj  cadem 
continuata  eft  profccutus. 


»fll* 


(ut  aJ 


Verf.2.  4.  EftTeftimonium  dcTimothcodatumafratribus.  **"*/  a^, 

Obferva.  Fraterdivinoopcriperagendoidoneus  etiambonorum^******^'^  * 
frarruteftimonio  ornanduSjT.T/worfo.^.  ^.EftpracparatioTimo-T*"^*»***  i''^5*^'*^ 
thciad  iter,acperigrinaiioncmcum  Paulopercircumcifionem.Ti  >r*of/««**_V^^*H 
EumPaulus  circumcidit.  Sednunquid  hoc  reluAatur  decreto  fvTiwo»!*'  t<-~  1 
Cocilij  Im/o/^wJMw/.^quod  minimc  necenariameflccircucilionc/viiatto  P'  il*^***  \ 
fubEuangeliodetcrminarat:  Re[p.  non  rcpugnat,cum  Apofto- v#:H«xat  T«»2t«/<»«'l 
lusTimotheumhaudquaquam  circumciderit,  quod  circumci-^  /oi>t%  ^aufi^  I 
lionem  putaritad  falurem  effe  ncceflariam,  fed  propter  quorun-  ^j^'  ^^  j«o  •/iia 
dam  ludxorum  infirmitatem  ,  quos  maxime  veilet  lucrefacerc  -.  M,tt)«  'UtJ,  1,0' 
Chrifto.  vide  i.Cor.o.  Faduseft  fud^is  ludxus,  atqueomnibire  L  »^  i 
omnia,  quoomnes  Cnriltoacquirerer:  Hocitaque  mcdiocft  V-.    ^^  /  ^ 

fus,  vt  ludaci  non  adhuc  conver.':,  ad  fidem  Chriftianam  paula"^  ^^  ^^^  "     *^ 
tini adducantur,neque  Timotiieum  patie  Gracco  oriundu  afper-  *^*^ *^"*''^  ^T'*'  "* 
nentur.  Galat.i.i^.  Titum  noluircircumcidere,  quiaficobtrudi''Tj*J"^"'*V  ^^ 
poterant  legales  Cerimonix:  circumcifio  fub  lege  anteChri-)  f'**    ^'*3*"  ***  ^ 
flum  paflTum  neceflaria,  poft Domininoflriafcenfioneminitio^*    ^L^^t'i'j„ 
ratione  gentumi  convertendarum ad  fidem,atque ludaeorum ^^'^a^i     ^  <^  /<,Vi 
vericateeuangeiicaconfirmandorumtolcrabilisadtempus,quo^>^   ^^^     .     a 
funt  aflccutiplenam Ubertatis  Ciiriftianx cognitionem,jam  fub  fj/i  .,^,  ^^\,v 

Tt  tanta^^^p,  voietuHL 


i  I 


hr 


IV* 


/ 

fK 


3J0-  eOMMENTARlVS  Cap.XVI. 

tanta  lucc  Euangclij  omnino  cclTat  lcgalis  illa  vemm  locum  ha- 
bct  cordis  circLimcifio,  c|uaoperationeSpintU5Sanann  verbo 
lalutis  perimitur  rcnfinn  enervatur,  atque  tandem  aboleiur  pec- 

VeiU  Traditio  dccretoriim  civitatibus,  per  quas  tranheriint 
obrervandorum.Summaeft.Circumcifionemnon  clTc  neceira- 
riam  ad  ralutem,eamquc  minime  pendere  ab  obferuatione  legis 
Mofaicx.rcd  nos  feruatum  iri  per gratiam  Icfu  Chrifti.-Hxcaltis 
animisreponantur,8cfbiac,ar(aequeteneaiitur.  Nihil  ioci  hic. 
pro  traditionibus  papiftarum  non  fcfiptis,  ciim  hscc  non  fint alu 
Dccrcta  ab  ijs,quxfucrc  conclufa  iit  concAioUrofoljtmuaa.Com. 
minifcunturtraditioncsnonfcriptas  Apoftoloruproptcrcorum 
impiaafl"erta,cuiufmodifuntpro  mifl^a  illa  Satanicaftabilienda, 
pro  invocationc  Sanaorum,prccibus  pro  dcfundis  nucupandis, 
&c.  qu  XL  veritatis  fcriptac  nullo  nituntur  fundamento. 

fVrT/c.  Vltima  aclio  printvx  ftationis,  quxcft  Ecclcfiarum  con- 

firmatio  in  fidc:  Supra  annotauimus  non  cfle  fatis  vcritatcm  dc- 

cere  fed  &  necclTcefle  vtftabilianturinfidc,cumplera%occur- 

fcnt  fidcm  qualTantia,  nimiru  atrox  ille  hoftis  Satan,  intcrna  no- 

ftra  corruptio  in  qua  ftrcnue  clabof  at  ille  in  pcrditione  noftram, 

deniqipeifimym  mundi  cxcmplunl.in  guo  videas  nobiles,note- 

ttf6ue  X  vera,atque  fynccra  rcligione  abhorrere.  i.Ohferv.yhi  di- 

lieentiaimpenditur.fidclif^i  nauaturopera,ibiregnumChrilti 

propacatur,quod,conaraen,  ftudium^uehoftium  maximi  moli- 

cntiumnonpofl"unc  pra:pcdirc,  ita  decerncnte  Dco,atquc  p« 

fnjritum.operante.  «^*   >.  •ij«a- 

Vrrr.6.7.PerectinatioPaulipcrp?rtesquarda//f<,propri*didt«' 

adm.8.vbidcfcribiturfccudaftatio,fcil.Trw</r.  TranfcuntcrgO 

T4ftlus,SiUs,  &  Timothew  pcr  Vbrjgiam,  ac  Gdlatim  Afi4  maions  Re- 

y  L  s ct^.^    ciones,  prohibcntur  proficifci  in  Afum  minorem.  I dcurcd  pcr Mr- 

,  ^  to  quxBuharia  (iicitur,pcrgunt,cogitantefi  m  3ythtnum,  qu«  elt 

*"  '"^    '''-in  minore  Afil^^ed  prohibentur afpiritu. Hic  mouctumc maicftas 

r   » (^-a    mvina  dignitate  aliqu4,aut  mcritis  vUis  iUaru  Rcgionu  ad  qua$ 

-r   /.    accedunt,&inquibuscomoranturprjcdicantcsEuang.K5J?^.Mi- 

'    ""  ^     nimetSca  cft  Dci  voluntas,vt  ita  fit,qu«  eft  vnica,veraq-,iuftiti«- 

rceula,quor«m  vult  Iehova,mifcrctur,&quos  vult  prstcrit.Ele- 

XMif.9.  (ftioms&reprQbatioowa»acauf*noncftqoxrcndaquani  hio^ 


u 


t 


Cap.XVI.       1N  APOSTOLDR.ACTA.  jjr 

XKL  Dci:  aliter  fefc  rcs  habet  in  mundanis,in  quibus  ratio  petitur 
arebusfub  deliberationcm  cadcntibus,  no  ficin  dccrcto  lehoua: 
xtcino.  ac  immutabili.  Etcnim  non  clegit  hanc,  aut  illam  crca- 
turamrcijcitquodfit  bona,  fcd  quia  elegit,cxilHt  bona.  Quarc 
non  cft  aliaratiohabcnda,curDeiis5ftffwwluccEuangclicacol- 
luftrarit,alijs  plerifquc  nationibus  prartcritis  quam  ipfius  gratui- 
tavoluntas,  Vtinamfimusgtati.  2.  StatioeftTrtf4^r  in  Afia  ma- 
iore,  quae  quidem  di^la  eft  a  Gcographis  Alexatidria,  vt  ab  Afpano 
Atitigonia.  Hic  occurrir  vifio  Paulo,  &  poft  vifione  fequitur  Pauli 
aftio.  Hxcviliononcftphantafticadeluforia,  qualis  illa  exhi- 
bita-Brwfff  cum  contraP/;;%w  eflet  depugnaturus,fed  realis.Sum- 
ma  vifionis  eft  vir  quidam  Mrffftfo.fciiicct,  Angelus  humana  fpc- 
cic  apparct  Paulo  qui  veniat  in  Uacedonimi  vt  ipfis  opitulctur. 
Obfervatio.  Confueuit  Dominus  fpiritus  illos  miniftratorios  fpc- 
cie  humana  ornatos emittere  adlegatione ^ivinam  obenndam, 
vt  fupra  cap.  1 1.  At  quompdo  pollit  Apoft,  M^cedonibus  opitulari 
velhocnomineluce  Euangelica  coUuftrare,  Idololatriampro- 
fligare,  &  ad  Chriftum  converterc,cumhae  ac^iones  ad  ipfum 
Deiifiifpedent?  Rejp.  opitulantur  ijs  Apoft.  tanquam  miniftri 
ac  inftrumcnta,  per  qux  Dcus  fuum  ppus  cxcquiturvproindc  vtj- 
cantur  rt/  iHid  ctxwi^y^i. 

Verf  10.  Pauluspcrfufidente  Domino,  obtcmperat.  OhferYau 
Sanfti  non  credunc  tcmcre  quibufdam  vifionibus.  2.  Nulli  la- 
bores  defugiendi,  quibus  queat  amplificari  C  h  r  1  sn  Rcg- 
num.  EtenimDominusnofter,  &in  vallibus,  montibufquc  o- 
ues  fuas  qu«fiuif,  l/^i.  wj>.  53.  Atque  non  dcftitit  vy  lcgerc  cft 
Luc.caf.i^.  doncc  oucm  lUam  pcrditam,  readinvenit,  ac  rccU- 
pcrauit. 

Verfii.  Prouehuntur  Trffii?,rc<5loquecurfu  vcniunt  Sam' 
thracetny  &  fcquciite  dic  Neafolimi  qux  cft  in  finibus  Macedonia. 
11.  illinc  Philippos,  <\ux  cft  prima  partis  Uacedonia  vrbs,colonia 
Vbilifp  nuncupati  furtt  a  FhilifpOy  his  natus  cft  Alexander  Magnm 
crbis  terrarum  conquifitor,quiquidemrcdad:i  funtin  potsfta- 
tem  Romanorum,  qui  co  confluxcrant,  atquc  ibi  habitarant, 
Vrbs  vcr6  defignatur  Grarco,  Latinoqj  nomine  ColonU :  vbi  nota 
Impcria,  Regcs,  Vrbefque  transfcrri,  prout  videtur  c  re  Divina: 
Slorijc,  Datui.&  /.ibi  vidc  tranllatione  ^.fummoru  Xmpcriomm; 

Tc^  quarc 


Gen.iZ, 


|i 

i| 

1 

1 

[II 


'1 


.11  i 


W 


i 


11 


rl 


H*^:>.x^-.35i  COMMENTARIVS         Cap.XVI. 

■^  J,  *4,»:)  K  C*quare  meminerirous  pcrmancntcm  nofiramcivitatem  hic  non 

u  ^^,»»'-   efle,atqueitaafpiremusadpcimancntcmillamcivitatemccelc- 

)  r-Y^/^u^*'^^»^"'"*^®"*^'*®''*^^*"'*  Vltimapatte  veif.habctur,  quod 

^j'*^^  T   '      egerintillicaliquctdicf  Scverf.ij.  dicSabbathicxijlTevrbcad 

i.)  t^'^'        flumcn,vbifolcbateflepr«dicatio,vbicumconfedi(rcnt,allocu- 

ry*(v    r^*^*  ti  funt  mulieresjquae  convcnerant.  Vbiobferva  nullam  occafio- 

,    ^    i»v-^    ncmeflenegligcndam«dificadar,acproIatanda:Ecclefiaf,  2.Ti- 

/  Kkq^qH.  ('^''^''^'M'  atqueexmulierculacIy<//ieconuerfioncdifccnullameffc 

^v      JV  y    -inEiiangelioperfonarum  acceptionem. 

w  /«-^^       Verfi/\,.  l7^/<eadfidcmChrilHanamconuerfaedefcriptiocon- 

-,iv.  '-^  '►^•'^  tinetur.  i.  a  nomine.  2.  aboccupationeeft^rc/f^tpoVcXfgvendi- 

,,.w^>K*^  "ix  purpurac.  3.  a  religione,etenim  coiebatDeum  noticneni- 

(^.  ,v(/    mirum  generali.  Ot/frr4.  VtiturDcminusmedijshumilibusad 

>,..H  uH  /"uni  propofitum  conficiendum,ita  loanu.^.  mulieie  SamarttAM 

)  pollutaillaquidemeftvfusadadduccndiim5rfWrfmrf«fjadMef- 

'        *!l^^rr,>^^"'t  i.Obferva.  Excogitatacfuntvcfte*sferica:  adfouendamfu- 

"*^t   **  'perbiam  in  nonnuUisjin  quibus  quod  eft  iucrxyf^oViSi  TZ^iTtay  re- 

"j  <*(  f''*'  tinendum.Ca»v^r/jcl7<i/<e.  Dominus  dicitur  aperuifle  cor,  crgo, 

jitV'Zo  converfio  non  eft  in  manu  hominis ,  nec  viribus  liberi  arbitrij, 

Jerem.-^i.  Convertenosatqueconvertemur  :etenimadmodum 

inepta  funt  hominum  corda  ad  fufcipiendam  D  e  i  gratiam,  qua: 

nifi  lehova  fpiritu  verbo  cooperante.vt  Petram  in  defcrto.  vnde 

effluxerat  aqua,  percufllerit,  idonea  rninime  eflc  valeant  ad  con- 

uerfione.confcques  huius  apertionis  eft  TTfofftxei  rol^  la.l.^fj&^oii 

d-pro  rd  wtcuXyjfcilicet  attentio  verbis  Paulinis.  0&/fr.Nemo  cum 

fru6tu  audire  poffit  Dei  verbum  ,  nifi  cuius  cor  Dominus  adape- 

rueriiipetant  a  Domino,qui  divina  gratia frui  velint enixe  Chri. 

fti  nominc,vt  claue  divini  verbi  corda  naturaliter  obferata  refe- 

rentur ad  falutem  in  Chrifto  percipiendam.  ^.Eft.Chrifto  Ijdht 

cumtotafamiliaper  baptifmum  inf<riturj&,  vtita  dicam  incor- 

poratur.id  eft,  declaratur  mcmbrum  myftici  corporis  Chrifti  per 

facramentum,quo  fignificatur  peccatorum  remiflio  in  C hristi 

Agni  Dci  fanguinc,fpiritualis  regeneratio,  &  vnio  membrorum 

cum  capite  quod  facramentum  in  circumcifionis  locum  ordina- 

tione  Chrifti  furrogatum  nequaquam  cft  contcmnendum  :  ete- 

nim huius  contemptus  eft  exitialis,  ftt  non  priuatio.  B#r«.  2. 0&- 

fttyA.  Fidei  proprictas  eft  hac,  qu4  ilijs  ctiam  bene  cupiat ,  gra- 

I  tiamquff 


Cap.XVI.       IN  APOSTOLOR.ACTA.         333 

tiam^ue  divinam  plcrifque  velit  efTe  communicatam.  ^.Eft.Be- 
neuolcntia  tyiiA  erga  Paulum,  Stlmjue,  cmx  ad  fc  invitat,  fi  ip- 
fam  fidclcm  indiccnt,  cofquie  coegifle  pcrhibetur.  In  hoc  excm- 
plo ,  &c  praxe  animi  benc  afledi  crga  feruos  Dci  argumcntum 
habes,paucosrcperiasviros,paucasmulicrcshuicfimiles,athac 
atatc  pierofque  ingrati  animi  vitio laborantes ,  imo  inhumani- 
ter  vel  reijcientes ,  vcl  tradantcs  verbi  miniftros  maxime  fidos, 
ratio  ad  impellendum  Paulum  5//<rw(^quaobtemperent,  pctita 
eft  a  fide  ChriftumDominum  vit«  apprehendcnte,^  certe  ratio 
cft  ad  perfuadendum  omnium  efticacifl^ma.  Veriim  hac  artate  - 
homines  alijs  vtuntur  argumcntis  ad  falutem ,  atque  fidem  mi- 
nusfpedantibuj,  fedresmundanasredclentibus.  Amandifunt 
Paftores  propteropus  divinum  ,  i.Tkjff.5.  i.ObftrvAtio,  Cedere 
debent  Paftores  pijs  fideliter  invitantibus  ad  a:dificationem,  fi- 
deique,&  charitatis,fpiritualiumque  confolationumincremen- 

tum. 

r^r/:i^.Summaeft,involuunturPaulus,&5/7i«^nouaperfccu- 

tione,  vbinotandaoccurrut.  i.Occafio.  i.Peifecutioipfaquam 
patiuntur.  ^Xiberatio.^.EvfWfrfadfin^mcap.  i.Occafioha:ceft, 
Priuantur  Domini  quacftu  ipfis  importato  per  divinationem,  ^ 
cuiufdam  AncillulaEfpiritumP)t/;ow»habcnti$,quiverboPauIi,  * 
fed  potentia  Chrifti  ab  ea  exijt.  Apollo  Pythius  dicebatur  quod  P;- 
thonem  ferpentem  occiderit ,  atque  refponfa  dabat,  de  quo  multa 
conFabulantur  Poetac,adeo  vt  arreptitios  P;fbo/;0  fpiritu  dicerent 
afflari,&  Lucas  receptum  loquendi  morcm  fequitur.Certum  eft 
fublaruaApollinisDiabolumlufiffc,  &  hunc  P;r/;(?««  fpiritum 
nihilaliud  fuiffe,  quam  impofluram  Da:monis.  Temporiscir- 
cumftantia.i.Occurritjfcilicetcum  proficifccrenturad  precatio- 
nem.  Obferva.  Precanditempusobferuandum,cumfan(flaadio 
effundendarum  precum  per  Chriftum  noui  foederis  mediatorem 
Deo  patri  fit  accepta,  qua  depelluntur,  avertunturque  mala,  5c 
bonaprocurantur.Defcriptio  Ancillaeft  haec.  i.  Pcrhibeturha- 
buiffe  fpiritum  P^t&owtJ  de  quo  pauloante:  addo  quandoquee 
quercu>quandoqueeftatua,  nonnunquamperpuellasqux  yo- 
cabatur  Phcebades  a  Poetis  fingitur  ApoUo  oracula  dedifle,  verum 
huius  fpccie  ipfe  Satan  quando^ue  vera ,  quando^-,  ambigua  eft 
locutuj ,  qui mira  poUet aftutia ad  fallendum,  ctcnim  illa non- 

Tt  3  nunquam 


Hl!« 


334  COMMENTARIVS  Cap.XVL 

nunquam  pei  vaticinationcm  loquitur  vt  hic,  &  Levit.io,  quan- 
doque  per  opcrationcm  quandam  igit,Deut.  1 8.  divinarc  facit  vel 
permedia,vtper  lecinom  mCpQ&^ioncm,Ez.e(h.ii.KcKBabeU  di- 
citurjtfcwrinfpcxiire,  aut  perevocationemSpiritushominisdfr- 
fundi  ad  cognofcendumFuturavtinjpraxeSaulinaanimadver- 
rere  eft,  i.Sam.iS.vhi habcturquomodo S aul \ olu&rit Samuelii  fpi~ 
ritum  cvocarijvt  quid  de  refcpopulo^ue  Ifraelitico  eflctfuturum 
refcirer,  cui  Satan  apparet5<iw«W«  fpccie ,  loquiturq-  Samuclu  vo- 
ce,  inquientis  regnum  tuum  cft  fciflwn  ,  traditum^ue  vicino  tuo 
DaK.ii,  Philtpdi  etiam  contra  te  praualpbunt,  Sc  tu,tuique  fili  j  cras 
apud  mc  exiiis :  Refponfum  petendimodo  dignum.  Nonnun- 
quam  flne  mcdio  extcrno  divinat  Satan,  vt  percipere  cft  in  huius 
Ancillspraxe.  Peroperationcmvtitadicamagit,  velpcrprx- 
Aigias,  fenfuumquc  delufionem,  vt  in  illis  Pharaonisprxfligia- 
toribus.qui  non  rcapfc.fed  tatum  fpecie  tcnus  videbantur  eadem 
cdere  miracula  quac  Aaron  >  at  Aaronis  virga  in  ferpentem  conucrfa 
eorum  virgam  confumpfit.  Vel  perii^cantationem ,  quxfit  aut 
verbis.aut  pofitione  quarundam  rcrurti  circa.collum,vt  Amuleio- 
rum  Schuiufmodi.  Omnis  h«c  magica  in  oculis  Iehov>a:  efl  abo- 
minabilis.  Scd  quarrascurDcus  pwmittit  DJabolo  hancpotcfla- 
tem  dcludcndi,ac  pcrftringedihominiim  oculos? Rejp.  id  quidem 
merito,cumamorcm  vcritatisdctrcdtent,  i.lhefi.  HicobfeiVa 
altutiamSatanxinregnotencbrarum,implificando,  &  Chrilii, 
qiiodcftlucisdiruendo,fcilicet  Ancillx  propofito  idoncie  de- 
iedu  habito,  vtEv^winitio  fubornauit  :id  Adaamm  maritum  fe- 
duccndum,  quxftu  ctiam  medio  convcniente,  qt:o  plurimum 
nioveri  foJet  populus,  huiu£que  Ancillac  Domini,  &  tandem  vc- 
ritaris  abufu  ad  ipfam  vcritatcm  evertcndam:  etenim  loquens 
Darmon  perhancancillamquod  vcrutn  eft-dc  Apoftolis^hocha- 
betpracftitutinimiriim  vtturbcntur.Sc  affliga«tur  tanquam  fedi- 
tiofi,atqueinducentesreligionemalienam,ficutihuiuslociexi- 
tus  fatis  ^rguitiBalaam  pfeudopropheta  de  Chrifto  vera  eft  vatici- 
natus,fcilicet  quod  fucrit  ftella  lacobi,  Numer.i^..    Ipfe  Dicmoii 
tentando  Dominum  noftrum  in  dcferto  fcripturam  adduxit,  ni- 
hilominus  tamen  cam  non  vere  protulit,  nam  cft  ab  initio  men- 
dax,  ctiam  tum  hypocrita,  ciim  vera  loquiwr, iefeqj  in  Angeluni 
lucis  transfoxmar. 


35^ 


GAP.XVI.        IN  APOSTOLOR.  ACTA 

Verf.  1 8,  Eiedio  fpiritus  fatanici  cx  Ancilla  vcibo  Pauli,  fed 
virtutc  Chriftiefhcaciteragcnte.  Obfcrva.  Nihil  cft  tolerandum, 
quod  divinx  glorix  pr.TJudicium  alkrt.  i.Obfctvutio.  Vcrincitur 
illud  lehovxdiduminParadifo.  Semen  mulieris  contTitfer- 
pentiscipAit,  j£>rf«.wp.3.venitIefiiSjquide(lruatop£rai);2bcli,& 
Hebr.2.  deftruxit  eum,qui  mortis  habebat  iraperiuni,  nimiruni 
SatanamvVndeliquetDomininollri  poteftari  fpiritus  illostar- 
tareos  ita  fubijci,  vtnihil  valeantexequi  invito  Dco,  icb.x.  Matb, 
difcamusin  tcntationibus ,  quibus  nos  adoritur  Satan,  ad  Domi- 
num  recurrcre,  qui  potcft,  atquc  vultomnibusinfultibusillius 
perniciofi  fpiritus  eximere ,  &  cxplicare  ad  nominis  fui  glbriam 
noftramque  falutcm.  i.obfervA.  Nulla  vis  incft  nudo  lefu  nomi- 
ni  pronunciato  ad  profligandum  Diabolum,  \trhyrremlefuitay 
alijquc  Papift»  funt  commcnti,  qui  plus, quam  par  cft  nrwro  no- 
mini  tribuunt, fed  rci  fignificatjc  dctrahunt,ideft,  Chriftimeri- 
tis  in  falutis  negotio ,  ciiif^v  ^^<^''*^^^^'°"^"*'^"*  numeris  abfolu- 
to,non  iterando,H*&r,7.8.  eidem  coniungcntes fatisfadioncs  hu- 
manas,  &  in  officio  interceflionis  Mariam  virgincm,  aliofq-,fan- 
aos  adhibcntes,  aflerimus,&  vere  cieaum  hunc  Vpbonii  fpiri- 
tum  Diabolum  potcnti ,  atquc  eflicaci  virtute  Chrifti  cuius  ncmi* 
nilcfunullavistaliseftinfita. 

Verfi^.  Occafioipfaperftringrtnr  fcilicet lucri  priuatiohu- 
ius  ancillx  divinatione  partii  Obfervatio.  Auaritia  malorumom- 
nium  eft  radix,  i.rimoth.C4f.6.  Imo  eft  Idoiolatria,  Colofcap.-^, 
Iphefi^.  Nuilum^ucexiftitoflficium  tam  fandum,  quod  non  vio.* 
Iarit,accomminucrit,qui4uedivitias  apoetnnt  in  multos  Dia-* 
boli  laqueos  inciduntjfcfc^ucmulti*  doloribustransfigunt.vc 
pcftem  hanc  fugiamus.  Vide  quas  Demetrius ,  fpc  iucri  diidus 
turbas  Apoftolo  dederit,  A£lorum  9.  &  quam  conflauerit  feditio- 
nem  propter  Dirf»^ Templum  Idololatricum.  Pctamus  cum  Da- 
vidcaDominOjPji/m.iip.  vtanimi,cordaqu€noftraadDomi^ 
ni  mandata  inclincntur,&minime  ad  auaritiam  hxc  peftis&: 
Ecclcfix ,  multifquc  Rebufpub.  non  dctrimcntum  modo ,  fcd 
pcrnicicm  attulit.  Scquitur  pcrfccutio,  qua  afficiuntur,  Apoft. 
^^«r.w^i.raptantur  in  forum  ad  magiftratus  <2f xovra4  ?f *r«y«f, 
deindc  ad  pratftaos ,  &  duo  ipfis  impinguntur  crimina» 


i  »-»-j». 


il6  COMMENTARIVS  Cap.XVI. 

i.ElKcditionis.2.Aliena!religionis.Seditioip(?scalumniose,& 
od.oce  ingcritur his  vcrbis:  Hi  ludaji  civitatcm  noftram  turbat, 
ludarorumnomen  Romanisfuitinvifum.  Claudij  tempore  Ro- 
ma,  &  ex  tota  Italia  erant  expulfi:  vt^plTs  odium  conflent,appel. 
Innthocnominc.  Obferva.  H aius  populi  feleai  peccatanedum 
iph  eieaionem  e  tcrra  Canan^a  laae.mclle^i  difiluente,  fed  om- 
JiiumcommuncodiumCDeojuftiffimcdccernente;procurarunt: 
difcamusdivin^voluntatiobtcmpcrare.i.Oi/^rrrf.SatanceinRe- 
nium  mirum  in  hifce  Romanisaccufatoribus  ,huiuf6-  AnciUary 
thomu  Dominis,qui  incommodum  priuatum  transferunt in  cau- 
fam  publicam ,  totumquc  viilgus  in  fuas  partes  rapiunt,  Techna 
talis  tcmporibus  noftris  i  plerifque  frequentata  Ingeniofuiis 
quidem,  qui  qua:ftus  fui  gratia,  aut  incommodi  fefe  confueucrrit 
velhrecaufacommuni,quodccrtecf^iniquum.  i.Obferva.St^i- 
tio,  atque  falfa  dodrina  pijs  impingi  foient  ab  impijs ,  &  maxi- 
mc  fidos  Chrifti  feruos:  Moyfi  feditionis  crimen  inftitutum  a 
Pharaone  inquiente, quin  pcrmittis  populum  vacare  operi,  E/« 
ab  Achabo  idoiatra  fceicrofo  dicente  Pk-ophctx,tu  es,qui  ifraeiem 
conturbas,cui  homo  Dei  non  ego  inquit.fcd  tu  domuf6ue  patris 
tui.  Idem  cnmen  I^rmi^,idem  Am,7.o.7.  Terra  ait  An^auas  nequit 
fcrre  verba  Amz.t  inquicntis  Uroboamumrtgtm  cafurum  eladio, 
^  popuium  in captiuitatem  abducendum,  quod  executioni fuic 
mandatum  )uxta  Prophetx  vaticinium:idem  Chrilio  principi 
vita:,  ac  giorijc,  qucm  dicunt  totius  nationis  efl^e  peruerforcm  fl 
eum  dimifens.non  es  amicus  Caefaris:  idcm  Petro,atque  Paulo, 
deniquehacartate  idemfideliflimispaftoribus  obijcitur  cri^ni. 
nose,fednoiMtDominusxfj>cr/oyva,fM5,cuiinfidenauantopera, 
quamlogeabfintabhuiufmodifaais,  &cogitationibus.  ^fcri- 
mcn  efl,  quod  alienos  ritus,  &  religione  aiiam  proponant  quam 

dicunt,nonlicetnobisrccipere,&obfcruare.  Ratio,c6m  /imiis 
Romani,  vbi  nota  humanum  ingenium  vcritati  divins  placita, 
atquecommentahumani  cerebri opponerc.  Romaninonalios 
coluere  Deos,  rcfcrcnte  rm«//r4n»,quam  quos  colcndos  Senatus 
dccrcuerat  O  miferabilcm,miferandam6;reIigionem  qux  fla- 
tutis,placitifque  humanis  nititur,  &  fcelicifnmam  iilam,  atqj  ve- 
nilimam,  cuius  fundamentum  in  Chrifto  falutis  noflrar  petra  eft 
pofitum.  HincpctantfidiDei  fcruiconfolationemnonfolum 

!  ^uod 


Cap.XVI.       in  APOSTOLOR.  ACTA.  iir 

quod  eam  profiteantur,atque  doccant  religionen  facris  comprc- 
henfam  literis,  cuius  materia  eft  lefus  Chriftus  crucifixus,  veru- 
eriam  quod  longilfime  abhorreantabhuiufmodi  fceleribus  fidis 
Domini  feruis  obiedis. 

Ffr/.2  2.Turba,&Magiftratusconcurrunt  ad  inferendamin- 
iuriam  Apoft.eofque  in  carcerem  conijciendos.Vbi  obferua  ini- 
q[Uorum  Magiftratuum  exemplum  populi  furori  obfecundantiu, 
nec  non,vt  fupra  diuerforum  morum  homincs  fatis  bene  confpi- 
rarc,  atque  coire  ad  perpetrandum  malum  :  qui  hifce  gradibus 
pergunt.  i. Pauli,ac Siia:  veftes lacerant.  2. feriunt,  virgifq; c«- 
dnnt.  ^.incarceremmittunt.  ^.accerfitocommentarienfiinij- 
ciendoscurant  in  carccrem  interitorem.  5.  numella  conftrin- 
gunt,  &  nihii  non  moiiuntur.atque  pracftant,  quod  polTitfpeda- 
readtutam  Apoft.aiTeruationcm,  atquamnauant  operam,cva- 
ditinanis,  nullaenim  vis,nequears  vaietDivinxpotentiajrcfi- 
ftere.  Ad  hunc  fere  modum  tradatus  Michaiah)Sc  leremias  Prophe- 
ta  a  carcere  in  carcerem  detrufus,quod  verbum  lehou^e  de  Regc 
popuioque  abducedis  in  captiuitatem  vere  pracnunciarit.  Obferv. 
Sorsferuorum  Dei,  ciim  vera  vere  dixerint,  bcncq-  feccrint,  in- 
iuriofiustradariabimpijsomnis  ordinis,  quibusvno  afl[lidio- 
nisgcnerC!nonfatisfit,fed  gradibus  quibufdam  progrediuntur, 
donecaddttrocitatisculmen  confcenderint.  PorroNumeliafuit 
lignea^  machinac  genus,  in  quam  pedes,  &  coliumimmittebanr. 

r^r/25. Quomodo  fcfe  Apoft.  gcrunt.  i.  precantur,  hymnofq; 
canunt  node  media.  Ot/av.  ArmaChriftianorum  rebus  in  ar<flis 
funtpreces.atquegratiarumadiones  :  Scatet  fcriptura  exem- 
plis  fingularia  prccum  efi*edaindicantibus,Ex0</.i7.^  j2.  Jo/io. 
E/m,  Ez.ech,  Uf,^.  i.Obfer.  Anima  fiddium  feruorumChrifti,vt& 
verbunivincirinequit:habcntquidem  Tyranni  poteftate  pel^ 
miflu  Divino  in  piorum  corpora,  fed  animas  minus  valentattin- 

Sere  confolatione  fpirituali  in  medijs  xrumnis  ^audentes,  iuxta 
ludDdvidis  P/4/.94. In dolorum  meorum multitudineconfola* 
tiones  tux  Dominx  me  refocillarunt.  &  2.  C«r.  i.  5.  Sicut  aiiii- 
^iones  Chrifti  abundant,  ita  etiam  per  Chriftum  abundat  con- 
folatio.  3.  Ot/(rrv.gaudendumnobisciimpatimurproiufti,bo- 
na^ue  caufa :  Ita  Apoftolusj  virgis  caefi,  gauifi  funt,  quod  digni 
(inthabitipro  nomine  Chrifticontumelia  aihci. 

Vu  rtrfzS. 


u^ 


l 
C  OMMENTARIVS 


<3    Jn     fn-t     (/i»»»»     I' 


Cap.XVI. 


«^«/js.\i«*i     F^r/.i^.LiberatioeftmirabilistEtcnimperterramotumcon- 

H -j  tt; *!•»»*'  cutiturcarcer,aperituroftium,foluunturcompedes.  Obferv^Om- 

h.hr  ftJ^  #*^-tviaobtemperantcreatori>atq^  ceduntetiamprxternonnunqua 

ic   J^*v<\  ih]i8c  contra  naturam  operantiyVtnedumhic  animaduencre  eft,  ied 

^>^  HuK,  "»'^"in  illo  admirandopopuli  dudu  permarc  rubrum,  illorum^uf 

^^.  Ah  »m.nc    triumpueroruminrornacemignisconiec^oruliberatione^D/».^. 

/aie.  ^  i/^*^  jpfiuf^^  Danielis ereptione  e faucibus leonij,  D4«.6. in  hunc ©m- 

iMi.Mw»,m^**    nipotentemDeumrecumbamuscertafide. 

j/wi  aUo  fititt>ty  rr»/.  27.Adfinemcapitis,habenturqventaP<«//i,  & 5i/<e libera- 

^      >»c«y,A.-  ^iionem  confcquentia.  Quaedam  inciduntin  perfonam  commcn- 

,  <  ^i^  /-/i»-  tarienfis,  quaidamin  pevfonasaliorum,  atqueillaquaccommen- 

it.  .x«  A*-'^    taricnfem  rped.int,  funtpartim  ante,  partim  poft  conuerfionem. 

Ji^  \  *iw«^yAnte  conuerfionemeft  hoc.  Excitatus  e  fomnojfuofc  conaturiu- 

'^  ja  (kiiv  gulare  gladio,  fed  coercctur  vocc  Paulina.  Vbi  nota  tametfiho- 

u/un.  (4u  /<c«  mines  fccure  cubitum  cant,dormiantque  naturali  modo,non  ta- 

,1  L  i^tui^i  menfincterroreexpergifci  folerc,nifibonamhabuerintconfci- 

|!i^f*J  ci/"  /»i    entiam.  Poflunt  pij,rcferentc  Davide  jpp/f«.^o.  vefpertino  dolo- 

H»<t^**»vi-  j^|.  re affici fed  gaudium  advenit matutinum.  Vtfinetcrrorecubc* 

J>     jk    V   >L  l  mus,atqueevigilemus,  adionesnoftracfiant  bona  confcientiS: 

5^  *  *\  *fiflM  ♦'^^^ commentarienfis fatis fecure  dormijt,fed terroris, defperatio- 

•   1  *'nifqueoccafio,exquocftexperre(ftus,ipfieftoblata.  2.0ty^rm/a. 

I  i'3>^*^****^«»>«Motionibus  Satanicis  ad  dcfperationem  tcndentibus  ex  mcrJ 

J      *^..|c^  «  a     gratia  Dominus  occurrit,  Satanamque  pra^pcdit  ab  exccutione 

Iil;'  ^^  1  ^  *^  ^''^^'propofiti,  legerc  cft  in  vita.  D.Thecdori  Brtje,  prurigine  laborantis 

<;J    ,>»ii4Ki  <^c    incitatiaDiabolodum  per  pontem  pergeret,  vt  fefe  inprofun-^ 

iiAi    L(ic/e»  h    .dumdeijccrer, quidivin^providcntia  eft  conferuatus,  &refer- 

jj  jfcae^  ♦*  f***iiatusinfignisvcrbiDEi  miniftcrGeneuenfis,  adDomini  opus 

i  l!     '^hc'ik4ttU^  in  fummum  Ecclefia:  bonum:  PcrmifTu  divino  iuftiftimo  non- 

^^7  ,L  e/-„nunquam  fit,vtfcclerofi  vcl fibi mortcm confcifcant.vcl in fuum 

>1    A  ^^„  ipforum  intcritum  ruant,vtexpendere  cft  in  Saule,Achitofhele,Judat 

>  .      .        alijf^ue  plerif^ue.  Vt  etiam  in  Curtioy  qui  cum  refponfum  da- 

'  ^?'7*      t«m  intelligcret  nimirum  terram  petere  pra:ftantiflimumin?i- 

vitate,  eandem  hiantem  infiluit,  inquiens,  an  habet  praeftan- 

tius quidpiam Romana  clvitas,quam  arma,  ?c  viros,  Lucretia 

•\  fe,  'Reuas  fc  Macc.  a  }S'icamre  circumdufus  intcrfeciti  Sed  con- 

i!N>ij  clndimus  nemiaem  falu4  lcgc  ,  &  confcientil  fcfe  occidcrf 

I  poffc»  ,  ^. 

'  Yerfih 


Ci:p.XVI.       IN  APOStOLOR.  ACTA.  ^^^ 

VerfiS.  ReprimiturvocePaulina,  vbi  inPaulo  dominan- 
'tem  Chrifti  Spiritum  obferua  bonum  promalorepcndente  hu- 
iufmodi  ineite  debetChriftianis  difpofitio,  malunivtloquitur 
Apoft. Rom.C4p.ii, bono eft vincendum.  Vere regeniti remittunt 
oirenfas ,  &  iniuriarum  illatarum  obliuifcuntur.  Contra  Papii^se 
tametfi  a  ryncerisChriftianisnullaafHcianturiniuria,tamenin 
eofdem  etiam  religionis  crgo  Ccuitiam  fummam  cxercent :  addo 
medium,  quo  coercemur  a  patrando  fcelere  in  noftram  perni- 
ciem  vcrgcnte  eft  vcrbum  a  Dei  fpiritu  profe<ftuni :  Simul  etiam 
expendcDcum  fummcmifericordcm,  qui  gratiam,  huic  com- 
mcntarienfi  contulerat ,  cum  atrocilfimum  fupplicium  fuerit 
promeritus ,  &  deni^ue  hic  obfcrva  in  medijs  extraordinarijs 
ne  pedem  quidem  mouendum  cfre,  nifiDcum  habeamus  prx- 
cuntcm.  1 

Verf.  29.  Incipitcommentaricnfis  converfio  &  i.  gradus  efl 
arrepto  iuminc  irrupit,  acciditquc  ad  pedes  P/<«//,  &  <S//«e  in  vcrtt 
humiliationis  ,  deiedique  animi  fignum.  Ohfervatio,  Vtile  eft 
hoftibus  vcritatis  &  a  fidc  alienis,vc  deijcianiur,  vide  inN^- 
huchadnez.au,  alijfque.  Vbietiamexpende  divinam  potentiam> 
quatamrepentinacxiftitmutatio.  1.  Obfervatio.  Honorabuntur, 
qui  D  E  V  M  honorarint  etiam  ab  inimicis  ciim  fuerint  iilumi- 
nati. 

Verf  50.  Produc^iis  ipfis  foras,  ait-  Domini,  quid  me  oportct 
faccre,  vt  feruer,  quiEric  qiiidem  falutis  viam,  fed  adionem  in  fe, 
ficnatura  ferimur,  qui  in  nobis  falutis  caufam  haberevclimus, 
^uam  minime  dabitur  reperirc,  fiquidem  falutis  caufa:  omncs 
fint  extra  nos.  D  e  vs  Pater  eiufdcm  eft  author,  Chriftus  ac- 
-quifitor,  Spiricus  Sandus  pcrfuafor,  fides  inftrumentum  quo  ap- 
prehcnditur,  quac  nobis  naturanon  ineft,fed  eft  Spiritus  San- 
^i  opus.  Nequc  hxc  interrogatio  cft  fida,  vt  illa  Pharaoni^ 
apud  Moyfen  ,  fed  hac  Comnientarienfis  vere  falutem  cxpe- 
tit. 

Verfii.  PIena,acpIanafaIutisdefinitio,qux  eft  illud  Deiexi- 
tnium  beneficium  ex  fide  profc^aii  apprehendente  Chriftum  pro- 
prium  eius  obiedum.  VerbaPaulifunt.Crcde  in  Dominu  lefum 
Chriftum  femaberifq-  tu,  &  domus  tua.  Quatuor  hic  expcndeda, 
i.Fidcs.  2.0bicdum  tidciproprium.  j.Beneficium  fidelium  fci- 

Vu  a  Ucec 


M 


lif' 

liii  i' 

.,  r       ' 

i  '11 


r,   ■ 


<4 


^\'\ 


340 


GOMMENTARIVS         Cap.XVI. 


licet falus. ^.Huius beneficij  communicatio alijs,bonum  cum Cit 
fui  communicatiuum  vt  ita  dicam.Fides  eft  adiua  cognitio,qua. 
DeumcognofcimusinChriftomifericor4em,gratiam^;Chrifti 
apprehendimus.nobifqi  applicamus  ad  vitam  xtcrnam,qui  pro- 
indc  alio  modofalutem  quajrunt,  fidem  minime  habent,  &  ita 
fahii  efle  non  poffunt ,  ciim  quicquid  fitextra  fidem  dicentc  A- 
poft.  Kow.i4.exiftatpeccatum.  Conemuritaquefidemretinere 
in  cognitione  perfuafiua,  atq-, applicatione  confiftentem.  i.Ob- 
iccliim  fidei  propriueft  Dominus  lESVsCHRisTVScrucifixus. 
Neccfte  eft,fidelis  quifq;  Chriftum  apprehendat  Dominu  fuum, 
&  Icfum.Dominum  quidem  redemptionis  iure,Iefum  feruatio- 
nis  nomine,quo  falus  cotinctur,  Chriftura  enam,id  eft,vn<aum> 
i.lnRcgemexultationisoleo,  qui  hoftesEcclefia:debellauit, 
morteq-ftia  mortem,nobif%ccelefte,2cternun:q-,regnum  peperit. 

2.  In  Prophetam ,  qui plene  detexit  Patris ccnfilium  in  falutem 
noftram.  3.  In  racerdotemquifefehoftiam  gratam,  atqjfuauem 
Deo  Patri  obtulit  pro  omnium  eledorum  peccatis.  Hinc  fequi- 
tur  nihil  loci relinqui  in  a:tern«  falutis  ncgotio  operibus,  mcri- 
tif^ue  humanis,  aut  fatisfaaionibus,  ncq-,  virginis,  fan<aorum^> 
intcrceftioni.  EftcnimfolusChriftus^^Jii^itTifo^  ffUTxfta/i  olfx^- 
y^,  Ueb.i.  lam  vi  illius  fui  facrificij  fcmdl  in  cruce  peradi  apud 
Deum  Patrcm  in  ccelis  intcrccdcns  vnicus  noui  fcedcris  mcdix- 
tor.Aduerfarij  in  triplcx  Chrifti  officium  pcccant,ac  i.in  Regiu, 
quando  non  ccntenti  Rcge  Chrifto  vnico ,  &  folo  myftici  cor- 
noris  fui  capitc  Papam  eiufdem  vicariu,Ecclcfiae^-,  caput  effe  vo- 
lunt,in  Prophctiam,ciim  traditicneshominum,  atqj  vera  ayf  *. 
f*Propheticis,&authenticis  Apoftolorum  fcriptis  exaequent. 
Deniq^in  faccrdotale,  ciim  facrificium  Chrifti  non  rcpetendum 
in  miifafua  reiterent,  vtferuntpro  viuis,  mortuif^j.  Humanam 
etiam  Chrifti  naturam  labefaciant,  ciim  pluribus  locis  contineri 
afiirmentjdivinam  laccrantatq-  difcerpunt,cum  ejTcntialcs  pro- 
prierateseiufdem  humanae  naturac  diditenteflecomunicabiles. 

3.  Salus,  quac  complediturliberationcm  abacterna  morte,poenis 
tA^careis,  horribiliillamalorumfpirituumfecictate,  fruitionem 
Dei  patris,filij,&SpiritusSan<aiAngelorum,  fandorumque, 
vitx  denique  actcrnajjgloriar^ue  in  ccelis  fumma  cum  iucundita- 
re  coniundaio  ^.Eft,  huius  beneficij  communicatio^quod  prola- 

1  tum 


Cap.XVI.        INAPOSTOLOR.  ACTA.  341 

turo  eft  in  totam  familiam.  Vbi  nou  incumberc,  patribus  fami- 
liarum,vt  familias  habeant  pic  inftitutas,pro  exemplo  eft  Abra- 
hamus,  Ge«.i8.&clarumextatpr«ceptum,Dr«t.6.7.8.inpraxin 
dudum  a  lofua  inquiente,  ego,  domufque  patris  mei  feruiemus 
Domino ,  Applicate  ad  praxin  vfum^uc  vcftrum  accommo- 

date.  !       .     . 

Ffr/.32.Medium,quoacquiriturfides,attmgitur,fcilicetverbi 

pricdicatio.K(»w.io.Quare,vcrbumeftpracdicandumjuxtaChri- 
llimandatum,  Math.iL  Ephef.4.  Profligcturfaianicaillaopinio 
de  nouis  rcvelationibus  fecreto  communicandis,Dominiq^  ver- 
bo  adnitamur  omnia  comprehendente  ad  falutem  neceffaria, 
cuius  prjcdicati  virtute ,  Spiritufque  S.operatione  in  nobis fides 
creetur.atquc  augeatur. 

Verf.  53.  34.  Effeaacontinentur  ab  hoc  commentarienfi  con- 
verfo profcaa.  Quprum.  i.cft cdudio Puulh  &  StU node  media, 
lotio^ue  plagarum,  quibus  affeaifunt.  Obferva.  Mutatus  ab  illo, 
qui  fuit  commcntarienfis,mutatara  habet  vit«  rationem :  proin- 
de  cum  translati  fimus  in  rcgnum  lucis  opcra  lucis  proferremus, 
cum6i  nouum  Regcm  Dei  filium Chriftum  habcamus ,  vita no- 
va  eaque  pii,  fanaif^uc  moribus  oblcacmur.  2.  Ot/rrvA  Fidcs 
erga  Dcum  obcdicntiam  producit,quam  magiftratibus  difplicc- 
re  certum  clttprius  obtcmpcrauit  iniqua  mandantibus.jam  con- 
verfus,quos  numclla  conftrinxcrat,  faluos  cducit  fine  omni  vit« 
pcriculo,curat6uefanandos.2.Baptizatur,atquefamilia,BaptiU 
mo  fignifieatur  eiufdem  Chrifto  vitx  Domino implantatio,ncc- 
non  rcgeneratio ,  pcccatorum^-,rcmiflio  merito  fanguinis  Agni 
Dei  immaculati :  fi  quacras  cumfides  ad  falutcm  fufliciat,  quor- 
fum  Baptifmo  opus?  Rejp.  maxime,  cum  fidcs  nequaquam  afper- 
netur  divinas  ordinationes ,  cum^uc  facramenti  contemptio  flc 
exitialis.  i.ducit  domum  fuam,apponitque  ipfis  menfam,cibuni 
fcilicetquo  vefcantur.  Obferva.  Vidcinon  eftotiofa,fedpercha- 
ritatem  efficax ,  incumbit etiam  gregi  miniftrarc  corporalia  pa- 
ftoribus  fpiritualia fercntibus,  i.Cor.9.  Galat.';.  ^.Exultar  quod 
cumvniucrfadomofuacrcdidifletDco.  Obfervd.  Fides  eft  veri, 
folidi6ue  eaudij  caufa,  alia  gaudiorum  genera,  fiue  fint  natura- 
iia.fiue  carnalia,fiue  mundana  finem  funt  habitura,fed  gaudium 
fpiritus,  atquc  fidci  pcrmanebit,  inquit  Chriftus  gaudium  tneum 

V  u  J 


Il 


\lf 


:  tf 


m 


:Hi  [   ( 


1*1  .ii 


i     .   i 

•  '  ; 


■)i' 

■■i 


iUM 


I' 


^4S  COMMENTARIVS  Cap.XVI. 

nerao  auferet  k  vobis,  ita  coBemur  g^iudio  fpirituali  parcc  nimi- 
rum  Rcgni  Dci perfrui,  Rffw.14. 

Verf.-^ty.Modus  edu(5tionis  Pauli,atqueSilx  ccarcere,  tum  eo- 
rum  dirceffus  cx  vrbc  dcfcribitur  ad  cap.fincm.Hoc  vcrf.i.occur- 
rittcmporis  circumftantia,  quo  gubcrnatorcsmifcrut  |>ec€3ot;x«5 
ad  eos  dimittendos.  Manferunt  in  carccrc  tantum  nodcm ,  jam 
exorto  die  funt  cmittendi.  Ot/^yvrf.Scruorum  Chrifti  afflidioncs, 
perfccutiones,  incarcerationcs,  non  flintfempiterniT,  iuxtahai^ 
praxin.&Ichovxpromiirum.Pp/.jo.doJoradcfrepoflitvefpere, 
fcd  gaudiumaducnitmanc,  &  34.  luftimultxfuntafflidioncs, 
fed  exomnibusilliseripiteumIehova,&F/*/.i2  5.  j.Nonquief- 
cet  virgaimprobitatis  fuper  fortem  iuftorum,  vt  non  extendant 
iufti  ad  vUaminiquitatemmanus  fuas.  Feramuspatienterdivi' 
nrtus  immilTas  affliaiancs,  qu«  dulcem  juftitiac  frudum  afferent 
ijfdem  exsrcitis,  JM.T2.  i.Cou/^  i,Oh[erva.  Argiimentum  divina; 
potentia;,qua  etiam  nolentcs  impeliuntur  exequi,  quod  Domino 
videtur,vt,&  cxpendere  eft  in  j£gyptijs,qui  inviti  Ifraelitas  cxi- 
re  fiuerunr.  Vocanturimpij,  Iebov«fcruiper.coa<5tionem  vtN<- 
fcttc/Wwfz.4f,rrr.25.Iftictiam  gubernatores  Paulum ,  Silamq^  vo- 
iunt  emittere  terrore  divino  perculii,quod  ceditfidis  Chrifti  fcr- 
uis  in  f^mmam  confolationem  perpendentibus  arcanam  Dci  po- 
tentiam,atque  operationem,  quairon  modo  coercentur  fceleroii, 
fed  ctiam  inviti  coguntur  afflid:is  bcncfacere  metu  fupplicij,fi  fc- 
cus  faxint,  ipfis  infligendi :  Atifti  patratifcclerisnulla  ducuntur 
pcenitentia,  peccatum-non  agnofcunt ,  {fedfecret6  curant  Apoi}. 
uimittendos  vcriti  ne  puniantur:  celebretur  Dominus  qui  fla- 
gitiofos,  atrocefque  hoftes  fic  reprimit,  vtquod  maxime  velinr, 
mininic  omnium  fieri  permittat.Etfub  finem  huius  parris  notent 
apparitores  caduceatorcs ,  atque  li<ftorcs  impiumefTeDominis 
impia  mandantibus  obtcmperare.  Omnis  obcdientia  hac  reftri- 
^ionetcrminandafcilicctinDomino.^idcil^.^. 

Verf.i6.  Commcntaricnfis vere  cxponit  Paulo,  &  Sil« decre- 

tum  gubcriTatorum  ipfi  annuntiatum  perapparitorcsmiflos.vbi 

nota  huius  hominis  converfi  fidem  cflc  fynccram,&  ab  omni  hy- 

pocriflalicnam,  quS «tas hjecin qua  verfamur,  plurimum labo- 

•rat,  adc6,  vt,  illud  Apoft.  di^aum  vcrificctur,  2.Tiwfft&.|.  formant 

ipictati$ habcnt,  fcd  cius  vim  abncgarunt.  zMbfem. Erga  Apw^ 

ibens 


Ca?.XVI.        1K  APOSTOLOR.ACTA;  343 

benequidcmafficiturquos  cupit  in  pace  exire  ipfis  profperum 
fucceflum  prccatus.  Incumbit  Chriflianis  bene  vcllefcruis  Chri- 
f^i,£uangclio4ue,quo  Rcgnum  gratix  amplificetur  in  Dci  patris 
gloriam. 

Verf  37.  Dctredat  Paulus  carcere  cxire,  atque  clam  eijcf. 
Katioeft,  quia  indida  causacoefi  fint.cum  etiam  fintRomani. 
Quare  vult  adefTe  magiftratus,  ac  gubernatores,  qui  ipfos  cdu- 
eant.  i.  Obferva.  Harc  cft  fors  fcruorum  Chrifti,  vt  virgis,  ala- 
pifquc  caedantur.vide  in  Michaiah  vero  Propheta  a  Zidkja  Pfeudo- 
propheta  percuffo :  in  leremia  a  Vaf^ure  Sacerdote,  Urem.  caf,  20. 
leramus  hanc  fortem  pro  Domini  noftri  nomine,  atquc  caufa. 
adde  non  folum  fidos  Domini  feruos  fupplicijs  af^ci,  fcd  igno- 
miniac  publicae  exponi ,  quod  tandcm  cedit  in  afficientium  dede- 
cusindidta  caus^  innocentes  damnantium.  Momentum  rationis 
quomaxime  percclluntur  gubernatoris  cft,  quodcxiftant  ciues 
Romani.  Lege  Valertar\ths  fuitvincire  ciucm  Romamim ,  i^-^tf 
?onia,  legibm  Sempronijsnonlicuitvlliciuem  Romanumcxde- 
rc,  aut  ferire,  vel  morti  dare,  nifiRomanis  ipfis  aflTcntiente  pov- 
pulo.  C>i*ro  in  Verrem  fefe  defendit,  quod  fit  ciuis  Romanus. 
Terribilc  gentibus  fuit nomen  Romani  civis.  Nemini  licuit  im- 
puneattingerecorpusRomanicivis.  0/>/>rv<t.Licetnobisetiam 
legibus  politicisvti  in  noftram  defenfionem ,  quodhic  pracftat 
Paulus ,  &  poft  Allor.  ca^.  25.  coram  Tefto  prouocat  ad  Cxfarem. 
Chriftus  vtitur  legitima  defenfions  aduerfus  percutientem  ip- 
fum,  loan.  eap.  18.  ^ocmodo,fimale  inquit  locutusfum,  teftare: 
fi  bene,  cur  me  cxdis,  fic  Paulus  hic  fe  tuetur,  &  ira  fefe  gc.. 
rit,  ne  vUum  praeiudicium  caufai  Chrifti  aSeratur :  ne  innoccn- 
tia  traducatur,  impijqueabhuiufmodi  fceicribus  patrandis  re. 
primantur  cxemplo  hoc  publico:  Innocentia  publicum  requf- 
ritTcftimonium ,  legibufque  locus  cfl"e  debet  in  rebufj  bbiicis  > 
ad  ordinis  confcruationcm ,  focietatifque  humanx.  InrehMpli- 
ci  bcnc  conftitutl  nihil  tcmere  ,  inconfulto,  vi,  aut  iniuriose 
fieri  debett  Et  nos  cducant.   Ohfervatio.  Pedem  non  effe  mo- 
uendum  in  rebus  extraordinarijs  ,  nifi  muniamur  authorir.ite 
divinS.  NoluitMoyfes  velvigulam  poft  fc  relinqucrein  yE^ry- 
pto  :  Proinde  nihil  eiHciendum  niii  divina  voluntate  fuiful- 
ciamur. 

VtrfiS^ 


h 


*    I  } 

III   ,  ■  ij  -1 


i, 


f 


■(. 


|il' 


344  COMMENTARIVS  CapXVI. 

ra/.^S.Renuntiant  Magiftratibus  f(te3«jc«'- J-viatores,qui 
timuerunt  ciim  andicrint  P.  &  S.fuiffc  Romanos.  Hic  timor  no 
cft  fiiiorum  Dei,  qui  Dominum  verc  timent,  fcd  cft  jmpiorum 
feruiiis  iiie,quo  percciluntur propter  pcenam  lcge  Romana  ipfis 
infligendam.  Ot/^rr/f.  Impij  plus  mouentur  hominum  ftaturis, 
atqueterrcntur,quamlegcDivina.Im6huius  fecuJi  profcfrores 
maioris  faciunt  lcgcs  humanas,  &  iura  pofitiua,  quam  ipfum  Dci 
verbum,  quod  ccrte  arguit  exiguum  pietatis  fenliim,  ouicquid 
loquitentur.  j 

r^r/39.  Acceduntjprecantur^ue,  vt  bxeant.  Obferv.  Impio. 
nim  magiftratuum  pracmium  eft  jgnominia,  jnnoccncia  fcelero. 
fbs  confundit,  Impij  volunt  patratis  fcclcribus  fefc  cximcre  om- 
nimodo.quo  valcnt,  tametfi  aliquando  oblcdationem  coepe- 
rint;  2.  Ot/rrr.Magiftratus  turbam  fcditiofam,  ac  difcordiodm 
minime  fequeretur:  Etenim  quod  furiofo  vulgo,  prima  inftantil 
arridet,  tandem  apparebit  iniquum,  quo^ue  eximi  velint ,  qua- 
cunque  ratione  vaieant:  verfcmur  omncs  in  huius  vit«  curricu- 
lo,  rcbuf^ue  gerendis  pie  ac  fyncerc. 

Ftfr/40.  Paulus,&  Silas  exeunt  carcere  cum  honore.  Ohfervi, 

Ignominiam  con  vertitDominus.qua  fiint  affedi  ipds  in  hono 

•rcm  publice  omnis  criminis  expertes  cxcunt :  vcrum  illud  com« 

probatur,  T.54W.  2.  Honoratum  iri  eos,qui  Ichouam  honora- 

rint.  2i  IngreffifuntadLydiam  fupraad  fidem  conucrfam. 

Obferva.  Prxtcritis  nobilibus,  nobis  accedendum  ad  oriundos 

obfcuro  loco  fidem  Chriftianam  amplexos,  a  quibus  beneuole 

/fumus  cxcipiendi:  addo,  mutuafuntfidelium  bencficia^  hac  mi- 

fJniftcrio  Apoft.  ad  Chrifti gratiam  vocata,  qu«  humanitcr  ipfos 

Jtradat.  5.  vifuntfratres,atque  confolantur.   Obferva.  Periculi 

funtitadevitanda,  vt  muneris  noftri  obeudi  femper  fimusme- 

mores :  atque  occupandi  non  modo  doccndo,  fcd  &  confirman- 

do,  confolando^uc  dejc£tos  piorum  animos  ob  fcrium  fum- 

mumquc  peccatorum  fuorum  lenfum.  Detnobis  Paftoribus  Do- 

minus  propter  Chriflum. 


CAPVT 


Cap.XVII.       I>T  APOSTOLpR.ACTA. 

CAPVT    XVIL 


I4sr 


RES  hoc  cap.c  on  tinentur  ftationes,inquibus 
occupanturPauIus,  &  Silas.  i.E{iTheJ[alomca 
advernio.  ^.EftB^rf^ad  vcrf.16.  ^.tlt  Athe- 
ntf  ad  finem.  rheploniu  habcs  quid  egcrit  Pau- 
lus,  &  quid  paffusfitj  hocfecit,  difputauit  tri- 
bus  dicbus  Sabbarhinis  in  Synagoga  ludzo- 
rum  oportuilfe  Chrilvum  pati,  ac  rcfurgere, 
quem  praedicat,  vtctucisfcandalum  rcmoueatur.  Obferva.  Pauli, 
Sil^queeiccaio  PW%i>  vfui  cft  alijs  gcntibus  in  falutcm:  hinc 
initium  datum  annuntiandi  Euangciium  alijs  orbis  tcrraru  par- 
tibus  m  falutem  ordinatorum  ad  vitani.  2.  Ofc/^rwr.  Ifta  duQcon- 
!imguntur:bencfaccrf,acpati.PauIus  vcrbum  gratix  prxdicat, 
quod  cft  bonum  opus,  pro  eo  tamen^TJatitur.cxpcndc  in  Prophc- 
tis,  loban.Baptisia,  Chrilto, Apoftolis,  fidifi^ue  noftri  tcmporirPa- 
jtoribus.  Proindc  iilud  vcrum  comprobatur.quod  habet  Apofto- 
lus  PhU.i.  Datum  vobis  cft  non  folum  crcdcre,  fed  pati  pro  Chri- 
fto:  cum  quofi  ervix7eu,rxc^^/j  glorificabimur.  Sed  vidcndum,  nc 
patiamurvtfccierofi,fcd  bonamcaufam  habentes,  ciimvcrum 
diccnte  Cypriano  cxiftat  iliud,  non  pccna,  fed  caufafacitmarty- 
rem.  i.Obferva.  InPaulofummaeftconftantia,  acdiligcntiain 
munere  obeundo,  qui  fibi  minimc  parcit,  modo  Rcgnum  Chrifti 
propagetur :  Proficifcitur  ^ct  Amphypolin  &  ApoUoniam ,  tandem  vc- 
nit  Tbelfalomcam.Amphjfpo!is  eil  vrbs Macedonu.Wc  dida,quod  fit  qua- 
fipeninfuia,  jam  dida  Chryfopolu.  Hxc  ApoUor.ia  cft  &LMacedonu 
vr^.  Eft  alia  huius  nominis  in  Aphricazd  marc  lonium.  Thejfalonica 
Mmpolis  Mucedomx  fic  vocata  a  Vhilippo  Macedonum  Rege,  qui  vido- 
riamder/j(r/^/t*infignem  reportauit:  contra  Sarracenos  Con^kzw- 
tius  Imperator  hac  vibe  pugnauit,  fed  fucceffu  in[elici  nixus  cui- 
a^ni  foninio,  quod  fomijiaratfe  fuiffe  TheffalomcA,  cuiDrficquidam 
aixic  Stg  aM.&)  vUy.v.Theodofm  Impcratorproptercacdem  nefandam 
commiffam  m  hAcvrbsy^ib AmbrofioMelolanenftEpiCcopo  commu- 
nionis  jure  eft  priuatus ,  qui  Menfes  o<9:o  tempJum  non  ingrcffus 
eft,  donec  ab  Epifcopo  Ecclefiar  AI^A#/*/M«;/yrcverenterpetijt ab- 
folutioncm:cuiconcedit,hocaddito,vt  dies  triginta  chbeTentur, 
I  X  X  antequam 


m 


$[. 


••■I  I ' 


,^ 


fir 


■'(f  ■■ 


34^  C  O  M  M  E  N  T  A  K  I  V  S         C  ap.  XVII; 

antequam  ada  capitalia  cxecutioni  mandaretur.H«c  vrbs  quon- 
dam  luce  evangelica  colluftrata  ad  quam  Apoftol.  duas  cpiflolas 
confcripCerat ,  jamtenebris  ignorantiac,  fi  non  mahometiciscft 
involuta  fub  Imperio  Turcico  proptet  verbi  contemptum.  Obfer. 
Hocexemplo  monemurne  verbumgratia;,atquefalutisfaftidia- 
mus  finolimustanto  judiciojtali^ueafRci.  Ibifuitludaorum 
Synagoca.  Obferva.  ludasi  per  peccataaDomino  fefe  feparaue- 
runt,  idcirco  a  terra  C4«4«<«(t  funt  feparati^atque  difgregati  pcr 
varias  partes  orbis  terrarum,  quodlchoVJE  noluerint  mferuirc 
in  terra  promiiTa  melle,laaeque  flucnte.  Applicemus.  Scoti  in  Sco^ 
iu  Deum  fyncere  colant ,  vitamqiad  divini  verbi  normam  com- 
ponant,  inlHtuant^- ,  ne  vt  ludxicxules  in  ^abjlone  Sioniscum  do- 
lore  recordati  funt,  ita  etiam  Scoti  in  alias  oras  tradudti  ScotuM- 
tufque  divini  ibideni  celebrati  cum  lu^u  tccordentur.  Expend* 

locura,  ^woz./ 8.  «.       n       j  P 

Verf.i.  Secundum  morem  ingrcllus  eft  ludarorum  Synago- 

gam.  Obfermio.  MunerisnoHrifunaiodebetefrcnoftraconfue*^ 

tudo,  neque  vnquam  ncgligenda  occafio  amplificandi  Regni 

Chrifti,  cxxdificandaequc  Ecdefix  ctiam  apudcos,  qui  nos  for- 

tafTciniuriofiustraAarunt,  vtfocithic  Apoft.Quiludxisgratianj 

communicari  vclit  per  vcrbi  pr«dicationem.Iam  vidcamus  quid 

fcccrit  Apoft.  Nimirvjm  difputauit  cx  fcripturis  oportuifTc  Chrif 

ftum  &  pati,  acrefurgere.  0l>/<rv4.  Ad  veritatem  docendarn,  & 

confirmandam  fcriptur»  facrx  funt  afFerend»,  nequc  nobis  fa- 

piendum  in  falutis  negotio  fupra  id.quod  fcriptum  eft.Row.  1 2.  & 

i.Cafi«t/;.4.  Pr«fcrtimciim  funtauihentic» ,  veritatem^ue  com- 

pleaantur  omnem  ad  fidem,  «tcrnam^ue  vitam  in  Chrifto  ne- 

ceflariamquiquidemmimm.c  omnium  Ecclclia  authoritatCjK 

approbatione  nituntur.  1  . 

Tanti  ctiam  apudDcum  patrem  eft  fcripta  ventas,  vt  ciim 
defiliomonte  Tfc^fctfrrtcftimonium  perhibucrit  intra  facrac  fcri- 
pturx  cancellos  fefc  continucrit  hoc  fcilicct,  hic  eft  filius  meus 
dilcdlusjex  Pfalm.i,  in  quomihi  complacui,  Ifai.cap.^i.  hunc 
auditc,  Deut.cap.i2.  D  e  v  s  Paternosadfiliumremittit,  fihus 
vcr6adfcripturas,  loan.cap.t;.  Scrutamini  fcripturas  proinde  ni 
vcrbo.D  E  I  fcripto  a  Prophetis,  Apoftolifquc,  viris  fanais  tan- 
*^  quam 


Cat.XVII.       IN  APOSTOLOR.ACTA.  347 

quam  in  veritate  minus  dubia ,  fed  pcrfpicua  atquc  omnibus  fuis 
numeris  abfbluta  nobis  «ft  acquiefcendum  :  atque  iftac  facra:  litc- 
rxevoluendx  &  explicandx  funt,  non  involuendic,  atquc  c«- 
landae  y t  Papifta:  faciunt.  Qui  Laicis,  vt  vocant  fcripturatum  le- 
dioHeiHterdicunt :  rcfque  divinaslingua  incognita  tradant,  ve- 
rum  hic  Aportol.adapcruifTe  feriur,  &  ipfc  Chriltus  locum  illum, 
lfai.6i.  i.l«r.f4p.4.  Plane  crgo  fequitur  enuclcandas,  explican- 
das,  atquc  applicandas  cuiiibet  hominum  ftatui  facras  fcripturas 
effe. 

Verf  ;.  Duo  funt,  de  qulbus  difTerit.  i.  Eft  de  necefTaria  Chri- 
ftipaffione.  2.  Deeiufdemrefurrc£tionc.  i.Oportuit  Cliriftum 
pati,  ita  nimirum  Deo  patrc  ordinantc,  &  vt  Pater  ab  xterno  de- 
crcuit  filij  paifionem,fic  filius  temporis  plenitudinc  fcfe  fpon- 
te  eidcm  fubiecit.  Inqua  hxcfunt  trutinanda.  i.Quis  pafTus. 
J.lnquo.  3.  Proquibus.  4.  In  qucmfinem.  ^.Quotics.  i.Quis 
nimirum  Dei  filius  ^iajtPj[fCi7r&'  Deus,  &  homo  vnione  hypofta- 
tica,  ergo  multo  maxime  eximium  cft  Rcdcmptionisnoftrxprc- 
tium.  2.  In  qua  natnra,  fcilicet  humana  partim  in  corporc  ni- 
miriim  mortem  crucis  malcdidam ,  qua  nos  liberareca  malcdi- 
ftione  lcgis.    Partim  in  anima  cruciatus  illos  infernales  hor- 
ribiles,  vt  ijfdem  nos  cximcret.  Siquidcm  Deitasmmimepo- 
teft  pati,  tametfi  vere  enuncietur  Dominum  glorix  cflTc  cruci- 
fixum  per  xo/va)vie«r  /(TtiifntTav,  i.Corintb.i.  atquedicatur  Deus 
fuofanguine  acqulfiuifte  Ecclcilam,  i<^{0rMWC4p.2O.  vbi  perfonae 
tribuitur  quod  altcrius  duntaxat  naturxeft  proprium.  ObfervA' 
tio.  Hoc  hvTfov  divinx  juftirix  etfi  infinitx  abunde  fatisFacirt 
ciim  qui  fit  palTus,  Deus  etiam  extiterit.  3.  Pro  quibus ,  fcHi- 
cet  pro  onibus  Tais,  loan.  lo.  Etfi  ridima  filii  fufficiens  fit  racrito, 
&  dignitatc  pro  omnium  hominum  peccatis  expurgandis,  vi- 
tio  tamcn  impiorum  iliad  minus  applicantium  fit,  vt  ipfis  in 
falutem  non  fit  efficax.  "4.  In  qucm  fincm,  vt  multosfratresad 
gloriam  :id6iiceYCtafx^y0-Tln;'<fu>rifta^ii/xoiVi  Hebr.i.  5.QU0- 
tics  femel  idcirco  C  H  r  i  s  T  i  facrificium  femel  ia  cruce  per- 
aflum  non  eft  repetendum  ,  quemadmodum  in  Satanica  illa 
abominabili  Miifa  miiTacici  facerdotes  faciunr. 


Xk^ 


Ejc 


n, 


f  i  I 


j4t  COMMENTARIVlS         Cap.XVII. 

£x  padlonibuiChrifti  in  vfum  noArum  obferuemut^quantu  ma« 
lum,  ^  qiiam  horrendum  fit  pcccatum,quantu8  exilht  Dei  amor 
inno?»quantamdeniquepacem,&  rcconciliaticnem  pepcrcrit 
nobi8Deifiliuiperfangujnccruciirux,vnjie&  pij,  fanaij^ra- 
ti^uein  Dominumexiltamus.  Non  tik  qupd  iiinc  cumpapiAii 
eommifcrationeafficiamur  inMariam  virgincm  tunc  tcmporis 
doletcm  filij  mortcmj  ncc  cft,quod  inflammemur  in  Iud«os  tan- 
ti  fceleris  patratorcs,  fed  peccati  naturam  expendentcs  mortis  fi- 
Ij)  Dei  caufdc,  id  ex  animis  deteftcmur,  &  pro  falute,  vitaque  ac- 
terna  gratis  nobis  concelTa/ed  merito  iufticiac  Ciirifti  fide  appre- 
henGc  DJvinam  maieftatem  eelebremus.  2.  eft  dc  Refurrecaione. 
Chriftus  reuera  mortuus  potentia  fua  refurrcxir,  licut  fuit  a  Davi- 
de,Pfal.i  <S.  prxdidum  hifce  vcrbis:  Non  fincs  fandum  tuum  vi- 
detecorruptionem.  Supra  de  frudibus  Refurredionis  Chrifti: 
vnum  tantum  rcpcto  Refurredioni  Chrifti  vira  refurrcdionis  c- 
ledtorum  efl*c  inclufam,  qui  in  illuftri  ipfius  aduentu  eiufdem  bc- 
neficio  rcfurgent  ad  acternam  vitam ,  vt  eciam  reprobi  poten- 
tia  illius  maledidionis,  Quo  die  (omederis,vtique  morieriSi^id  mortcm 
fempiternam,torminaquenunquamterminanda.  &  inquit  hic 
cft  Chriftus,vndusDominiin  Rcgem,Prophetam,Sacerdotem. 
De  triplici  eius  officio,  vfuque fuperius.  Et  lefus  Seruator,  ratio 
eft,quiapopulumfuumferuatapeccatis.  £xco,  &  non  aliunde 
falushaurienda. 

Verf^,  Effedum  do<Srinx  Paulinae.  Quidam  ludxi  crcdunt, 
fidemquc  teftatam  faciunt  per  focictatem,  qua  fefe  Paulo,  atquc 
Silaeadiungunt.  ExGraccisreligiofismultitudo  magna,  muiie-. 
refque  primarix  non  pauca:.  1.  ohfervA.  Verbum  gratix  eft  mcdi- 
umDivinitus  conftitutum  adprocrcandam  fidem  incle<^orum 
cordibus,qua  purificantur,  Rom.io.  quod  quidem  verbum,vthic, 
&c  alibinunquam  fruftra  prxdicatur,  1/4^.55^.  Autenim  perfpiri- 
tumcoopcrantcm  per  idem  gratia  affcrtur,  atque  falus  animx, 
Kflw.1.7.  2. G»r. 2.  vbi  diciturodor  vitx  ad  vitam,  aut  rebellibus, 
acinfidelibus  exiftitodor  mortis  ad  mortem.^.Or. 2.minime 
quidemnaturafua,  cumfitverbumvitx,fed  per  accidens,  nimi- 
rum  ratione  obfirmati  cordis,  gratiamque  oblatam  refpucntis.vt 
inrcprobis  eft  confidcrar?.  2.  Obferv.  Fides  vera  fefe  cxcrit  in 
ptaxln  charitacis>  qul  fideies  focietaccm  ftacim  coeunt  mutuam, 

colunt- 


€AP.XVir.        rMAPOSTOLOR.ACTA  34, 

eolunt^ue.  Qt^i  conrortii|m  bonorum  afpernantur,&  in  fummoi 
honorum  gradu*  k  Chrilli  corpore  myaiio  abfciffo.  evehrtX 
m arguunt hdcm ac puram confcientlam fe non habere.  x.Mr. 
Regnum  Chrifti  omn..  ordmi,  hominc,  complcaitur,'in  quo 
funt  vin, fcemmat,  l.bcri  v.ndi,  Barbari, Scyth^,  Gal,.Color.i.\m6 
j"  «^. "?'?''  """'"^'  funtReges  corona  immarceilibiii  rcdimien- 
di,  &m  1  hronocumcapitePrincipcglorix,atqucfalutiscollo- 
candi.  i.Obferva.Noachi  Prophetia  quadantenus  cft  impleta  de 
L/p6^/(»  perfiiahone  Divina  habitaturo  in  Tentorijs  Semi.  Etenim 
Grxcihici.gentes  conucrtuntur  ad  fidem  Chrifti,&  dicuntur 
Deum  t.mere,  Atque  hic  timor  eft  filialis,obcdicntiam.jnuocati- 
onem,  grat.arumque  adionem  compledens,quiquidcm  Salomoai 
clt  Sapientix  initium.  Eft  &  timorferuili,,  quo reprobi,& maxi- 
rne  arpernantcs  Dominum  pcrcelluntur,qualis  C4/ifg«L«,  qui  etfi 
peumapertccontemnebat,tamencum  aliquod  fignum  Divini 
ludic.j  apparebat,intus  cxhorrefcebat. 

Verf'^.  VisintcntaturaduerfusPaulum,  &  Silam,  ad  vcrf.o. 
Circumftantixfunt.  i.pcrfccutionisauthorcs.  2.  Socij.  j.  Mo- 
dusagendi.  4.  Capitaaccufationis.  Authorcsperfecutionis  funt 
ludxi  invidia  commoti,  &  minus  fidcles.  Oiferv.  Incrcduli  con- 
fueueruntperfequifidelcs.  i.Ohferva,  ZyXci^a^Tf 5  fcclerofi  atque 
jmpij  patratores  fcfe  obtegunt  vclo  zcli:expende  in  multisjdfno^ 
mmat.m  in  Pharifxis,  Scribis,  Sacerdotibu&perfequetibus  Chri- 
ftum:  in  ludaris  illisatrociteranimatisin  Stephanum  TZfUTCf^d^^ 
T«>fM<fJffr.r4p.7.VelamineLegis,Templique  CqCc  opcrientibusl 
jmpiifiima,  arquecrudeiifiimahuiusprxtextucommittuntur.  Sc 
huius  patrix facrilcgi  lege fefe  muniunt  pofitiua,  fed  non  Divina 
ad  facrilcgium  tucndum.  2.  Socij  funt  dyo^^ot  Circumfora- 
nei,  vagi ,  ociofique  homines  ad  patranda  facinora  comparati. 
Oif,^<rrr.Omnisgenerishominesaftu  Satanico  cocunt  adpcrpe- 
trandum  malum.  vide  lud.^.  i.Cro.io.  &  noftri  tcmporis  Hifpani, 
Jtali,  Galli,  Barhari,  .£ihiopes,coive  aduerfus  fyncerx  religionis  pro- 
felfores,  qui  hoftes  manu  Divina  falo,  foloquc  fufi,  ftratiquc  funt 
Dcogloria.  2.0/»/erv.Otiofi,natiquetantumadconfumedasihi- 
ges  in  Rcpub.noii  funttolcrandi.^/fc^«ir«/«otiofos,  atquc  vagos 
publicxignominixexpofucrunr,  &obcum  finem  conltitucrunt 
areopagitas,quiin  otiofos  inquirerent.Incumbit  certe  Magiftra- 

Xx  i  tibus. 


:*'V" 


m 


I . 


R  n  I 


i  I 


i  i  1-. 
1 


I 


! 


.< 


rr^ 


IV 


:    ■      I   ''I 


,:  ;: 


■■i  i.i  |l 

•l!if 

...»     /     ,v 


>  li 


55,,  COMMENT  ARI\^S  CAi>.XVIt, 

tibusjvc  quifque  fefc  m  vocatione  fua  exerciat,  ne  Refpub.  detri- 
mcntuni  capiat.  5.  Forma  agendi hstc  elt: 'l  urbam  con vocant,& 

Satanicaartc  caufani  faciuntcommunem .  2.  ESc.j.cCfev  r  -sroXzv, 
quia perturbato  ftatumelius confequi valenf,quod  voiunr.  g.ad- 
oriuntur  domum  Idfonisy  fed  ibi  cos  nequeun^  repenre:  At  Ujomm 
fratrefquetrahuntadxroX/TafX"^  j.Obferva,  Nemoimp\us  a.Uiai 
conftituiturin  fuprcmo  impietatis  gradu,  fed  fenlim  a  peccato  ni 
peccatum  vcrgit,  vtcxpendere  cft  mPbaraone,  Srf«/f,ali)rquc  ilii- 
us2cneris,quinonalijs  vtplurimura  vtuncurarmi.squa  vi  im- 
petufiamma,ferro,ficuiifacilceftconfiderarein  dira  ilUJiiJpA- 
BJfrfinquifitione- in  atrociG.<li/c<«»rfperfecutione,  &  nommatim 
inhorrendaillaP4rJ/i4n4ftrage,qusfatisamuit  pra:  multis  aliji 
relijiioncmillamquamprofitentur,ncneiU  veram,  cvim  Rcli- 
pto  vera,  fit  grati»,  atque  mifcrlcordi»  plena, fangumifquc  San- 
aorumminim^omniumfiiiens.  ».  Ot/m'.  Nullimagisfuntob. 
noxij  iniurijihoftium,atque  furori.quam  Chrifiifratres,quoriini 
fortcmoportecconformem  clTc  Princini?,  Capitif^ue  condiiio- 
ni,  his  in  terrarum  rolii,&  poftca  in  c<cli8  irt  fumma  glorja.ac  fai- 
l.iciiate.  Quorum  fratrumdignitas  hxrcdum  Rcgni,  &  cohare- 
dnmChrUTinondumhicpcrcipitur^fcd  pUnc  percipictur  cuin 
Chriftoafiimulabuntur,  videbuntquc  Dcum  Parrem  Ucuticft,  i. 
loamt.  4,C«fiM4ffi^4t»o»«Ajn^d4¥K«i^diiioniscrime.  2.  pro- 
ditioni8veli«fa:,acifliminut«maie{VatisRegia:  .  Dicunt  quod 
hi  fnnt  dvayecTacouTts  T«v  oU^ii^ijlM  fubuertentes  ftatum  orbis 
terrarum,fcilicetiii,quipaccm,ac  reconciliationem  mundo  m 
Chriftifaneuineannuntiarunr.  Noneft  nouum  huiufmodi  cri- 
men  impingi  fidcliiTimis  Dei  feruis.  Diaum  eft  a  P/w^m  ad  JMo- 
6»,ab^c;;ufco,adEto-,Tuinquitturbaslfraelcm.  Cui  rcfpondit 

homo  Dei :  Non  ego,  fed  Tu,  domufque  patristui.  Scnbit  Tm«/- 
toiin.lp<»/«5«.contragentes,quod  Chriftiani  nominis  ofores 
variafintcommenticriminain  Chriftianos  3oo.illis  annispolt 
Chrifti  afcenfum.  DixeruntChriftianoscarnibus  vefci  humanis, 
&  idcirco  filios  fuos  trucidaffe,  inceftuofocoitu  fefe  etiam  pollu- 
cre,  caput  afini  adorare,  crudas  carncs  comcdcre,  Romani  impe- 
rij  (iatum  cvcrtcrc,  &  qux  non  excogitarunt,  atque  effutiuerunt 
arrocifiimihoftes  Chriftianxfidci.  Scditioni^  Ixfxque  maicftatis 
-  crimine  lud«i  princij[>em  falutisnoftra  Dci  filiumimpetiuerunt. 

3  ili  « 


Cap.XVII.        rN  APOST6LOR.  ACTA  3^1 

Sint  fidi  Dei  fcrui  contenti  forte  fiia,  fi  paribus,fed  immerit6,fal- 
fbque  onerentur  criminibus,  Nouit  Dominus  cuius  honore  vclf- 
ficantur  in  vocatione  fua,  quam  longiffimc  ab  huiufmodi  abfinr, 
abhorreant^j.  ^.Obfer* In lafone.lu ordinante  Domino no defiint 
qui  fiiisfaueant,atque  opitulcntur.In  -(£gypto  filia  P/;4r4fl«i;,fauit 
Moj/fii  Achabi  tempore,  Obadiah  qui  in  fpelunca  1 00.  Prophetas  oc^- 
cultauit :  Lydiam  concefiitDominusfautricem  Apoft.  A£i.  16.  Co-^ 
mentarienfem,  &  hunc  lafonem,  nec  non  tempore  noftro  in  rebu« 
ar(9is,  durif^ue  nonnullos  excitauit  Dominus,qui  vitac  cum  di^ 
fcriminc,  bonorumque  omnium  iadura,  Ecclefix,bonifquc  Rei* 
pub.  viris  ftrifte  adhaeferunt  in  defenfionem.  z.Caput accufationiti 
eft  Crimen  lcfs  maieftacis,  Etenim  contra  dccreta  Cxfaris  faci- 
uncRcgcmalium»diccntcseficIefum:  Vcrum  quidcm  eft  eiTt 
alium  Rcgem  prster Caefarcm,  8c  nenio  Chriftianus  Rcx  id  nc^ 
gaucrir,  pr«fcrcim  cbm  Chrifiianus  Rcx,  Chrif^ofubaltcrnctur, 
vtitadicam,ncquevllaccnuilxditur,  aut  imminuitur  maieftas 
regia,  fi  Dci  filius  Icfus  Chrifius  regni  fui  Rcx  habcatur,  &  ccle- 
brctur.  cfiet  iam  nobis  dicendum  de  hoc  Chrifti  fpirituali  regno, 
legibus  fubditls.authoritate  Rcgni,di^crenci)s  atqj  covcnicntijs 
cu  regiminc  politico,  auibus  omnib.  ruperfcdedum  ducimus  vcl! 
hoc  nominc  quodfusc  anobis  in  fluoda  tra^tu  cx^licAta^fintprg 
modulo  noftro.Porr^Sobrerua  Chrhtum  cilc  Rcgem^duplicilno- 
do.  I  .Naturx  iure,vt  eft  ab  aterno  Dei  filius,fic  hxres  exiftit  mu- 
di,  Heb.i.qvLO  modo  omnia  creata  ipfius  imperio  fubijciuntur.  2. 
Acquifitionistitulo,Ecclefiacquererpe<5tu,quamfuofanguineac- 
quifiuit,  cuius  eft  vnicum  caput,dans  eidcm  vitam  Inccmque, 
Io4».8.  &L  14.  Vicarium  in  tcrris  nuUum  admittcns,  proindc  finc 
tiiulo  Divino  Papa  illam,  quam  pras  fe  ferr,  prscrogatiuam  vfur- 
pat. 

Verf  8.  Obferua confueuific  fceleris patratores turbam  corro- 
gare,  atque  in  partes  fuasinflammare,  vtfupradiximus,  quod  i» 
hifce  artis  frequenti  praxi  comprobatur. 

Verf^.  SequiturliberatioPauIi,acSila:.  lafon  fatifdat,  &  illf 
Xttfovrts  To  /;^vov  dimiferunt  eos.  Obfervatio.  AntctempusDi- 
vinoconfiliodcfinitum,nihilpofliint  impij  in  bonos  quicquid 
machinentur,  quiquidem  boni  oivina  gratia  omnibus  ditficulta-' 

busexplicantur» 

Verfio* 


\4 


;l      1 


i| 


,!f' 


•'■ 


iiifl 


bt  h 


^'|EJ,1 


H^ 


V/7 


15* 


CaMMEKTA 


RI  VS 


Cat  xvn; 

Ijer. 


■i  U4- 


rrr/!  10.  UttntiuntutSerdm  Paulus  &  Silas  per  noacm. 
Ea  clt  fpiritus  fapicntia,qu«  Dci  gloiia  propoiitam  iiabet,  \ 
la  ratione  ab  ca  defle<£lar. 

Verf.ii.  lam quid  B^rM fccerit,& quid  paflus (Tt  ApofK  Pr  cdU 
cauit  Chriftum  fru<5luosc:  nam  Nobiliorcs  Thijjalomctnjibus  Btria^ 
ni  /tter«  -cr^oSyfAio^  vcrbum  gratijc  rcccpcrunc,  iSw  Kiipiur;is  k>  iw 
tatifunt,  anhacc  a  Pauloprjcdicataita  fefchab?rent.  Tiij/aiomca 
qI\  Meiropolis  MdcedsnU.Duo  notatu  digna  occurrunrjcux  in  rac 
vrbccvcnere.  i.eftF<f*rifovrbis  Tfcfp/mf*  prjLfedo  i  Tt/jfif.w- 
fenftbuscxCo.Theodofm  Impcrator  cxercitum  milit  quipronulcuc 
fontcs,  &  infontesad  /ooo.tnicidandos  curauit:  cuius  acrocira- 
tisrationCilwfcrojJKfEpifcopus  M^diolanefifis  Thcodifmn  excommu- 
nicauit,  cuinonpatebatadtemplumaccefTus  Ji.m-enf.bus.do  cc 
rcuercntcr  relaxationcm  perijr.de  qwa  fupra  paulo  ante.  Alterum 
eft  de  Conftdntio  Imper.  qui  bellii  mouere  decreuir  contra  Sarraet- 
nosy  quod  fomniarit  fe  in  Theffalia fuiiTc,  cui  vnus  ex  Ducibus  dixic 
Stj  aMctfvtxvv.Nihiiominustamcnnondefiititproficifciinexpe- 
ditione  contra  Sarracenos,  a  quibus  eft  fuperatus.  Obferv.  Proelium 
temerc,&lcuibusdccaufisnoncftfufcipiendum.  Beua  cftcivi- 
tas  Macedonid,  quondam  Ffw/^f  fubie^a,  hm  'I]u^i?,  &.  Vejgjia  di- 
(fta,  lam  ignorantiac  tenebris  m voiuta,  I«m  captiuitati,  &.  tyran- 
nidiTurciaobnoxia,  notemus  contemptulucij,  &  gracije  Divi- 
nacjpcpcrifTe  Bereenfibus  hanc  miferabilem,atque  lamenrabi- 
lem  feruitutcm,  expend.imus,  &  ad  vfum  nol^rum  appii<;emus, 
ne  ciufdemfcelerisrciparifupplici<^afficiamur.  Elyiw^ifoi^GQ' 
nerofiorcs^fufcipiuntverbum.  |  "^ 

Ifta  generofitas  non  cft  tam  fangujjnjg^acprofapiAr.c^  Euan- 
Relijabipiisreceptirelpettu.  NobilesTiTlcriprur?  (unt  quida rn 
nativitate,  &  iangume,  i.cV.t.  Npn  multi  iv-^-ivu;  rnnt  vocati. 
a.Sunt  &  gratia.yirtute^ue  fpiritu^j  ac  donorum  fpiiituJilium  i  a- 
,tf  tione.  Ew/r/i^  Beataterra,quando  Rex  eius  cKilUt  filius  Nobi- 
lium ,  Principef^uc  cius  non  comedunr  propter  ebrictatcm ,  fed 
robur.  Legere  efi  ctiam  in  hiftorijsevalilTeNoUiles  propterres 
pracclar^  geftas.Sed  vera  Nobilius  per  Chrif^i  fanguinis  gtanam 
eft  definienda:  etenim  omnes.quotquot  fumus,  nafcimur  filij  ir« 
Dei,&  nifi  regenercmur  pcr  SpiritumS.  &  iinmort.nle  femen 
vcrbi^nequit  ficri,vt  nobilitcmur  >  regcs  in  ccelii  ihronis  infldenr 

tes. 


CiP.XVir.       IN  AP09TOLOR.  ACTA.  3^3 

tcs,divinam4ue  faciem  contucntcs.  Obferv.  Hoftes  Evangelij,vt- 
cunquc  videanturpraiuliriloconatiminime  funtcenfcndiNo- 
bilcs,  fed  qui  vcrbo  Dei  gratiam  oblatam  alacritcr  ample<Jtuntur 
in  juftificationcm, &  fancitificationcm  filiorum  Dci.  i.Obfervatio. 
Verbumlehovjc  ab  omnibusrccipicndum,&ftatatcmporaob- 
fcruanda  praedicationi  dcfignata ,  &  prxfertim  dieiDominic» 
ftri<^aratiohabenda*.  quavacandum  folummodo  divinisexer- 
«itijs.Scd  quiTagunt  JB^rr4«i,fcrutantur  fcripturas.O&/<rrr/«r«.Lite- 
rx  facrx  funtreuoluendx ,  &  in vcftigandx  in  quibus  continetur 
ieternavita,  I<;4ff.5.DavidSan<5lus,atque  pius  mcditatione  fefe 
exercuit  lcgis  Dci  no<5bes,  dief^ue.  NuUiafacrarum  fcripturarum 
lc<aione  coerccndi,  non  laici,  vt  Papift*  volunt,  ciim  Evangeliu 
iltpotcntiaD  e  i  infalutemomnicrcdcnti.Kow.i.i6.  z.Objerva, 
Scripturx  vetcri,  nouoque  teftamcnto  comprchcnfx  funt  inftar 
Lydij iapidis,  ad  quem  omnis  veritas  cft  cxigenda ,  &  juxta  has  in 
omnibus  controuerfijs  ftatuendum.Patris  de  filio  tcftimoniij,  hic 
cft  filius  meus  dile<5tus,  in  quo  mihi  complacui ,  cxtribusTef&^v 
^<Lfx(4.ATU)y  locis  pctifum  fcilicet,P/4/.2.I/4.42.Dr«M8.vtfupra  di- 
ximus  fufius:  quo  Pater  nos  amandatad  filium,filiusjtcro  adfcri- 
pturas,  J^j^w.^^.itaque  uTfacris  fcripturis  omnis  vcritas  contin«tur> 
&  ex  cffSem  eft  hauricnda. 

Verfii.  Effe<ftus  prxdicationis  Pauli,  atque  exempli  boni 
Nobiliunii  Multicredidcrunt  ex  Iud«is,exGr3ecis  non  pauci, 
muliercs  ctiam  honeftx.Ofc/irrvIEft  c  re  Ecclefiae.fi  nobiles  exem- 
plobono  alijs  praccant:  &  certe,fi  Rcx  cxif^atrcligiofus,  fxpe  v- 
fuvenirefolet,  vt&cxiftantrcligiofifubditi.Proindeprccibusc- 
nixe  contcndcndum.vt  qui  praelit,  pictate,  &  fyncera  fide  fit  infi- 
gnisi  i.Obferva.  Fides  eft  verbi  pracdicati per  operationem  Spiri- 
tusS.cfFc<ftum.RflW.io.  ^.Obferva.  Quidamlud.tiadfidem  Chri- 
ftianamconverfifuntquafiprimitixiilius  gentis  ludaicx  in  fo- 
cietatem  &  gratiam  Chrifti  afcifcendx  ante  illuftrcm  illumfiiij 
Dei  aduentum .  4.  Obfervatio.  Regnum  ChrilH  omnis  generis,  at- 
queordinishominescomple<£%itur,  juxtailiud  Apoft.  i.Timtth.i, 
DeusvuH  omnes  homines  faluosficri,quofignificatur,exom- 
nium  hominum  ordinibus ,  atque  generibus  Deum  patrem  in  fi- 
iio  fuo  habere  eledos,  quos  ab  s^mo  «ternx  vits ,  ac  glorix  de. 
ftinauir. 


Vy 


rirf-tl' 


1  < 

.ii 


IH 


ti-i 


•  lU 


',  f';i 


I 


m 


3^4  COMWENTARIVS         Cap.XVII; 

F^r/:i2. Perftcutio  aduerfus  Paulum.  cuius  authotes  defignan- 
tur IiulA  qui  TMmu  vcnei ant  Brr^ww.  ti  modus  aairnu  eft 
iuriim^i,vjui  ir  ^        ,       ,    .-,..,{.  iri,Dul(iuaeft,quodauditrint 

Paulum  ibi  pracdicalTe  vcrbum  D^i.  Ofc/.rv..  Qiue  upra^nffliaio- 

nis  vnius  terminus,  elt  alterius  inif  u.m ,  &  ^.^  V"^f  ^Pr.^n^- 
tam  militiam  effe  fuper  terram.  Rite  Kfpondit  l^.^o^^is  Pharaon, 
fcifcitanti  quot  annos  habcret ,  d«xit  dies  nimuum  paucos,& 
malas  cffe  pcrigrinationis  fuaj,  Gr»«/.f4;.47.  Scd quarras quomo- 

3!,  convenit  cum  juftitia  divina,  vt  fideUs  cius  ferui,&  clea, 
ad  vitam  affligantur?  ^epn.  EftDeivoluntas,vt  itxfit  quxeft 
vnica  juftitix  rcoula:  &  itcrum,ncmo  cft  7»»";^^^^«^^^^^ 
cui  in  fefc  non  Lbeat  rcliquias  peccati  fcnfim  mw«  f  ""^^^^^^ 
& abolcndas, nemo etiam fit. qui non  multoties  f  "»^""  P^^- 
carit.  adco,  vt  in  nobis  affligcndis  Dominus  lufti  agat,  fuin- 
maquc  miftricordii  cum  fidilfimis  fuis  f^^^^^^^^^^^T.^t 
patiuntur,mereantur,vtcun^uc  non  «^^,'»^'";"^'^^^  iE 
Vcxantur.  z. Obfnv.tie.  ludxi  implacabil.s  odi,  ^^^«"f  ^;^"  " 
fus  Dci  regnum  in  quibus  tam  cificacitcr  operatur  Satan,  vt  nul- 
li^  parcant  iaboribus .  Beuam  venientcs  ad  impediendum  Euan. 
cciij  curfum,  veri  lerewias  de  impijs  nuUa.11  moleftiam  detrc 
aantjbus  ad  perpetrandummalum,C4p.9.&Irf^,w.4.  c^^^^an- 
tur"  dem  f.pLtes  in  malis  committendisJedignarMnbcno 
facienJo.  7.0bferv.  Populuscftmobilis atquemconltansqui  brc- 

uimomento  huc,iUucquc  in^P^"*^f>  ^lf.^Vf  "'^^,^»'?i«^^^ 
Frpcndc  pr«in  inconftantis  populunChriftumhodieclaman. 
t?^lu,^ftat;m  poft  intonaiJtisWifigc  "v^^vidcm  qi^m 
mil  K'.  lummo  alTecerc  honore,fcd,nZ»l,^:  combuftione  co- 
r..nre.Davidemlapidibu5obruere.InPaulo.i^a4.proDcoha- 
h.t^ ,  ar  paulp  poft  lapidibus  impciito,rccumbendum  nobis  pto. 

incle^rOinfolumDcum.  -^l  •n.,«, 

rcrr  14.  UberatioPauU  per  fratrc8,idcftcos,quiChrifluin 
lefnm  p.  <  fitentur,  qucm  mittuntfaluum.atque  incoiumem  M^ 
vas  xd!a\s  Sill,  & Timothco»doDcc Paulus remiferit,  &  fignift- 
c  ^rit .  quando  fint  mittcndi,  quo  fado.  illi  etiam  Athen06  veniant. 
cbWw.  ConfulitDominusvitiefuorum,cumv.dcntureilew 

eyuemis.  nec  poffunt  impij.  quod  machinantur  P"fi«if^";' 
\  QCAtionis  noilrx,  atquc  cmi£ratiQni5  termmum ,  ''^'^'■'^J^^°^^ 


cap.xvii.     in  apostolor.acta:       iffi 

diiwntc:  quoties  legimus  Davidcmfummis  difcriminibus  expli- 
•catum,  vide  i.5/tw.i8.quando  SauUumconatusfitlanceatranf- 
figerc.  &io.quando  feruos  defignauit  ad  Davidem  trucidan- 
dumantequam  cxpergifceretur^&cij.cumDavid  copijs  Sauli- 
nis  cindus  vndequaque  ciret.Petrum  etiam,  &  Paulum  in  extre- 
mis  pcriculisvcrfantes  Ilbcratosadopus  Domini  peragendum. 
j.Ot/crv/.SinguIaris  cft  fratrum  amor  in  Paulum  fyncerx  hdci 
cfFeaum,  qui  quam  polTunt,  nauant  opcram  vt  per  ThejfaltAmyBdQ' 
tim.AtttCAm  Athem  vfquc  faluus  perducatur  eledum  Dom.ni.  vas 
ad  falutem  iplTs  in  C  h  ri  st  o  commun.candam,  qui  lecun- 
dum  Deum  mftrumenta  exiftunt  vitic  Paul.na:  confcrvand*. 
Eft  ctiam  in  hifce  fratribus  fumma  prudentia  noii  rcfta  Pau- 
lum  Athenasmittcntibus  fed  pcr  viam  maris.  Mcdianon  iunt 
neeligenda,  in  quibus  prudcntcs  no$  eflc  parcft,  vt  fcrperitcs, 
&  fimpliccs,  vt  funt  columb^ :  quibus  Satana:  organorumq-,  e- 
ius  infultibus  ftrenuc  obfiftamus:  atquc  co  alacrius,quod  to- 
ties  ipfi  viderimus  fulgcntcm  Ichovx  potentiam  eum,e.ulque 
organa  in  hac  patria  prortrauilTe  :  atquc  in  nihilum  rcdcg.ire 
impios.  &  truculentos  iUos  conatus  hoftium  aduerfus  Chrilti 

'^^^''vaf.16.  Sequitur  quidPaulw  egcrit,  &quid  paffus  fuerit 
Athenis.  Hoc  fcilicet  feeir,  pradicauitChriftum,  &  refurrea.o. 
nem.  PalTus  cft  vcro,  maicdi^a,  ac  fubfannationes.  At  occafio 
primum  venit  trutinanda,  qux  cft  hxc,  quod  viderit  Athena- 
rum  civitatem  y^r«<ruXcv,idcft,idoIisdeditam.  PorroAthenx 
vrbs  cdebris  cum  propter  infigncsviaorias^quaseftadeptade 
Vtrfuxvim  propterPhilofophoi-um  celcberrimum  coetum,quales 
crant  SocrAtes,BUt$,Xen9fhm€rAtes,Atmc\ut  propter  amoenita- 
tem,  quxfuitvrbs  prxclaraamana,ita  etiam  antiqua:  ctemm 
fcribitura  mucUroB.uGm.n.foUi.  quod  Cecij$i^^m^^ 
fucrittemporeMoyfis.  2x  Minerua  fapicntixDea  habitaab  iphs 
culta  qux efJ«^t)cataeft  de>,vv.Px«/tnirf*fcribit,quod glureshc- 
titiJDi  Athenis  cxtiterint,  quaminLoiiGrgcia^Qtiando^f^m 
fubiuffJfSmT^^ni  filios  fuosl^as  mifcrunt.yide  prsla- 
tionem  offic.  Cic.  Pierique  nobilesexomnibus  part.busad  Ph.- 
lofophiamaddifcenaAm,hucconfluxerunt.Iam  cft  lublmpeno 
Turcico,  &  vix  oppiduU  faciem  refcrt.  >^,- «, 


■V--:. 


<ll 


■» ;  ,1 


,  :';,'i 


'h 


35^  COMMENTARIVS        Cap.XVII. 

Obfervatid.  mutationibus  vrbes  atquc  imperia  fubieda  funt,  ni* 
hilquc  in  hoc  mundo  poflit  cffe  perpetuumrproinde  oculos  men» 
tis  attollamus  ad  cceieflem  patriam,  bonaquc  illa  seterna  ibi  rc 
pofita  pro  Dei  fiiijs.  Apoftoius  vrbfem  conlpicit,  tcmplum  ingre* 
ditur,  Idololatriam  percipit ,  quare  irritabatur  fpiritus  eius  in  ip- 
fo  inftar  febricitantium  in  fummo  gradu,  qui  feruntur  agitari  w-o. 
f  o^wCftS.  obferva.ZQio  glorix  divins  maxime  flagraremus,qui  di- 
vinitusadminifteriumvocati  fumus.  ZelumDavidis*,  £/{<e,  alio» 
rumque  Prophetarum  expende.  2.0&/w4.Sapientes  «ftimatione 
mundi  minime  pollent  cognitione  falutari  in  Chrifto,cuius  crujc 
ipfis  aut  ignota  eft,aut  ignominiofa,pctraque  fcandali,fed  eiedis 
folatij,  gloriacque  plena ,  i.Or.i.  AtheNAdxnt  Idolis  deditac.  Porri 
Idololatria  cft,  aut  quando  idolis  cultus  divinus  dcfertur,  aut 
quandoDEVsnoncoIiturexpra:fcripto  verbiftii,  quamlehova 
punire  nequaquam  intermittit,  nifi  interueniente  poenitentia, 
IdoIolatria5^/(»w;ontfregnoIudaicofcilTionemattulit,  &  SamAru 
r4»0,  tandemexitium:  hanc  fugiamus,  atque  ex  animis  auerfe* 
niur.  I 

Verfiy.  i.  Adio  VauU  Athenit.  Differebat  in  Synagoga  cum  lu- 
daeis,&  reiigiofis,  totufque  ardens  2elo  gloriac  Dei,  quemcunque 
obuium  naaus  efl,qui  eum  audire  fuftineret ,  cum  eo  difputabat. 
Obferv.  Sempcr  nobis  captanda  occafio  eft  amplificanai  regni 
Chriftiani  per  Euangclij  annunci^tionem>quodeft  Deipoten- 
tia  in  falutem  omni  credenti. 

Verf.iS.  DifTcrit  etiam  cum  Philofophij,  qui  fic  vocatifunt, 
quod  fapientiam  amarent  a  P;f^4gor4  ftudente  evitare  GfSfy  am* 
bitiofum,  &  fuperbum  nomen.  £picurei,&  Stoici  cum  eo  confli- 
<5tabantur.  EpicureinomenfortitiabEpicuro  £e&x  principe:  hi 
quidem  in  voluptatc  fummum  bonum  ftatucre,  animafquc  mor- 
tales  nullam  efle  Divinam  providentiam,  Refurredionem,atque 
vita^  «ternam,  non  agnoucre,  quos  nimis  multihac  xtate  mo^ 
ribus,  atqueopinionereferunt,vide2.F^r.3  .  Stoici  funt  didi  a 
Stoa  Porticu  Athems,  vbi foliti  funt  docerc ,  quorum  Princcps  ce- 
IcEfatur  Zeno,  qui  fummum  bonum  pofuere  in  virtute :  homine 
paffionibus,  atque  afFedionibusvolebantefTc  vacuum,denique 
fatum,  omniaquccerto,  atquc  inevitabilicaufarum  nexueveni- 
w  afTercntcs,  ipfum  Deum  eodcm  includebant,vtliberrime  agc- 


Cap.XVII.       IN  APOSTOLOR.ACTA.  3^7 

reminimepoflit:qu«omniafuntinepta.  Pclagiani  non  iongc 
aberant  ab  hoc  errore.  Pharifaei,qui  Legcm  cum  Euangelio  co- 
iuxerunt,  &  Papiftx,  qui  in  caufaiuftificationis  fidei  opcra  ad- 
dunt,quorum  mcritis  fclicitatem  obtineri autumant,intlar  Stoi- 
corum,qui  virtute  hominis  beatitatem  mctiuntur.  Obfervatio.  quac 
fuit  fupra,  diiTidentcs  Philofophi,  &  opinionibus  diftradi  coc- 
unt  ad  oppugnandam  veritatcm,  divexandumque  Chrifti  fer- 
uum :  quem  pcr  ludibrium  cori^/ixoXoyov  vocant,  nugatorem,  vcl 
verborum  diffeminatorcm,  vbi  nota  huius  mundi  fapicntes  vc- 
ritatem  ipfam,  &  ciufdem  afrercntcs  irriderc,  atque  covitijs  pro» 
fcindere.  Subiungunt ,  quod  videatur  xofvav  S^iqfxoviuy  j^rcf^^X- 
Uv;  eJvo/.  Daimonion  etfi  Graecis  fignificarc  poflit  Deum  vel  fci- 
entem,  in  facris  tamen  fcmper  accipitur  in  malam  partem.  Ratio 
huius  appellationiscft,quod  Apoft.  lefum  annuntiarit,  atq-,  re- 
furredioncm.  lefumquidemDcifilium  eledorum  fcruatorcm. 
Dequofxpius.  Refurredio  corporum  certifT.  cft  multisrationi- 
busprobata,  i.Or.i^.quibus  omiflis,  afTcro  Chyrilli  argumen- 
lum  a  Phoemce  petitumfefcflammiscommittcntc^excuiuscin»^ 
rc  refurgit  nouus  PhomiXi  dc  quo  canit  Claudianui* 

HicHequecoHCept9fatu,necfeminefurgit: 
Sedpater  eft,  frolefjj[ilfi,  nullo^  creanti 
Emeritos  artusfoecundk  mtrte  reformat: 
£  t  fetit  dternam  totidem  ferfunera  vitam» 

Quia  de  Refurredlidne  corporum  antea :  nihil  ampliuii  lami 
nifi  quod  procul  omni  dubio  fitfutura  ad  pcrfe^tam  elc(5fcoru  glo. 
rificationem,  &  reproborum  damnationem  contra  Epicureos  & 
Sadducxos. 

Verfi^. DucuntPaulumin  Areopagum,  id  eft,M4rf» collem,vbi 
ludiccs  qui  Areofagtta,  didli  funt  de  (ummis  criminibus  cognofcc- 
bant,  apud  quos  aliquando  5wr4f«caufam  dixit,  poftca  impieta- 
tis  ab  iftis  condcmnatus.  Hic  Orfj?«  matrem  trucidaffe  fertur.  ^^ 
Obferv.  quod  hi  ccffurum  exiftimant  Apoft.  in  dedecus,  &  damnu 
ipfi  in  honorcm  vcrtitur,  regnique  Chrifti  propagationcm  queni 
publice  in  loco  publico  praedicat  nuUo  timore  perculfus,  nifi  qui 
Dciferuis  incffe  folet.  2.  Obferv.  Impij,&  rerum  Divinarii  ignari, 
Yy  3  -      doari- 


'i! 


I  M 


!  '■!  M 


35^  COMMENTARI\rS       Cap.XVTI. 

cio<S^rInamChnftipntantefrenouam,qiia  nihil  antiquius,  ciim 
ChriliusIefusDei-filiusab  «terno  cxiltens  patri  con(tibftantisH 
ii3,glori^ueaquali8Euangelic«do(3;rin«fitfubie(aum. 

Vtrfzi.  Moremi4r/;mfw/twwiattingit,quodaudiendi5,&recr- 
t^nd(s  nouis fucrint dediti ,  iegere  elt  eos  Genfores morum con- 
'  'hrmircquiinotiofosinquirercnt,  eofi^ue  publicx  exponcrent 
•  ^iorr.iuiiT,  &  hi  quidem  vocati  funt  dfioTraiytTui.  obferYd.  Ho- 
I  ..  isnaturaeftrerum  nouarum  auida,quibu5  obledatur,  cum 
rc  1  iiz  necclfaria,  quam  Maria  elegft,"qu«  ab  ea  non  aufere- 
la:,  IV  Aiirum  audirc  Ie  s  v  C  h  r  i  s  x  i  fermoncm,  Luc.cap.  i<k 

YCif  I9£l- 

Verfzz.  HabcturPaulifermoadverf.  52.  t.  E«cnta.  Pau- 
Ii  renno,iribu>  partibus  conft«.  i.  Exordio.  2.  Propolitionc. 
5.  Conclufione.  In exordio habes  i.  Rcprcbcnfionem  yir/?m- 
tnfium,  quOdftnt  J'«(r«ro(://Ltove9efo/,^d  cftjfupcrftitiofiores.  1.  Oc- 
ca^ionemhuiusReprehenfionis,  fcilicet,qa6d  vidcTitaltare  ciri 
infcriptum  erat  dytw;^  StS.  ObftrvAtio.  Phiiofophi  non  extitc- 
re,  ncque  fcmper  cxiftunt  ieligio{?.  Eccnim  4'^xf«®-  oiv)fU7rQ' 
non  percipiteaqu«funtfpiritusDei,quajproftultisducit,i.  Cor. 
2.  Proinde  cauendum  vt  luuentus  Philofophic^difciplinaimbu- 
cnda  fit  prxcipue  facris  inftituta  litcrisad  faluteminChrifto  per- 
cipiendam : quibus  continetur  veta  veri  Dci  Patris,  fili j^uc  co- 
gnitio  falutaris.  i.Ohfer.  NuUa  eft  gens  tam  barbar-ajqux  tametfx 
ignoret,qualcm  Dcum  habcre  debeat,  tamen  habendum,  colen- 
dumqucexiftimct.  j.Ofcfm-.Dominusprout  eft  e  re  glorix  fu« 
occaiionem  ofFcrt  amplificandireghi  Clirifti:  Etenim  Paulus  hic 
inuenitaramcui,&c.  I 

Verfii.  Sermonis  propofitio  duo  compIc<aitur.  i.  Quls  fit 
\erus  Deus.  2.  quomodocolendus.  DefcribituxDeus  a  Greati- 
one  hoc  verf.  a  gubernatione  perprovidentiara,verf.2<5. 
Ta/:24.  HisverbisaCreatione,Efti5,quiw»undum,&omnia 

«odem  comprehenfa  crcaiiit  cceli,  terrxque  Dominus.  C^fermio. 
Hinc  liquet  mundum  ab  jEteino  non  c^titiflc.vt  Philofophi  qui- 
dam  perperam  cxiftimauere,  contr*  quos  vide  a.Pet.j.etiam 
difTolummirijCuntaaque  eo  comprehenfa,igni  purganda,qu« 
Creatorisimperiofubijciuntur.  Proinde  danda  nobis  cft  oper;». 


t.'2^i 


Gap.XVM.      IN  APOSTOLOR.  ACTA;  55^ 

qui  Creatori8grat!avelimirsfrui,quafietres  creats  omnes  no. 
bisarrideant,taueant^uC',&contra,ficreatoris  gratia  atque  fa- 
uoredeftituamur,  futurumcertcpro  divinx  voluntaiis  ration», 
crcaturascxpcriamurinimicas.  2.  Quomodo  colenduj.  Modus 
coicndi  Dei  eft  fpiritiiaiis,  lehouaille  aternitatcm  incolcn$,noji 
habitat  in  Templis  manu  fa(5lis,  nec  manibus  hominum  colitut, 
alicuius  rei  cgens,  ciim  ipfe  dei  omnibus  vium,halitum^ue,&: 

omnia. 

F^r/2  5.PutaruntGr«ci  Athenienfls  NuminisprxfentlamTem- 
plismaterialibusaffixam,qucd  minimequadrat  :  cum  ipfe  te- 
itctur  Jfaicaf.66.  Coelum  clte  fuum  thronum,terram^ue  filijs  ho- 
minumeffedatam.  &  j.ti.eg.^.CumSalomon  extruxiffet  domum 
magnificam,inquitille,CaHcceUrumnequaquam  te  capiunt. 
StultumeftalligareDivinammaieftatem  vlli  loco,cum  omnia 
icplcat,  imoipfoscoelostranfcendat:  &cum  fitSpiritus,  Jean.4.. 
rcbus  artefadis,  &  manu perpolitis,  non  eft  colcndus.  Itaque  rc- 
cedunt  a  Dciprxccpto.qui  Imagincrepracfentatum  Dcum  adcr- 
lant.  Dcumhifce non egcrci vide P/4/.50. Jfa.66. vitx, bonoruq. 
©mniumauthorem,acdatorem.  ^  ,       ,.  , 

Verf.i6.  i.Parsdcfcriptioniscft  a  gubemationc.  Scd  i.  dicit 
omnegenushominumexvnofanguinccffe  conditum,id  eft.ex 
vna  cognatione,  fiue  origine,  vt  habitarent  per  vniiicrfam  fuper- 
ficiem terrx,  tcmporibus  definitis, tcrminif^ue  habitationis  eo- 
rum.  Obfervdtit.  Omnium  hominum  eadcm  «ft  origo,  proinde 
huius  materix  conditor,  adeo^ue  hominum  vno,  limplici^uc 
modoeftcolendus,iuxtaDivimverbiprxfcrip-um  ia  his  tcrra- 
nimfolisjinquibuscommorandum  iuxta  Divinitns  prxfiitatos 
habitationisnoftrxlimites>  cxtra  quos  non  licet  cgrcdi,  f  qur- 
«lcmprouidcntilDtiomnesetiamcircumftantix  dwj-  it.i  coer- 
citXjVtnihilqueatevenireinvUa  circumftanria,nifi  quod  ipfe 
d£crcuit,certi.rimc^ucnobishincfitemi£randum.   ^  ^ 

Frr/27.Fini3creationishominum&:  collocatioms  in  teru^ 
ef},  vt  D  E  V  M  quxrant :  Quare  cum  oifeitur  rcaO.o  grarix,  ip- 
fjmquxramus.  vidc  l/rf.frfp.^^.quainvcniripcrTt^quoc»  <i  tcm- 
poris  rationem  tam  gratiofi  minus  habuerimus,  mttucndum,  ne 
c«m  maxime  Yclinius>roinime  exaudiamur.  yidc  Fmeib  i. 

Qupd 


A       >■ 


■t    'i 


In 


35^ 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  \rS        CAP.XVn. 


do<3:rInamChriftipinanteflenouamjqiia  nihil  antiquius,  cum 
ChrirtusIefusDei^liusab  acterno  exiltens  patri  confubftanti»- 
iis,  gloriaque  xqualis  Euangelicx  dodrinaefitfubieduni. 

Vtrf  1 1 .  Morem  Atbemtnfium attingit, quod  audiendis,  &  reci- 
t^^ndis  nouis fuerint dedici ,  lcgcrc  eit  eos  Genfores  morum  con- 
'  'lirui!re,quiinotiofosinquirercnt,  cof^ue  publicx  cxponcrent 
iOTiuiix,  &  hiquidem  vocatifunt  dfto7ra.ytTeci.  obfcrra.Ho- 
I  ..  isnaturaeftrerum  nouarum  auida,quibus  oble<9:atur,  cum 
rt-  •  a iiz necelfaria, quam Maria eiegrt,"qu«  ab ea  non  aufere- 
tut-,  ivnurum  audire  Ib  s  V  C  h  r  i  s  x  i  fcrmonem,  Luccap.  lo* 

'/tv/.  2  2.  HabeturPaulifermo^dverr.52.  «.  E«cnta.  Pau- 
l\  reriTJOjtribu^  pariibus  conft«.  i.  Exordio.  2.  Propolitionc. 
5.  Conclufione.  In cxordio habes  i.  Rcprehenfionem  ilr/?m- 
enfiumy qubdfnir «Tfto-tcTfltf^oveyefoijidcftjfuperftitioGores.  2. Oc- 
cajionemhuiusReprehenfionis,  fciiicet,qa6d  viderit  altare  ciri 
infcriptum  erat  dyvcc;^  StS.  obftrvaiie.  Phiiofophi  non  extite- 
re,  ncque  femper  cxiftunt  Tcligiofi.  Etcnim  4^xf«®-  av^^f&Tr®. 
non  percipiteaqu3efuntfpiritusDei,qu«proftuitisducit,i.  Cor^ 
2.  Proinde  caucndum  vt  luuentus  Pliilofophica difciplina  imbu- 
cnda  fit  prxcipue  facris  inftituta  litcrisad  faluteOTinChrifto  per- 
cipiendam :  quibus  continetur  vcf a  vcri  Dci  Patris,  filij^ue  co- 
gnitio  falittaris.  i.Ohfer.  Nulla  eft  gens tam  barbar-ajqux  tametil 
ignorct,qualem  Deum  habere  debeat,  tamen  habendum,  colen-  • 
dumqueexiftimet.  j.Ot/lrrv.Dominusprout  eft  e  rc  glorix  fuac 
occafionem  ofFert  ampiificandi  re^ii  Chrifti:  Etenim  Paulus  hic 
imienitaramcui,&c.  J       ' 

Verfii.  Sermonis  propofitio  duo  compIe<5Htur.  i.  Quis  fit 
\erus  Deus.  2.  quomodocolendus.  DefcribitiiTDcus  a  Greati- 
one  hoc  verf.  a  gubernatione  perproYidentiam,verf.2($. 

Verfi^.  His  verbis  a  Creationc,  Eft  is,  quiwundum,&  omnia 
^odem comprchenfa crcauilcceli, terr«que Dominus.  O^ferydtio. 
Hinc  liquet  mundum  ab  ajterno  non  c^titiftc^vt  Philofophi  qui- 
dam  perpcram  cxiftimaaere,  contra  quos  vide  z.Pet.j.etiam 
^iflbluaimiri^cunaaque  eo  comprehenfa,igni  purganda,qu« 
Cieatoris  impcrio  fubijciuntur.  Proinde  danda  nobis  cft  opera, 

qui 


.4 


Gap.XVM.      W  APOSTOLOR.  ACTA.  359 

qui  CreatorisgratiavelimtKfrui,quafietres  creata  omnes  no- 
bisarrideant,  taucant^uc^&contra.ficreatoris  gratia  atque  fa- 
uore  deftituamur,  futurum  ccrte  pro  divinac  voluntatis  ratione, 
creaturasexpcriamurinimicas.  2,  Quomodo  colcndu£.  Modus 
colcndi  Dei  eft  fpiritualis,  lehouaille  iaeternitatcm  incolens,noa 
habitatin  Tcmplis  manu  fadis,  nec  manibus  hominum  colitur, 
alicuius  rei  egens,  ciim  ipfc  dct  omnibus  vium,  halitumque,  6c 
omnia. 

Frr/2  5.PutaruntGr«ci  Athenienfes  NuminisprxfenliamTcm- 
plismaterialibusaffixam,qucdminimequadrat  :  ciim  ipfe  te- 
(ietur  Jfai caf,66.  Coclum  cffe  fuum  thronum,terram^ue  filijs  ho- 
minumelTe  datam.  &  i.Rrg.8.  CximSalmon  cxtruxiUet  domum 
magnificam,inquinile,Coeliccel»rumnequaquam  tc  capiunt. 
StultumeftalligareDivinammaieftatcm  vlli  ioco,cum  omnia 
replcat,  im6  ipfos  coelos  tranfcendat :  &  cum  fit  Spiritus,  loan.4. 
rcbus  artcfadis,  &  manu  pcrpolitis,  non  eft  cclcndus.  Itaque  rc- 
cedunt  a  Dci  praccpto,  qui  Imagincreprxfentatum  Deum  ado- 
rant.  Deumhifcc  non  egerci  vide  P/4/.50.  lfA.66.  vitx,  bonoruq, 
omniumauthorem,acdatorcm.  ^  ,       ,.  , 

Verf.i6.  a.Parsdcfcriptioniscft  a  gubcmatione.  Sfcd  i.  dicit 
omne  genus  hominumex  vnofanguinc  efle  conditum,  id  c^,  ex 
vnacognatione,  fiucorigine,  vthabitarentpervniiierfam  fuper- 
ficiem  terrx,  temporibus  definitis,  tcrminif^ue  habitationis  eo- 
rum.  Obfervdtio.  Omnium  hominum  eadem  «ft  origo,  proinde 
huius  mateiix  conditor>  adco^uc  hominum  vno,  fimplici^uc 
modocftcolcndus,iuxtaDiviniverbfipraefcripHim  in  his  tcrra^ 
rumfolis,inquibuscommorandum  iuxta  Divinitus  prxfjitutos 
habitationisnoftrxlimites>  cxtra  quos  non  licet  egrcdi,  f  qur- 
dcmprouidentiaDtiomncsctiamcircumftantia:  Ciw^  ita  coer- 
cit«,vtnihilqueatevcnircinvlla  circumftantia,nifi  quod  ipfc 
dccreuit,  certiirimc^ue  nobis  hinc  fitemigrandum. 

rrr/i27.Fini3crcationishomin«m&  collocationis  in  teriU, 

eft,  vt  D  E  v  M  quxrant :  Quare  cum  offeitur '  cr»f  o  grari.T,  ip- 
fjmquxramus.videl/4.frf;.55.quainvcniripcrnt,quot!  fi  icm- 

porisrationem  lamgratiofiminushabuerimus,  mttuendum,nc 
c«mmaxime\clinius>minimccxaua;amur.  vidcPrmrt  i. 

Qupd 


1 


m  ■ 


.11 


»IM  Ai 


3^3  COMMENTARIVS  CapXVII. 

,  Quod  dicitiir  fi forte  ^i^*?» ^^'«om'  palpando  eum  invenirent 

hccinnuiturhominescaccoruminftarDeumnon  nifi  palpando 
in  vertigare  pofic,antequam  vera  ilia  lux  mudi  illucefcat,  quam- 
uis  fic  verum  non  ionge  eum  abefle  ab  vnoquoque  noftrum.  Ad- 
crt  quidem  generali  pracfentia rebus  omnibus  creatis  i  fed  Ecdc- 
fix.eiufque  membris  gratia,  ac  mifericordia. 

VerfiS.  Probatadefte, ineoviuimusmouemurfumus.  Vitam 
ab  eo  habemus  vitalem  &  fpiritualem  quam  nobis  infunditabfq* 
coadiutorej-arveo/Aot^^  Cos^  conceditmeragratia,  proculitaq* 
amandentur  operum  merita,  atque  naturac  dignitas.  Hoc,  quod 
dixic  oftendit citato  arati  verfu  ht'Q  yev©-  iff/u^  Dei  generatio fu- 
mus,quem  non  iaudat  ad  confirmandum  aliquod  fundamentum 
religionis,  fed  ad  docendum  hos  Athenienfesetiam  perPoax 
fuididum,  fic  i.Or.15.51.  f0ef«(r<v>tS)jxpJi9ao|U<Xri(/  ?^)(34'  Hx 
Meandro.Jit  Tit.i.Kf»Tig  *«  '^iu<;cii  ^\cf,Zi^iA  yc^ifii  <^f  yo/jex  Epi- 
memde.  Allatio  horum  verfuum  non facit,  pro  humanis  traditioni- 
bus  ab  aduerfarijs  in  Ecciefiam  intrufis. 

Verf.i^.  Coiligit  ergo  ro  S«ov  non  efle  fimile  auro,  argento,  la- 
pidiue  fculpto  arte  hominis:  qux  materia  vtpotc  aurum,  argctum 
lapidesconfueuerunthumanoartificio  iufculpi,  prouthominibus 
libuit  comminifci,neq;  .n.rudis  ilia  materia,{ed  artequadam  for- 
ma  adepta  coli  foict.  Obfer.  lehova  invifibiiis,  &  incoprchcnfibi- 
Ifs  nullaimagine  materiaii,&:  vifibiiiim6,ne  vlla  quidcm  fpccie, 
autfigura  eft  rcprxfentandus ,  multo  minus  eo  modo  adorandus. 
Vide  2.prxceptumDecal.  P/4/.ii5.vercinquit  L46lantm iblnuU 
lamreligionem  eflre,vbi  funt  imagines,&ipfc  T«rf<«cas  abomina» 
tur,c{Uis  yCumBudamHuttgaru  oppidum  expugnaflet  in  templo 
ere<5las,  &  coilocatas  curauit  deijciendas,  atque  confringendas. 

^jM*'-')  ^V      Verfio  Conciufiofermonis  Pauiini,qua eos ad  refipifcentia  in- 
j.         ,     vitat ,  fimul^ue  indicat  veterem  errorem  non  cxcufare  errantes, 

^       <^'  •  T     fg j  £5gj  patientiam  comendare,  qui  tamen  futurus  eft  iuftus  con- 


temptorum  judex:  at  quod  dicit  I)eum  quafi  prxterijfle  hoc  tem- 

>  w  H.%u^'  pus  ignorantix,  id  eft,  non  «que  accurate  obfcruafle :  Si  caufam 

i  v  ^^    qu«ra^>acquiefce  in  Dei  voluntatcgrato^ue  in  Deum  fis  animo» 

"    .    M     4"*^^  (SCOTIA)  iuccEuangelij  coiluftrauit.  OhfervA.Quodin' 

r    m- ^"*^ *^ pcenitentiam. DEVS  Pater benignillimus nolit  peccato- 

^^   *"!  ^**.  sis  mortcm,fed potius  convertaturi  viuat^uc  Ex.wfe.3  3 .  &  teftatur 

V  <*^*  •*  Domi- 


A    4 


a4.»'«f- 


Cap.XVII.       IN  APOSTOLOR.  ACTA.  5^1 

Dominus  nofter,  quod  non  venerit  vocare  iuftos,  fed  peccatores 
adpcEnitentiam,i«<:.f4j).j.  Imoipfum  Pharaoncm  vcrbo  voluic 
admonitum.antequamplagasillasjuftitiieeffuderar.  Hinc  dif- 
camus  Deo  ad  pcenitcntiam  vocanti  obtemperare,  ne  fecundo 
nuntio  iudicium  afferenti  locus  reiinquatur. 

Verfy.  Ratioeftabvltimo judicio.  D  evs  ftatuitdiem, in 
quoiulle  iudicaturus  eft  orbcm  tcrrarum,  ludicemquedefignauit 
iiiium  a  mortuis  excitatumfide  palam  omnibus  fa6ta,id  cft,Chri- 
fto  mundi  itidicc  dcclarato  per  refurredioncm  a  mortius.Liquct 
hinc  contra  Epicureos  D  e  i  filium  venturum  ad  iudicandum  vi- 
uos,  atque  mortuoSiCum  dedie  aducntus,atque  hora  minime 
conftet,fimus  vigilantesinftar  virghium  prudentumlampadibus 
eleum  habentium,  vtcum  vcnerit  fponfus,  in  cubiculum  fponfi 
admittamurad  vitam.pcrfedam^uegloriampercipicndam. 

Verf  ^z.d^  33.  Concionis  huius  effe<fta  exiftunt  varia,  pro 
audicntium  diucrfirate.  i.  Quidam  tx^eyit^ovcauiilabantur,  fci- 
lieetEpicurei.  i.Alij  defiderabantaudirc  Apoft.  rurfusdchacre. 
3.  Alij  crcdiderunt ,  &  nominatim  Dmyfius  Ar^opagitAi  non  is,  qui 
fcribit  de  U^aypx^^x  Angelorum,  nequc  AftToIogus  vt  Papifta:  per 
ignorantiam  dicunt,  arque  Damaris  feminn.  Obfervatio.  Verbum 
etl  odor  vic.x  ad  vitam  ele<ais,  fed  odor  monis  ad  mortemrcprp- 
bis,  &nunquampracdicaturabfqucfrudu,  l/rf.55.  fumma  huius 
fermonis  cft.vtcognofcamus  vcrum  Deum  coeli,tcrricque,&om- 
nium  crcatorem,  ac  gubernacorem,  cumq-,  colamus  iuxta  volun- 
tatem  verbo  expreffam,  id  eft  fpiritu  ,  IwB.4.  nccnon  Dei  fiiium 
Jcfum  efle  falutis  noftra;  principem,vit«^ue  Dominum,Heb.cd.i> 
^tT.j.  vt  ioquitur  Chriftus ,  Ioan.±, 


Zz 


CAPVT 


I  * 


:\  •!;^:.;j 


.);, 


!H 


l^2i 


COMMENT  ARI  VS 
CAPVT    XVIII. 


CAP.XV1IL 


[w^;si->jSi^^^^  O  Ccapiutribuiconftatpartibiis.i.habetura 

fiS^S^ffW    ^'^^^-^'  ^^  iS-qw^  Cerjmhi  cgevh,  &  pairusiue- 

^^^W   J^^f  Apoft.2.advttn24..  olUnditur  ,quomodo 

Antiochiam  Siria  rddierit.^.hirtoria  de  ApoUo  pra:- 

dicante  Ephefi ,  84  quo  frutiiu  ad  finem.  ad  verf. 

12.  quid  Pauhis  egerit  Corjnthi  :  &  occur.it 

I.  quomodo  occupatus  fuerit  domi  ij^«//<e  ccfi- 

ciendistabernacuiis,quomodoinSynagogadifputaritj&poft5'r/,« 

atque  Timothei  reditum  ex  Macedoriia  quomodo  tellificatus  fuerit 

ludxis  lefum  fuilTe  ChrilKim,&quona  pado  illireftiterinr,atque 

bUfphemarinr,  quomodoqjfepurum  dixeritabeorumfanguine, 

difcefTeritque  ad  gentes  ingreuus  dtomu  julH  colentis  Deunij  qui 

cr?didir5^cBaptizatusfuitcumfamilia,multifqueCoj7nf /;/««(■»  cre- 

dentibiis,  6c  baptizatis. Car;m/;M5 praecipua  vrbs  AchaJAA  Cic.  grx- 

cix  lumen  vocatur,  litu  h.ibens  inter  duo  Maria  fcilicet  j^gaum  & 

Tonium  abHorat.vocatur  bimaris  hoc  verf.Bimar'fqjCor;wr/7i  lanuA. 

Nomen  fortitaaCo)7»r/;aM<«r«o«»  filio.  Templumhabebatextra 

vrbem  Ifidis,&  intra  veneris,  cui  mille  fere  muliercs  fuerant  co- 

fecrataj :  fuit  qiiidem  opulenta,  fed  admodum  libidinofa  jam  fub 

poteftatemTurcicam  redada.  Eratvalde  difficile  hancvrbem 

coii verterc  ad  fide  Chrifti.cum  varijs  fcateret  fceieribus  vt  liquet 

cx  Epift.Apoft.ad  Corjfnth.ddum  tamen  eft  pcr  Spiritum  S.Euan- 

gelio  prixdicato  cooperante,vtplerique  Chriftianam  veritatefinl 

amplexi.Exemplo  Apoftol.docemur  infignem  operam  nauare in 

prolatandoChriftiregno,  munerjequenobisdivinitus  impofito 

obeundo. 

Verf.  2.  Occurrithorpitisnomcnfcilicet^^«i/<e,Iud3eiPonto 
orIundi,qui  in  Italiam venit, edido coacftus C/d«^^' Crfprt^, cum 
vxore  Frilcilla  Corjnthum  acce/fitOfc/^rr^rio.Chriftiani  nominis  pro- 
feftbresexilio,&:perfecutionibusfuntobnoxij,quodmultacum 

habeat  conjunda  bona>  fi  bene  agentes  patiamur ,  hoc  etiam  ha- 
bet ,  quod  nos  poftit  memores  rcddere  noftri  his  in  terrarum  folis 
exilij  a  patriacoelefti ,  &proindemoueredcemigrationenerc- 
bustcrrenis corda agglutinemus, fed cum  Apoft.  Co/pjC^.fuperna 
qu^ramus.  2.0fc/?r.Dominus  fuis  prouidet,8c  neceflaria  pr«parat 

I  &<3 


Cap.XVIII.        IN  APOSTOLOR.  ACTA  iCi 

ad  hanc  vitam  tolerandam,vt  lofefho  in  iEgypto,Davidi  in  defer- 
to  oberranti,E/i«c  Prophetacfamis  tempore  a  corvis  enutriti.i.Rff. 
17.  &  Paulo  in  vrbc  ignota.alienaq-  ab  Euangclio  hofpitium  de- 
fignauit.Veriip  illud  Davidis^P/ft/.j^.Lco  polfitefuricpremi.fed 
diiigentibus  Ithovam  nil  deerif.  ^.Obferva.  Quod  hicAqmlaiuzxit 
crx.y^voTroiQ-.Notx  debere  vnumquemque  in  vocationc  fuaoccupa- 
ri,proinde  nemo  vitam  degerct  otiofam,  fed  iuxta  vcrbu  lehorar 
in  fudore  vultus  tui  vefceris  panc  tuo,&  I0&.5.7. natus  homo  eft  ad 
laborandum,vtfcintilla;prunaruinaltum  evolant.  i.Cor.ii.<^i 
non  laborarit,nc  manducet:  5<:fapiens  illc  Salomon  pigrum  &  de- 
fidemremittitadformica,quaea:liatecondit5  quibushyemefrua- 
tur:quare  minime  otio  indulgendu,fed  in  vocatione  cui^»  elabo- 
randum.  ^.Ot/rr.Pauius  hanc  artem  exercet,nc  initio  prxdicatio- 
nis  Euangeli)  Cor)»r/;/joneretur,&  vtpfeudoapoftolis  pra:cidatur 
occafio  obloquedi ,  qui  fine  ftipendio  fefe  infinuare  conati  funtin 
animos  Corjjith.  Hinc  itaque  minime  ftatucndum  miniftros  verbi 
debcre  manibus  operari  ad  cpmparanduni  vicftum,  ciim  miniftc- 
rium  requirat  omnem  operam,  imo  maiore,  &  feduliorem,  quam 
quiuis  nauare  poflk,fit  ctiam  divinitus  ftatutum  vt  Euangelij  an- 
nuntiatores,Euangciio  viuant,  i.Cor.p.  &  Gal.6.  Qui  erudiuntur, 
inftitutores  fuos  efficerent  omnium  bonorum  pariicipcs,  nec  hoc 
tantum,fed  grcx  debet  Paftori  obedientiam,  Heb.  15.  2.  honorem, 
i.TfWflr/j^.fingularcm  eciam  amorem,  i.T/vjff.5. 

Verf^.Qu\dz.fJt  Apoft.  difputat,  atq-,per(uaderenititurludacis 
&gr'xcisinregnum  Chrifticoaptandis,vbidifccfidelitatePauli 
in  ofticio  facinndojnecnon  ftudium  fingulare  erga  gentem  fuam, 
qiii  con.itur  quibus  pollit  modis  eam ,  ad  Chrifti  fidcm  conuerte- 
re  in  falutcm  ceiruramj  vitamque  xternam.  Difputatde  hominis 
miferiajredempticne,  falutequc  arternaexChriftopromanante. 
Otjer.Extemporiscircuftacia.DiesSabbathilege  divina.praxeqj 
fandora  vcrbi  prxdicationi,  aufcultationi4itleftinanda,quaarti- 
fices  ab  ordinaria  occuparione,  &  mercatores  a  negotiatione  cef- 
fareiitjfefe  divino  cultui,  operum^j  Dci  c5tcmplationi  dedentcs. 

rrr/l^.  Quid  egerit  Paulus  poft  Sil^ ,  Timotheique  reditum  ex 
M.-ccdciiia)  ncmpe  quod  fueritteftificatus  lefum  efle  Chriftum.  At 

1-  Occurritzeius  Apoftol.expendendus,  quidicitur  Ctu/^x^'^  ^? 
wivy.a.l.i  id  eft,  conftringebaturfpiritu. 


Zz  z 


iXMcYVJi^ 


v> 


'F^ 


:'^!n, 


m 


f 


iU]  ^: 


H     II 


■ 

3^4  commentArtvs      CAP.XVm 

•x.OhfervaAn  euangclio  pracdicando  zelo  flagrare  debentpaflores 
iTienioresiilius  inlignis  didi  Daridhi.zclus  domus  tua:  excdit  me, 
TfaUcf'  necnon  hrem.  malediaus  i|le,  qui  facii  ncgligemeropus 
Domini,  fed  icmpora  in  qvx  incidimus  zelum  in  palloiibus,  atqj 
proFeiroribiJs  deliderant.z.Ot/frrd.Subiedum  in  quo  pracdicando 
occupatur  Apoft.ert  lefus  Chriftus  Rcx,Propheta,atc]uefacerdos 
Cerimoni)s  iegalibus  figuratus,tempore  ftatuto  in  carne  manife- 
ftaius,  qui  pro  eledorum  peccatis  palfus  in  caclum  ev^dus,  atquc 
'um  collocatus  ad  dextram  maielhtis  in  coeleflibus. 

Verf6  Av^Taovo^&;v<J"«wT5v.  Hichabeturquod  ludarireftire- 
rint,  atquc  blafphemarint,  vbi  obferua  iii  hifce  fummam  indura- 
tionem,  illudque  vcrificari  quod  habet  Simeon in  fuo  cantico ,  (ci- 
licct  Chiilium  eflc  fignum  contradi<aionis.  Ciim  hoc  percipit 
Paulus  excuflis  vcfiibusdixit  eis  fanguis  vcfter  fuper  caput  ve- 
firum,  purus  ego,  ab  hoc  tcmpore  ad  gcntes  prolicifcar.  hxcuilio 
vellium  fandam  ApoRoli  knm  notat ,  fimplicitatem^ue  Do6lri- 
n»,  Quam  propofuit,  necnon  rebellium  ludarorum  contemptum 
fuprac;»p.i3.  Sanguis  vefler  fupercaput  veflrum.Phralisclt  Hc- 
braica.  qua  lignificat  Iud«os  libi  efTe  cxitij  authores ,  fe  vero  cuU 
ra  vacarc,  quod cos  defercndo  tranfeat  ad  ca:tera8  gente? .  Ohltr' 
ut,«,  Nolharumeftpartium,itafypccre,8ctideliterdefunginii- 
nilhationcnoflra.quipurilimus  ^  fanguine  pcrcuntium.  Vida 
Euch.CAf.i»  dcexcubitoreillodiviniiusconrtituro,  8c^t1.f4|>.2o. 
2.  Obfervm»  Contcmptuj  verbi  divini  occaiTo  cft  rcmoiionis 
eiufdem,  quare  maximc  cauendum  ne  Euangdio  oblatam  gra- 
tiam  arpcniemui' ,  fcd  ampUiStaniuranimis  libentibu»  acfouea- 

Verf.7,  Domum  juni  ingreditui:  dcfcripti a  pictatc ,  qui  Dcum 
coluilfc  fertur,  cuiu»  cuidem  domws  non  longe  abcrat  a  Synago- 
ga.  Ohfervatio.  VcrbiDei  minillrivere  colentium  Deijm  domos 
frequentare  dcbent.minime  vero  corum,  qui  in  pcccatis perfeue- 

rantes  graiiam  divinam  faf^idiunt.  2.  Ohferva.  Verahominislaus 
a  pietate  pctitur,longc  aliter  fentit  peruerfus  mundus ,  qui  autu- 
mat  hominem  eflc  commendandujma  divitijs  cito  perituris ,  ho- 
nore6ueevanido.  , 

Verf.  8.  Credit  Ciijptts  Synagogal  pracfes,  &  baptizatur,  ciufque 
familiaamuliiquc  Corinrfow«credunt,ac  baptizantur.  Ot/m'4.  Ver- 

1  bym 


cap.xviii.     m  APOSTOLOR.  acta;       5^y 

bumnunquam  prxdicaturiinccffedu,  perquodadvitamdefli- 

naiieiiicaciter  vocantur  ad  gratiam  in  tempore  participandam 

iimui  etiam  Chrifto  fick  inliti  baptizantur,  quoquidcmlignifiea- 

tur  peccuorum  remiilio  in  fanguine  agni,fpirituaUsregencratio, 

vnioqiie  eledorum  membrorum  cum  capitc. 

Verf^.  Alloquitur  lehova  Paulum  nodu  in  vifione  eum6[j con* 

fniatur.  Ohferva.  Adefi  Dominus  feruis  fidelibus  m  eorum  confo- 

Iacionem,qui  in  fufcepto  munere  pergant  diligenter,per  fpiritum 

vcro  divinum  alioquitur  Paulum,quo  confolationem  ipli  ingerit 

inquiens  noli  temere,loquere,ne  fileas.Ofc/fm.htli  Paulus  lit  vas 

Dominielettum  laborat  tamcn  hac  infirmitate  naturali,  vtip» 

fefacetur,  i.Cor.i.  lic  Moyfcs,  ifjitai  6.  lercm.^.  Ez,e(b.  D.w.^.  qu()s 

omnes  Ocminus  confolatur  fapiens  lehova  vult  fuos  infiirmitatis 

fuv  elTc  confcioj,q  li  ad  thronum  graria:  confugiant,vt  inde  fola- 

minefruantur.  i.Obferva.  i  Dom.no  nobistradita  cunciafunran- 

nuntianda.vide  in  piophetarum  &  Apo'}.praxe,quicquid  (enriat, 

aut  loquantur  homincs  adueifus  no?,  aut  veritatem,  flocci  f acia- 

musmemorcsilliusdiaicelebris,G;«/.i.  fi  hominibusplacerem, 

Chrilti  ieruus  non  clfemi 
r^r/iio.  Tre8anne(aunturratioiM8Confol.itioni9.i.Egotecum 

fum,6£  ii  Dcus  nobifcum,quii contra  nos.  Omnia  c«lo,terra^ue 
comprehenfa  nobis  arrident,  nolhif^',ftant  a  partibus.  Vide  Jer.  i. 
^  P/*4/.2:.Si  ambularem  in  vmbramorti?,non  cxtimefccrcm,vo- 
Iticrcs  cali fauebunt tibi,  fi  fuerifj  apud  Dcum  in  gratia,im6  fupcr 
afpidem  ambulabis,  Sc  coculcabis  Draconem.  i.ratio  ncmo  te  m- 
itadet.  j.ratioquiapopuluscflmihimultusinhacvrbc.  obfer.ln 
tuto  funt  i|,qui  Dominum  protC(f^orem  ac  confcruatorcm  habent 
2.0fc/crr4.Dcus  inter  maximc  flagitiofos  habet  fuum  clc<aum  nii- 
mcrum  ,  qui  rcfervalTc  pcrhibctur  in  fumma  illa  dele^^ionc  7000. 
qui  genua  Baali  non  flcxerunt.  Cuius  fundamentu  manet  firmi;m 
habenshociigillumnouitDominus,  qui  funt  fui  habuit&elc.? 
aos  fuos  Cj>r/«f/:i,iam  per  Euangelij  prardicationem  in  Chrifti  rc- 
gnum  coaptandos.fideque  imbuendos. 

Verf  1 1 .  Paulus  obtemperat,  ibiq^  manet  annum  &  fex  menfes-, 
Verbumq;pra:dicatdivinum,nihilexfefec5minifcitur:commen- 

tahominum,traditionesnonafFert,fed  Eua.igclium  Dei  ipfius 
bri^chium  ad  pertrahcndum  homines  ad  ChriAum,  J/^.c^p.^^. 
^  Zz     z  Deique 


Ofe.i,i3* 


■7 

3 


^ 


■r 


1 


^66  COMMENTARIVS  CAr.XVIir, 

Dei^]ue  potentiam  in  falutcm  omn|  credenti.  Id^ue  nugno  cum 
fru6^u.  llxpciiamus  fub  6nem  Oei  Ibonitatem  in  has  gentes,quas 
minus  de  gratia  cogitantcs  ad  gratiam  vocauit  per  Euagelij  prs. 
dicationc>cuiuseflicaciaperrpiriiu8  fan<fli  opcrationcm  cft  ma- 
xima  in  falutcm  ordinatorum  ad  vitam>  vt  in  plcrifq-,  lucc  Euan- 
gelicacoiluftratisapudnos5fef05.  Simus  grati.rcdequcvtamur 
ilnguiari  iioc  Dei  dono. 

Verfii.  ad  verf.  2 1 .  De  Paulo,  Gallmei  ludxis,  Softhene  agitur. 
DePauloha:cliabentur,qua:fitpal1us,  &:quacfecerir.  PalTus  eft 
caiumniam  a  ludscis,  5i  interruptioncma  Gallione,  Hxc  fecit^ na- 
uigauitin  Syrim,  totonditcaput,deinde  Ep/jf/«w,cogitans  Jerofoly^ 
nutn  ad  feftum.  Circumftantia:  fiuius  nouas  moleftiie  in  Pauium 
funthx.  i.Tcmporis.  2.  caiumniatjorum.  3.  forma  quavtuntur. 
4.ipfa  calumnia.i.TempuSjCum  G/ii/iocircr  proconful  Achaiie  GrA^ 
ct£:  Nam  i4tfo<ei;auxiliantibuseam  graccifuntadepti.  Ohferva.  Im- 
pijconvenientem  occafionemobleruantj  qua  diuexentmaximc 
fidos  Chriftiferuos.  i.Obferv.  ludxi  iam  fubijciunturperegrino 
Rcgi,  quorummaiores  fub  Regibus  fuis,  &:  regno  fiorentiflimo 
in  Deum  rebeilcs,  accontumaces  cxtitcrunt. vide  Zecb. ii.dc  Ba- 
culoamoenitatis,5c  vinculorum.  ^JCircum.Qui  fcilicetludaei. 
Ofc/^rr.  Qui  maxime  promouerent  E)ei  opns  multis  quippc  ob- 
ftrid:i  beneficijs,  feruifq-,idem  promouentibus  fauorenr,  exiftunt 
plcrunque  inimiciflimi  Davidis  maximi  inimici  filiu?  Ahfalon,  atq-, 
^fti/opk/cuius  verbumprooraculoCcicbrabatui:  &  ouis  Chrifti 
hoftis,  Udas ifcarioteSyfx.  ii.yxwxs.  Satan  cvocare  folet ex  jpfiiis  ec- 
clefix  finu  hoftes,qui  eam  excrucieiit^&juoSujuaccv.  Oh(evrx.\udxi 
diuerfispoiientes  ingenijs,  varijfque  moribus  prsciiti  inftind:u 
Satanicococuntadmaium  opuspatrandum :  Suprahancnotam 
exemplis  iliuftrauimus.  3.  Modus,  ducunt  ad  tribunai,  atque  ita 
vidcri  voiuntiureagere.  Obferva.  Nunquam  magis  oppugnatur 
veritas,  Chriftique  caufa,  quam  veio,  atquc  prxtextu  iegis.  vide 
Dan.^.  (^  6.  cap.  Si  iegem  impiam  pro fefc  habeant impij,  optimc 
fecum  agi  autumant,  vt  crucifixorcsDomini  noftri  inquientesj 
Legem  nos  habemus,  fecundumquamteneturmori:  &exno- 
ftrisprofefloribus  nonuliifacriiegipro  facriiegiofuoiegemmi- 
ferabilem  obtrudunt}  qu&  vires  racrilegio  coiiigentcs  fuo  in  pec- 
catis  magis  magif^ue  obfirmantur. 

I  y^f-^i* 


Cap.XVIII.       IN  APOSTOLOR.ACTA.         167 

Verfi^.  4.Cali'mnia  ctT^-.Loquuturconieiiiptim  Jc  Apoft. 
Non  ell  hoc  nouum  ita  fcclcrofosloquidc  Cl.rifti  lerui?,  MtAchitb 
dc£/M,Iud.icide  lerewu;  ali)fque  Prophetis.  Calummacil.Qupd 
Apoft.  hominibus  perfuadere  conetur  .idorarc  Dcum  contra  Lc- 
gem.  Videmendaciuminfigne,Dixit  Apoft.  Legis  cerimonias 
fuilTe  abrogatas,  legifque  finem, ac  claufulam.compiementumqj 
fuilTe  Chrillum- Idcirco  exiftit  iegis  obferuator,  verufque  pra:- 
fcriptorformxiegitimieDivinxadoratioui^  Ohferv.  SaMnx  or- 
ganaconcra  veros,  fidofque  ChriftiferuosadLibefad:^nd.im  vc- 
ritatem  mendacijs  militant,  cuius  praxin  cxpenderc  cft  in  IVfoy- 
fe,  Propherifqueaiijs:  Chriftoetiamipfo,  fidiftimifquc  huiusfe- 
culipaftoribus.  2.  Ofc/^rv.  Colendus  t^  adorandus  lehoua  iuxra 
verbi  oivini  prxfcriptum,non  human.-c  voluntatis,  minime  om- 
nium  Imaginc,  fcd  fpiritu,  ac  vcrirate,vt  loquiturChriftu?,7orf;;.4 
Papiftx  ftatuas,  ac  i.ii.igines  fculptas  crexeiunt  in  Tcmpiis  fuis, 
ciim  lehouxextcr  m.mdatum,  ne  vlhim  fiatfculptile,  FrgaCimU' 
iachrum  quo  rcpr.i:{entetur  S.  Trinitas  non  fculpendum,  multo 
minus  ftatuendum,atquc  adorandum  ficuri  facit  plebs  llom.  ia- 
borans  ignorantia.  Simus  nos  Scotim  Deum  grati,  quiabomina- 
bili  hac  Idoloiatria  nos  exemit. 

rVr/114.  Principio  verfPaulusos  aperturus  ad  loquendum.a 
GaUione  prxpeditur.  vbi  obferua,  Seruis  Chrifti  plerunque  os  ob- 
ftruij  ne  pro  veritate  alTerenda  ioquantur.  Galltonis  iudicium  cft 
bimembre.  i.  eft,fi  dJ'/xyjuctifctj'/«f7>f^ot,5(5t.TaXo7ov  vostoiera- 
rem,  hic  terminum  iudicij  fui  definir,  Etcnim  fedct  iudex  iniuri- 
arum,  ac  maieficiorum  cum  ratione  vindicandorum.  Obferva.  lu- 
dicisciuilisfubie<5tum,jniuria:funr,  5c  maleficia,  qui  ne  fe  qui- 
dem  extra hos  canceiios  egredi pateretur.  Expende  quid  habeat 
Ofeas  5. 10.  PrincipesIudaaiIimiianturijs,quimouentterminij, 
quare  effundam  in  eos  excandefcentiam  meam,vtaquam,&fup- 
piiciura  rz,/,Ojj<«,  5/t«/i  inflidumegredicntibus  extra  vocationis 
limites,&  quifque  manere  debet  in  vocatione  iii  qua  vocatus  eft. 
2.0&/ir.  ludices  fententiam  ferrcnt  xj^-Ta^-oyov.itaque  abfoiuta 
poteftatem  minimi  omnium  vfurparcnt.neque  ipfis  ftaret  voiun- 
tas  proratione:  Non  cnim  hominis.fed  Dei  judicium  exercent. 
Verf.i^»  Altera  pars  fententis  G^yiflwii,at  fi  quaiftio  fit  de  fermo- 

ne,nommibu8  lege^^  veftratnihii  ad  me,  ipfi  videritis  de  Sermo- 

ne, 


'!'  -1 


3^8 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  Cap  XVHI. 


ne ,  id  eft  de  eo,  quod  aliquis  (  vt  veftra fert  opinio) abs  re  dixerit, 
Ofc/fm.Prophanus  homo  putat  controuerfiam  de  rcligione,  qu«- 
ftioncm  elTe  verborum,non  rerum.  i.Ot/^-r.Verbum  non  cll  lubij- 
cicndumjudicio  Magiftratus  ,fedProphetarum.  i,Or.i4.Reac 
quidemG4l/;erentit,  quodrerumdivinarum  judicium  permuut 
fuo  c5petenti  ludici ,  fed  quod  de  lege  leuitcr  loquatur, exiguam 
videturhabere  rcligionis  curamcum  ad  magiuratumfpeaette- 
ligionem  tueri.  Verf.  1 6.  Abigit  ludxos  a  tribunali. 

VerfiT.  Qnid  patitur^o/fomidiledtusfrater  Pauli,  iCer.verfu 
nimirum  verbcra.  Obfervutio.  Pij, ^ciigionif^ue amanics proptcr 
bonam  caufam fa:pe  iniuriolius  traaaniur,  fic  Miihaiab  i.Be^.vltitM 
iZidkiaMsi  lerim.APaflme^icexdoi^Cilerm  lo.lic  Apoftolicxqiio 
funtegrcinConcilioJrro/o/r»«ir4«o,  atque  hinc  Softhenes  iniuriam 
patitur  coram  tribunali  m  prjtfentjia  ludicis  impi)  nihili  facicntis 
hocfacinus.  0!>/m4fw.  lufto  Uomiini  judicio  contemniturmagi- 
ftratus  ilJe.qui  tacinorofos  etiam in  ludicio  delinquentcs  nonco. 
crcet.  2.0fr/frv4fw.Organa  Satanaiinatrocitateexcrccndancique 
perfonaium.ncc  tcmporis,nec  loci  rationcm  habcnt. 

Verf.iS.  Qiiid feccrit  Paulus,fcilicctmanetC(?rmrfciin  tuto.  Ot- 
ferva.  Dominus  in  falutcm  fuorum  in  maximis  periculisverfan- 
lium  excubatjfecrciaquc  potcntia  fua  obtegit,  &  protegit,ne  quid 
damni  patiantur  proinde  conemur  elfe  in  ^ratia  apud  Deum,qua 
omnescreaturxftentapartibusnoftris.  Valedidofratribus  cna- 
uigauitin  Sjriam.  Obfervatio.  Diligentia ,  atqiw  Conftantia  Pauli 
nobis  Paftoribus  imitanda,  quam  adhibet  in  promouendo  Cbri- 
fti  Euangelio.Cum  Paulo  rrtfiUa  &  AquiU.  Obfervatio.  Qui  Euan- 
gelij  propagandi  ftudio  tenentur,nuliis  parcunt  laboribus,  dum- 
modo  gloria  Dei  promoueatur ,  Chriftique  gratia  falutikra  am- 
plificetur.  Sequitur  Paulum  totondiflfe  caput  Cencbreis,  ha bebat  e- 
nim  votum.Hoc  quidcm  rarum  fub  Euangelio,atq^inlo]ens,  fcd 
facit  Apoft.  propter  quorundam  ludacorum  infirmitatem  ad  mo- 
rem  'i^ax.arenortm,  Num.6.  quemadmodum  etiam  circumcidicTi- 
motheum  propter  ludacos  &  purificatuseft,  All.ii.  deniq^omnia 
iaauseftomrribus,vtrmnesChriftolucrifaceret,  i.Or.9.  Porro 
Cm/;fr4portusfuitCorJ«ffcwr«w.  ttquod  Apoftol.votumi  ahuifle 
dicatur,  non  eft  exifiimandum  Pablum  pofuifTe  in  yoiorciipirnc 
vouMequidem  licet  feruatis  circumftantijs.vidc  Pfal.y6.^  fcfl^^l- 
■*  fivoiuDi 


Cap.XVIII.       in  APOSTOLOR.  ACTA.  ^d^ 

fi  votum  fcceris ,  perfice  :  nam  lehova  ftultis  non  deleaatur. 
Perperam  hinc  ftruuntmonachi  fundamentum  pro  fuis  votis  il- 
licitis,  quac  perimpiere  minus  pofl*ent.  Vteftilluddec«libatu, 
tametfi  continentia;  gratia  ncquaquam  donentur. 

Verfi^.  Perucnit  Bphefum,  qux  eft  vrbs  in  Io«w  minoris  il/t* 
Conditaatota^jl^annis  220.  vtfcribitPliniuslibro  56.  4.  cuius 
templumabjlw<<z.omtwfuitD/4«xdicatum.Vrbsobnoxia  quidem 
magn«  Idololatrix,nihilominus  tamen  conucrfa  pergratiam  di- 
vinam  in  Euangelio  ab  Apoftol.  annuntiato  opcrantcm  ad  fidcm 
Chriftianam,  ibi  Paulus  difputat  cum  ludaeis :  vbi  obfcrvA  teneri 
eum  fummo  amore  gentis  fua?,  Videetiam>Row.p.qu«tametfi 
extitcritmaximc  rebeilis  atqueingrata.tamen  quam  pollitnauat 
operam,  vtChrifti  gratia  fruatur  fidc  in  vitamaternam:excm- 
plum  Ciiih  nobis  imitandum,  tamecfi  ingrati  atque  contumaccs 
huius  fcculihomines  exiftant,  conemur  nostamcn  modis  omni- 
buscos  Chriftolucrifacere,  i.Obfervatio.  Verbum  lehova:  nun- 
qiiani  eft  incfficax,  fcd  perficit.proptcr  quod  cmittitur,  Ifa.cap.^^, 
cuius  praxin  habemus  in  E^/j<?^flr«w  conuerfionc,  qui  rogantvt 
nuneat,  fcd  recufat,  quia  ipfi  ncccfTario  incumbit  lerofolymam 
proficifci  ad  feftum,nonquod  putet  aut  approbct  fcftum  Jfr(»/«- 
/rwK  ceiebrandum,  fcd  quod  iilo  folemni  temporc  po(fitofFcrri 
occafioacquirendiplurimos  Chrifto.  Promittitferediturum,fcd 
cum  hac  conditioue,  fi  Dcusvolueritcideni  habct,  I^^fr.^.  qu« 
conditio  in  omnibus  hominum  adionibus  eft  adhibenda^  &  qui 
pij  vti  confueuerunt,  verum  impij  etiam  in  pcragendis  male- 
ficijs  Ci\\<i  omni  exceptionc  grandia  cloquuntur,vt  cxpenderc  eft 
in  P haraone  hanc  atrocem  vocc  eftundentc^Exoi.p.quo  die  vide- 
.  risinquitMoyfi  meam  facicm  moriere.  Rede  refpondit  Moy- 
fes,  non  vidcbo  ,  &  vere  nam  crudelis  hic  cum  fuisftatim  in  pro- 
ftindum  eftdemerfus,itaIf/4/>f/  inE/ww  iureiurando  intcrpofito 
promific  fe,  effeduram  vt  Uias occifis  merito  Balaamiris  fimilis  ef- 
iet,fed  fruftrata  pcenas  dedit  iuxta  verbum  lchoxXii.Re^.^.Gc  lu- 
dxi  40.  C^ik  iurciurando  obftringunt,  morte  multandum  Apo- 
ftolum  antequam  cibumcapelTerint,  fcddivinimifcricordiaad 
opusDomini  referuatus  Apoftolus  tutus  &  incolumis.  Obfervd, 
QuodDeus  pollicctur,  certiflime  praftabitfiueiicmifericordiaf, 
uucludicij  promiffum. 

Aaa  %»Ohfem, 


s 


^^Mi 


m 


'Mi 


ll! 


3^«        commentArivs       CAP.xviir. 

2.oyVmf«.SeruorumChrifti  miixime  fidorum  h«c  cft  fors.vt 
vna  exantlati  arumna,  nouam  fubinde  expcriantur,  difcamus 
equo  fcrre  animo.  3 .  Obferv^m.  Impij  male  agendo  non  fatigan- 
lur,  Vroverb.^.  Sed  lehova  coruni  conatus  reddit  irntos.deridetqj. 

VidePp/.2.  ,.   .  ^ i_  ri      1    • 

Verf.zi.  Perigrinatio  Pauli  dcfcnbitur  m  quibuldam  locis 
adverf.24.  PrimumvenitC//krr47M5fr4W«»,  hincafcenditlfro/(>. 
lyma,  vbi  falutata  Ecclefia  defcendit  Antiochiam,  Paulatim  ibi  com. 
moratus  difcedit  pergitque  per  GalAtim,  atque  pferxgwH/.corrobo- 
rans  difcipulos.  Obfervatio.  Intcr  medios  etiam  hoftcs  Chriftus 
Ecclefiam  habct,  quod  eft  fingulare  priuilegium  principis  noftri, 
capitifque  Ecclcfiai  Regnare  nimiriim  in  medio  inimicorum. 
i.Obferva.  Salutare debemus  Ecclefiam,  id  cft,  optare  vt  ftabilia- 
tur  in  certitudine  falutis  pcr  Chriftum  part«.  5.  Obfervatto.Mi- 
duitas  Pauli,  atque  diligentia  in  propagando  Chrifti  Regno  per 
Euangcliumnobis  imitanda,  qilaj  clare  conftat  ex  locis  perigri- 

nationis.  , 

Porro  GaUtiaa  GalatU  Europa  populis  fic  eft  nuncupata,qux  ad 
meridicm  habet  Pt[idiamM  oricntem  Caffadoctam^&c  Phrygtam,c{\iz 
maior  dicitur,  extenditur  ad  Li<Uam,t{\.  &  alia  ad  Bjthtmam  exten- 
fa  cuiusMctropoIis  cft  L^odiceay  vndc  prior  ad  Timotheu  epifto- 
la  cft  fcripta.  4.  Obferva.  Omnibus  Chriftianis in  ventate  opuseft 
confirmatione.ciimhoftes  plurimi  fidci  noftrxaducrfmturSa- 
tan,interna^orruptiopeccatumiIIudpeccans,&:mundus  c^^c 
vvf  3  iaccns,  plerofquc  rcpcrias,  qui  a  fidc  dcfecerwu  in  fummum 
Ecciefia:fcandalum.  \  .,..,. 

Verf.iA.  Hiftoria  intertexitur  de  ApoUo,c\ui  dclcnbitur.  U 
perfona.  2.  Qualitatibus.  ^.Earum  praxc,atquc  vfu.  ^.Dona- 
r«m,  &  cognitionis  incremento.  5.  Profeaione  mAchatamybi 


habes  quid  illic  fecerit  nimirum,  quod  contulent  crcdcntibus 
pcr  sratiam,  &  confutarit  ludxos  cum  vehementia,  atque  pcr 
fcripturas  probarit  I  e  s  v  m  illum  cffc  C  h  r  i  s  t  v  m.  C^uod  ad 
perfonam  attiner.  1.  Nomen  e[iApoUo,  &  natione  cll  ludxus. 
ei  patria  cft  Alexandria in  uEgypto,  vbi  Chriftiana  Religio  «o- 


ruit,vbi  quondamDoaor  extititOngmcs.  2.  Qualitatesiuni 
tresquibusimbuitur.  i.VocaturXoyt^-avJif  ci7r3  7«Xoy«,  icicu, 
ratione,qua  fignificatur  cum  ratione,prudcntiaatqueeioqucnj 


Cap.XVIII.       INr  APOSTOLOR.ACTA.         ^ji 

tia  fpirituali ,  8c  Samfta  fniflc  prxditum  ,  non  quali  oratorcs 
Ethnici,  vt  Demofihenes  apud  Grxcos ,  &c  Cicero  apud  Latinos, 
exccilucrc  coloribus,  &  trioipis  varijs,  quod  elTent  difturi  cx- 
ornantes,  ab  hac  Apoftol.abhorrct,  i.Corinh.caf.i.  i.tTai/etr©- 
tv  ^af>o<.<$,quo  innuitur  fingulari  dcxtcritatc  inftrudum  qua  po- 
tcntcrvfuscftfacrisfcripturisad  veritatem  afiTercndam,  prxdi- 
candam,  &confirmandam.Ot/<rrvx  Verbidivinifacrisliterisco- 
prchcnfi  magna,cfficacia,cft  proinde^I/i.^^.vocaturbrachiu  Do- 
mini,  &  Rffw.i.  potcntia  Deiinfalutemomnicrcdcnti,&:  H^^.^. 
verbum  viuum,  &  efficax.  Ohferva.  Verbum  Dei  in  noftrum  fum- 
ftium  vfum  litcris  cft  confignatum,vt  de  Dei  patris  voluntatc  in- 
formemur,  atquc  in  veritatc  confirmemur.  5.  KJ^-^JXMit^G-r  i^To» 
ry  xuf  i«  crat  initiatns  via  Domini,  id  eft,CQgnitionc  iila  falutari 
in  Chrifto  lefu  via ad  vitam  aeternam.  4.  Eft  praxis  cognitionis, 
qux  ipfi  incrac  zelo  nimiriim  Spiritus  locutus  cft. 

Ohfer.  DonadivinitusnobisconceftTafuntad  vfumaccommo- 
dimda,  atque  in  praxin  duccnda,  &  certe  lcgitimus  donoru  vfu j 
cTlciimprimisfingularcDcidonum,  multi  bonis  Divinisimbu- 
ilntur  illis  quidcm  communibus,  fed  decft  gratia  ijfdem  rcdc  v- 
rcndi,vtinEthnicisexpederceft,acnominatiminmultisfummo 
loco  conftitutis  authoritate,  arque  potcntia  valcntibus,  qui  ipli 
Ichouxbcllum  indiccrc  nequaquam  cxhorrefcunt,  vt  animad- 
nertcrc  eft  in  Pharaone,  Sinnackeribo,  plerifque  alijs.  Hinc  difcamuf 
redi  vti  Dci  donis  in  gloriam  nominis  Divini,ccclcfije^uc  com- 
modum.  1,  Docmt  Apollo  uKfiSait.  Obfer.  Hacpraxidocemurdi- 
iigcnterobire  pra^dicandi  munus.in  quo  prxftando  totos  nos  oc- 
ctipari  oportet  amadatis  rcbus  fecularibus  cxrra  vocationcm  no- 
ftram,  &  qux  traderemus,  facris  cfreritlitcris  coprchcnfa,  autco- 
fent.inea.  ^.t[ii&  nihilnouitprdter Baptifmum  Ioamis,id  eft  dodrinani 
de  Baptifmo,fcilicetpoenitcntix.  EftBaptifmus  antiquis  voca- 
tus  fluminis,  eft  &  flaminis,  eft  etiam  fanguinis,  vt  vcrba  Chrifti 
prx  fe  ferunt  ad  "filios  Zebedai  poffitis  n*e  baptizari  Baptifmate, 
quo&ego:eftdcniqucBaptifmusDoArinac,&  profeilionis,  vt 
hic.  Obferv.  cundemefTe  loannis -orf o^Tf oju^  &Chriftibaptifmu 
fubftantia.  Obfervatio.  Cognitionoftrainhacvitaefttantumin- 
<hoata. 

Verf.i6*  f;5*r  zffctjJf Hf^ttJicQfjy.  Obfcrvdtio,  Vcrbi  Dci  mini- 
~ ""  Aaa    %  ftri 


#• 


gommentArivs       CAP.xvm,  I    cap.xix.     in  apostolor.  acta: 


!»! 


•ii(Ell:(t'. 


r 


i' 


M 


i. 


3/2: 

ftri  libere  loqui  debcnt  Dei  eloquialine  omni  metu,  &  -nrfocr&^ro. 
X^4r  a.expende  waf  pjjcrt  uv  in  fidis  Prophecis,  Apoftolis,noltrique 
temporisfynceris  Paftoiibus.  2.ert  hocvcrf.donorumincrcmen- 
tum  per  Aquilamic PrifiiUam.  Obfiryatio.  Habenti,  id eft,  iegitime 
Vtenti  dabitur  amplius.  Nonverohabentinfn.irumlcginmuni, 
vfum  donorum  ctiam-ab  co  quod  habet,  auferetur.  Vide  MaUdp. 
a  5.  de  talentis  bene,  atquc  vno  male  cdflocato^  &  Ltic.  wf.  12.  de 
fido  fcruo.  &  Iwc.f4p.19. 

Verfiij.  Conftiiuit  in  Achaiam  proficifci,  id  cft,  Gr£Ctam  ope  ^ 
chaorum  a  Romanis  expugnatam.  a  ffatribus  e6  adueniws  Iiteris 
commendatiti)s  eft  exceptus,  multuin^i  ijs  contulit  qui  credide. 

rant  pcr  gratiam.  Vbi  obfcrua  fidcm  effe  gratuitam  nobifque  gra- 
tia,  operationequc  Spiritus  S.concedi,  per  verbum  prxdicatum, 

Verf.zS.  Magnacontentione  Iud3eosmagis,acmagisredar- 
gucbat,probabatqueperfcripruras  I  e  s  vm  cfle  illum  C  h  r  i. 
$.T  VM  ptomii[um..\idc lft.tap.7' &('^?-9-^"f^l''^'^"-^'^f -9-^1^ 
16.  Ierem.cap.il.  Poterant  increduli  ifti  Iuda:i,  vcl  CabaU  fu« 
fidentes  crederc  venifle  Mcfliam,  ciim  exprefse  ibihabeatur  vcn- 
turum  Mcfliam  terapore  hMm  Difcipulorum,  &  liquet  htUelit. 
pifcipulum  extitiffe  Simeomm,  qui  C  h  r  i  s  t  v  m  brachijs  com- 

plcXUSCft,  L«f.f4p.2.  ,.     ,  - 

Porrohic  obferuafirmiflimam  raticnem  redarguendi  obfir- 
matos  veritatis  hoftes,efle  pcr  fcripturas,  qujc,  vtfunt  fuis  cmni- 
bus  partibus  abfolutx,  itaeiiam  omnia  compleauntur  neceflaria 
ad  refutan^amfalfitatem,&  flabilicndam  veritatcm,  2.  T/wo»». 


CAPVT 


3^3; 


C  A  P  V  t    XIX. 


V^  ftinthuisCap.  partcspr«cipue.  i.  con- 
tinenzur [ai^icncs  Pauli.  2*  Pcrfecutio aduer-^ 
fus  eum  intentara  Demetry  iniiigatione.  A£tio« 
ncs  funt  quxdam  priuatx  cum  Difcipulis  qui- 
bufdaminfideChrirtianainitiatis.Occurriti. 
Temporis  circumftantia,  fcilicet  ciim  ApaUos 
fueratOr7»rfc».Vbiobfcruandum  Ecdcfi*  Co" 
ri»rfci4f<2Dominumcuram  habere,  quam  prius  Pauli  minifterio 
plantatam.  i4p9!/o/rigaflefertur,  i.Or.  ^.  Continuat  lehoua,  atq* 
auget  in  cledis  fuam  gratiam- neque  deferit  inchoatum  opus  fa- 
luris,  doncc  medijsafefcordinatis  idcm  copleat.  z.  Pauiusper- 
agratis  fupcrioribus  partibus,venit  EphefitMi  vbi,  Ecclefiam  infti- 
tuir.  Partcs  fuperiorcs  funt  Pbrjgia,  GaUtia,  Ljdiaj  Liuonia,  loniai  in 
quafuitEpfcf/«;opulentacivitas,  Idololatria,atquemagicisetiam 
artibuscelebris,  vbiPaulusChriftianac  Reiigionis  fundamenta 
iecit,  ad  quam  cruditam  epiftola  fcripfit.Apoftoli  fcdulitas.atque 
fidelitas  nobis  imitanda,  promiflum  oivina  voluntate  implet, 
quod  Divins  voluntatis  conditionem  habebat.Ita  David  ab  Abfi" 
/wwfl  filio  profligatus  Divina  gratia  incoiumiseftrevocatus.vide 
i.Sam.cap.7.  Scd  Achabus  fcelerofusldololatraoblitus  huiuscon- 
dititionis,  Si  voluerit  Ichoua,  reducet  me,  Isethaliter  vulneratus 
ab  AramitAy  interijflepcrhibctur,  i.P.eg.cap.iz.  3.  Repcritibidcni ' 
Difcipulos  quadam  cognitione  imbutosjquos  inftituendos  curar. 
i.quidem  intcrrogationibus,quarum  prima  eft,  Accepiftisne  Spi- 
ritum  Sandum  ex  quo  crcdidiftis ? qui refpoderunt,Im6,  ne hoc 
quidem  audiuimus;  an  fit  Spiritus  Sandus.In  interrogatione  per 
SpiritumSanduniintclligedonaillaeximiaSpi.San<5t.quactum 
in  Ecclcfia  vigcbant  vtpote  linguarum  Sz  ptophctandi.  In  re- 
fponfione  eorum,  nota  fingularcm  ruditatem,qui  diflfitentur  fe, 
Vcl  deSp.S.audiifle:vbiobfervandum  quantalaboramusigno- 
rantia,  nifivcrbi  Divini  luce  ccelitus  illuminemur.  Inchoata 
notitia  Spiritus  per  vcrfcum,  atqfac  prcces-eft  foucnda,quo  in 
nobis  acciefcant Spiritos  Sani^^dona inifiimimini noftrum  fola-./ 
tiuni.  •  '^  '  • 

A  a  a  3  Yerfi 


■*■>'• 


m 


■'  'S  • 


'  .       l           f 

'    t                                ! 

■■  i  i*  • 

1           .^    ''    ( 

574  C  O  M  M  E  N  T  Aj  R  I  V  S  C a^.  XIX, 

r^f/!  1.  d"  J  •  Qu«ftio,  in  cjuid  CTgo  baptizati  cftis ,  qiii  dixc- 
nint  in  loannis  Baptifma.Summa  intcrrogationis  cft.  Qua  igi- 
tur  Dod:rinainibuii,&initiaticftis,  EtrefpOnlioniseft.  Profi- 
temurDodrinam  quamloannes  annuntiabat,acBaptifmoob- 
fjgnabatfcilicet  rcnpifccntiac,  per  Baptifmum  fignificaturpecca- 
torumrcmiflioinfanguine  AgniD$i  rmmaculati.  2.  Spiritualis 
regcncratio.  ;.  V^nio  tidelium  cum  capiec ,  principeque  Chrifto: 
pcr  qucm  baptifta  difcipulos  pricparauit.quos  ipfe  Chriftus  pcrfi- 
cerec 

Verf.j^.  Exponit  Baptifmum  loannis,  eof^uc  inftituit.Vbitria 
notantur.  i.Eftloan.Do<3tinaderefipifcentia,  Mi*?/;.^.  i.Qupd 
aquaimmcrfericvbifignumobfervandum,  quo  figniricatur  pec- 
catorum  omnium  abfolutio  in  fangwine  Chrifti,&  g.Eft  quod  lo- 
annes  Baptizatos  ad  Chriftum  tranfmiferit,cuiuscalccorum  cor. 
rigiasfoluere indignum fe efle ait.  Ot/frv4r/o.  IdemfuitIoan.& 
Chrifti  Baptifmarc,  atque  fubftantia.  loan.  finis  praiftitatus  fuic 
Chriftus  Rex,Prophcta,  atquc  Saccrdos,  qucm  aduenrantem 
digitomonftrauit,  mquiens,ccce  AgnusDei,  qui  tollit  peccata 
mundi,  quii^ue  Spiritu  Sand.  lit  baptizaturus.Cum  hgec  audiunr, 
bAptizanturinnomcnIcfuChrifti,jquod  non  ita  accipicndum, 
ac  li  rebaptizati  fui{renr,ftquave  abluticum  prius  loannis  Baptif- 
mate  rcfipifc«nii«  figno  hicrint  prseparati,  iam  vcro  redti  fint 
baptizati  in  nomen  Dci  patris,  filij  atquc  Spiritus  Sandti,  id 
eft,  inDo^rinam  dc  vcro  Dco  in  facris  litcris  traditam,  id- 
queab  aliquoveibi  divini  miniftro  Icgitime  vocato,  ac  ordi- 

nato.  I      '        ■  ' 

-  .  Porr6  quatuor obfcruare  cft  Baptifmi  gcnera.  t.  Eft  fluminii 
»ut  aqu.x  a  Chrifto  inftitutus.  i.  Eft  profellionis  &  Dcarina!,  VC 
hicloannis.  5.EftfanguinisvtverbaChriftiiIlapra:feferunr,po- 

teftis  baptizari  baptifmatc.quo  5c  ego.  ^.Eft  fiaminis  dc  quo  non 
incommodeiQCUshicaccipipoftit.  •    . 

VeYf  <?.  ''Cctimonia  qua  vtitur,  eft manuum  impofitio.de  qua 
fupra  cap.S.&ij.  vidc.  Huic  coniunda  fuere  Spiritus  San6ti 

dona. 

Verf.6.  ContinetttrtantumDifcipulorum  numerus  vblob- 

ferva  CHRiSTiEcdcfiani  pcr  multitudinemnaneffc  wctien- 

<iam. 

Yerfy^. 


Cap.XIX.  TN  APOSTOLOR.  ACTA  37^ 

rff/z.Publica  a(f^io  Pauli  in  Synagogahabetur:  cur  difceffe- 
ritvcrfc).  eiufque  alfidua  difputatio  in  fchola  tyranni,vcrf.io. 
ouam  prolatum  fuerac  Chrilti  Regnum  in  il^rfapud  Iudxos,Grac- 
cofquc  1 1 .  12.  Dodrina  Pauli  conHrmatur  miraculis,&:  deinceps, 
fid  verf  21.  vbi  afleriturciufdem  Dodrina?  veritas.atqueauthori- 
tas  per  praxin  judicij  feueri  in  hoftes  exorciftas ,  qui  Icfu  nominc 
func  abufi.  Ohfervatto.  Ex  vcrf./.  dum  iicec  pacifice,  vere  Dcum  ia 
patria  colamus,neexuies  inftarlud.-corum  in  remotis  partibus 
cundemcQlere,atqueadorarecogamur.  i.  AdioPaulihacvocc 
exprimitur  i?rai/9fy\ffictX,tf.  Ohfervatio.  Libertasadhibendaeftin 
verbi  prsdicatione^qua  vfi  funt  Propherac,fidelefque  Chriftiferui 
omnis  xtatis ,  cuinobisftrideardeque  adhacrendumetiamcum 
capitis ,  bonorumque  omnium  iadura.  2.Difputat,non  armis  fed 
verbo,rationumquemomentis  veritatem  confirmando,  errorefq-, 
convellendp,  vbi  nota  non  armis  difceptandum ,  non  fliammis 
vcritatem  effe  opprimcndam,  fed  rationibusex  fcripturis  facris 
depromptis:  contrafaciuntPontificij,quiferro,  igniquecaufam 
iniquam  tueri  volunt ,  atque  veritatis  aficrtorcs  ad  mortem  atro- 
ciflime  perfcqui.  j.Eftjhortatur  ad  ca,qua:  funt  Regni  Dei,  id  eft, 
fcrmonem  facic  dc  rcbus  divinis,  &  ad  Dei  regnum  fpeaantibus. 
Rcgnum  D  1 1  vcl7«v/x««  confideraturcxtcnfumadomnesrcf 
cxcatas,  P/rf/w.79.  Rcgnat  lehova  laetetur  tcrra,  vcl  »5 J"<x«5  reftri- 
<ftum  ad  elc<ao«,  in  auibus  minimc  peccatu ,  fed  Chriftus  per  fpi- 
ritumregnat:atquchocregnum  fanguine  D  e  i  cft  acquifitum, 
eli^ucgratijchicgloriacincstUstatquenatura  fu&  cft  fpirituaie, 
atcrnumqj,  itaqucfubditosrcgnioportcteirc  imraortales,rcgcrq*, 
w!pof.i.redimiendoscoronaglori«,inqjthronocumprincipccol- 

ocandos. 

Verf^.  Habetur  PauUdifcefTus  vbi  primum  occurruntoccafio- 
nes,quarum.  i.cftinduratio.i.inobcdientia.^.JCjtxoXoyAinviam 
Dei.Induratio  eft  vcl  naturalis,  cui  omncs  mortales  fubijciuntur, 
vel  cft  habicualis  in  reprobis  continua  rebellione  aduerfus  leho- 
va:verbum  procurata :  h«cinduratioaugeturvelagendo,idcft, 
refiftendo  voci  divinar,vcl  patiendo,id  eft,tolcrando  verbum  le- 
hovxpra:terirefineemendationc.Expendevtrum^uemodumin 
Pharaonc  fumme  obdurato  in  fuam  ipfius  perniciem.  Atque  hacc 
kiduratio  efl  vcrbi  divini  pcr  accidcns  cfFcctu ,  nimirum  ratione 
._  gordis 


f  ]  m 


ii    '.'V-' 


176 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S        Cap.XVIH 


cordisrfiliidttntisgratijeDci  per  vcrbum  oblatarjSi  ergo  veli- 
musfruigratiioblata,  nc  obfirmemus  corda,  fcd  vcrbi  Ichou» 
imprcflioncm  admittamus.  2.  eft  inobcdicntiaquxeft  huiusin- 
durationispraxis,  qiK^ucaugctur  induratio  rebellionis  cctiiTi. 
^ia  merces,  quxquidcm  inobcdientia  acterna  perditione  eft  mul- 
^anda,  i.TbeJfi.  6.  verf.  3.  i(ei.Ko\oyiA  in  viam  lehouar,  liquidcm 
malcloquunturdcviaChriftiana,  imidcipfo  Chrifto  viua  via 
incoelum,rtf4«.i4.  Hfb.io.  Obferv-  Impij  non  ftibliftunt,  donecin 
fummum  impictatis  gradum  prouchantur  Satanico  impulfu,  vi- 
de  in  Saule  tandcm  defperato,&  hic  in  liidaeis  qui  ab  induratione, 
ad  inobedicntiam,abinobedicntiaadmaledicentiain  viam  Oei 
progrediuntur.  i.Ohfer.  Maloriim hpc eft proprium convitiis ip- 
fam  veritatem  infcdari,  viam^uc  ijfdem  pro(cindcre,quain  cx- 
lumitur.  ^.cxPaulidifceftiiobferUa  deferendos  efCe  peruicaces 
hoftes  veritatis  qui  fciiicet  ipfam  diderijs  inceftimtmemores  ii- 
lius  di(3:i  Chrifti  margaritas  non  eire  canibus  proijciendas,  8c  itc- 
rum  fi  cum  pace  vos  non  rcceperint,pcdibus  pulucrem  excutien- 
tesdifcedite,  atq-,mcrit6cum  fefeindignosfaciantgratiaEuan- 
gelica.  Veri,  atque  fynceri  profelfores  fefe  ab  crroribus  Romanac 
fedis  fcparantes  minime  Eccleliiac  vnitatem  refciderunt,fed  ad 
veritatem  facris  iiteriscomprehenfam  ftridc  ardeque  pijs  omni- 
bustencndamfereceperunr.  j^.  Ohfervath.  Seduluseft  Apoftolus 
in  pritdicationis  Euangelicac  munere  obeundo  quem  fidi  Dei  fcr- 
ui  imitarentur}&  praedicat  cum  frudu  ctenim. 

Verfio.  Audiuntluda:i,atque  gr^civerbum  lefu  Chriftifcili- 
cet  gratixj&  reconciiiationis  in  fanguine  crucis  eius. 

rfr/.ii.  Miraculis  Dei  virtute  cditisjconfirmatur  Pauli  dcdlri- 
na,  atqucauthoritas,  namDominus  pcr  manus  Pauli  operatur 
res  non  vulgws.  Ohfervatio.  Miraculorum  effe(5toreft  Deus:  ho- 
mines  tantum  funt  inftrumenta  per  qu2  agit  lehoua.  Proinde 
omnis  miraculorum  gloria  eft  lehouaetribuenda,  Atque  pricdi- 
cationisverbiincremcntum  Dominoadfcribendumji.Cor.w/».^. 
Vfal.117.  Converfionifque  anims  peccatricis  gloria  in  folidum 
Deo  danda,  quod  eft  miraculum  noui  teftamenti. 

F^r/i2.Modusedendorummiraculorum :  Deferuntur  a  cor- 
pore  Pauli (udaria,feu femicindtia,  vt  ab  ijs  morbi  difcederenr, 
fpirituf^ue  mali  exirent,  qua;  duo  iion  fiunt  mediorum;  fcd  D  e  x 


Cap.XIX.        IK  APOSTOLOR.ACTA.  ^77 

omnipotentis  virtute,  &  potentiS  arcana.  Proinde  iftaminime 
omnium  funt  adoranda,  ficut  Papiftse  volunt,fuif(^uc  reliquijs  ex 
hoclocovirtutem,&adorationemconciliarcvolunt.  Illi  cnlm, 
Trancifd  calceos,  brichi!L(c\-yS.Margareta  pe(^inem.5.R£»/.cingulum 
iiuerrelic^acolunc.  Sediftafuntputida,  humani  cerebri  com- 
menta.Dominushicmanufuaoperaturhifcemedijs  tantiim  ad- 
hibitis.  Sanafaeftmulicrillaannos  i2.fluxudivexata,  cumvc- 
ftimcnti  Chrifti  fimbria  tetigerat,  an  propterca  fanx  mentis  quis 
dixeritin  veftimentofuiflc  virtutem  aliquam  fanandi,  ciim  di- 
fertis  verbis  in  cotextu  habeatur  fenfifle  Dominum  noftrum  vir- 
tutem «X  fe  emanantem.  Obferv.  Potcns  cft  Dominus  qui  omnes 
noftros  languorcs  curarc  poftit,  nihilque  Divin»  potentix  rcfiftc- 
re  valeat,  Imo  eidem  impuros,maIofqi,  fpiritus  cedcrc  oporteat. 

Verfii.  ConHrmatur  doftrina:  Euangelicxjatque  Apoft.Pau- 
li  authoritas  per  iudicium  quodda  feuerum  in  ludacos  cxorciftas 
expromptum,qui  lefu  nomine  abufi  funt  inftindu  Satanico.  vbi 
harcfuntperpendenda.  I.  Qujfunt  adores.  2.  quarnam  agendi 
forma.  j.quodfuppliciumipfisinflichim.  A<ftores  funt  Iuda:i : 
vbi  nota,  nullam  prxrogatiuam,  ne  beneficiaquidem  in  nos  Di- 
vinitus  collata  eximere  polfc  mortales  prxftigijs  fatanicis,ac  de- 
luiionibus, fi  Deum  deferuerinf.Ponantitaque  continuo  obocu- 
los  lehouam  ne  S.itana;  abufibus  perniciofis  locus  relinquatur. 
2.  tzifii^yjii^.uQi.  Circulatores.  Obferv.  Magia  publico  teftimo- 
nio,&;  authoritate  Apoftolica  damnata,  5. exorciftar.vocabantur 
in  primitiua  Ecclefiaqui  donomiraculorum  poUentes  rcFs  tvef- 
y^ii/wS/joig,  id  eft,  a  Dxmonio  obfeilis  manus  imf  onebant,  at  hic, 
q.ii  fpiritus  malos  conabantur  eijccre  obteftatione  fatla  per  no- 
men  lefti.  oi/fn'.  Sata n  psrfua  inftrumenta  conatur  exequi  ea, 
cjLix  Dominus,  fedminime  prarftar,cxcitauitMoyfis,Aaronifque 
temporc  Magos,  qui  viii  funt  virgam  in  fcrpentem  covertercj  ied 
haudquaquamreverijfiquidem  Aaronis  virga  cum  deuorauir, 
r.v(j^.7.  Abhuiufmodiprxftigiatoribuscaucndum  nobis.  4.  No- 
minantur  ^.filij  ^f^«*facer.dotis.  Cbferv.  Patribus  incumbit,vt  fi- 
lijinftituanturintLmoreDomini.&  pictate,  Ctd  praefjrtim  Pa- 
ftoribus,  qui  continuo  memorcs  ciTe  dcbent  fiiiorum  EU,i.S,m.2. 
4.  2.0fc/av.  Satanevocatfibiinftramenta  ex  homh.iim  generc 
apprimc  convenientc.^<:foifcifk/fW  nd\-c\[:\:Daridem  innammauit- 

B  b  b  ludam 


omni- 


''.-•i 


!r^ 


■'* 


litl 


37«  COMMENTARIVS  C/p.XIX. 

luiUm  ad  prodendum  Dominum  noftrum  lefum ,  ncquc  dabun* 
tur  airociorcs  Ecclciiae  inimicijqua  quos  ex  ipfius  finu  evocat  Sa- 
tan^vide  in  Papanis.  Forma  adionis  ert,vfurpar  nomcn  fan<3:um 
Icfu,quoabutuntur,dicunt,  adiuramuF,vospernomen  lefuprje- 
dicati  a  Pauio.Ot/Vrv.Saian  in  fuis  inftrumentis  appeliaiione  no- 
hiath.A,  n^J""  lefu  abutiiur,  ita  eriam  verbo  in  Domino  noftro  tentando, 
Et  certe  nihii  cxiftit  tam  fan^tum,  quod  non  violarit  fpiritus  ille 
impurus.Hoc  quidem  expenderc  elt  in  Papiftis.qui  folajatqj  nu. 
da  pronuntiatione  nominis  lefu,  disemonas  aiunt  profligari,  &  in 
lefuitisjfcfc  ab  lefu  nomine,atque  Vitji  denominantibus. 

Verf. ii),&i6,  Supplicium habet duas partes. i.cft,tcrrore per* 
celluniur.  2.vulncrantur.  Refponfum  maii  fpiritus  terrorem  ipfli 
incutit,  &  eft,Iefumnoui,Paulumfcio,atqui  vos^Obfcrvatie^Dz" 
mon  nouit  Dci  filium  lefum,  fed  non  notiti4falutari ,  cum  fenfu- 
rus  fit  Dominum  noftrum  feuerillimum  vindicem  impietatis,ha- 
bentem  in  ipfumSatanamimpcrium,  quinihil  valeat  peragcre 
inuitoDci  liiio.  Nouit  etiamChriftiferuos&nominatimPau- 
lum,qui  Satanx  nuntio  verbcratus  perhibetur,  i.Cor. 1 1 .  Proinde 
Hnt  omncs  attcnti,  ptajfertim  verbi  Dei  miniftri,  cum  adftare 
feraturdexterx  lchofuac,  ad  prarpediendum  opus  lehouac.  i.Ob* 
jirv^/w.  Satanjc  mancipa  funt,  quotquot  eius  artibus,  aftuqj  vtun- 
tur  ad  impediendum  Regni  Chrifti  progrefruni.  i.punitionis 
pars  cft,yulnerantur.  Obfcrvdtio.  Summum  c[i  punitionisgcnus, 
iiquisaSatanidiucxetur,  poffcnt  tamcn  divina  potcntialibc- 
rari,vt  in  multis  animaduertere  eft  in  Euangelio  reftitutis,  ad« 
do  feuerum  manere  eos  judicium,  quiChriftiano  nomine  ab- 
utuntur. 

VcrfiT'  18. 19.20. SeqnunturcfTeifita.  T.Timorrudarosom- 
nes,  tum  Grscos  occupatqui  funt  Effcr/t.  0&/Jrn'4fi3.  ludicia  divi- 
nitus  mifTavel  maxime  fcelcrofis  tcrrorem  incutiunt,  vide  in 
Pharaooc  ,  Bakaffarct  Danicle  Caligula  Deum  contemnenti,  fed 
cum  aliquod  divini  judicij  judiciumapparcbat  admodumcon* 
tremifcenti.  2.Chriftrnomcnmagnificatumcft.  Obfcrva.  Aimis 
fuis  militatChriftus  aducrfus  Satanam,  cumque  vincit,qneni 
-  certe  morte ,  qui  mortis  Imperium  habebat,  deftruxit,  Hcbu» 
cap.i,  Etpraxe  hac  vtitur  ad  amjplificandam  nominis  fui  glo« 
ziam,  1 


■A 


Cap.XIX.  IN  APOSTOLOR.ACTA  zr9 

Vcrf.iS.  2.Crcdcntcsfuntconfefl!i,  fadla^-jOftcnderunt.Ot/trrvi». 
EiFedum  fidei  eft  peccatorum  confeflio.z.qui  ait  f«  haberc  fidem, 
&ncquit  operaoftenderc  mendax  eft,vide  Jai&b.z. 

Verfi^.  j.Qui  vtebantur  cuiiofis  artibus,libros  combufTcrunr, 
nonfolumMagi  Aftrologiamjudiciariam,  fed  exerccntes  ctiam 
artesinutilcs.  Ot/rrv.  Credentesbonorumiaduramnihiiifaciut 
a  per  eaprxiudicium afferatur regno Chrifti, nota etiam malos 
libros  efle  comburcndos.  Defummavariantinterpretesverum 
conftatmagnam  effe. 

Verf.20.  ^.EfTeiflum,  vcrbum  creuit,  atqueprxualuitin  ele(5tis. 
ObferYa.  Vtcum^ue  vcrbum  faltidiatur  ab  hominibus  flagitiofis 
nihiiominus  tamen  complebitur ,  6c  juxta  idem  vel  ad  xtetnam 
vitam,  vel  fempitcrnam  mortcm  quifquc  judicabitur. 

Vcrfi  I .  Conftitutum  habct  ducc  fpiritu  per  Macedoniam tranfT- 
rc.  Obferva.Non  fatis  eft  Ecclefiarum  per  Euangelium  f  undamcn- 
taiaccrc,fed8copuseftconfirmcnturinfide.  z.Obfcrva,  Impulfu 
fpiritus  itcrfufcipit:inconfulto  Deo  nihilcftagendum,autaggrc- 
diendum.  ^.Obftrva. Exiftat  vnufquifquc  in  oiticio  obeundo  fedu- 
li!s,Ciiriftianus  in  Chriftianifmo,qui  frudus  proferatdignos  cce- 
lefti  vocatione,Magiftratusin  munercfuopra:ftando,  Chriftifcr- 
ui  in  omnibus  muneris  fui  partibus  defungendis  fidelitcr,  &  pru- 
denteroculis  fideivfurpantes  immarccflibilem  illam  gloriaeco- 
ronamipfisrepofltam  in  coelis.i.P^f.5. 

Vcrfii.  Ad  finem  cap. defcribitur  fedlcio  pcr  Demetrium  con- 
citata,  eiufdemqi  fedacio  pcr  vrbis  fcribam.  In  fcditione  hxc  oc- 
curruntconfideranda.i.occalTo.2.Auchor.j.Authorisagcndifor- 
ma.^.efFedta  occafionem  confecuta.Occafio  eft  via  Domini:  ete- 
nitnoritur  propter  viam  veritatis,verumqiChriftianifmum:con- 
teditur,  quS  via  fit  pergeadu  in  ccclum:  Apoftolus  agnofcit,Chri- 
ftum  pro  via ,  ficuc  ipfe  Chriftusdefcprxdicat,inquicnsegofumjj,^„  . 
via,vericas,&  vica,iili  aliam  tuencur,ac  proficencur  nimiru  fecftam 
Idololacricam,&  fuperfticiofam.  Ofcjirr. Cum  ftabilitaeft  Ecclefu 
E/^fcfjjn^perEuangeliumannuntiacuduosannosSatanascumuicu 
hunc  excicac,proiude  ne  fimus  fecuri,cameifi£uangeiiu  apud  nos 
Scotoi  di  vina  gracia  coferuetur,  ciirii  hofti^  iiic  rugicns  fempcr  ex- 
cubias  agat,  inftigetq-  appodca  inftrumenta  11  non  ad  extinguen- 
dam,fahem  obfcuranda  Euangclij  lucem  gratiam^atqjgloriam. 


Bbb  z 


i.Obfcrvd. 


380  C  O  M  M  E  N  T  A IR  I  V  S  Cap.XIX. 

i.  Ohferva.  Vcraviaad  vitamexiftitcccaiioftditionis,  quemad» 

modum  peccatum.cur  fuperabundet  gratia,  aique,  vt  bona:  leges 

ex  m;ilis  moribus  natx  dicuntur,  caufa  tamen  propria  eft  quacltus 

cupiditas.  Caufacur  internos&  Papanosnonconvenitcrt  ha:c 

eadem  via ,  nos  foio  Chriflo  Pontifice  noftro  maximo,  qui  coelos 

penetrauit  contenti  fimus,cuius  virtute  hic  fandificati,  fanguinis 

fui  mcrito  vita  jetcrna  perfruemur  in  cceleftibus. 

;5wne.«-tci  N       F^r/i^.Scditionis  AuthoreftDf»«m«5argcntarius,quitempU 

«L^  c tiwu  Diana  fabricari  confueuit  iila  quidem  portatiIia,quar  magni  illius 

*u"^  Ai-tjitempli  fpeciem  referebant  inftar  Papiftarum,  qui  agnum  D  ei  in 

'  ^  ^  -»**«  fui  'collo  depi(^m  circumferunt.  Hinc  fadum ,  vt  maius  lucrum  in 

's  .,  "  n^,    -arrifices  redundet.  ladturaitaquelucriefthuiustumultus  caufa, 


r 


Hf 


quc-im  cerdlTime  expedabant,  nifi  Apoftolus  coerceretur,  eiufque 

.Jd,'*>  #^a/K«.^  i)o^rina  profligarctur.  Aciiones  Demetri  partim  in  convccanclo, 

tH  i(r  )najH»  partim  onindo  confiftunt.  Scopus  eft  Paulum  cflTe  rcprimendum, 

■s;.  V4.^«.H.|.jn;neq-ampliuseumin  Euangeliopracdicandotolerandum.  i.Om- 

i.w.    i  .i!,.'"nismaliradixeftauaritia,  i.T/wof/;.($.cuipleriq-deditifefemuI- 

j^   ,   ^tis  doloribus  vulncrarantjqu^c  etiam  ab  Apoit.Ep.tj.Colofi.Yoci- 

Itur  Idololatria,  &  multis  cxtitit  exitij  caufa,  vt  Aehanti  lofy.  ludx 

.  ctiam  prbditori  defperatc  pereunti:  fcribitur  de  Tito  VejfijfianomZ' 

\^xime  laboranti  hoc  vitio,  quod  ex  lotio  vedigal  quarlierit ,  dixe- 

^  ''c^ijritquc  dulccm  exre  qualibetelTe  odorem  lucri^cum  Davide  ore- 

uKw  r  mus  Dominum,vtcordanoftranonadauaritiam,fed  admanda- 

tadivinainclinet,  P/4/.119.  AdticnSspars.i.cftconvocatio.  Et- 

cnimconvocatartificcsdiuerfarumartium,acconditionum.Qui 

omnes  confpirantadhancfeditionem  conflandam.  Obfsrva.  Di- 

uerfTs  moribus  prjcditi,  mutuifqj  flagrantes  odijs  coire,  vnanimes 

confueucruntad  facinus  patrandum,vide  in  AbimelechOySL  Sichemi' 

r»contraIffr«fc/>4/tffilioscoeuntibus  concitata  diftenlionc  mutua 

divinitiis  divexatis,  lud.^.&  i.Cron.^Q.  dc MoabittSiAmntonitis,  Seiri- 

fo/wcontralefcojrfp/Mff/w  cohfpirantibus  mutuis  etiam  vulncribus 

confoffis ,  liberata  lerofoljrma  cadcntibus,  in  fcribis,&  Fhariftis.He' 

rodeiZC  Vilato  in  gratiam  redeuntibus  ad  Chriftum  crucifigendum, 

&  dcnique  in  Hijpanis,UaHs,£thiopibtts,Barbitris,rorttf^aUenfibus,cdcut' 

rcntibus  ad  Euangelij  lucem  c:^inguendam,  Chriftiqueregnum 

cuertendum  mcrito  {uo  poenas  luentibus :  hinc  difcant  fieri  mor- 

tales,  atquc  atroccs  nomnoliri,neqj  attentare  contra  Dominum, 

I  yndum^uc 


Cap.XIX.  IN  APOSTOLOR.  ACTA  '3S1 

vndumque  eius,ne  tali.fi  non  grauioreafHcianturfuppIicic.Iani 
fequirur  initium  orationis  fuaforia:,  noftisinquitexliocopificio 
noftras  effe  facultates,id  eft,hanc  vitam  hoc  tolerari,  familias  et- 
iam  al i.  Argumcntum  petitum  ab  inccmmodo,  vel  comodo,  hoc 
priuabimur,  fi  Paulo,  eiufq-  Dodrinx  locus  detur,  etenim  noftis, 
atque  auditis  non  folum  Epheft,kd  multis  vbique  in  Afta  perfuafilTc 
Deos  manu  fados  non  efle  Deos,  hinc  fequcturcmniu  bonorum 
iadura,  quxexhocopificioadipifcimur.  ObfrYa.  Pluris  faciunc 
Idoiolatra:  bona  huic  vitac  tolerandx  convcnicntia,quam  f)  nce- 
rum  divinum  cuitum  cxpende  in  Papanis,  quorum  plerique  kCe 
ad  veram  rcligioncm  recipcret,nifi  amor  lucri,  atq-  gloriaj  fruen- 
d.t,retincnda;que  cupiditas  obfifteret.  i.Obfer.  Divini  verbi  fide- 
liter  prxdicati  a  Paftore  divinitus  vocato  vis  eft  maxima,  vt  hinc 
liquet  in  Ephefwis,S>c  Aftams  ad  fidem  conuerfis,adde  tribui  Apofto- 
lo  perfuadere,quod  Dei eft  proprium,  vt  Gen  9.  Domnuis  perfua- 
debit  lapheto  in  Semi  tentorijs  habitare.  Vere  tandem  annuntiauit 
Apoft.  Deos  manufados  minime  omnium  effe  Deos,vtIoquitur 
ad  Gal./{..  non  efte  natura  Deos. 

Verfij.  Argum.a religione:  non  folum  nobis  cedet in  prxiudi- 
cium,  fed  nihili  fiet  templum  DimA,  maieftafque  eius  deftruetur, 
quamtotay4y>.<,  &orbiscolit.  Obfrvatio.  Confueueruntaftutiho- 
niines ,  atque  turpis  lucri  cupidi  fefe  religionis  fucc  obtegere ,  & 
palliare,  quo  nullatenus  ipfis  incomodetur,  &  certe  nulla  re  ma- 
gis  oppugnatur  religic,quam  prjctextu  rcligionis,  expende  in  If^ 
raelitisfcelcrofisclamantibustemplum  Dominijinludarisatro- 
cibus  Stephani  Iapidatoribus,i4(J?.7.Moyfis  legem  atque  templum 
caufantibus,addcetiam  Idololatrastempli  Idololatricimaiorem 
habere  curam,quam  noftri  tcmporis  profefibrcs  habent  temploru 
in  cultum  divinum  deftinatorum.  Quid  dicam.certe  quod  rcsefl 
cum  dolorc/oliciti  funt mage  nobiles,  atque  alij  in  equilibus  ex- 
truendis,quam  in  domo  Dei  acdificanda.D^ Domiueftplacetjyncerio- 
resprofejfores,&meliora  tempora.  i.Obfer.  Honorifice  loquurur  de  hac 
I>w»4,quamfinxcrutfuiflel(?««jfiliam,  omniumqjviucntium.  Fo- 
tricem  Tso^Kvfxa.^oMzam  appeIIirantes,vtinamfinonmagis,faltem 
jcquercucrenturdeveri,  acterniqueDeireuerendo,atqueilIuftri 
nominchacaetatehomines  loquerentur,  quiper  lehcvarnomcii 
abufiue  &  iurant,&  pcierant,qui^ue  per  ChrilU  vulnera,  eii:fqu« 

I      B  b  b  3  fanguinefn 


I 


i;t 


fi^' 


58»  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  C ap.XIX 

fanguineniracroran<aum  mircrabillitcr  cxecrantur.  i.Obfervati^ 
Xiberaiioresfuntinfi<S^itiamhancDeam,eiurquecultumcon[i- 
niiandum,  quam  exiftunt,quihaberi  voluntapud  nos  Chri(Hani 
in  verum  Dcum.eiuf^uepuramadorationcm.quifacrilcgi  ad  fe 
Ichou»  bona  traxcrunr.atque  rctin^nr.  vidc  MuL/^.  Dcnia:  muU 
titudo  non  cft  verx  Eccicfix  nota. 

Verf.  29. 1.  cffeaum.  Excandcfccntii  replctifunt.  Hinc  initi- 
um  datum  huicfcditioni,atque  tumuitui,  Obfer.  Ira  tandem  cva- 
ditin  furorem,proindeftatimcoerccnda.  Rite  dixit  Apoft.nefu- 
per iram  tuam  foi  occidat.  vide  rromk  28.  2.  efFedum.  CJamor 
fcilicct,MagnacftD/4;ME/>;;f/?or«w.O&/ar.Rabie5  &  ciamorfunt 
Idololacrisproratione  cx;o.  verf  quomodo  feditio  accreuerir. 
Totanimirumcivitasconaifaeft.  Ot/^rv.exparuis  initijs  maxi- 
ma  maIaenafcifoient,quemadmodu  ex  ignis  fciinilla  torius  vr- 
bis  inccndium.expendein  coniurationc  DathamsyNum  i^^Abfalomi 
*diicrC\isD4vidempztrctn,Sc  in  hidor.Rom.  Catiliiu  in  Senatum. 
Proinde  Magiftratusoccurrere  debet  prudentcr,  atq-  cum  autho- 
ritatcprincipijs,primofq-,mocustraaquiiIare.  i.ot/w.In  tumul- 
tu  &commoC4onepublicaficpe  iniuriaafficiunturinnocentcs»  vt 
videre  eft  in  Gaio  &  Arisiarcb»,  fiquidqm  nihil  cum  ratione  ibideni 
geritur. 

Firr/^o.PauIi  conatus  ad  ingrediendum,  fed  impeditur.T.  a 
Difcipulis.  2.ab  Affidfxoii.  Obferv.  Crinftantia in^Apoft.laudanda 
qu^fanaaprudcntiarcgitur.  2.  Ot/<rr.  Partes  gregis  funt  Pafto- 
rcs fuostueri^corum^uc  vitx  confulcre.  5.  obfer.  Repenuntur  per 
Divinam  graciam  quidam  in  ccetu  maxime  fcelerofo  feruoru  Dei 
fautores :  vide  tempore  Achabi,  Obodiam  Prophetarum  tutorem  & 
occultatorem,  lerem.  Ebedmdechum  ZedecbiaKc2,i  dicentcm  intre- 
pidciniuriaafficiunt  leremiamy  &  terapore  Chrifti  Nicodemum,  & 
I(>/^/)/;«j»abilm«4/fcrf4.Necdefunthac3etate,quiex  animo  Chri- 
fti  feruis  fidelibus  faucnt&  patrocinantur.  Et  Traiani  tempora 
Vlimumfecundum  Chriftianis  fauentem. 

Verfi  i.ii.iJ^.Y.ii\izmir  Aiexander  Judaus,  qui  vcHc  hunc  tumul- 
tumfedarc:  fed  cognofccntes  eum  CiTe  Iucl.^um,per  duas  ho- 
ras  clamant  Magna  eft  Dian*  Ephefwrtim.  Obfcrvatio.  Magnoin- 
fiammanturzeIoidol6latr«in  fuperftitionc  UtafuiFulcienda. 

^frflf*  A^onesSGcibccivicaclsconantiiexcItatum  tumui- 

i      ,  lum 


Cap.XIX.        IN  APOSTOLOR.ACTA.  383 

tum  fcdare ,  mendacio  accommodato  animalis  homo  id  prxftar, 
aic  enim,  Nemincm  eflc,qui  non  agnofcat  magn«  Dian»  civita. 
tem  Ephcfiorumefreadituam,eiufqucimaginem  a  lore  cffcdc- 
hpfam.  Obferv.  *i/x<xo i  folcnt  vti  mcdijs  illicitis,  Divinarque  vc- 
ritati  repugnantibus.  2.  pars  adionum  attingitilr//?4rfb«w  &  G<f- 
im,  quibus  iniuriam  clTc  fadam  profitctur,  ciim  neque  fint  facri.- 
legi,  neque  in  Di4««<wblafphcmi.  Obferva.  Ethnici  feciisquapro- 
feiroresnoftrifacrilcgiumexiftimauercpcccatuminfigne,itacti- 
am  blafphemiam,cui  hoc  feculo  prophani  pleriquc  valde  funt  af* 
fiieti  in  fummu  nivinac  gloriz  praciudicium.  i.Ad.fi  quid  habc- 
at  aduerfus  cos  Demetriu^,  vel  Artifices  Icgcm  patere  ait,  ludiccm- 
que  deputatum,  fi  vero  alia  ipfis  fuppctat  materia  aducrfus  co$ 
iii  legitimis  comitijs  decifum  iri.  Obfer.Benh  in  hoc fcnrit  Scriba, 
lcgibusenim.viuendum,  &iuxtalegem  omnia  funtperagenda, 
alioqui  fumma,  in  Ecclefiam,  rcmque  publicam  inychcturcon* 

tbfio. 

Verf  58.  ConcIuditScribacumpcriculimentione,quodJpfif 
imminet  feditionem  hanc  mouentibus,  qui hunc  populi concur- 
fum  fcrunt,  ne  rationem  cogantur  reddere.  Lex  in  fcditiofos  la- 
ta  apud  Rom.  fcilicet  erat,qua  feditiofi,&  fadiofi,  privilcgijs 
privarentur  Romanis,  atquc  libertatibus  abdicarentur. 

Vltim  verf  ccetus  dimittitur.  Gondudamus  hoc  modo,  Auari- 
tiam,&  infatiabilem  cupiditatiafirim  fugiamus,  fcditionem,  atq;. 
commotioncm  publicam  in  caufa  maladeteftemur :  lcge,ac  iurc 
cum  omnibus  agcntes  fynceram  Euangelij  fidem  rerineamus,  & 
conftantertueamur,  Regnum^ue  Chrifti  pro  vocationis  noftrac 
rarione  propagcmus,  Ita  futurum,  tametfi  hic  aifligamur  ad  bre- 
ue  tempus,  tamen  tandem  aliquando  omnib.  malis  exempti  cum 
C  H  R.  is  T  o  fimus  criumphaturi. 


CAPVT 


3U 


I 


»-■> 


CO  MMENT  ARI  VS 


C  A  P  V  T    XX. 


Cap.XX. 


""  "^^^^CT  ^  ^  *"'  ^.Cap.verb^fatis  iiidicant  hiiius  con- 
feqiientiam,  inquojharc  tracftantiir.  r.  quibus 
peregrinationibusIfaulusE/)/jf]tf  vencrit  Trea-. 
demM  /.verf.  2.quiy  ibi  egerit.ad  i  j.^.quibus 
Mi/f r«»ij&quid  ibiadfinem  cap.  cx  temporis 
circumftantiaobferliafeditione  ab  impijsex- 
citatam  arcana  Dci  praxi  ita  fedari ,  vt  nemo 
poflit  p^cipere,donec pra:ftiterir,vide  P/./.jo.dr  ^^.Cum  itaque 
pioru  attlidtiones  &  immittantur  aDeo,  atq- regantur  juxta  ivic- 
JMow  capelTant  confolationem  eriam  ilii  qui  confcicntii  exercen- 
tur,  tore  certo  ftatnentes,  vt  Divinitus  ^xoncrentur,  tranquillen- 
tur^ueanimi  meric6  fanguinis  Agni  Deiimmaculati.  Nccnon 
latum  vnguem  manum  extcndere  poOV  impios  vltra  quam  Deus 
dccreuerit.  yide  P/4/.12 jr.  i.Ohferv  Conyocationls  potiftas  alTen. 
nente  Magiftratu  eftpenes4fo//a,M5/j«f,quiracrominifteriofu- 
guntur,expende^«.i.dri3.8c  Co«tofi«ipraxin,R4.r.approban. 
tisS.iceri!otum  fentcntiam  deconvociindo  Concilioi//;f/i«(, 

?.0/>yir.NondcfcritDircipulo8innilutato?,boniqucPaftorisoffi- 
ciumiacif,5cnonMcrcenarij,7ww.To.  ^.Ohfm.  Licetfaluacon- 

lcicntu,5:  in  violata  vocatione  fecedcrc  ab  impijs,  coriiq.  tumul- 
tu.quircnruemuradmelioratempora,  quilms  licebit  cum  fru- 
et\x  munerc  defungi  in  gloriam  Dci,  R^fgnique  Chriili  propaga- 
tionem.vidcprjcccptumChriftijM^r/j.jio. 
J^^^f-l-^^^^^^^^V^^-^^^cedomdL^^ixzts^mx  eft  in  £/wprf,nunc  dida 
il.te^TurcicoImpcriofubieaa.  ScribiturP«i./M;ftW72  civi- 
tateshuiusregionisfubuertiiTe.  Ohferv.MacedovAa  quondam  luce 
h  iiangelica  colluftrata.rurfum  tenebrig  ignorantiar  obfufcata  fub 
miiera  leruitute  rurcica.propter  impietatem,  vei bique  con temp- 
tumifinos^mnjTdem  coinquinemur  peccati.sflmile  judicium 
nobi$certoexpeaandum,ciimDeus  arque  iuRus  omnibus  exi- 
itat:  Aliorum  exemplo  fapiamus,verbqm  Divinum  flr  nobir;  (^a-\- 
giiiari  cnra;,  fmaufque  vocatione  cdleRi  die^nos  profcrqmus. 
Um  quid  facir  Apoft.  Cmfolatur,  atoi|e  horntur  ?d  oerOferan. 
ti.iiTi,conRanriamq-infide.  ohfer.  exli^rt.ttionc-.  nece(T.u:c2rnnc 
etiAm  Ecclcfijsconftituti?,fidcmque  CJ:riftianam  .'iiTinieKi>. 


liAt 


Cap.XX.        in  APOSTOLOR.  ACTA.  ^t^ 

Vcnitin  Gr^ciam. r^r/^.  Cogitatin  ^/rww^fed rctardatur^mutatqj 
propofitum,  quodaudicritinfidiasefle  ipfi  collocatas  a  ludixis. 
Ot/^rwrio.Singularis  cft  Pauli  amor  in  gentem  fuam  conantisbo- 
no  malum  vincerc  ,  atque  cam  ad  fidem  Chrifti  convertere,  quo 
falutem,  vitamque  astcrnam  in  ipfo  percipiant.Nota  ctiam  in  lu- 
dxh  fummarn  ingratitudinem,  imo  atrocitatcm,  quibus  fatisfieri 
non  pollit  nifi  fanguine ,  &  Apoftoli  vita :  fcd  Dei  omnipotentis 
curam  expcnde  in  ferui  fui  conferuationem  excubantis,  atquc  in 
nihilum  redigentis  impiumconatumludaeorum  aduerfiis  Apo- 
ftolum  e  viuis,  vt illi  volunt,  tollendum  :  quem  lehova  protegir, 
&  ad  cum  tucndum  fautores  excitat.  In  Pharaonis  curiaMoyfen 
in  yita  confcruauit  Rcgis  filia,  in  Acbahi  Ohadiah  Profbetis  &c  nomi- 
natini  Elia feruenti  Dciferuo  fAu'it,Bbedmelechm  UttmiA  fub  Zedechitti 
&c  Chrifto  extitere  fautores  NicodmtUt  &  lofepbus. 

Verf^,  Hi  focictate  coniunAi ,  quorum  nomina  yerf.4.  expri- 
munturpra:euntesexpe<aantApoft.rrMrff,quienauigant,Phiiip- 
pi«  poft  dies  azymorum  vcniut^-, ad  eos  Troadem intra  dies  quinqj  ^*^to« 
vbi  agunt  dies  feptem,verf.7.lbi  tria  praiftat  Apoft.  i.concionatur 
ad  medi.imnoiSlem.  i.pancmFrangit,  ideft,cocnamadminiftrac. 
g.EuihychunimortuumrcfufciratjVcrfio. 

K^r/r.Occurrit  tcmporis  circuftantia.  Primo fcillcet,die  Hcb-      Li^ 
domatis,ad  verbum,primo  die  Sabbathi,id  cftDominico.Ex  hoc 
igitur,  loco,  &  i.Cor.  16.  i.non  male  coUigituriamtum  confue- 
uilfe  Chriiiianos,  hoc  die  folemnes  convcntus  agere ,  paulatim 
cuanefccntc  ludaici  Sabbathi  cxrcmonia  :  Chrilius  fu.i  refurre- 
«Ttionediem  Dominicum,cuiushabeturmentio,  .4/)w.r.  inftituir: 
Apof}.confuetudine  confirmarunt,que  nos  legitime  obferuamus,         - 
ciim  illius  quictis  fit  complementu  in  refurrcdionc  Domini,quod 
VetusSabbathumadumbrabat.O//m'4.i.dicsDominicusreligio- 
fis  divinifque  exereitiis  eft  deftinatus  •  expende  quod  fupplicium 
inflic^umcolligentilignadieSabbathino,  incuiuslocum  furro- 
gatuseftdiesDominicus,&N^/jfW.i3.I^rw.i7-  2 . Ot/rrr^fw. No- 
<^urnicoetusperfedamnarinonpo{runt,  necdebent,  ciimiufta 
corum  caufa  fubefle  pofllr,  adde  diligentiam  PauIieiTe  eximiam, 
fermonem  produccntis  in  mediam  nodem,  &  auditorum  paritcr 
curam,zelumquej  qui  libenter  audiunt:  hanc  praxin  trutineiit  au- 
«itores  noftri,  quiYixacneyix  quidemvnamhoramEcclcfia- 

Ccc  ftcm 


3»4 


CO  MME  NT  ARI  VS 


k 

'  'M 


i:  '■' 


A- 


ii.  ■  * 


'■il 


C  A  P  V  T    XX. 


ir 


Cap.XX. 


R  I  M  A  Cap.verbafatisindfcant  huius  con- 
requentiam,inquoIi.i:c  traaantur.  r.  quibus 
peregrinationili)usPaulusI/>/jf/tf  vencrit  Troa^ 

</fw,ad7.verr.2J.quidibiegerir,adi3.3.quibus 
M//<'r«w<,&quidibiadfinem  cap.  cx  temporis 
circumftantia  obferua  fcditiona  ab  impijs  ex- 
,  citatam  arcana  t)ci  praxi  ita  fedari ,  vt  nemo 

Sfnnl  K"''  «"'' Prf  ftitent,vide  P/./.^o.dr  ^^.Ciim  itaque 
pioru  affl,a,ones  &  mimittantur  aDeo,  atq- regaiKuriuxta  e.cTc! 
^*!'  capelTant  confolationem  etiam  ilii  qui  confcientia  excrcen 
tur,  tore  certo  ftatuentes,  vt  Divinitus  exoncrentur,  tranquilien- 
turqueanimi  meric^  fanguinis  Agni  Deiimmaculati.  Necnon 
iatum  vnguem  manum  extendere  poiTe  impios  vltra  quam  Deus 
decreuent.v'ideP/.Ai25r.  ^.Obferv  Conyocationis  potiftas  a/re,i! 
tiente  MagiOratu  eftpenes  d?ofrcr,|.5/;«5,quifacro  minifteriofu- 
guntur,expende  ^,7.,.dri3.&  C.m7^«r,«ipraxin,K«^i.approba,i- 
tis  Saccrdotum  fententiam  de  conVocando  ConeilioETZ 

.ciumr.c.t,&nonMercenari,,J.4«.io.  ^.Obferr.  Licetfaluaco.i. 
fc  ent,a.&  inviolata  vocatione  fecedcre  ab  impijs,  eoruo:  tumul 
tu,  qui  ref.ruemur  ad  meliora  tempora,  quibus  icebit  cumZ- 
a.  munere  dcfungi  in  gloriam  De^,  Reglique  Ciiriili  ^  opaga. 
t,onem.vidcprjcceptumChriai,M^r;;.io.  i     ^  h^ 

A'hfy:^^ P^rgit per  Macedonu partes,  qu.r  eft  in  Etncpa,nunc  di(5b 
ttXJi"''"'"''-  ^"^^r^ ^"'^'^^^^-  Scribitur P«i.  ^EuLm 72  civi- 
Fuan^eH.7^^!r"o^  ^^tcn.lUccdonia  quondam  luce 

m  r.  frl  •'  "'^''''•""^"'^  '^''^^'''  ig"0»'3"tia;  obfufcata  fub 
Tn^a  ~''}mv^p^iitx  impietatem,  verbi^ue  contemp. 
tumiiInos5mn,rdem  comquinemur  peccati.sfTmilc  judicium 


-.-..vj.uu  r.inr/\po,t.  ^jriHolatur.^tcuehmatur.-^dperaTcran.- 
m.i,conf^antiam4,  in  Uc  ohfer.  (Jxhortauouc:  nece(Tar:;.u,nt 
etiam  Lcclciijsconftituti.siidcm^uf  Chriilianam  ..mi.Ie.s-i:. 

\  ClAt 


Cap.XX.       in  aposTolor.  acta. 


«3% 


Venit m  Cr.ctm,  Verfi .  Cogitat in  SpiamM  retardatur,mutata 
propofitum,  quodaudicritinfidias/lTe  ipfi  coUocaUsaS' 
Oi/.rm/.. Singularis  cit  Pauli  amor  in  gentem  fuam  conantis ^0-'   * 

lircm  vitam""  '  ^'^"^  ""-^^r ^'^'  ^^"«^  convcrte  ^^^^^^^^^^ 

5  fu^ml  '^"'  ^'"5"^  "'  -P^^  percipiant.Nota  ctiam  in  lu- 
non  oXn' r  r"^"'""^^"''"'  '""^  atrocitatcm,  quibus  fatisfieri 

cu^rc^ocni^"^r^"'f^^Pr'"°^^""^ 

nihTm  fJT      "  ^'''"  ^"'  conferuationcm  cxcubantis,  atquc  in 

ftolum  ^  V  .^J ^'""n  •  "^?^""^  ^?^^"'"  ^"^^^^""^  aducrfus  Apo" 

6  adTunrtu  n  J'    V'^""''  ''^!'"'^"'"  ''  ^"^"^  ^^h°va  prote^it, 
in  vicrrrr"       ""'/'"''''.".^  '''''''''  ^"  Ph^taonis  curiaMoyfen 

&  Srffto  exH  .r"  f"'  ^""°  ^^^^y^^dmelechus  lererit,  fub  Z.rf..fo;., 
cc  L.nnlto  extitere  fautores  Ntcodemuiy  &  J(/^;/m 

muntu/^r^.'  ^°''"^'^  coniunai ,  quorum  nomina  verf.4.  expri- 
nLnlft  5      """'''  expeaant  Apoft.rr..rf.,qui  enauigant,PhiL. 

vbiaguntdiesfeptem,vcrf7.Ibitriapr^ftatApoai.concionatur  * 

3-tutUychum  mortuum  refufcirat,  verf  10. 

^^^^^''•^•^•^^^''"^^'^'"^^''''^''^^"^^^""«•Priniofcilicet.dieHeb-- 
iVi^r?'  '^^^""^'P""^°  di«  Sabbathi,id  eftDominico.Ex  hoc 
mTclria'  ''?'''f'  ^^""^"^''«^^'^""^^^"^^"'"confue. 
"lleChnihanos.hoc  d,e  folemnes  conventus  agere  ,  pauhtim 

W  dlem  n '"*'■'  '^''^^^^^  ^r '^°"'^  ^   ^^"^'-  ^'^ "fi^" 
ArftVnT  ^7^'"^cum.  cuius  habetur mentio.  Apoc.u  inftituir: 

!^^ dmnifque exerc,t,,s  eft  dcftinatus  j  expende  qu6d fupplicfum 
aJ^f T. •'^'i?enti ligna die  Sabbathino,  in  cuk,«  locum  furro" 
gatus eft  dies Dorn,nicus,5c mm.ij.Urem,J7'  2 •  Obferv4ti9. Nc 
eorumi!  J^?l'  S.'^''"il*"'3°"P^^'"''  necdcbent.  ciimiufta 
fcrrn^ ''"^*  ^^'^'  P?^''  *^*^''  diligentiam  Pauli  ciTc  cximiam. 
crmonem  producentis  m  mediam  noaem,  &  auditorum  pariter 

uram,2elumque,quilibenteraudiunt:hancpraxintrutinentau- 
«ores  noftn,  qmYiXAcncvix  quidemvnamhoramEccIcfla- 

Ccc  ftcm 


>s 


M"  ttn  Uj'l  tt 


r 


»1 


.^ 


/^/c  /i"'  ^^^ 


/ti  j 


h 


^rA 


'  '11 


4>i 


COMMENTARIVS 


) 
Ca?.XX. 


irJI] 

tul 


r;  « 


''.  iJ 


W   V 

^     rer/.p.  Saun  mcditans offcndiculo  Ecclcfiam  tutbare ,  pr«- 
DCtPauio  infignem  occaiionem  EuangelijconBrmandi.  Etenim 


r^<«aM'.*^  ftem  audirevoluntjfed  inftarexdcmmunicatoium  abfquc  pre- 

,  » >^  >*|»(v  >^*Vuni  &  bcnedidtionis  beneficio  fefe  fubducunt.  ;.pancm  fuilfe 

H  :-/  ^wv-  ^^  fradum  ab  Apoftol.perhibetur,  quo  corporis  Ciirilti  iradio  in 

^     cruee  (ignificatur.  InftitutioniscccnaeDominicie  verbanonfunt 

^  '**'*'7  ''*"  liicraliter,  vt  ita  dicam,  accipienda, fcd  Sacraemtalitcr,  atquc il- 
thri  5''i't'^^  '^gnilicative,videlM».6.vw/.6;.drm/'.j;5.  i.Or.io. 

.UUi«*.»'  *«  ^**-*^  Verf^»  Noftu  lucentluccrnac.  Qupdnihii  facit  pro  Gercis 
vHii4>i)%*^«'^T  PapiHicis,  qus  iucere  foient  meiidie  ,  neque  pro  eorum  pro- 

f^.i^mJtJ^  ciiHphana  confuetudine  facit  Tabetnacuii  candelabrum ,  iam  ab- 
-4*,^  /*»*.**  f^^oiitum&fignificautcrimplctumiiCH  r  i  sToluccmundi,Iw».. 

it,«.tno  «»«11     £utychus  fomno  opprelTus  profundo ,  fublatus  mortuus  a  Paulo 

f  ii«,^  p»*t  J    .Yefiituitur.  Obftrva.  Concionis  tempore  feria  attentione,  fandifqj 

tus.*.  ^iukf»/' -meditationibusfcmnuseftprofligandus,omnifquefocordiadif- 

♦^    Ht^t^tfj^uU-  peiIenda»Exreftitutione.  Ofc/<?rv/t.Vitanoftrapromanatafonte, 

«  >  i^  ^^Ypominoque  vitx  lefuChrifto,  addc  miraculum  euangelium  elTc 

\     »  rr^Tlnimac  in  peccatis  mortujc  viuificationem  per  fpiritum  regenera» 

^4^  !•  fin    lionisin  verbogratiacoperantem  :facenantilIacxcogitata,&fu- 

i     (tJL    cataPapiftarunimiracula.Habes£//*minifterio,  fedDominipo- 

^  •)   tentia  filium  viduac  SAre^tAmva  vitam revocatum,  i.K^^.  17.  &  2. 

JHeg.j^. SuHamttidis  zhElifno,  quxciareindicantDominum  mortis^ 

>'*jM"  ••    "      vit^^uepoteftAtemhabere.  I 

>»i»^|.  fcKttt/fci    rer/ II.  Guftanspanem,&diu|;ollocutusaddiIucu!umrece- 

<:-►      «dit.  Obfervath.  Sermones  noftri  tcmporis  circumftantiacircum- 

'    kV-Jcribuntur, adionefque noftrsE non vni alligantur loco  :  qux nos 

adm»nerent  nullam  efl*e  acternitatcm  in  folis  terrarum  ,  nihilque 

,    "Ji^-*^"-    etfe  pcrpeiuum,  fed  obnoxiamutationibus,  &  viciftitudinibus 

=v»Kj>i^  v>^   omnia^proindeafpiremusadccelcllia. 

/     ^Sff*„^in^>^"'f'^^'  Nonmediocriterfuntrefocillatinedumpropterredi- 

k  '  *Hf  i,,.  y^"""^^dolcfcetem,fed,etiam,quiahocmiraculofidesEuangelij 

/  i      cftconfirmata,Ghriftiqueregnumamplificatum.Ot/^rv/trw.Fidc- 


) 


i  *■ 


lium  propiietas  eft  fummopere  gaudere,ob  gloriae  divin«in  pro- 
**^^ "*  pagato  Chriftircgnocorufcantisilluftrationem. 

Verf  1 3.  Perigre  proficifcitur  Miletum,2C  primum  prorehuntur 
.^Jpwsiilincrcccpturi  ?  nvilum.  Ajfos  eft  civitas  in  Afiattco  iittoxe  AnAr 

lorutn 


Cap.XX.         1N  APOSrOLOR.  ACTA.  jg/ 

itnr"^'^  Cofo»i.  dicaa,  ^;,«.  Plinio.  MrteUue,  vcriquo  ve- 
nunr.  Verf  i^.  Vrbsinl«/«/^ir;t,admeridianameius  partem 
olim  ceiebris  vt  apud  Horat.  iaudabunt  ali;  W-^au^t  m"^ 

^  Verfi^.  VeniuntcotraC6/tf«,qu«r«/«/rfcftexcycIadibusvna 
r/eT'"  ^ r'r^T  P°?^^  ^"^°  ^^^^"  ccieberrima ,  atque  m  'r- 

^«,iittorale,PatnaP^rWPhiiofbphiP4rr/««M 
Mquodflonbusfitde  eaata.  TroseUium  parua  ;«/«/. infinuB^ 
Ar..  Ot/.rv^r/.  Multipiices,  atque  vari«  Apoftoli  perigrinationcs 
fiunt  ,n  regn,  Chr ifti propagationem,  iic  in vilioSes  diverforum 
regnorum  quibus  plenque  obleaantur.  referri  debent  in  perier^! 
nantium  commodum^Ecclcfix^ue  bonum :  fed  muiti  ijs  rcddun- 
tur  detenores,magifque  inveritatem  fynccramquc  rcligioncra 
inHammantur.  «^  1  s    "'^'" 

P^ct/i/.  Alteracap.  parsdc  a^iionibus  Pauli  Mi/^r/i prxftitis.  la 
hac  oratione  valedic.t  Epbefm^  Ecclefi^,  quarquidcm  oratio  com- 
plcditur  narrationcm.  &  conciufionem.  In  narratione  conuoca- 
tis  lenionbus  proponit  in  exemplum  vit^t  fux  innocentiam  .  oiii- 
cij  executionem,(Limmamq-  Doarin^,  pr^monet^ue.quid  fit  ipl? 
euenturu,refo]u,tqi  lerofol^mam  proficifci.  &  apcrtlteftaturfe  efte 
pumm  ab  omnuim  fanguine ,  cum  non  fubterfugerit  annuntiarc 
totumpeiconfiliumineorumfalutem.  Miletum  eft  oppidum  in 
littore  /om..,  vt  fcribitur  10.  tantum  miliaribus  Germanicisdil}2ns 

mcne,hi<,cohturApolos,qm  eorum  idiomatc  vocatur  aXr®-.Mile-  der. 
ti  Paulus  ferf|bnem  habct  conuocatis  fenioribus  poteftate  Apo- 
ftoiica.  Oft/.rv^P.nes  Ecclefiam  eft  coerum  Ecciefiafticum  cX 

urTT^^rf  "'•  ''^^'^''''  ^"^^^^  Chrifti  cft  Ephef, cornli- 
uta,vbi  adfunt  Paflores  in  verbo  expiicando,&  applicando  pr^- 
lcitim  occcupati,  Dodorcs  vcrbi  interpretes,  &  Presi>ytcr-i  in  dif- 
ciplina  cxercenda  verfati.  Orationis  Paulinic  initium  eft.  n*/?^ 
H^modoaprmodtevobifcumfucrim,  & feruierim Dmino.  i.Loquitur  dc 
omcij ft,,  funaionc,  dcinde dc  vito^ innoccnri..  ..de officio. ^.dc 

?uJ  rn ''•'"?""''  ^"'^'''' ^^^ °^"^'* ^"  ^'^^"^P^"  P»°R°^f^  •''«iten. 
lu  m  Dei  glonam,  atq.  Ecciefi^  bonum.  Certe  feruiuit  Domino 

oninemquampotuuoperanauauit-miniftcriofuo.perimplendo. 

,       Ccc  z  Obferva, 


■  I  "■ 


^38  COMMENTjARIVS  CapXX. 

Obf(rv4tto.  Omrtibus  incunibit  Dio  inferuirc,vlt.I./.  Ego  Do- 
mufque  patris  mei.  Et  Esiher:  Ego,  AncilUque  me^  Dommo  m- 
?eruUmus,  Etprofea6feruireDeo,eft  vere  rcgnarc.  S<:d  nobis 
plftoribus  attcndcndum  prx  cxteris,  vt  mvino  cultui  in  obeun- 
doSton^^^^^^^^^^^  totos  nos  religiose  confecremus,neqde  vn- 
ouamnospatiamurvoluntatihominumfubMci  in  verboverita. 
?^  arunSo.  Nam  cum  Apoft.  Si  hominibus  placere  ftudue- 
imus"minime  futuri  fumus  ferui  phrifti.i.  Virtus,qua. m  Apoft. 

vira  eft  expendenda:  cft  ra^^vo^f^o-.vM.id  «^  «^^^^5^»^' ^"^,'?;';": 
ti.  humilitas,Paftori  apprime  necefl-ana,  vt  &  Difc.pul.s  Chnft, 

ommendat;  fuo  ipfius  exemplo  in  fuorum  ^^^<^'P"1-""J  Pf^^""^ 
lotione  exhibito.  Et  M.rl;.i  i.Difcite  inquit  ^^"^^'^"'\"l^"l^;^^; 
humilisfum.videa.PWip.de  fummaexmanitione  Chrifti  hanc 
Tcc;r«vo?.f o(r Jvvv  fequamur ,  &  fugiamus  arrogantiam.j.eft  Apoft. 
Lramultislachrymisexprefta,  tantafolhcitudmecapiebaturm 
Iud.'€orum  falutem,vt  omnibus  quibus  potuit  mod.s  eos  conatus 
fit  Chrifto  lucrifacere,  &  ad  fidem  convertcre.Ofc/.mr^o.  Vere  p>, 
fummo  affici  folent  dolore  in  cognatorum  fuorum  t^^num.   Op^ 
tat  Mofes  libro  Ichoua:expungiproIuda:is,Ex.d.32.  5.;««.ip  o 
reieao  54«/.luxitmaxime  quxr^iiscoramDominoeff-ufis^Chr . 
ftus  cum  Urefolyntm  afpexit  ignaram  corum  omnium  qua:  ad  pa- 
ccTfraa^^^^^^^  flcuifl-c perhibctur.  Luci^-  ^  Paulus  pro cog..a. 
tisfuisvoluitkChriftofcparari.R<»w.  contrariop  ane  modoafh- 
d  confticucrunt  a  vita  Dci,  fid.^ue  Chrifti  aliem;  ^^^^^^^^^ 
,v^^.^^i.  3.  eftConftantia.tci}tatiombusquibu  infc^^^^^^^^^^^^^^^ 
defiRnata.Ratiotetationum,qu^dIudxiipfi  mfidias  ftruxcrint, 
quKm  ab  officio  prxftado,  aut  divcrtcrc,  aut  terardarc  pot   . 
?ir.Erat  alijs  multis tentationibus  fubditus,vt  lcgcrc  eft  i.C^r.  ^ 
vbi  dicitur  datum  ipfi  fuilTe  carnis  ftimulum,nc  rcvelationurn 
mult  itudinc  cffcrretW.  Ob/.rr.ti.  Ncmo  eleaorum  tentatiombus 
Tximi  po.Tit  quoad  vixerif,promde  fimus  conftant^^s  m  fid    p^^^^^^ 
mium  iUud^ternum  gloria:  nimiriim  immarceiT.bilem  coronan 
certiflime  expeaantes.  videi«(;.2  2.  I4^.  i.  i;P^^  5.q^'ibi.5  V^^^^^^ 
corona,& thronus vt  &  falus,M4«b.24. promittuntur.  i.ohfiru. 
Maxime  hborat  hic  populus  ingrati  animi  vitio,  ^tq^e  a"ocita^ 
ti.,qui  fubnllere  nequit  nifi  Apoftolo  vita  eripiatur  1"^^^)  ^»  PJ^^ 
mo^autfecudo  impietaiisgradiimiiumefubfiftunt^fcd  pergum 


Cap.XX.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  jgp 

donec  cyathum  impleverint ,  peccata  peccatis  coaceruado,  Divi- 
n.T:  indignationis  in  ipfos  effnndendar.Noftrarum-autem  partium 
eritprjeceptoChrifti,  Pauliqueexemplo  malum  bono  vincere, 
atque  quibus  valemus  modis  atroces  etiam  hoftes,  fi  fieri  poflir, 
Divinagratiaad  veritateampledandumadducere.Inofficioduo 
funtobfcruanda.  i.eftfidclitas,nihilinqiiitfubtraxeram.  1.  eft 
diligenria,  Indicaui  vobis,  &  docui  publice,  atq;  demonftratim, 
quoadmonemur  in  negotiolehovacfidelitatem,  &  fedulitatem 
adhibere^rerum  mundanarum  anxia  folicitudine,  &  adminiftra- 
tioneamandata.  videM<«f/;.25.de  talentorum  vfu,  atque  abufu. 
Luc.  1 2.  de  fido  ceconomo.  Obfer.  vt  Apoft.a  Spiritu  Sando  cratiii 
omnemveritatemdeduaus,  fic  eam  eieaoDei  populo  patefe.* 
cit,  quam  literisconfignauitad  Ecclefiacinftitutionem  publicaj 
priuatamque.  >  ^ 

Verf.zi'  Summa  doarinx  Paulinx  eft  poenitentia  crga  Dcum, 
&;fidesin  lefum  ChriftumDominum  noftrum,  Atque  h^cc  func 
prxcipua  Euangelij  capita.  Refipifcentia,  de  qua  Apoftolo  fcr- 
mo,  eft  veranonqualisCain,  quaefuitpropter  poenac  nonpec- 
catifenfumjNecqualisEfauijCuiuslachrymaieffufx  fuere  inftar 
oleiinigncminicai,  quibus  magis  ira  Divina  inflammabatur^ 
Neque  qualis  AchAbt,  quse  fuit  temporaria^  Nec  qualis  lud^,  quas 
cum  dcfperatione  eratconiunaaj  Nec  dcniquc  coaaa,  vt  eft  ec- 
rumpropternaturdedefeaum, ampliuspeccare  non  valentium, 
fcd  ifta  ccrnitur  partim  in  mcntis  iiluminatione,partim  in  cordis 
convcrfione,  atquedolorcquieftfccundum  Deum  ,partim  de- 
niquein  vitJBcmcndationc.  2.  eft  fides  in  Dominum  noftrum 
Icfum  Chriftum.  H «c  vcrba dcfignant  duo  dc  Fidc.  i.quod  fidcs 
fit cognitio.  2.  quod etiam  vim  applicandi  habcat:  Etenim  fide- 
lisquifquecognofcitDeumPatrcmin  C  h  r  i  s  t  o,  paternamqj 
mifcricordiam  applicat.  Proprium  obicaum  fidci  eft  Chriftus 
Dominus  noftcr  Redemptionis  iure :  vinculo  viriuteque  fidei 
Chriftum  apprchcndentis  onmium  bonorum  eius  fimus  partici- 
pes.  In  hac  vnione  fpirituali  videndum  ,  quemadmodum  nos 
Chrifto  per  fidem  inferimur,  ita  etiam  ipfe  Chriflus  per  Spiritum 
Sanaumnobisvniatur,  quodcognofremns,  fi  ipfius  fpiritus  m 
nobisregnet,virtufquemortiseiusfitefficaxad  cneruandu  pec- 
Catum,donecintotumaboleatur.  Plcrique  dicunt  fefe  Chrifto 

Ccc  5  pci 


11  , 


j^t>  COMMENTARiVS  CapXX. 

per  fidem  elTc  infltos,  quibus  ChrMus  minime  cft  vnitus,  ciim  c- 
ius  rpiritu  non  regantur»  vt  ex  ipforu  vita  impie  ada  fatis  liquet, 
r^r/^2i.Necc(fitas  ipfi  impofica  adeundi  Urofoljmam,  SpintM 
etenim  impellitur vt eo  proficifci eum  oporteat>  etiam  ad  vincu- 
la,  &:aifli<ftioncs.  Ot/Vm.fpiritu  impeJientc  fandto,  atque  duce 
omniexcufationefcpofita  Divinum  opus  aggrediendum.atquc 
perfequendum,etiam  cum  capitis  periculo,corporifq-  atqj  bono- 
rumiadura.ExpendccolioquiuminterDeum&Moyfen.Ejeci.j, 
Iff.i.obtemperandumitaqjSpirituiS^in fideomni  futuri difcri- 
minis  ratione  negleda,  illius  Chrifti  faminis  fimus  nos  Paftores 
memores.  Qui  animam  feruare  voluerit  eam  perdet,  Math.16.  & 
quid  filucretur  homo  totum  mundum,Animac  veroiaduram  fc- 
ccrit.  Obfer»  Sors  miniflrorum  verbi  in  fide,  bonaque  confcientia 
facratummunusobeuntiumeflhacc,  vc  nimirum  vinculis  con- 
flringatitur,  atque  aiflidionibus  exerccanturj  expede  in  Prophe- 
tis,  Apoflolis,fidifque  Dei  feruis. 

'Verf.i/^  Sententia  Apoftoli  flat  nrma,nihili  facit  ifia  omnia, 
Imo  vitam  charam  non  cenfet,  dumodo  poflit  fimm  curfum  im- 
plcre  cum  gaudio.  Ohferv..  Vt  nihil  tam  exiftit  Apoflolo  charum, 
quam  minificrij  facri  fundio,  ita  nos  exiflimaremus  nihil  prardi- 
cationiEuangelij  inquoDei,  Chrifli^ue  gloria  relucet  in  tota 
vita  comparandum.  2*  votum  fuUm  confequuntur, qul  vnice 
optant,  vt  bcnc  defungantur  fua  viocatione.  cxpende  locum  u 
r/wof/j.4.  CurfumconfumauijScc.  Scccrtcgaudium  fequitur  ex 
bonaiconfcientijetertimonio,  fiperfungamurlegitime  vocatio- 
nenoftrajnequcdeeruntnobis  dona  Divinitusvocatis,  &  ordi- 
natisad  Dominiopusperagendum.  Ot/Jrrv.  MunerisEuangcIici 
func^io  confirtit  maxime  in  teftificatione  Euangelij  gratiac,  cuod 
Cc  vocatur,quia  donum  vita:atern«,  quod  Fuangeiio  r.nnunti- 
aturrationcnoftri  eft  gratuitum  virtutc  meritiChrifti  in  nos  gra- 
tuito  coUatu.  Multis  infignitur  Euangeliu  nominib.  cofclaiione 
plenis:  vocaturRow.1.17.  DerfotentiA  in  falutem  omm  credcntir.  vcthu 
rcconciliationis,2.Cor.  5.  Brachium  lehovz,  /^-52.  &  i\egnum 
Dei  verf  feq.quac  omnia  indicant  infignia  Euangeli)  efrrda. 

Verfi').  Habeturpraedi<I^io,qu6dnon  fint<le}jinc  vifuii  ,' po- 
ftoliFaciem,quo  didooccafio  flcndiipfis  prarberur,  vt  j:o.'l  vj-^c- 
bitur,aIIoq^uiturcosquibustranfiensprxdicauitRernur.^L>  l  i. 


qatd 


Cap.XX.        in  APOSTOLOR.ACTA.  jp, 

quod  dici  folet  his  in  terrarum  folis  gratiar,  in  ccelis  ver6  glori«, 
vtcftnaturafpirituale,itacftinanimis  clccaorum  potentia  Spi- 
ritus  San<a.eredum,&:  ftabiiitum. 

Verfi  (S.Proteftatio  quod  fit  purus  ab  omniu  fanguine,&  prop- 
terea,fi  pericrint,nullam  in  Apoftolo  culpam  forc. 

rfr/.27.Ratio,quod  ipfis  omne  Deiconfiliumannuntiatit.Ot* 
fery.Uz.  nos  in  ofticiofaciedo  debemusgererc,  vtnihil  nobis  Di- 
vinitus  traditum  grcgi  cura:  noftrai  commifi"o  fubtrahamus,  vtfi . 
perierit,quod  abfit.pereuntis  fanguis  a  nobis  minime  rcquiratur, 
vide  Ez.e£b.y&  3 3 .  z.Obfer.  Verbu  Dei literis  cofignatu ab  Apoft. 
eftfuispartibus  abfolutum,proindenullo  modo  ambigendum, 
quinomniaadfidem,  falutem^ue  ncceflaria  comprebendat,  2. 
Timotb.^.verf.vlt.  i.ohfer. Chriftianxfidei  profefforcshifcc debent. 
virtutibusexornari,  modeftia(fcilicet).2.curagraui.  3.  conftan- 
tia  in  bono.  4.  fidclitare  atque  diligentia  in  funcaiGnibus  fuis.  5. 
r^fipi(centiaveraexfidcmanante,&quanquam  ipfos  mancanc 
alfli<aioncs,atquevincuIa,tameminimeomniri  fidem  deferanr, 
rccolentes  animisillud  ApoftoIi,Ro»i.8.  cr  2.  rifmtb.  2.  fi  Chrifto 
compaffi  fuerinr,  corregnabunttnec  non  momentaneas  has  affli*-, . 
diones  xtcrnum  pondus  glorix  nobis  conficercin  Chrifto. 

F^r/IzS.AdmonctEcclefiaE  BfhefmsEpiCcopos,arq;  Prcsbyteros, 
Vt  finc  vita:  incuipatar^atqj  Dodrinam  fanam  przdiccnt  diligetcr, 
atq^attcnte.  Exhortationem  hancrationibusmunit,  qustquidcm^ 
diiabus  conftat  partibus.i.his  verbis  attenditc  vofmetipfos.z.his, 
totumq-  gregem.  In  ipfis  requirit  duo  fcilicetfanda  vitam,  &  in- 

cuipatam.2.DO(arinamfanam.Epifcoporum,&Presbyteroruvita 
priuata  dcbct  efTc  fan(aa,necnon  publica,&  oomeftica.  V  ide  i.Ti- 
moth.'^.  Qui fiiam ipfius familiam regcre minus nouit,  quomodo- 
gubernabit  domum  Dei,  duabus  vocibus  complcaitur  Chriftus, 
qua:praccipuainPaftorerequiruntur,nimirumfalis,  quofanam  Mdtb.^. 
I>o<arinam,atqjcoeleftem  fapicntiam  fignificat,  &lucis,qua  vitx 
fancta,  &  inculpata  converfatio  denotatur.  Si  fcparentur  ifta,  ca- 
pcndum,  ne  quod  vna  extruimus,  altera  manu  deftruamus,  multi 
»n  vitam  noftram  funtintenti,proindeintegritacidaremusopera, 
ne  habeac  malignus  mundus,quod  merito  nobis  impingat.fed  vt 
bene  etiaaudiamus  abijs,qui  funtforis.  i.Gregem  totum.  Curano- 
bjs  incumbic  de  toto  grcgc  iuxca  iilud,  cognofcc  vultii  grcgi&tuk  Tr$V'2z» 

Obferv. 


;  ■  ,y 


^pa 


COMMENTARIVS 


Cap.Xx. 


Obferva.  Nemo putaret fefe  eximeiidum  verbi  rcgula,  virgaue  di- 
fciplinie  Ecclciialticx ,  cumdiviijitusiitftatutum,  vtomnesper 
verbuminrormentur,  &  fi  deiinquant,  reformentur,  inveritatc 
etiam  confirmentur,capitiqj  Chrilto  conformenturjin  quo  vitam 
gloriamque  srernam  fortiantur.  Vide  ler.i.cap.verf-vlt.  i.ratioeft, 
ab  authore  vocante  fcilicct  Spiritu  S.Qui  vos  vocauit  ad  diligcn- 
tem  grcgis  infpedionem.  Obfervauo.  Legitimavocatio  ad  opus 
fan<5tnm  authorcm  habet  fpiritum  Deijquo qui  dcftituunturjcur- 
reredicunturnon  mitTi,vtPfeudoprophetae,apudlmw.  &£;Lrffci. 
i.Ot/i^mf/o.Epifcopusidemqui  Presbytcrrcj  &ratione.  Etenim 
quos  paulo  ante  vocauit  Presbyteros ,  iam  eofdem  vccat  Epifco- 
pos,  vox  itaque  Epifcopi non  eft  dignitatis  aut  praelationis  fupra 
fratres ,  aut  authoritatls ,  fed  eft  ofHcij,  atque  commune  omnibus 
legitimc  vocatis,  ac  ordinatis ,  facro  minifterio  fidelitcr  prudcn- 
terquefungcntibus:  Scd,quam  fintabufiEpifcopinominemor- 
tales  quidam  ad  ftabiliendamj&:  excrcendam  tyrannidem  in  £c- 
cleliam  Dei,  fatis  cognitum  viris  dodis  ac  fapicntibus,  qulqui- 
demtyrannide^Deoinfolidumgloriajexempta  &liberareman- 
fit  EcclQGzSceticAna,  freta  verbi-nroippinr/ct,  atque  libertate  divini- 
tus  concefsa ,  quam  faxit  prxpotchs  illc  Dominus  fartam  tedam 
retineat,  &  ad  poftcros  illibatanii  tranfmittat.  2.ratiocftafine 
ordinationis.Et  cft  worji^o^vfJv  r  c^KXi^cricui  i^  Sey.puo  hic  innuu- 
tur.  i.eft:  vere  docerc,  &  diligcnter.  2.  prudenter regere.  Rcx  ab 
Homero  vocatur^otjit^  tv  ^ety.Ghriftushxcnobiscommenda- 
iiit,  lo. 11.  vbi  trinis  vocibus  iniungit  Pctro ,  imponitq-  hoc  onus, 
Petre,amasmejpafccoucsmeas.Vide  i.P^f.5.  ^.ratio.-adignitatc 
Ecclefix,  quam  Deus  fuo  fanguine,  perxo/vteViot*'  t^  l^iuifxo.TU') 
dicitur  acquifiuifle.  Attribuitur  Chrifto  Se'ow^j'4.?T»  in  concreto 
Ttloquuntur,quodhumana2naiuricduntaxateftproprium,cuiuf- 
modi eft  &  illud,  i.Cer.2.  vbi  dicitur,  Dominum  glorix  non  cru- 
cifixiffent,  cum  crucifixio  in  Deunii  proprie  non  cadit.  Obferratio. 
Redemptionis  Ecclefiac  XvTfcv  cft  fanguis  D  E  i :  pcccatum  iraque 
opinionemortaliumexiguimomcnti,  Deipatrisaeftimationc,cft 
maximi,  ciim  expiari  non  potuerir^  nifi  fanguine  filij  D  e  i ,  cuius 
merito  juftificatur,cuius  virtute  fanctificatur,  vt  tandc  plene  glo- 
rificetur  Ecdefia  qux  proprie  ad  peum  fpcdat:  &  proinde  nemo 
in^cclefiampoteftatem  vfurparet. Ot/^rr^riff.  Hiclanguispurgat 

omne 


3 


Ui 


Cap.XX.         IN  APOSTOLOR.  AGTA  '  '"7pr  ^^^^'^^ 
omne peccatum, r .iMff.T.cx quamaiiit viuclcdis  & rcconcilia  f ^'^  ''/  ^  /'"' 
tiocumDcopatre,  O/./i.Purgamurergo.atqucplenelauamur"'^''  ^'  ^'^ 
infonteillodomuiDavidLcatrcclufoabomni  naturaii  immun-"  x^  ^/ 
ditie,atquepeccatoaauaIi.Ez^r/;.i5.i.  a»> /^_.  ,  ., 

Verf.i^.  4.Ratio  a ncccftitatc.  Hoftes  cnim irrcpcnt in  Ecclcfia '  **^'  ^^ ^'^ '*"* 


meparccnt:codemvocanturnominckChrifto,M4r/>.ioTadvdt  '^"^^^^' 
vcnient  pellibus ouinis  tedi,  intus  tamcn  funtlupi  voraccs.  OhJ''  ^/  ^.  ^  ' 
fervatto»  Fa$  eil  nobis  falfos  D0(5lores,atque  hypocritas  talibus  no-  '^•cKKto^  ^  ■ 

minibusappelIitare,fcccrePro|)hct2P,loan.Baptifta.ChrifttisHr-  Pt^^^V  " f 
nadim  vulpc,  Lue.i.  &  Apoftoli  crgo  ne  finamus  nos hac Tr^fmiq^  H-  ^  ♦K  »- >^ 

priuari.2.0t/Vrv4.Fu^re,atqucfuntinEcclefiaDeihypocrit«faU  b-o,  i^  <4 

raproverisobtrudentesinfummamfidcIiumiaauram:nc6iren-r 

damur,  continuabitur  bonorum  atque  malorum ,  fynccrorum  & 

hypocritarumpcrmixtio,donec  judcxmundi  Dci  filiusaducncrit 

mglonx  ad  faciendam  tritici,paleaque  fcparationem.vidc  Uath. 

ij.&i.C«r.y.  5.ratioeftafuocxcmplo.  Tresannosvcrfatuscll 

Apoft.apud  £;fctf/:quibus  non  intcrmifit  dics,&  nodcs  etia  multis 

*"?  jm!"^^"'^' *°^ admonere.  Ergo.  Obferva.  Hanc fummam  A- 

poft.  dihgcntiam ,  fidelitatem  ac  operam  collocatam  in  rauncre 

Ucro  obcundo  imitcmur,  nofqoe  totos  fpartac,  quam  na^ifumus 

unax  vt  ita  dicam,dedamus  cxornandx. 

fVr/:32.Precationc,&optationeclauditprimam  partcm  cxhor- 
tationiscommendanscosDeo,verbo4jgratix,ideft,Euangclio, 
quo  vcht eos  inftrui,  atque rcgi  fcclufis omnibus  operibus,  fimul 
etiam  monet  Dcum  pofle  faperrtrucrc,  &  dare  ipfis,quod  hxredi- 
tatis  lurc  poflidcant  cum  fanaificatis  omnibus.O^yrrw.Tota  laus 
ex«dificationisEcclefi«efttribuendaDeo.Expcndcr.CflriW.3.8c 
^falm.  117.  vbi  dicit  x^Mf  ovo/*iatf  daturus  cft  Dcus,  duo  notare  vulr. 

rff -A^-*"**"^-?  ipfis  ciTe  defignatam,atquc  paratam  merito 
Chrifti,qu«quide,i,PrM.vocsturimmortalis,incorrupta,quam- 
^uidemSanausillcDavidprxrebusomnibosdclcgit,  quxnos 
>n  coelis  mancn  2.eft  Dei  donum,  Rpw.  f^.^.  vita  xtema  vocatur 
X«.f«(r/**7tf  Sei^quaquidem  donandi  funt  clcai  foii  Chrifti  fan- 
gwnc,&gratiSfan(aificati. 

I  Ddd  Vcrfnl 


j^  GOMMEKTAR^VS  CAP.XX. 

r/r/ 5  j.  Dehortatut  ab  au^^ritia,  &  hortatur  ad  beneuoicntiam 
erga  inHrmos  oftcndendani, concludit^uc  hunc  fermoncm  prc- 
cibu.5,fummiamorisofcuip  indiccApoltolum  ad  nauim  dcdu- 
cunt.  Defignat  hoc  verf.tria obie<aa cordis  auari,  fciiicet  i.auru. 
2 .  argentum.  3.  veftitum?  Plcriquc  h«c  appetunt  animo  ionge  a- 
lio  pr^diti.quam  SamudiWA  ProphctaDeiiquine  quidem  populi 
aiinum,  fcjovemve  accepit  vir  integcr,i.5<i?».i2.  Aliafuit  GWwJt 
mens,quipecuniam,&indumentaaN4W4w  accepit,  fed  a  Deo 
infli^amlepram  auariti«mercedem,2.Kfg.5.  necnon  Acbmsh-' 
pidibus  cum  fuis  obruti,  qui  rem  furripuit  cxcommunicata,  lofy, 
deniqux  1«^  proditoris,  qui  fibi  mortem  confciuit.  De  auaritia 
Cmniummaiorumradice,vidci.Tiwfffb.6.&  quod  voceturjdo- 
lolatria,Epb.5.d?'  Co/.  j.quam  auerfemur,&  fugiamus  Paftores  nos^ 
ccclefijc  Dci.ciim  nuiium  exiftat  officium  tam  fandum,  quod  no 
violarit,ac  comminuerit:  ecclefiac^ucDeiplurimasnon  folum 
turbas  dedcrit,  fed  fummum  detrimentum,  imo  perniciem  attu- 

ierir. 

Verf  34.  oftendit qualem  operam  nauarit,  vt fibi  ipfi fufficeret 
neceflarii,alijf^uc  cum  ipfo  verfantibus.quod  manibus  labora- 
verit  &  tentoria  fecerit,vide  Acl.  1 8.de  hac  re  fupra.ad  eum  locuni 
ledorem  rcmittimus.  Obferyatio.  Viri  boni^&  fiddiflimi  Deifcrui, 
rerum  penuria  nonnunqualaborant,vtvidere  eft  in  D<iw</f,in  cx* 
ilio  vcrfantijciim  mifitad  durumiUum  N4balem,Sc  in  E/wa  coruis 
enutrito.  2.  Obferv.  Vfus  bonorum  hic  effc  debct,  vt  no  folum  no- 
bis,fed  alijs  ctiam  Chrifti  membris  leuandij  commodemus. 

Verfi^.  ad  beneuolctitiam  in  infumos  oftendendam.  Ot/^r.dc- 
bemus  opitulari  infirmis,&  paupcrib.quod  cedet  in  noftrum  co- 
modum.cum  qui  dat  paupcri  fopnereturDominojPfowr.  1  j.&  itc- 
rumjquiegenisdatnonegebit,  ?rouerb.(sp.iS»dcEtclefii,?tol]Ct 
pancm  tuum  fuperaquas,&  multo  poft  eum  repcries :  &  I/ii.  58.. 
Ciba  cfuricntero,domum4i  tuam  dcduc  vagantem,  fic  lux  tua  c- 
nimpet.vt  mcridies^Iuftitia  tua  tc  antccedet,&  Dei  gloria  te  co- 
plcctitur:  ExpendequodhabenjrMrf»I;.25.circacap.hnem,  decu- 
ta,  negledu^ue  pauperum.  VerbahscChriftinominclaudata 
fifLKAftoi ^  ^ti^oyai  ixa})iOv  h  Xa/*§av«v  ab  Apoft.  totidemfimiil 
nDnleguntur  infacris;  Veriim  fumma  coUigi  poteft  cx  varijs^ 
fcripturx  locis,  &  nominatim  cx  mkiQ.YerfvU.  Qui  vni  horom. 
'^  " ^         -  '  dcderi5 


Cap.xx.       i>r  a p o s t o X b r. act a.       ^ >$ 

dederitpotumfrigi4x,non  carebltmfrcede :  &al^scitdtulocis, 

Verf  i6.Conc\udiz  hanc  admonidonem  prccatione  geftus,&c. 
Decumbit  ficxis  genibui,  vt  Epfc^/3.&  ipfc.Chriftus  coram  Patre 
eft  humiliatus.  Interprccandum  cr^o  &corporibus,  atq^animis 
profternaraur,&  in  flde  precemur.vt  iuxta  vbiimtatem  uivinam 
petita  impetrcniu^.  Supra  attigimus  Varia  e^^iielnfignia  piorum 
precum  cfFcda,  vide  Ex<id.if.&72,  Ufio.  J/4.58.1  Math»i^.  laco,'^, 
Obferv.  cum  Paftore  congre^ati  ndcles  orarent,  vt  fa^^a  quafi  om- 
niura  precum  coniundioilc  magis  glorificetui^  Dominus>  &  pe- 
titaconfequamurperChriftum.   "       '^     . 
. '  Verfi  7.  Magnus  fl etus  ortui  eft;  obfeh.  Euangelij  profc nTores 
non  funt  ^TraJ^ig  vt  Stoici,  fcd fcnfti  mlituo  tangunturj  Et  Euan- 
gelium  non  tollit  affedus, fed  tempcrat.  2.  eft,  ruunt  in  coUum 
Apoft.  atque  cum  ofculantur :  atque  hoc  ofcJulo  facram  cordis  af- 
fcdioncm  tcftantur,  non  cft  inftar  loabij  qui  ofculo  dato  Amajutm 
occiditjnec /«£?(«  proditoris,  qui^Magiftrum  prodidir.  Scd  profi- 
cifcitur  hoc  ofcuium  a  fidc.atquecharitate.  Obferv.  grcx  amantir 
affi'ci  debeterga  fuos  Paftores,vt  habctur  i.Thef^.  fingulari'amo- 
rc  cofdem  compledi  debcr.Longe  alitevDari}aTi,C(nre,&  Abinmik 
terra  abforpti  in  Moyfcn  funt  afFedi^&  fcdiciofi  iili  ciues  Geneuen- 
/«maIeanimatiinF^rr//«w  &  Cu/ri»»»rpiii1imos  &  do<SHftimos 
virDs,quos  iili  quatuor  fcditionis  authbres  Vrbe  -Cjmm»/  cijcfen- 
dos  curarunt,qui  tanti  fcelcris  fingulipoft  bcenas  dederunr,vt  le- 
gere  cft  in  Calvini  vita  petTheod.Bczam  feripta,  &  caufa  cxci- 
titadmodumexiguatantifacinorispatrati  iniilos  cximiOs  Dei 
fcruos,nimirtimquodpanema1yyTnumin  CoenaDpminirtonli- 
benter  tolerarrnt,  feftotum^uedierumobfetuatibnem.  Ob/erva» 
Viri  fynceri  nihil  admittunc  fine  Divini  verbi  ccftimonio.     .    ' 
K^r/jS.Trlftantur,  atque  ad  nauiitt  dectucuiit.  Notahonora- 
tutn  iri  eosquilehotiiamnononiucrint.  Rciiqunmeft  v^  infitle 
perfeueretis,Pfeudodo(a.caticatis,a:Deo  ehixi  cortteiVdatiV  Vc 
verbo^ratiacfan<aifidiThinr,  AuittltJartiyitctis,  Hberalitatem  fe- 
Aemini,  precibus  iniiimbatis,  atiiorc  fidos  Chrifti  feruosprofe- 
q«amini,qujc  omnia  Dominus  vobis  largiatur  per  Chriftnm,cui 
cum  patrc  Spiritu'^^  San^o  fit  omnis  gloria,honor,&  Imperium. 


Ddd  i 


CAPVT 


3»< 


1 


I 

COMWENTARIVS 

■ 

C  AP  VT    XXI. 


Caf.XXI* 


I 


OC  Cip.compleditur  duas  parte«.  i.indi- 

catur,quibus  itinerihus  PaulusMi/^f»  piofedus 

fit  Icrofilj/mmiSc  c^\ixnim  memorabilia  inci- 

derunt.  s.  quidirrtf/o/fwiiegerit,  &  pafTusfue^ 

rit.  Ofr/irwrM.Pcrftringimus,vt  fupra  Apoftoii 

fedulitatem,  &  6delitatem  in  ofHcio  obeudo» 

quoticfcunqtie  ofFertur  occafio  huius  not«,vti 

hinc  difcamus  nos  Paftores  miniderium  diligenter,  &  ofhciose, 

implere  quod  a  Domino  accepimus  :  fecic  Apoft.  vt  ipfe  tefta- 

X#w.  15.  tur  vcre ,  Eiungclium  ab  Jenfoljmis  ad  lUj/ricum  abundare ,  etiam 

fummo  cum  vitic  difcrimine:  hanc  praxin  conemur  imitari  ct5T0flr- 

jrou&tvret; avulfos.  Nota  in  hifcc Pauli comitibus ecclefije  Epbefwd. 

Senioribus  verafidci  effe<5tum,{cilicct  Amorcm  fingularem.quo 

funt  Apoft.profcquuti,quolibcnter  non  funtpaffi  nifi  auulfum 

Paulumdifcfdere,cumapud  cos  trcs  annos  veifatus  Euangciij 

priedicatione  Ecclefiam  piantauerit:  lam  officij  admonet,proin- 

de  ab  ijs  faceffere  non  potuit  fine  dolore.  ivhi^fAixm.Qui  bonum 

'^"     habentpropofitumregniChriftipropagandi,  ficaDeodirigun- 

tur,vtre(5tepergantquoinftituunt,  bonoque  fruuntur  fuccelfu: 

Et  primum  perueniunt  Co«m.C«Malias  Caa  Infula  in  mari^^rcex 

Cydadtbus  vna  ApeUesmCignis  pidor,  &  Jlippoer^tesnohihs  medicu* 

ibid.  oriundi.  Ajlypelia  etiam  di<^a  fertili5j&  vino  abundans,5rr4t* 

14.  Rhodus  infulain  Lido  mari  eloquentiac  ftudiO}&  arte  nauali  ce- 

lebris,  a  Dotibus  originem  habens,  Strab.Ub.i4'  Tatara  vrbs  L^da  re- 

ccnfetur  inter  maximas  vrbes  a  StrabM^ii*  Ibi  ApoUinis  templum. 

Etquiahicfinguntilpifaworaeuladediflre,  dicftus  eft  ApoUoPa- 

taraus,  C;pr»infula  inter  Cilicia,&  ^^rwlittoraolim  p.Regnorum, 

Prxteruedinauihancinvcniunt,  vtin  Pfca?wrw»f  navigent.Nota. 

r^rf  2..  Promouendo  operifuaPominus  media  oiFert. 

Verfi.  Deuehuntur Tjirunh, quaccft metropolis  Thanicum, cuius 

mercatoresa Propheta vocantur Principes,  ifa.cap.i^.  &  Propo- 

lac  Nobiles  mundi.  Hic  Origines  cHkpukuSiBtlredericus  Barbarof' 

fa  mortuus. 

Fr/4.  PcrmanentT^ridiesfcptcm  invcntis  Difcipulis  fidem 

I  Chri- 


#. 


GAP.XXI.        IN  APOSTOLOR.ACTA.  3^ 

Ghriftianam  amplexis,  qui  pr«dicebant  per  fpiritum  ,qu«  peri- 
cula  imminerent  Paulo,  illud  quidem  vt  Prophct«,at  human4 
jtfFcaione  illumdeterrebant,ne  Jerofoljmam  piroficifccretur.  Obfer. 
Donis  Divinis  poUcntcs  naturalibus  afFcaionibus  non  vacant,& 
certe  mortalium  nemo  omni  cx  parte  ita  eft  rcgcnitus,  quin  cor- 
rupt«  naturx  aliquid  in  hac  vitain  ipfo  fiircliquum  .  Tjrus  vrbs 
fuitmultisfccleribusinquinata.vtex  Chrifti  diao  liquet  Miffe. 
ii.  nihilominustamenhicfuntDifcipuliad  fidem  Chriftianam 
conuerfi  iuxta  Propheiiam  de  T;roabJ/4i4«ditam.2  3.vbi  mercci 
Tyria  futurx  fint  lehovx facrx,&  P/4/.45.  rjri filia  donis  ornata  a- 
dericinecclefia.  Quxcunque  ergo  de  gentium  vocatione  a  Pro- 
phetisfuntpr«diaa,certumcftimpletum  iri.  Secundum  eft  m 
hoc  verf.  DifcipuH  dicebant  Paulo  per  fpiritum  ne  afcenderet 
I«o/o/rw4wr.Qii?ras  quomodo  h«c  inter  fe  conveniunt  j  Vmaum 
fe  fpiritu  dicebat  Apoftol.  cap.20.  qui  Jerof>ljmm  pergercr  nunc 
quomodo  fpiritu  prohibetur?  K#  NuUa  hic  repugnantia.  Apoft. 
quidem  fpiritus  impulfu  necefTario  proficifcitur  Jerofolj/mamM  ve- 
r6difcipulieodemfpirituintelligcntesvincula,atq;affliaioncs 

eum  ibi  manere  difruadcre  conantur  fingulari  amore  in  ApoltoK 
fcd  ienari  exiftunt  propofiti  divini.  Prophetx  futura  nonnunqua 
prxdicunt/cd  ignorare  poffunt  Dei  inftitutum,vt  Jonoi.  Cogno- 
uit  mniven  cvertendam,  at  divinum  propofitum  nori  eft  plene  af- 
fcquutus.O&/frv4fw.Veru$hicinApoftolumexifbtdifcipulorum 

amor,  tamctfi  nitantur  Apoftoli  curfum  rctardare,  qui  honun 
prxdicatione,&  prxmonitione  ad  crucem  tolcrandum  prxpa- 

ratur  ' 

Verf.K.  Difcedit,  &  non  obtemperat difcipulis,  vbi habes  con- 
ftantii  cxempm  in  Apoft.  qui  cum  capitis  ctiapericulo  pergit  ad 
officium  prxftandum.Sic  >!&r4tow  patriam  deferuit  &  ftquutus 
eftDeivocantisvoceminfide:expede  infaclicem  iUius  Prophe- 
tx  interitum  fedudi  ab  alio  Propherx  ad  edcndum  contra  man- 
datum  lehovx  B*rWrconfumpti,atque  attrm  a  Leone,i.^eg,i7,.D\' 
fcipuli,ApoftolumcumVxoribus&liberis  concomitantur :  vbi 

obferuahumanitatis,&charitatis  exemplum.  Charitas  ergoeil 
benigna,nonagitperperam-,noninflatur;noncogitatraalum. 

i.Cor.iv&dcnu6obferuahonoratumirieos,quilehovam  ho- 
norarint,  i.54W.4.& «t Chriftus,qui patrem^matrem, vxorern& 


3?«  COMMEN^ARIVS  Cap.XXI. 

liberos  mca  caufa  reliquerit,atque  Euangclij,ccnt«plum  rccjpict 

hic  cum  perfccucioHibus/ed  mundo  futuro  «terna  vitam.  i.Otftf. 

Horum  difcipuiorum  familiae  funt  rcligiose  inlHtutx  in  pietatisi 

atq j  charitatis  officijs.  Longe  ab  fimiies  iii  funt  pucris  ProphcRt 

Z>^eg.2.     ^V*^  iiludcntibus,exquibus  ab  apris  (ilua  cgrcflis  ^s.funtabfum. 

*  -pti.Quod  agunt,cft.Pofitis  genibus  precantur,  vidcqux  diximus 

in  hxc  verba  fup.cap.  Addimus  hocintoci<:ircumftantiam  (fctlm 

in  limre)  vbi^-  precandum  cfle,  neque  hanc  piam  aaionem  cert^ 

loco  efle  aftringendam,  ciim  fidclcs  Vbicumqj  verfcntur,fint  Spi- 

ritus  Sandi  tcmpla,in  quibus  polTent  Deo  patri  mcdiatoris  vnici 

noui  fcederis  filiiDeilefuChriftinomincprcce$nuncupare,fa- 

ccfTat  illa  aduerfariornm  opinio  de  quorundam  locorum  fingu- 

lari  fanditate,  deque  prccibus  ccrtis  locis  alligandis,  cum  fub  E- 

Vangelio  liceat  Chriftiano,  vbi  commodc  potuerit  prccari.  Vidt 

vcrba  Domini  noftri,  lo*».^.  addo  in  praxin,  atqoe  imitationem 

noftram  non  pudcre  cos  publicc  fidcm,  ac  religionem  profiteri. 

m/:<5.  iMutuo  fefe  ampleauntur.  Confuciudo  hac  obtinuit 
fanda,  &  vetus,vt  fuit  iilud  ofculum  fandum  de  quo  Apoft. 

y^^fr*  Pcrucniunc  Ptolemaiday  qux  ed  PhoemcU  vrbsmaritima, 
vbi  fratres  in  Chrifto  falutant,  vnum^ue  dicm  apud  eos  mancnt. 
Ohfervd,  Salutandi  ratio  inter  Chriftianos  eft  probata,  fcd  viden- 
dum  nc  faktemtis  ytloHb,  QuiAbnerHm,  AmafAwl  amiciti*  fpcci* 

Verf.i.CxCiteim  veniuntnonillam,quse  eft  Philippi.necqu» 
f  eft  in  Cappddocfa,cmus  Epifcopus  fuit  Bafilim  MagnmScd  qux  dicitar 
turris  Stratoni8,extruaa  in  gratiam  Czfaris  .l«g«/?/;Ingrcdiuntur 
domum  Philippi  Euangcliftsc  vni«8  h  7.Diaconis,qui  Euangeliu 
^nnuntumt SamaritanU,  Evangcljftamcdiumquafi  locum  intct 
Apoftolum,  & Paftorcm  occupabat ,  quo  nomine  infignitur  Ti- 
motheus,  i.Tiwof&.4.  Hic  Philippus  habcbat.  4.  filias  donopro- 
phctandi  inftrudas.i.qua:  divina  infpirationc ,  &  revclatione  fti- 
tuta  calieret  pratdiccre,Iof/«  Prophetia  partim impletajo^/  2.  Oh- 
/frv4.Philippus  vxorem  habebat,&  familiam  pie  inftitutam.ergo 
Paftoribus  fas  eft  vXores  haberc,  &  coiugium  minime  cft  vocan- 
dum  poUutionis  nomine,vt  dixit  Papa  Sirititts.Vide  H^&.i  j.Pafto- 
rumque  familiae  funt  pie  crudicnda,expendamus  Abrahamipra- 
xm,  Genefcap.i^.  promiflumquedivinacgratia;xoiitinuandx,&: 

contra» 


Cap.XXI.         IN  APQSTOLOR.ACTA  35>9 

contra,  quid  Ili  fuif^ue  filijs  cvencrit  divino  judicio» 

Verfio.Hihes  ipixdi&.iontm  Agahi  Prophctxde  Paulo  lerofe" 
Km^  vinciendo.  Hic^ig^tM  cap.ii.  pr^cedixit  fameminvniuerfo 
orbe  futuram,&  evcnit  tcmporc  Claud^  CxCAns.  Atquc  hoc  quod 
cftevcnturumPaulopcrfignum  indicat  iuxtamorempropheti-  ^ 
cum,vide  Jfa.20,  lerem.i  j.de  cingulo.  15».  de  vafeteftacco.  28.  dc-  ^*J*  ^* 
jugo,  ETiech.  caf. i2.'Ac  profcfllonc  parietis  domusfujE,vndcfarci- 
nas  cxportat ,  fignificantc  populi  deportationem  in  Babyloncm* 
Obfervatio.  Scruorum  Chrifti  maxime  fidelium  hacc  cft  fors  nimi- 
lom  vinculis  conftringi,atquc  pcrfecutionibus,afHidionibufque 
fubijci. 

Verfri.  Perfiftuntin  difluadedi  propofito,fatisamantcragunt. 
haud  dubie,  fcd  divinum  opus  conantur  praepedirc,  vt  Sc  Petrus, 
M^ffr.i^.  oftcnduntquefletibusfyncerorumanimorum  afl^cdum, 
quibus  Apoft.  Vcrf. 1 5 » quid  facitis  flcntcs ,  &  comminuentes  cor 
meum.  Obfervatio.  Chriftiani  non  funt  a^raSfj  vt  Stoici.  David. 
^ify^  cumAbfalomum  filium  audiuit  fuiflc  occifum,fleuitamarc, 
vociijuf^ue  repetitis  amorem  in  filium  cft  ccftatus.  Sedaudia. 
mus  Apoftoli  rcfponfum,  non  folum  fum  paratus  vinciri,  fcd  pati 

proChrifto.  Vox Chriftianoliomine, & fido Dci fcnio digna, fi  pr^yrjj; 
fcratdivinavolunias.curnonprodiviniriominisgloriaincuan-         ^* 
gelio  lucente  volentes  pateremuriiicuti  martyres  multi.  Vt  legc- 
reeftinHiftor.Ecclef.  i^ 

Verf.14.  Divinx  voIuntatiacquiefcune,8:  dicuntflatvoluntas. 
Domini:cogitationes,a^ion8f4uenoftr«referridcbentaddivi- 
nam  voluntatem,  atque  in  ea  conquiefccre.  David  cum  fugiflet 
afacie  Abfolomi  filij,  dixit,  fi  inveni  gratiam  in  oculis  lehovx 
reducet  rae,  fin  fccus,fiat  voIuntasDomini.  In  hac  volunrate 
divina  nobis  acquicfccndum  etiam  in  hoc  dcplorabili ,  &  deplo- 
rando  fiuc  cpnamine,  fiue  praxe,  de  quo  dicendum  nihil,niil 
prxcunte  veritatis  luce,  tantum  fandtc  rcvcrtamur  juftaD  s  x 
judicia. 

Verf.i^.lerofolpnam  proficifcitur.Per  fignificationem  notemus 
nobis  in  cceleftem  r^ro/o/^^w^wi  pergcndum,vbi  vita ,  atque  gloria. 
ornati  fempcr  fit  vinccndii :  &  nos  in  his  lerrarum  folis  non  ha». 
jberc  civitatem  promancnte,quacramus  in  fidc  cam,quae  fupra  eft. 

VfrfiS.  Itinetis  focij  funt  Cxfarienfes  nonnulii.  V.tMnafon. 

* '  '    "'  ^  -     C7pr/j« 


400  COMMENTARIVS  Cap.XXI 

C;;rN«antiquui  difclpului.  Apoft,|i«rp«i.  ObftrvAtli,  Viere  (ulelcf 
&Chrillianinoluncdeferer6ftdo«ChnilireruQui)  penculii  vcN 
rancei^&  ele^orum  Hdei  eft  charicate  efHcax  Apou  i  MnAfine  ho- 
fpitio  excipitur  verum  amorcm  tcftantc.atque  alacritatcm  in  hoc 
officij  gcncrc  prxftando  notat.  rrr/.i^.  Vbihabetuc  tratres  eo$ 
libcntcrexcepiirc. 

VtfrfiS.  Paulus vna cum alijs introijt ad  lacobum,  *>: omnej 
Presbyteri  adfuerunt,  hic  lacobus  cxtitit  Ecclefix  lercfoipntm 
Paftor.  Ofc/Jrrwfifl.  Dominusnofter^egnatfingulari  privjlegioin 
medio  inimicorum.  Tametfi  muiti  fuerintibidem  hoftes  verita- 
tis,nihilominusprincepsfalutisnoftrxfuumhabetthronuiri,Ec- 
clefiamque  ex  Paftoribus,  Dodoribus,  atquc  Senioribus  difcipli- 
nam  exercentibus  ^onftitutam,  qui  amplexu  mutuum  amoieni 
dcclarant.  ... 

Verfi^.  Exponitquid  Dominusperminiftcriumfecerit.  o)>- 
ferva.  Propagati  regni  Chrifti  gloria  cft  Deo  in  folidum  tribueda, 
I.  Cor.i.  Ego  plantaui,  >!;«(/« rigauit,fed  Dominus  deditincre- 
mcntum,&  if . nonego fed  gratia Dci  mec.im.  i.ohfervatto.  Mi- 
niftcrium  cft  divinitus  inftitutum  :^d  propaganduni  Chriftiys 
gnum» cuius  adminiftratores  ferjnonem haherent  de rcbus ?.ds- 
dificationcmfpe^antibus.  1 

Verf.io.  Deum glorificant.  OhfervA. Ompium  J^^tonum ac e. 
ventorum  hic  debci  cflefcopus,  vt  Dominus  glorificctur  iu  ope- 
ribus  juftitix.mifericordix^uc  fu«,qujequide,n  hic  cernitui  in  tot 
ludxorum  perEuangclium  convcrforum  ad  fidemChriftianam 
conucrfione.  Alterum cft in  hoc  vcrf. quid de  Psu?.> ludxi  fm/o- 
lymitdni  audierinc  nimirum,quod  docuciitludxosinter  gentcs, 
«T09oc.(r/cu  a  Moyfe.atque.ne  circumcidcrent  fiiios.neq^  juxta  Ri- 
tus  Mofaicos  viucrent.  Apoftolus  lcgcm  Mofaicam  per  Chriftum 
impletam  docuit  fuilTc  abrogatam,circumciltonem  quoquc,  quia 
id  implctum,  quod  per  cam  fignificabatur,  atque  in  cius  locu  B4- 
ptifmus a  Chrifto ficfurrogatus.Ofc/frrrf.Rciigio  piifca  hKl.-.^rum 
non  faciic  antiquatur,&Papifmus  fine  omni  vcritatis  (u*:  Hanien- 
toquorundam animii  infitus  nequic  extirpaTJ,confuciiiio nula 
cVadic  iii  habicum,qui  faciU  non  poftir  cJui.  Scdobiciuen  u?, 
femper  fyncersOei  vnicaci  lootiin  cilc  dandum?  ^  a^oa  puu-s 
«utiquicatt. 


CAP.xxr.     iN  apostolor.acta; 


.XXr.         IN  APOSTOLOR.  ACTA.  401  -y, 

Verfii,  ConfiliumPrcibyccrorumApoftoIo  datum,'quo  lu-T'**'^ 
dxorum mcntcs offenf» tranquiilcntur,  Et hoc  cft,  vc  cuidam ri-  fta^  ko^- 
tui  ab  ipfis  obfcruato,  nimiriim  puriticarioni  fcfe  accommodct:y^Qi4/e^  ci 
diciteilevirosquatuorhabcntcs  votum,  id  cft  voto  obnoxios.     L,CifviA^^  a 
HisaftiimptisvultApoftoium  fandificaricumcis,  atqueaddereAr   ^   ^ 
ad  eorum fumptus,  vt  radant  capita, vt  omncs  norint  nihil  eftc  e-  A **^"*^*^>   T 
orum  qux  de  te  fama accepcrunt,  fed  te  quoquc  cire  legis obfer-/»»**/*^^  yc* 
uatorem.  i.  optat  Apoft.  confecraii.  Hic  dc  impuris  non  agitur,  d^  ml^kA 
fed  de  ijs.qui  NdZAreatus yor.o  cftent  obftridi.  lubetur  Apoft.  ad-  ^x4^^ulc 
dercadeoiumfumptusjVt  nontantum  intcrfuifl^e,  fed  prxfuifle     ^^  /VU*i 
videatur-&;  poftea  dicitur  Paiilusdicspurificationisdenuntiaf-      rs  ^       ^ 
fc  :  &:quamuis  in  NAZ,ar<i9rum  oblationes  eflentfumf  tusdecrcti>UK^  M^^ 
liccbattamenijsaliquidadijcere.  Obfervatio.  Hic  purificandi  ri-  (»c//atw*£<  | 
tuspurgationemfidciiumapcccatis  per  Chrifti  fanguinem  ad-  (/f  n*^  c  1*^x^-1 
iimbrauit, i.Jww.i.de votoN4z-«rf4r«f,vidcN«;».5.  ^^^  ciif"**^ 

ra/.  25.  oftenditgentibusadfidem  Chrifti  convcrfisnon  cfley^ 
concelTum,  vt  hunc  ritum  celebrent,  fed  ipfis  eflc  impcratum  fta-  t/^^     /  ^^^1 
tuto  Concilij  lcrofolymitanh  vt  idolothytis,fuffocato,  fanguine,  Sc  pHli-l^iA 
fornicationeabiiineant.  Dequibusfupracap.15.  UH  p(^*^ 

ra/:2  6.  Purificatfe  Apoft.  QiKcrituran  hoc  iure  fecerit.  'Rcfp.  ^  xilg 
ludxorum  infirmorum  rationeni  habuit,vt  &  prius,cuni  Timotbe- 
um  circumciderat,  &  caput  Cmbrrxtotondcrat,  hoc  facit  vt  infir- 
mis  nupcr  ad  Chritti  gratiam  vocatis  confulat,  qui  nondum  pie- 
nam  libertatis  Chriftian^e  cognitionem  funt  aflequuti :  accipe  e- 
tiamhuiuspurificationisfinem  fuifle  gratiaru  adionem,  Eccle- 
fix^ue  xdificationem,cuius  quidem  maior  habenda  eftratio,  qua 
ritus  punficationis.  Cerimoniarum  lcgalium  ante  Chriftifilij 
Dei  dfiraypKCtxnv  Divina  inftitutione  vfus  exritit  necefl^arius,  poft 
incarnationem,quadantenus  tclerabiiis  infirmorum  ratione,  kd 
iam  in  ecclefia  conftituta  atque  in  fidc  cofirmata,nulio  modo  to- 
ierandus,necrctinendus.Paulusdcnuntiatpurificationisdieruni 
expletionem,vfqi  dum  oblata  fuitpro  vnoquoq^  corum  oblatio: 
hxc cxpletio  fignificanda erat  Sacerdotib.Etenim  quo  dic  finic- 
barur  N<<it4r/ffr«;»  votum  offcrcnda  crantfacrificia. 

VerfiT.  Vidc  quidpatiacur  Apoft.  nimirum  perfecucionema 
ludais  cotam  turbam  concitancibu/.  Obferv.  Zclo  prapoftero  in* 
flammaci  confufionis,  acquc  magnorum  fcclerum  cxiftunc  au- 

Eee        '^    thorcfi 


401  COMMENTARIVS  Cap.  XXf. 

tliores,^  qni  maxime  Dciferuis  faucrent,&patrocinarciur,  fum- 
mi  plerumque  funt,8c  grauilTimiinimicijexpende  in  Davidis  au- 
la  Acbitophdis&c  Abfolomi  filij  confpirationem:  ludac  aducrfus  Chri- 
ftum  proditionem,  &  hicludaorum  in  Paulum  machinationem 
per turba; concitationem.  Obferv.  Satanx  vafrities  eft  ha:c  in  ftiis, 
particulare ,  vt  ita  dicam,  efficere  caufam  communem,  atquc  ita 
atrocitatemobtcgere,  velreligionis,velboni  publicifpecie.  At 
quidngunr.  i.manusin  Apoft.  inijciunt.  i.auxilium  implorant 
ctiani  ob  vniushominis  apprehenfionem.  j.accufanr,  &accufa- 
tion  is  capita  funt  tria:8c  loquitur,inquiur,contra  populum,  quod 
cft  fairum,cum  populi  falutcm  inChrifto diligentcr atque  foliciti 
qusfierit.  2.contralegeni,  non  mtoralem  quidcm^quam  fcntlt 
ieruandam,vit£  obedientiaei  gratitudinif^ue  noftra:  in  Deum  re- 
pihm,  Cerimonias  dixiteite  abrogata8,&:  Chiiftum  efTepatefa- 
6tum,inc]uofAlu3&:vitaieternapecidebeant.  %,  contra  locum» 
qui  aderic  vcmm  cultumDciloco  non  effe  alli^atum.  Omnis 
teira,:quam  occupanciideleii  eft  O»4»«4^omni§  civitat  UrufaUWy 
cmni«lami]ia,5«a»:  Chriftianu«quifquc,Tcmplum  fpiritu»  fan- 
^i,  locuf(^iic  in  quo,  &  cx  quo  cclcbretur  Dominus,  oc  adoretur, 
IWW.4.  QiiartumquodApoft.impingitur,cft,quod  polluerit  lo- 
cum  iftumfanftum,gra;cofque  in  templum  introduxetit,  vide- 
rant  enim  Trofhimum  Efhefiumin  vrbe  cum  co.verf.29. Obferva.Su- 
perftitiofi  8c  videri  volentes  rcligiofi.in  extcrnis  obferuationibus 
acricibusautumantDcicultumconfiftcre  :  locaque  in  kfs  eJTe 
fanda,  cumIocisnullisinlitfanditasnatura,8cfilocus  vllusfe- 
ratur fandus,  id  quidem  propter  Dci prjcfcntiam.  v^dc Ixeda.^, 
Papani,vcritatis  hoftes.magnamftatuuntreligioneminloci?,  a- 
lijfquc  circumftanrijs.  2.0t/(?fv.Atroces  feruorum  Dei  hoftesjgra- 
dibiis  quibufdam afccnduntin  fjeuitiac cuImen.Nam crudcles iftf 
oftiotempliclaufo,nituntur  Apoftoliitrucidarcfed  Divina  gra- 
tia  ipfi  invigilante,in  vita  confcruatur,  &  referuatur  ad  opus  Do- 
mini  peragendumjquo  pera(5lo,  atque  vocationc  impletamarty- 
rio  ccronatur.  Nihil  poflunt  vel  truculentifiimi  in  Christi 
fcruos,  antequam  miniftcrij  curfuni  Divinitus  defignatum  com- 
j^leverint.  | 

r<?r/.  ^i.HabcturPauli  li&cratio.  Truculentus  eorum  ccna- 
tiispivina  potentia  coercetur^pcr  tribunumcohortis.ot/fmr/o. 

■"         ,  ..        Dominiis 


CAP.xxr.      iN  apostolor.acta;       403 

Dominus  inter  prophanos  invenit  ,'qui  impios  impiorum  cona- 
uis  pracpediant,  adeftque  fuis  in  rebus  maxime  ardis.  Expen- 
de  liberationem  6c  confervationem  Davidis  in  fummo  vitx 
difcrimineverfantis,cum  apud  ZukUgum.  lapidibus  eum  obru- 
ere  ftatuiirent.  InEuchu  protedione  cindo  exercitu  Simache- 
ribi  Regis  Ajfpiorum,  Ithofaphati  ab  Ammonifis,  Moabitis,  &  Seiranis 
coniuratis,  2.  Crw.  caf.io.  6c  tandem  in  admirabili  illa  exempti- 
one  populi  ludaici  ad  necem  defignati ,  crudeliifimiilW4M«  o- 
pera,  E/?&.f^p.5.4.  Inpcriculis  itaque  ciim  vcrfamur,recurren- 
dum  nobis  ad  thronum  Divin»  gtAti«,atque  poicntia; :  vbi  in  tu- 
TocoUocabimur.  ' 

Verf  3  2 .  Cixm  Yidem  tribmtunii  cejarunt  verlerare  Paulum .  0bferv4. 
Magiliratus  auchoricat  ica  agnofcendai  vc,  quo  prxfente  fcclerofi 
k  facinoribus  pacrandis  defiltanc. 

VeYfii.ltixxA  Prophetiam /|4W vincJcur  Apoft.Ot/crv.Vcrbum 
lehovic  pcr  Prophctas  annuntiatum  fcmpcr  implcbitur,  vccun^j 
mulfitccinconcrariuminfidclitas,  ifepeccator  iuxtavcrbumDi. 
vinum  ctiam  loo.annos  natu8,malcditl;ioni  fubiaccbit,  Jfai,  (J<^. 
2.  Obferv.  Plene  Apoftolus  non  liberatur.  eft  fors  piorum,  vt  cru- 
ce,  atque  aiflidionibus  non  omnino  eximantur :  veriim  difpen - 
fationc  Divina afflidiones exiftunt  remiftiore?.  5.  Obferv.  Ifte  Tri- 
bunusnonvulteumdamnareindidicaufa,  donec  &c  audiatur> 
&  intclligat,  quid  fccerit :  hxc  praxis  omnibus  Magiftratibus 

imitanda. 

r^r/'.34.Cumnihilcertipropterturbamcognofcipofiit,iube- 

tur  duci  in  caftra  ^/.Propterviolentiam  turbx  portatur  a  mili- 
tibus.  Obferv,  Concitataturba  fine  rationeprorfumfurit:  nullo 
modo  atrocitatis  fado.atque  infania;.  2.  Obferv.  ProvidemiaDei 
arcana  intcr  perditiffimos  pijs  &  fidelibus  incumbit:  vt  hic  yide- 
re,  atque  alibr,  Clamantenim  iftirabidi,  tolle  cumjAt  non  id  di- 
xit  Dominus,  qui  vult  feruum  fuum  minifterium  implerc ,  antc- 
quam  e  medio  tollatur. 

Verf^r.  Petitatribuno.vtipfiliceatloqui.Ot/rrw.Bonacaufa 
inique  accufatis  animos  addit.  C»f<fr^  cum  dixit  pvoMilone  vifii 
Tompeiamt  miiidhui  contremuifTc  fertur,  longealiterafficitur  A- 
poft.fpe,  &  aequitate  coniE  caufae,  quae  facit  magnanimum.  Dicit 
Paulo  tribunusjnoftigrajce?  Dcindc» 

Ee5  1  Verfi^, 


.,.-  cOMMEKTAfelVS         CakXXII. 

rrrr:,  S.Nonne  tu  esigyptius  Ule  qui  Antc  hos  Dies  »d  fcditionc 
conc  tafti,  6£  eduxiai  in  defc.tum.  4.  m.lha  ficatiorum?  De  ifto 
i£VPtioqui,o.milli»hominumcocgit,v^ 
fA^Jl  o  udaico  Pott6  vtitur  ficariorum  nomuic  grice  oqucns 
f  xc  ",.m  n  nflexione.  Sicarius  autem  i  fic.  d.cuur.  01./««,,«. 
ProXnT  omines  finiftr.mde  fcruisDei  t,dis  op.n.onemha- 
hlTTobrZ-  E«i««  ("^f"  feditiofi,  qu.  nouos  motus  qu*- 
ra,K  atque  converfiones  rernm  bene  conft.tutarum,  fi  res  ger,n- 
"!:  m"lfop«nda  mutatio,  &  medijslegit.m.s  fxhc.or  ftatus  Ec- 

'•tKTp-fu':tui':~ef«etur.&vnd 

fciUct' cWe  T,:i,/i  i„  I.UCU.  Ohfir,.u>.  Omn.s  d.ffimula.io  fu- 

giendam.i5iimeincau(atel.gionis.|  „,  •„„]:_„„,  Hebria 

IVvfio  Pauloveniaconceditur.adqueloquitnthnguaMebria 
1  aj.^o.rauiu  .  «i.r,,>,..  I  icetvti  Apologianonrolum 

S^^fS^^f^d-^cS 

ncntur.&:  llc  veritati  pr^tjuclicium  afteratur. 

c  A  p  V  T   xxir. 

A  P  rT  I S  partes  funt dux.  i. habctur  Apoft. 
fermo.  z.fermoniseventa.  Oratio  compleai- 
tur  exordium,  &  narrationcm.  In  exordio  be- 
neuolentiam,  attcntronem£[-,  captat  tribus  no- 
minibusIudjco5Compcllans.i.virorum.2.fra- 
trum.  vpatrum,  i.admonecqualesnaturafi- 

mus.tantum  viri  corrupti,  tamctfi  ctiam  hac 

voce  virtu.  denotari polllt.  2.  indicatur felix  noftra omnium  co- 
lu  o,qu?d  flmus  fratr^es  inChrifto,Chnfti^',fratres,fil^^^^^^^^^ 

gratiam  h^reditatis  illius  c^leftis ,  vitx  ^''J^^;:^^^^^^^^^^ 
participes.voftcnditurrevcrentiaquamipri.sdefert.Ot/.^^^^^^^ 

lo.  deLen^dus,  quibus  oportet,  Ko^.i 2.  Pent  ^-f^f^^^^^^^^^^^ 
v,rf^  Silent6uefluodHebr«alinguaiprosalloquatur.OI;ijr*i'. 

nemf  indiSa^condemnari debcl ,  vide Veuu.y, & M^ 

refponfum  Pb<in/^«  datum,  Uan.j'       ;  I  w.nferfuam  tont 

ln(.^.  Incipit  narratio  ^n^^^^f  T^^^^^Yt.TeSg^ 

yocatioiTem ,  tum  Doarinam,  vt  Divmam  affent .  oft«»^;^[f^ 


CAP.XXir.       IN  APOSTOLpR.  ACTA.  40^ 

primum  quis  fit,  fcilicetlud«us.,vnde  oriundus  nimirumvrbe 
l\ur[o  in  CtUcia.  i.  Obfervatio.  In  narrationibus  hypocrifis  fu- 
gienda,  &,quod  verum  cft  fimpliciter  diccndum.  Scd  xtatc  hac 
deplorabiii  viget  maxime  diirmiulatio,  &  religionis,  fandimo- 
ni.t,  atque  modefti.T;  fuco ,  facinora,  &  vulpinas  artes  palliant. 
2.  habetureducacio,  nimirum  in  hac  vrbc,  ad  pedes  GAmalteluin^ 
ftrudus  Apoft.  j^T  ocKfiCHAv  7^  ■WGt^ciy  vo,u«.  Obfer.  A  teneris  in- 
ftitucndi  funt  pucri  pie  ac  rcligiosc,vt  Mofes  in  omni  ^gyptioru 
fapientia,(Tc  DdoiWfanAe  inftitutus,ita  ctiam  Timotheus  m  facris 
lireris  d;roT«  |8j>£9y$,quaceum{apientcmreddideruntinfalurem. 
Patribus  proinde  opera  danda,  vt  liberi  pie  inftiruantur  in  timo- 
re  Domini,quicftfapienti2initium.additurzcloflagrafte,fedcx- 
co,&:  fine  rcientia,vtpoftea  cenfuit.  Obferva.  Debemus  quidem  in 
religionis  caufapio  zelo  inflammari.gloriae^uc  divinx  propaga- 
dr,  dixit  David  ad  omnium  fidelium  imitationera ,  zelus  domus 
lux  exedit  me.  ^Etas  in  quam  incidimus  plurimu  dcFerbuic  a pri- 
ftino  maiorun|zelo  in  Evangelij  negotio ,  imo  non  pauci  exiftwt 
tepidi,proinde  ore  Chrifticijciendi^i^pfltr.j.&pleriq^  s^fiffKatfQt, 
quitemporibus  CQk  accommodant,  &;aft"entiunturalti(Iimahy- 
pocrifeos  fpecie :  fimus  (ynceri,  zeloque  feruidi  in  caufa  Domini, 
&  cum  Cypriano  dicamus  in  pietate  modum  elTcjnullum  tenere 
modum. 

Verf^.  Perfecutio  Pauli,  qua  lethaliter  perfecutus  eft  profeilio- 
nem  Chriftianam,vi2e  nomine  hic  defignatam.  Obferva.  Conver- 
fus  Apoft.non  obtegitpeccatum.fed  planefatetur,contramulti 
hocfeculoquibus  polTuntinvolucrisfacinorafuavclant:  longe 
fccus  David,  qui  non  folum  coram  >iathane  Propheta  peccatijm 
agnouit,  &  confcffuseft,  fcdconfcftioncm  fcriptismandauitin 
Dci  gloriam,Ecclc(Tx^j  vfum,  Vfalm.ii.  cb"  5 1-  vbi  regnat  Spiritus 
fandus,  ibi  delidorum  editur  confeftio,  qux  eft  verx  poenitcnti» 
primus  gradus.Cotra  vbi  Satan  obtinet,  ibi  peccatorabomnic5- 
fe(lTone  prxpeditur.  Satanico  aftu  impelluntur  peccatores  multi, 
vcquod  malumeft,fcilicetpatrare  fcelus,id  bonum,&  iucundum 
e(rc  putcnt ,  &  itcrum  quod  bonum  cft  nimirum  fatcri(^acinus,  & 
poenitentia  duci  prorfus  id  cfre  malum.  H  inc  fit  vt  plerique  mini- 
me  omnium  pertrahi  po/Iint  ad  cqnFcflTonem :  fed  difcamus  no$ 
plane  fatcri  pcccatacum  doJiprc  cordis  ,;qui  eft  fecundum  Dcum, 

Eee  3  vtin. 


40^ 


COMMENTARIVS         Cap.XXII. 


\tingratiamrecipiamur  pcrChriftum.  2.0hferva,'  Perfecmorw 
Ecclcliac  fubfiltere  nequeunt,donec  faniftisvitam  eripiant,nifi 
toerceantur :  &  in  atrocitate  exdrccnda  nuUam  fexus  exccptio- 
nem  admittunt  aut  «tatis ,  nam  i»  omne  genus  hominum  Chri- 
Rianam  religionem  profitentiu,  iimo  in  infantes  Satanice  &  cru- 
deiiterdefjEuiunr,  vtfatisiiquetin  GalUailtaliAiHijpania.  ^.  Cona- 
tuseft  Aportol.  vincirc  Cnndios  Damafwnoh  vinxit^ue  muitos/f- 
lofoljmis:-  &  itcrum  ipfeconieiSluseitin  vincula,  fed  propter  bo- 
namcaufam.  Vbiobfcrvandum,tametfi  impiorum  aifiigentium 
rationc  iniufte  paflTusfit  Apoftolus,  tamen  juftifiimiDei  relpe- 
du  juftilTimc  hanc  fortem  tulit :  &  fupplicium,quod  merito  fulU- 
nuilTet  fuo,  juxta  juftitia: divinje  exadam normam,idipfum  Do- 
minus  fcruo  fuo  ad  gratiam  coiiucrfo  conucrtit  in  beatam  c?.- 
ftigationcm.  I 

F<rr/5.Apoft.citatteftes,nimiriim  fommu  Pontificem,  &  Pref- 
byterium.  Obfervatio.  Ad  perhibendum  veritati  teftimonium  te- 
ftibus  duobus  auttribusopuseft,  Veut-i^.  i.Obferva.  Literisolim 
res  nefariic  vt  Sc  hoc  tempore  erant  inclufjcrexpede  praxin  Achdii 
&  lefahelit  in  lapidationem  N<«6of/«,item  AmankiAjfueri  tcmpore  per 
cbfignatas  iiteras  figillo  Regio  conantis  femelj&fimul  rotam 
ftirpem  ludaicam  funditus  dclere,  atq  j  extinguere,qui  truculen- 
tus  Ariian  merito fuo  cruci  eft  fuffixus ,  quam  Mardechao  pricparan- 
damcurauit:  Sapiant  atroces  Ecclefiaihoftesjfiad  gratiam  fpc- 
dant,  exuantque  immancm  illam  fa:uitiam  ,  quam  arrocitcr  ex- 
ercere  confueuerant. 

Ver[.6.  Incipit Pauliconverfiocum  cifet prope  DAmafium ,  liix 
multaeccelo  eum  circumfulfit.  Obfervatio.  PrimusconuerlTonis 
gradus  eft  illuminatio,  mens  hominis  primum  obfufcata,coeicilis 
veritatisluccrurfusprimumeftcolluftranda.  2.eft.  Vcrf/.  Ce- 
ciditin  folum.  Obferva.  Si  vifio  hlcis  eum  pertcrritum  proflri?uir, 
quanto  magis  profternentur  impij,  cum  Imy  luclexque  mundi 
IesvsChristvs  fefe  inflamma  ignis  manifcitabit.2.T^(|J^r. 
Tunc  dicenr,  caditc  montes,  nofquc  abfcondite  a  facie  Agni, 
Apc.6.  3. eft.  Audiuit vocem  Saul, quid  me  perfequeris?  x.Obferva. 
EccIefiiE  hoftes  pofTunt nuncupari petfecutotes,  &  qui  Chrt  sti 
corporis  myftici  vera  membra  perfequuntur,cerrum  eos  ipfum 
Chriftum  «apucScpriifcipcm  |)crfequi,'tam  atda  cil  membro- 


CAP.XXir.       IN  APOSTOLOK.  ACTA:  4or 

rum,  capitif^ue  coniun^io,  vide  lfa.6^.  Colof.i . fupplcp, qux dc- 
erant,  &c. 

Verf.S.  Refpondet  Apoft.  Quis  es  Domine?  Vbi  apparet  con- 
verfionis  primum  effcaum ,  dumDominum  appellat  quem  eft 
hoftiiiterpauloantepcrfecutus,  cui  ait  Chriftus.fum  I  is  v  s  N4- 
ureim,  quem  tu  perlequcris.  Nomen  primum  cft  falutis,  fecun- 
(iumefteducationis:  nimSaz.arethi  fuerat  cducatus.  Obferyatio. 
I.  quivocati  funt  ad  gratiam,  8cfidem,tametfi  extitere  fummi 
inimici,  atque  perfccutoresChriftiani  nominis,  &  faftiditores, 
nibilominustamen  rcvcrenter  fentiunt,  8c  loquunturdc  Domi- 
no  noftro,  quem  agnofcunt  falutis  principem  ac  vita:  acternac. 
z.  Obferva. 'Son  cftalibi  quxrcnda  falus,quam  inlj^  s  v  nomi- 
ne,  Matb.  i .  Aci.^.  Apoc.  7. 

Verf^.  Praefentes  focij  vifa  luce  ftetcrunt  attoniti,ita,vtprogr«- 
di  non  poflcnt.Otyirrv<i.Terroris  caufa  cft,  natur*  iam  labcfadat» 
infirmitas. 

Verf  10.  Quacrit  Apoftol.  quid  debeat facere,  Obfervatio.  Nobis 
dari  dcbent  a  Chrifto  mandata,  qua:  obeamus :  Iniundiones 
hununai  in  falutis  negotio  minimc  admittcndx .  lubetur  Da- 
vufcum  proficifci,  vbiintelligetquidfitipfifacicn^um.  Obferva- 
fior  Voluntati  fux  revelandx  Dominus  tcmptis,  &.locumJia?- 
bet  pra;ftitutum,  cpufi4cuitquc  per.parteg^  rcs.cjb(ci^_5.Tpate£a--^ 
cerc.  '      '   '.'/      ■    /    ^  -'      ■  ■  ^ 

Verf  iT.  Ducitur  per  manum  ab  alijs,  ciim  pr«  gloria  Jucis 
minime.vidcre  pollit.  Obfervatio.  Sitantahuius  Jucis  glori;iex^; 
tirerit,  quanta  fut^railJius  lucis  gloriam  vul'W  divinQ^efplc^i- 

lerfii.  Ananias defcribitur <iv^fj^(/tftS/^bonpoTttfltf^s,omniu 
teflinionio.  0&/Jrj'vJ.Pietati  operam  4ei7?^s,  qux  jjucenda  pro  ma- / 


ftarHfr<|/?r4f/qui  templura  p/4i<£,f^nwDj^^?|>Ufi«a4«,iac  (pontiaayva-  » 
d2ergo,combfjitiitefer.tur.        ..•,-!,,•'.,-    •     .,  > 

Verf.i^.  Ananias 4icif ;jcl,|^cipe v^futnfOif^rjw/iL. Arunias iipii- 
contulit  Paulo  vifuav^^ld  fuLt.tantum  inllruriientii  PominiieCu 
Chrifti  iuci^fnwn^l^  ixB^ixm^g^^jl^  , 

,  i         '  '  con- 


^os  **    C  O  M  Iti  E  N  T  A  U  I  V  S         C  ap.XXII, 

cbnucr(ioh<!m effe Dpus  diuinS,  Itrm.3 i.convcrte  mc  Dominc.^ 
conucrtar.  i.Obferva.  Quofdam vocatDommusm vterovt  Jm- 
,^/.m.  imm.r .  2.  ^tate  mcdia  vt  Paulum.  3  Jn  morns  articulo,vt 
furem  illum  cum  Clirifto  crucifiium^fcd  videndum  ne  finguhri, 
ttta-  vnieo  hoc  cxemplo  refipifcefitiam  procraftinemus.red  quai^ 
diu  conceditur ,  fupplicium  divmum  lerib  dolorc,  <iui  eft  fecun- 

dumDcumtcmpcftiueanticipemusv       .       ^  •     jn 

mr.U.Hinc  ad  fincm.trcs  funt  partcs.i.Oratio  J«4«r^  ad  Pau- 

lum   z.ColloquiumPaulicumChriftoind..-acr^-  ^Orationis 

Paurmxevehta.^«.m*oratio  h^ccompleaitur.  i.vocationcm 

Pauli-  &  vocatiohis  authorc  fciliect  Dcum.  2.  fines  propter  quos 

cft  ^  Dco  ordihatus.  ^.cxhortationem,  vt  Paulus  b?.pcizctur. 

1  Obferv.  Vnus  eft  omnium  patex,vnaque  vera  ^(yncera  rein  0. 

2  OtL4.  V  ocatio  noftra  ad  miniftcrium  Deum  debet  habere  au- 
thorem  vide Acl.io. Heb.^^.hum vocationis cert.tudini nobis at- 
tendendum:etcnimexorienteperfecutione,lariusat<iueatrocius 

iraSMegWmxvocationisf.ifm 
fur,>«.«'^vtconftctnosdivi«itusvocatos.i.vidcnd^^^^ 

ritus  Dci  atteftetut  nos  cffe  divmitus  cmilTos.  i.dona  idonca, 
rum  fint  in  nos collata.  ;.  fi  co^um  donorum  lcguimu  vfum  ha- 
bnmiis.  4.ebtuiidc«nincrefncnturn.  ^  "««J.fc'"  £^^ 
acmusVEWTa^aeconTmodam>&  gregem^Chnfti  cum  Avo 
ftolo  reputemus  noftrum  elTc  gaudium,  ^^q"*  ^«7"^";i- ' '  .^^' 
cft  nimlriim  vt  Dcl  voluntatcm  cognofccrct.  Duplcx  cft  Dei  vo- 
tu^iv^^- Arcanainauaminciuircrccftncfas.  2.rcvelata  tuan. 
Scuius  fummiieA,vtinIeftimDctfihumcrucifixtjm  crcda- 
mus,  &  crcdcntcs  vitam  habearpus  f  ?rnaiTi,0fc/.rv4,  Nemo  cog- 
iTbfcerc  Potcftai^am  VtilurittiK^  .  n»^ys  que  D  nu 

ab ^tc^/i id camcognicioiiiem'dc(i2n;iucTrt :  Pendct enim cffi- 
c£wSo  noftra  Aivma  ordinatTone :  Cognofcimus  aute  nos 

U v«.m ordlhatPs,fi fidcmhabc.mus/^ 'Ml^ft ^t vS  «; 
ft6'hnbis'cre'pattam  ccrt6  intejligamus.  1.  fittls^ett,Tt viueies 

^S/juftiti.;oc,tur.8ym«.y 

nm4Mni4wiit.gniaiyrc^te 

natutam^'6iacs;l.#a  i^r  oljcdiQntiam  c«  or«ft  am  &  cm^  s 


Cap.XXII.        IN  APOSTOLOR.ACTA  40^ 

imputationem,  quafide  apprehcnsa  coramDeo  cenfemur  jufti 
fiue  openbus  legis,quibus  vt  caufis  juftificatio  noftra  minimc 
omniunitnbuenda.  Rcde  Auguft.operanon  prxcedimtjuftifi- 
candos  fed  fequuntur  juftificatos,  &BmMr^ttf  funt  viarcgni  fed 
non  caufa  regnandi,  alferimus  nos  fine  bonis  pietatis,ac  cha- 
ritatis  operibus  neminem  polfe  in  regnumccelorum  perucnirc 
vtpote  verx,viu;Eque  fidei  effeaus,fedfemperenumerocaufa- 
rumfalutisquarfuntextranos,  ipfareijcimus.  Sedquomodo  vi- 
deratApoft.huncjuftum,fcilicetinvifione.  Abraham  viditante 
incarnationem  fidei  oculis  diem  Chrifti,  acgauifus  cft:  Apoftoli 
Viderchumani  corporis  pra:fcntiam :  Nos  iamfideioculis  ini- 
mortalem,  &  glorificatum  Dei  filium  vfurpamus,  tametfi  corpo- 
reisoculisminimevidcrimus,  exultamus  tamen  gaudioinefFa- 
bili,&:gloriofo:ficutieft,Dominodanteincoeleftibus  facie  ad 
faciem  contuebimUr  feruatorem  noftrum  Agnum  Deiimmacu- 
latum.  3.  vtaudircs.  Obfervath.  Chrifti  fummiEpifcopi  anima- 
riim  noftrarum  vox  in  Ecclcfiacft  audienda,non  iraquehumanx 
tradmoncs  recipicndae,  fcd  vcrbum  D«i  fcriptum  fuis  partibus 
abfolutum  ftridte  arde^ue  rctincndnm .   Patris  extat  tcftimo- 
nuimde  filio.M^r/;.!/.  huncaudite,&  filius  itcrum  nos  rdegac 
ad  fcripturas,  loan.^.  vbi  aitfcrutamini  fcripturas,  crgo  vox  Divi- 
na  fonat  in  fcripturis  facris,&  inijs  petcnda.'4.finis  vt  Apoft. 
cxiltat  tefHs  apud  omncs  corum  qiiae  vidit,  &,  audiuit.  Obfervath. 
Teftimonium  noftrum  perhibendum  cft  de  vifis, auditifquc,qu« 

certa  (unt,  nequc  pro  veris  agnofccnda,  &  rcnuntianda,  qux fal- 
lis  plerumque  rumoribus  hominum  perfcruntur.  4.  in  Anania: 
oratione,  vt  baptizeturPauluSj  id  cft,  vthoc  fairamentoin  Ec- 

ckiiani  recipiatur,&  declarcturmcmbru cofporis  Chriftf  myftici 
hocque  figno,  patris,  Chrifti  filij ,  Spiritufque  Sandi  nomine, 
ex.iibito  ipfi  lignificecur  mcrito  fanguinis  Chrifti  peccatorum 
omnium  remiflio,  atque  cum  falutis  principe,capitc6ucChrifto 
ipintualis  ynio  per  fpiritumex  parteChrifti,  per  fidcni  cx  par- 
le  Apoftoli:  vbi  dicit  ablue  nonalitcr  cft  accipicndum ,  quam 
vt  patiatur  peccata  ablui  Chrifti  Agni  Dei  immacul^iti  fanguine, 
ndeque  apprehendat  remifiionem,non  cftcxiftimandumpencs 
•^os  cfl^e  vim  abluendi  peccata,cuminij5,  atque  offenfis  fimus 

fff  mortui, 


'416  C0MMENT'ARIVS  Cap.XXU. 

monuhlEphefcaf.i.  Sedciim  iii  fftcris  huiurmodi  phraiis  occur. 
xit,  prscandum  cum  Auguflnu  Da. domiD€,quod  iubes,  lubr.quod 
vis,  tunc  noa  fruftra  iubebis.  Cum  C  h  r  i  s  T  v  s  iubet  Laza- 
rum  mortuum,  atquein  fepulchra  quatriduum  fcetenrem  furge- 
rc-jipfi  Lazaro,  omnis  fvurgendi  poteftatis  experti,  poteftatem 
concedit,  vitamque,author  vitx  reiribuit, 

Verf.17.  Rcdit  Ierofolymam,In  Tcmplo  precatur.  Fuit  in 
c^?atr«,  viditque  I  e  sv  M,quem  audiuitdicere,  rccedc  letofy- 
mis,  quia  non  recipiunt  tuum  de  me  tellimonium.     ^ 

i.Obfervatio,  Templumert  prccibus,  pijfqueexercitiis  deftina- 
tura,  iuxta  iliud  ifiia,  Donuis  mea,  domus  orationis  vocabitur. 
Preeibusfedulam  nauemus  operam>quibus  pr.^cUra,  fed  foliiij 
C  H  R  I  s  T  I  mcrito,  confequimur.  vide  Exod.  wf.  17»  Precum 
continuarum  vi  dc  AmaUco  tandem  fufo:  &  Ex9d.ca.11.  lofcap.iQ, 
Matb.cap.i^.  lacob.eap  5.  de  efficacia  precum  Elia. 

2.  Obfervatio  infidclitas,verbic|ue  oivini  contemptus  caufa  im- 
puUiU4  exilUt,  qua  impcliitur  Dominus  man^clarc  feruis  fai»  vt 
vrbes,  populofque  defcrant.  Hic  admonitos  vos  vclim  impri- 
mis,  nc  D  E I  verbum,  pivinum  dc  Chriilo  teftimonium,  fidofqj 
eiusferuosafpernemini,autreijciatis.  ,     »  r 

Verf  tp.d^io.  Quid  lerofolymis  feccrit,  planc  fatetur,  ni. 
mirum,  quod  vinxerit,  atque  in  carccrcm  tradiderit  multos  San- 
^os,  vide  Cap.8.&quodintcrfueritcxdi5frpferf»i. 

Obfervatio.  Qui  ad  gratiam  cfHcaciter  ell  vocatus,  apertc  in 
gloriamD  E  i,anteaa:ac  vitatpcccataconfitcbitur.  Expendepra- 
ninDxvidiSi  2. SamHel.caf  11. 

2.  Obfeivatio.  Hxc  eft  piorum,  ac  fideiium  fors,  vt  vita  privcn- 
turpropterv€ritatem.-  Vide  in  lgnatioyPolycarfOymot})do,zh]lque. 

l.Obfervatio.  QuifceleriaiTentitur.  coram  D  e  oreus  ccnlen. 

<^"seft.  ,  .  .  -    .,  !•  ^ 

rfr/..2T.Iubetur  proficifciad  Gentes,  qui  vpCxs  Euangelium 

prxdicet,  in  rcgni  C  H  r  i  s  t  i  amplificationem.  ^        . 

Obfervatio.  SimusmcmQxQS  mandati  oivini  in  muneris  lacri 

funaione-concmur^ue^quapolfimus  fide,  ac  diligentii  muu- 

fterium  implei;e.,  .  . ,    ,     .,„^ 

Virf  12.  Eucjj.u.oraUQm5  P^ulina; :  &  pnmum  cft  1"^*°^]?^ 


Cap.XXH.        IN  APOSTOLOR.ACTA  4TI 

rcfpe^m:  verbumfiquidcm  audiuntjatnon  cumfrudiu.  Ohferva» 
tt9.  Commune  eft  bonis,  atquc  malis  audire  verbum  Domini, 
fcd  in  falutem  audire, per  Chriftum eft  eleais  proprium.  Attcn- 
ditc  itaque,  quomodo  auditis  v«rbum,  fitfidemixtum,  vt  loqui-, 
tur  Apoft.  Hebr.j^.  vti  vobisfitodor  vitacad  vitam,  &  nonmortis 
ad  mortcm,ficutieftreprobis.  i.Ot/rrv^.  Tantacfthoftiumatro- 
citas  in  Chrifti  fcruos»vt  eorum  libidiniminime  fatisfiat.nifi  Dei 
ferui  h  medio  toUantur, 

Verfi^.  Partes  tribunifuttt:  jubctduciin  caftra,flagcllis  csdi, 
accxaminari.  I 

I.  Obfervdtio.  Iniqaus  ludex  eft  qui  JLndiaicausa  damnat. 
2.0bfervatu>.  Impij  homincsnihili  faciuntbonos  tormemI& 
afficcre,  qui  ctiam  confucucrunt  vcrbcra,  &  tormina  cxaminaii- 
oni  prxmittcre. 

Cum  ducitur  Apoftolus,  inquit  Centurioni,  Licetne  Roman. 
ludaeumnaturaflagcllarc?        J 

3.  Obfe^vatio,  fidis  Dci  fcruis licct  vti  legitima  defenfionc,  quo 
audito  Ccnturio,  refcrt  Tribuno,  cui  terror inijciair. 

4.  ObfervMio.  Malamconfcientiamfacilcoccupattcrror.plu- 
tisetiam.non  rcgeniti,lcgcs  homininum  pofitiuas  faciunt.quam 
lcgcmDeifacrofandam.  PaulusiaxaturiNon  funt  itaquc  pio« 
rumvinculafempitcrna;  amplificahancnotampraxi,&  cxena- 

pHi.        ^   '        i,;^  ^ 

'^    ^    ■»  r      ^     ., .  '  «      •  -  . 


Fffl 


cAPvr 


*■  **>vi  H 


i4. 


II   «.  / 


4r^  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  VS         Cap.XXIII, 

\   i      ■  ' 

C  AP  VT,  XXIII. 

^^  Artss  Cap.funtduac.  i.habeturquidagit,& 
^■^  patitur  Paulus  coram  concilio.  i.quomodo 
Judaeorum  infidijs  liber  evadit.  j.  aTevto-o^. 
bt/^rv.Impios  coram  concilijs  hominum  con- 
ftanti  vultu  confiftere,atque  Dei  feruos  n5  de- 
ijci  animis  bonam habentes caufam.  2.  Nar- 
rat  quomodo  boniconfcientiaDeo  fervicrit 
ad  luinc  vfque  diem.  Obferv.Bonx  confcicntijc  teftimonitmi om- 
nium  calumniaiorumcalumnijs  eft  opponendum,quod  potcft 
nosin  maximonim  malorum  acerbitate  fufFuIcire,  Porro  con- 
fcientia  eft  intelligentiaj  pars  in  creaturislogicis  cum  fenfu  cor- 
disexcognirione  promanans,&exfadoaliquorefultans,quod 
confequiturlaetitia,  autdolor,  terror,  autgaudium.  Hanc  Deus 
reliquitinhominisanimo,  qux  obfefuetomnia,  accufet,  vel  ex- 
cufet,  teftetur,iudicet,&  quandoque  execuioris  partes  prxftet^vt 
in  Aehitophele,Sc  luda confiderare  tii.i.Ohferv.  Dco eft  feruiendum, 
cuifcruire.eftregnare,  nonferuiremus  hominibus,  quibus  etiam 
placere minime daremus operaim, fifypceri Chrifti ferui e(fe  vc- 
CdUt.j.  iimus:  Infigne  eft  illud  Jofu£  didum  24.  Eiigitc  vlram  viam  ve- 
litis  fequi,  Fgo,&  domus  patris  mfei  inferuiemus  Domino ;  & £- 
y?/ifr,  cum  ancillis  loquitur  in  eandcm  fententiam. 

Frr/2.  ilw4w<r;Pontifexaftantibusimperat,  vt  Pauli  os  Cicdc- 
rcnt.  Obferv.  Hypocrifisin  iniquam  adionem  erumpit,  qua^qui- 
dem  cielari  poffit  ad  tempus,  fed  vno,  aut  altero  opere  tadcm  fcCe 
exeret,  quiaequitatecxtcris  prxireit  iniquam  in  Apoftolum  fert 
fentenriam  :  Magiftratus  juftitiaatque  clementiapollercnt,  P/rf/. 
4^.  2.0/»/^'. Nondefuntimpijs  admanuminftrumcntafcelcro- 
fa,c|U3:  quoduis  facinus  cxequantur,  non  defuere  Pharaoni  in 
jf^gyprofacinorofi,quiinfantes  lCraelitarum  in  riuum  conijcc- 
renr,  nec  Nabuchadnezari  fatcllites  nefarij,  qui  tres  illos  pueros 
in  ignis  fornacem  inijcerent-jnecnon  qui  Danielem  in  antrum 
Leonum:  Neque  ludjcis  ferui,  militef^ue  impij  qui  Chriftum 
Dominum  noftrum  apprehendcrent  vt  crucifigercturjfuere,funt, 
atque  futuri  funt  omni  state  fceler^m  promptiflimi  patratores. 

I       I  3-0^' 


Cap.XXIII.        IN-  APOSTOLOR.ACTA.        413 

^.Obferv.  Prophetarum  fors,  & feruorum  Chrifti eft hacc,  imo ip- 
fiusChrifti,vtipfisimpingaturalapa.  Habes  excmplum  inMi- 
f/wa,buccapercuftb  a  Zidkt*  pfeudopropheta,  i.  Reg.  22.  in  Jere- 
mia  a  P/;4/fMr^  Sacerdote  pari  modo  catfo:Denique  in  ipfo  Dei  filio  • 
Dominonoftro.  Io4«.i8.aPontificisferuo  verberato,  cui  Chri- 
ftusjSimaledixi,teilescita.  Sinon.cur  mc  cacdis.  Confolatio- 
nemhincpetamu$,Si  cum  Chrifto  pafii  fuerimus,cum  eodcm  • 
regnabimus,  z.Timoth.z. 

Verfi.  Apoftolusd«nuntiatAnaniaefore,vtDcuseumpcrcu- 
tiat,vocatqaeeumpari«temdealbatum,id  eft  hypocritam,  iu- 
xtaChriftidica-um,  M4t/;.2  5.  vbi  vocat  Pharifacos  fepulchra  de- 
albata:  additrationem,quiafcdet  iudex,  vt  fecundum  Legem 
iudicet,  nihilominustamcnmandatcontralegcm,  vt  ipfios  c«- 
datur.  Ohferv.(\w\  ludicesexiftunt,  juftitixqueexecutoreseflent, 
funtplerumqueajudicio,  &a:quitatemaximealieni.  2.  Obferva, 
qaimenfuramenfus  fueris,  eadem  remetieturtibi,  Math.j.  Ec- 
clef.y.  Exemplum  in  Adombesieco  atque  Achabe,  expende  hiftoriam,' 
Jud.i.&  i.Ke^.12. diCcnis \crWis htQtuT  Adombet.ecus ,  Vticgo  fe- 
ci,ita  mihi  retributit  Dominus :  &  hic  in  Anania, qui,  vt  hiftotia 
perhibet  a  Uanaimo  ludacorum  duce  in  beliorum  ludaicoru  initijs 
atrociterefttrucidatus.  3.  Obferv.  verbum  lehovac  cornplebitur, 
de  cuius  veritate,  Ci  hominibus  perfuaderi poffit ,  homines  huius 
a:tatis,inpeccatisminimeperfeuerarent,  neque  in  fcelera  prac- 
cipites  ruerenr, fed  feria  non  fcra  rcfipifcentia ad  Deum  convcr- 
terentur.  4.  Obferv.  Hypocrita:  fibi  malum  creant,  &  iniqui  ludi- 
cesignominixatquededecorisfibi  exiftunt  authores  fceleratis 
confiiijs&adionibus  nefandis.  Pharao  fibi  intcritum  repcnti- 
num  accerfiuit^fic  Balcaffar,  Dan.'}.  fic5i««4^/;mt.afilijstrucidatus, 
fic  Antiochuilzth^Viicv Dei manu  percufius.  Sintitaque  fapientes 
fummo  conftituti  Ioco,fibique  temperent  ab  atrocitate  in  fidos 
ChrilUferuos,  ccrto  fcientes  fi  eamexercuerint,fore,vtmeritis 
fuis  poenas  pendant.  ^,    . 

Verf/[,  Sicne  inquit  quidam  Pontifici  maximo  convitiarjs; 
0&/fn!'^.  Adulatorum  ingenium  hoceft,  vtDominorum  fuorvm 
honoris  prajtextu  gratiam  inirevelint,cumnihil  propofiti  ha- 
beant  prxter  quaeftum,  6c  inanem  gloriam :  cxemplis  abundat 

hstcxtas.  V 

Fff  3  Urf-y. 


) 


Kt 


ikt. 


A 


t<  r;  ii.t/<-  S;  ►  ft,( 


Cap.XXHL 


l<V 


Iv^»'^"-'^-^*:^  itT  COMMENTARIVS 

^il     ^;*^t»v\    jr^yj:^.  Refpondet  Apoflol.  nonnonifuiirePontificenT.poMft 

)!(  jk*''*''  *^*-"quidem  ficri  vtigiiorarit,  ciim  diuturnu  tempus  eiHuxeiit,cx  quo 

K'   P  ^'^        fuitlfrtf/i/rw»;  aut  vere  non  nouit  ti|ilTc,  ciim  inique  fefc  geflerif, 

— ' j~quodaPonti(icclongc  elTet  alisnu^n.  Ohferv4ii<i.  Facit  prxlato- 

n)w  •/>'  ^'''^'jum  iniquiras,vt  raiiiime  ab  alijs  agnorcantuf^autdifcernantur 

r.c  )»«.r^v^v&   in  ipforS  dcdccus.  Dircantinhonorisgraduconftituiiitarefcgc- 

^^''^.''V  "^lT^rere.vtiniquitate,  atque  iniuftitiafibi  haud  procurent  ignomi- 

'^^  r  ^^-^  niam.&contemptum.  i.Ohferva.  Ex  Pauli  refponfo  liquet  po- 

^  n  ,?tiV^*«»  ''''puligubernatoremconvitijs  non  clTc  profcindendum,  Dfwf.ai. 

|,    /  \;T  .  ^MH,-  £x«<<.  21.  Principi  populi  tui  bc  maledixcris.  Inhac  lege  duo 

/.»/*- funtexpendeuda.  i.ell.Magiftratus  &  Rcdorcs  cflc  oporterc 

w^Jt^H.    /iContra  AttAhdpttfiat,  Riw.i;.  i.Pet.i,  qui  ii  non  eflenr,confu(io 

>n  ah  m«in^a  i"  Rempub.  &  Ecclefiam  invehcrctur.  j.eft,  vt  ipfis 

.4  n  -'^^'^^>^^*'.Lqj^q,^  3^  obedicntia  fcd  inDomiuo  dcfcratur. Row. f<?f  13. d* 

.  ,:</f-  /li  j^-K^r/r6.Eaa(ioPaulihabettirkIudxis.Vbi  i.habesoccafionem, 

^  -  qu«eftnimirumdiiTcnfiointermembraConciIij,fciIicet5«/<f«- 

j'    ^' '  ^Jt     ~  €A9S &  ?harif*»i.  Paulus  fe  Phartf^tum  profitetur ,  atque  in  judicium 

x^r^u^  iii^  vocari,quod fpem,?irefurre<Stionem mortuorum  tuesitur.ObferYa. 

> ;.. .  tu.  t  4 .  Divino  decreto  fedx  interfefc  diflident ,  vt  vcritas  afferatur ,  re- 

^2>^        gnumqueChriftipropagetur.  Dcraortuorumrefurred:ionc,yidc 

[  «^        i.Corintb.caf.  1 5.  hcc  tantum  hac  vice.  Articulus  refurre<ftionis  eft 

contra 54rf</M^<eweandcm  impie  negantes.  i.expende,  qui  fint  rc- 

furrc(5turi,fcilicet  pij  ad  vitam,impij  ad  condemnationem,Itf4M.^. 

g.quibus  corporibus,  ijfdem  nimiriim,  quibus  nunc  funt  prat- 

diti, qux  tunc  immortalitatc,  atque incoriuptibilitatc  rcdimien- 

tur.  , 

ObfervaM.  Qm  gaudere  veiint luc  gencTali  corpoTum  rcfur- 
re(flione,  vt  bcneficio,  ftudeant  frui  refurredione  prima,qu« 
cft  a  peccati  morte,  in  nouitatcm  vitx,  &  ita  haudquaquam  gu- 
Iwbunt  fecundam  mortcm,  Rirvf/^if.io.  Qiiod  dillidcant  oblcr- 
ua  inftabil«m  efle  concordiam  qux  non  cft  fundata  in  Domi- 
no,  &:  facilc  diflipari  poflc ,  qui  in  vnitate  fidei  non  coalefcunt. 
Dominus  nullo  negotio  diliungii:  impios,  atque  in  fefc  inyi- 
cem  armat.  Vide  lud.^.  de  Ahimetecho  &  Sichemttu  contra  fe  in- 
yicem  fiagrantibus  odio,  Moabitit,  Ammonitis,S>i  Sdrmlu,  i.Cren.io. 

Hl 


C  AP.XXIII.        I  N  A  P  O  S  T  O  L  O  R.  A  CT  A:        4^f 

Hi  fuerc  errores  sMcamm:  inficiati  funt  fuifle,  Angelos 
contra  fcripturas,  animarum  immortalitatem ,  qux  hic,Spiri- 
tus  nominc  nocantur.  3.  Refurreaionem  Pharilari  hxc  aireruc- 
runtcdUridcntes  itaquc  funt  SudHca<,rum  ,&c?hartfmumCcnt^n^ 

"'''*  Liberatur  Apoft.  per  tribuhum  e  fummo  difcrimine :  etenim 
ipfi  vitam  eripere  propofuerunr,  fed  feruorumDci  ne  capiilus 
quidem  capiris  decldet,  ante  tempus  prxhmtnm,quo,ii  leho- 
va:  videtur,  {anguiniseirulione.vit.tque  protuhone  in  aliorum 
Cratiam,  veritatem  aurc^..cv  fint  obfignaturi:  Addocrumnas, 
&  petfecmiones  piorum  non  eire  fempKernas  quas  tandcni 
tcrmiuaEas ,  cxcipLet  ixta  ,  ?c  jucunda  immortalitas  per  Chrv-, 

^Trr  II.  ChriftusDominus  adftans,confoIaturPaulum,cri-  f-^^t^-v 

gitE*neVadfcat.aitqucoportereeum  teftari  ^^^^^^f^-'^^^^^^^^  f 

LI/ywi5-&hancfacuItatemperhibenditfftimonnimdeChrifto,^,  A  ^o  . 

rfeToftoloconcedit.  obf^rKa.  DominusfuisadclUnextrem.s.U^U^y^r^ 
c^L  aUat  ad  munus  fideliter  obeundum:  cxpende  m  ^^^^^^ 
Moyfe  ir^i^^.  leremia.&C  dixit  Apoftolis  fuis, dabo vobis o    &^  .^  , 

(1^1^^^^^^^^  cui  omnes  ,  qui  aducrfabumur  vobis,  non  v.leat^»  t^^  ^  •  ^^ 

''^' r"^'i2.  Confpiratio  noua  aduerfus  Panlum  inituT   Con^f^.ir  .'  J^.l 
iurator«fumIud^4o.  i.Ohfervafto.  Qui maxime Chrifto eiu^Cj  ^^  ,..f... 
quc  feruis  patrocinarcntur  ,  cxiftunt  plerumquc  "^1  &7  , 

atrociftimi  hoftes,  vbi  gentium  popuius  Domino  haberi  poflit  f  l 

deviXr,  at  ingratioremludaico  non  repcries.  Modus  con-fA..  -([- 
Sonis:  fcfc  aTiathcmatizant  folcmnijureiurando,  obftrm.,.^  >..... 
.Lt6ue  fefcnece{uros,nccbibiturosdonec.Pauiumocciderine.^  ^^  ,.^., 
Ita  Pharao  dixit  Moyfi,  fi  facicmmeam  ^ndcris,  morieris.  Rcae, 
nquit  Moyfes.  nam  tuam  faciem  rurfum  non  videbo  :  Etenim 
pe?  t  ilU  ty^annus  in  mari  rubro.  Sic  lefabel  impi,(hma,  &  cru- 
de   La,  i.R.e.19.  inquit,Dijaddant.mih.  hxc  atqiie  hxc,  fi  non 
fi  St  ruf  fimiiis\'ni.eorum  faccrdotum  V.alu.  quod  im- 
p  oba  mulier  prxftare  non  potuit,at  ipfa  opcatum  non  confc- 
^utakllcftoccifa.  Cuius  fanguiaem  lambcruntcanes.  juxti 
E//4cpropheiiam,  2.R^^.«p'i?-  N« 


Cap.XXIII. 


41^  COMMENTARIVS 

•Ne  (?mus  temerarif  voucnc!o,&  iJromittcndo,quod non  ci\  pcnes 
nos  implere.Sed  quos  citant aflcirores,  nimirum  Scniores,  6c  Sa. 
■cerdotes.  06/^r.Satan  in  fuis  inftrumetis  nunquam  cfHcacius  cxc- 
quitur  fuum  propofitum,  quam  cum  quofda  evocat  ex  ordinc  Ifc- 
cleiiaftico,exempligratilludamadChrinum  prodendum,  aut 

eJcintimispiorumfcruis,vtilffcirc/>MmaducrfusD4v/</f?/;,cuiani- 
bofefefufpenderunr.  "* 

Verf.j^,  Expende  infidias  &:  tcchnam.fcilicet  Conciliumfi- 
gnificat  tribuno,  vtPaulus  educatur,ac(i  vciint  aiiquid  perle- 
ainsexeofcire,5ctunc  fefc  paratosibreadeuminterficiendum 
antequ.im  appropinquet:Ioabus  tali  techna,  &  machinatione 
occidir^fcnm/w,  uReg.iMAmafawy  i.Sam.io.  Obfirvatio.  Satanx 
organa,  atque  fcruorum  ChrilH  oforcs  non  apcrte  agunc,  fed 
clandeftin6,tanquam  practer  inaitntum  aliudagerent.  Ouibus 
jn  crudciitatenonfatisfit  nifi  fandorumfanguineVefpergantur 
&:farientur,  expendeinftragc  illa  truculentiffima  Parifiu  edira! 
Verf.i6.  Habeturmodus.quoenomith^cconfpiratioperPau- 
lifororis  filium.  Ohferva.  Deushabetvarios  modosliberandi.fer- 
uandique  fuos,  &  tot  media,  quot  funtcreaturx,  quibus  impii,  ac 
•fcelerofi  hoi^cs  Ecclcfiacdeludunturinfuis  conatibus:  Ingrediuir 
ad  Paulum,  narratque  machinamentum,  Paulus  vocat  centurio- 
nem,  quem  rogat,  vt  dcducat  juuencm  ad  tribunumqui  haber, 
<3nod  ipfe  narret,centurio  paret:  obferua  in  eo  humaniratem  imi. 
tandam,&;quodPaulumvocetincareeratumApoftolum  eo  in- 
Hgniri  titulo,  in  quo  fit  gloiiandu,  ita  etiam  vnicuique,  cui  Chri- 
fticruxeftfuauis. 

Verf.i^.  Tribunos eum alloquitur feorfum  ne res patcar.  Chilo 
^uaefiuit  quid  regibus  eflet  difficiie.  Rejp.  arcanum  Ciclare.ofc/^rr-/. 
Hxceft  Dominipotentia,  vtfaciatomniamediainferuirc  operi 
fuo  peragendojimoexinimicisreddatamicos  fi  fic  e  rc  glorix 
fuae,yti  in  hoctribuno  expendereeft,  quemantcaPaulus^^fenfic 
inimicum,  &  mandatorem,  vt  compedibus  vinciretur. 

Verf  20.&  21.  Narraturconfpirationis  aduerfus  Paulum  hifto- 
ria  vera.Ot/^r.  Veritas  cft  repetenda,cui  addendum  nihil,nec  de- 
trahendu ,  fed  hacc  «tas  miferabilis  abundat  mendacibus,  qui  de- 

munt,addunt4uc,im6multa  abaliisnunquam  cogitata  commi- 
nifcuntur. 

Yerfii» 


CAP.XXIH.       IK  APOSTOLOR.  ACTA:        4t> 

Verfii.  HabesmodumliberationisPaulinaeper  milites  cutn 
eoad  Fclicem  miflbs.  i.pcrcpiftolam.  Ot/^rw.  Ordinariamedia 
nonfuntnegligenda.  Partesepiftolxfunc  tres.  i.eft  Superfcri- 

fitio,  qua  i.  habetur,  quis  fcribit,  fcilicet  LjffntSfqui  iam  velit  Pau- 
um  liberari,  quem  prius  iufferat  verberibuscxdi.  i.cui  Feiict 
9foL^y«.  j.quidcioptat,  fciiicet  x«/f«r,  vt  fwTPttTT«v  grxcis. 
HicFclixobfcuroloco  natus  per  CUudium  Cxfarcm  ad  tantoi 
honoreseveduseft,vtmuttosex  Nobilibus  fuperarit.  Sttemius 
fcribic ,  quod  ftierit  trlum  reginarum  maritus^Sc  lofephut  quod  J9- 
» A«m  facerdotem  crudeliter  interfecerit.  2.  Narratio  conii- 
net.  i.quodPauIus  fuerit  aludzis  apprehenfus.  2.quodconatI 
finteumperinfidiasemediotollere.  5.  quodipfceum  liberaric 
pcrexercitum,cumpercacperatfuifrc  Romanum.  Obfemtio.lAx'' 
loris  eft  momenti  non  modo  apud  minus  rcgcnitos,  ius  vt  vo- 
cantpofitiuum>quam  cft  t>ivinum,  fed  etiam  plerumque  apud 
ChriftianinominisprofelTores.  Vcrbum  Iehov«  fyncerc,  ac  fi- 
deliter  annuntiatum  non  adeo  pr«valet,vt  lex  humana  qux  tan- 
tum  in  corpus,  huiufque  vitac  bona  poteftatem  habet.  cum  illud 
ad  animam  penctret :  rcuolvetur  didum  C  h  &  i  s  t  i*,  Quid  fi 
homo  totum  mundum  acquirat,  &  anims  iafhiram  faciat»  quo 
eamredimct.  4.  Prxoccupat,quodmultoscum  co  miferit,  ni- 
miriimquodinfidias  ipfi  Paulo  pofucrint  ludxi.  Obfervdtio,  Si 
iit  opus,  etiam  ferui  Chrlfti  in  pcriculo  verfantC5,hominum  prz« 
ndiofuntmuniendi.  Milites  praeftant,  quod  ipfis  iniungimr. 
ObpfrrMiQ,  Fideles  ferui  pia  Dominorum  fuornm  mandata  obi« 
rcnt.  Perveniunt  Amipdtrida  vrbem  ab  AntifMtr»  didam,  dcinde 
Cxfaream,FeIicidantepiftoIam,quamIegit,  Paulum  coram  eo 
iiftunt,quirogatexqua  fit  provincia,  imperat^ue  vt  cuftodia- 
tur|  in  Herodis  aula,  donec  veniant  accufatores.  Ohfervatto.  Nemo 
indida  caufa  damnandus. 


Ggg 


CAPVT 


4x3 


A 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S        CAP.XXini. 


CAPVf   XXI iir, 

O  C  Cap.  habetur  PauH  accufatiojad  verf.ioi 
2.  hinc  ad  v^rf.zj.refponfio  Pauli.  j.ad  finem 
Felicis  a^feiones  cum  Paulo.  vcrf.  i.occurrit 
circumilantia  temporis,  hifce  vcrbis,poft  dies 
quinque.  Obfirvatso.  Summaeft  atrocium  ho- 
ftium  vigilantia,in  perniciofo  propofito  com- 
plendo,  Prtfwt.4.  Impij  non  dormiunt,  nifi 
malum  patrarint.  2.  AccufatoresfuiK  Ananiaspontifcx,Seniorcs 
Ecclefia(Hci,&  Magiftratus  cum  Tertulk  oratore.  Obfer.Omnis  or- 
dinis  homines,authoritate,  &  poteftate  val«ntes,  qui  Chriftum, 
eiuf^ue  feruos  tuerentur,  prodeunt  ad  accufanduni:  non  nouumy 
ii  tale  exemplum  occurrat.  Addo  «quitatem  caufde  Chriftiansi 
fyncer^e^ue  religioniiymultitudinii  numero  no  eflemetiendami 
CJimmulti(intvocaei,paueieledti,M4(ft.}i.  6c  vift  ntlata,qu« 
«d  InterltumyarAa  ver6)qu«  advltam  duclt.  Phirei  etiam  muito 
in  fxnagoga  paplftica  repcrlai,  qul  in  veraiac  reformata.  t»  Pau- 
lui  Tolui  contra  tot  conu  Altipro  feiChriftumibonam  cauram,pu- 
ram^ue  eonrcientiam  habanii  guIui  vittute  aduerfui  omnei  pr«» 
valet:  M»/iiiF/;4r4iMrw,multof^uei£eyptloi,aeeriamMagoi  hu 
buitaduerrarioiifed  lehovcpotentiaprcvaluit.  MichMM  ^ootlaU 
foi  prophetai,^l^4tMW^  Regem^fcd  vi^or  evafit  pivinse  veritatii 
ifiertor  propheta:  liiss  400.  pfeudofacerdotes  BanlitScd  pnevalu- 
ir.  E/f/fNi  exereitnm  Regis  Sj/ridt  fed  Propheta  faluus  remanfit:  J/« 
rmtMs  Reges  ac  PrincipeS)  SacerdQtefque,atq-  popuium,fed  non 
prxvaluerunt  aduerfiis  Dei  homineni  Prophetam.  Concluda- 
mus,  Si  Deus  nobifcum  {  vt  feniper  Hdis  feruis  aderit)  quis  con« 
rranos?  Jtflwi.8.  .1 

r*r/l2.Habeturhoc  verf.proceflusjforma^;  procededi.Acpri- 
mum  orditur,airentatorum  morea  Felicis  commendationc,&  in 
ea  pracdicat.beneficium  pacis  Iudxis,per  eum  collatum.  2.multa 
j(5tT«/p9&)jitocTa  toti  nationi  data,  &  verC j.  gratias  agi  vbiqj  a  tota 

fjente  optimo  Felici  dicit.Hxc  faciunt  ad  benevolentiam  conci- 
ixndim.Scnh'itJofephaslib.2.caf.ii.&i2.  hunc  Felicem  coepilTe 
quendam  Ducem  5if4ritfr«m,atq',in  iEgyptum  profligafTe»  qui  ru- 
deam  diuexabac*Pti«^v.Magiftratu3  partcs  fanr,  fubditoru  pacem 


Cap.XXXII.       IN  APOSTOLOR."  ACTA:        41^ 

procurare.  lubtmurprecariproRcgibus  &  authoritate  infigni-. 
tis  vti  vitam  pacificam  degamus  in  pietate,achoncftate:  Et  certe. 
pax  optanda  vtpote  fummu  Ecciefiic,  &  Reipub.  ornamemnra, 
fed  qujc  fitin  Domino,  quxque  nihilhabeatinfidiarum.  Etenim 
tcfte  NazJAttzj:no, ctizm  iuxta  verbum  Divinum,melius  cft  bcllum 
pace  impia,&  a  Deo  diftrahentc:Optcmus  piam  pacem  cixDAVidc, 
Rfatiq-,  fimus  pro  ea.tot  annos  apud  nos  durate,&  c5tinuata  cum 
Ev4»^Wio:Magiftratibus  incubit  pro  officij  rationc,hanc  farta  tc6ta 
conferuare,populo4i  Dei  qux  vtilia  funt,procurarc.2.0t/fr.Fehx 
non  vere  vocatur  optimus.cu  extiterit  flagitiofus,  vt  fupra  audi- 
uimus,quiquidemfuitNobilisvtNcbilis  latro  apud  Ci^.  Qucni 
Iud«iexanimismeritooderunt,  Nobilem  tamen  vult  falutaru 
vbinota^ypocrifinconiunaamcumaflentarione.  ^    ^ 

■  Vtrf.A.  Attentionem  poftulat,  &  vt  audiatur,  F^r/: 5.  Ciimina 
reciiat,qusquidemPAuIo  impinaitivocat^iie  Xo</*ov  peftem  quod 
multoiiVtillevultdoarinaujainfecerit.oVm.  1.  Impi)  etiani 
rcelerofum,5c  atrox  habentei  propofitum.audiri  voluntivt  eiiani 
InfidoiChriftireruoicalumnliiexpeaorent,  convitiaduc  cvo- 
mant.  Primum  crimen  fpeciaie  eft  reditlonli.  Obftm.pmt\\  «- 
tate  hcBC  calumnia  in  Weliflimoi  Chrifti  feruoi  fuw  inlJituta.Scl. 
mui  quld  aMiu  m  vero  Prophet»  Domlnl,  iix5»«»w»«"."?- 
ven i  te  inimica  meum.  ^ui  dai  turbai  Ifraelu  Cui  Prophcta.Tu 
inquit,domuf6i  patrU  tui  pcrturbaiii  ifratll  boc  ciia  crimS  Ch^l- 
ftoimpaau.multirqimartyribus.&Chriftianinommuprofefro- 

ribus  fub  10.  iliis  perfecutorib.vide  TertuU.in  apohg.  contra^entes, 
&  hoc  maligno  mundo  traducuntur  feruiDei,&  Paftores  Euagc- 
lici,  feditionis,fed  nouit  Domins  qua  longc  abhorreant.ablmtq; 
ab  hac  fatanicl  calunilSi  qui  in  rerum  natura,certe  mmiftri  ma- 
xime  abhorrent  a  feditione,quipiam  pacem  fuadcre  conantur,^: 
Magiftratibus  in  Domino  etiam  dyfcolis  obedientum.2.Gnmea 
e[kqnodiit7rPool<>.'mTYikaxNaz.arenorum.  Hiiiaz,aut*  docueiut 
popuUim  tuerifuam  libcrtatem  adverfus  Romano=;,  quod  5c  hi 
accufatores  cenfucrunt,fed.quiaFelicis  odium  Apoftoloconfla- 
tevelint,contraeumallegant.  Obferyatio.  fceleroficalumniato-iiA,'  *-u..    . 
resvticonfueueruntaduerfuseosquosodioprofequuntiir,etiam.^,,    ^^„^ 
eo  crimincquod  ipfi  odcrunt,iii  feruorum  Chrifti  perniciem,{<C  ,^^  ^ 
hocquidemaftuSatauico.  ^un,.^^    '"" 


.4  A<«>j  ,    >«t«^ 


•*  ,v 


»«%4* 


««>«|44    «rt^^Uji* 


4iS  C  0  M  M  £  N  T  A  R  I  V  S       Cap.XXIIII. 

CAPVT    XXIIir, 

O  C  Cap.  habetur Pauli  accuratIo,ad  vcrf.ioi 
2.  hincad  vcrf.ij.refponfioPauli.  j.adlineni 
Felicis  adtiones  cum  Paulo.  vcrr.  i.occurrit 
circumltantia  temporis,  hifce  vcrbis,  poft  dies 
quinquc.  Objirvath.  Summaen:  atrocium  ho- 
iUum  vigilantia,in  pcrniciofo  propofito  com- 
pltndo,  Promb.^.  Impij  non  dormiunt,  nifj 
malumpatrarint.  2.  Accufatoresfuivt  Ananiaspontifcx.Seniores 
Ecclciia(Hci,&  Magiftratus  cum  Tertulle oratore.  obfer.Omms  or- 
dinis  homines,authoritate,  &  poteftate  val«ntes,  qui  Chriftuni, 
eiufque  feruos  tuerentur,  prodeunt  adaccufandum:  non  nouum, 
fi  tale  exemplum  occurrat.  Addo  xquitatem  caufjc  ChriftianaE, 
fyncerjEque  religionis,multitudinis  numero  no  efleimetiendanw 
Cummulti(intvocati,paucielc(ai, M4f&.22.  &  via  fitlataiquz 
ad  intcritum,ar<5ta  vcr6,quac  ad  vitam  ducit.  Ptures  ctiam  multo 
in  fynagoga  papiftica  reperias,  qua  in  vera,ac  rcformata.  r.  Pau- 
lus  folus  contra  totconfiftit,pro  fe,Chriftum,bonam  caufam,pu- 
ram^ue  confcientiam  habens,  cuius  vittute  aduerfus  omnes  prx- 
valet:  May^f,PW4ffWf»i,multofquciEgyptios,acetiamMagos  ha- 
buitaduerfaFios,fed  lehovae  potenti^  prxvaluit.  Micbaia  4oo*fal« 
fos  ptophttzs,A£habuntjj  Regcm/cd  vidor  cvafit  Di  vinae  veritatii 
aflertor  propheta:  Elias  400.  pfeudofacerdotcs  B«i<jftj,fed  prscvalu- 
ir.  E/i/fiaexercitam  Rcgis  Sjfridj  fed  Prophctafaluus  remanfit:  Ir- 
remias  Reges  ac  Principcs,  SaccrdQtefque,atq;  populum,fed  non 
prxvaluerunt  aduerfiis  Dci  homineni  Prophetam.  Concluda- 
mus^  Si  Deus  nobifcum {  Yt  feniper  fidis  fcruis  aderit)  quis  con* 
rranos?  Jtflw.8.  | 

r^r/I^.Habetur  hoc  verf.pToceiTus^forma^',  procedcdi.  Acpri- 
mum  ordituriairentatorum  more  ^  Felicis  commendatione,&:  in 
ca  prsdicac.beneficium  pacii  Iud«ii,per  eum  coliatum.  i.multa 
i9(5iToup9»^e(.ret  toti  nationi  data,j6c  verC}.  gratlai  agi  vbiq^  k  tota 

f|ence  optimo  Felici  dicic.Hflec  mciunc  ad  benevolenciam  conci- 
iindim*Sctihit Ufefhu$lib.2>eap,t t,& II.  hunc  Felicem  ccrpilTe 
auendam  Ducem  Si^^ritfrMWyacq^in  iEgyptum  profligaflTe» qui  lu* 
CAin  dlucxabauPi/irv.Maginucui  parcei  funCi  fubdicoru  pacem 


C>p.XXm.       INAPOSTOLOR.  ACTA;        41^ 

procurare.  lubtmurprecariproRcgibus  &  authoritate  infigni- 
tis,  vti  vitam  pacificam  degamus  in  pietate,achonellate:  Et  certc 
paxoptandavtpotefummuEccicfiflc,  &  Reipub.  ornameninrii, 
fcd  qu«  fitin  Domino,  quarque  nihilhabcatinfldiarum.  Etcnim 
tefte  NazJanz^no,Qmm  iuxta  verbum  Divinum,melius  cft  bcIlumL 
pace  impia,&  a  Dco  diftrahcntc:Optcmus  piam  paccm  cuD4V«fcj 
gratiq;  fimus  pro  ea.tot  annos  apud  nos  durate,&  cotinuata  cum  , 

Ey4«g^/io:Magiftratibus  incubit  pro  officij  rationc,hanc  farta  tcd:a 
confcruarc,populoqj  Dci  qua:  vtilia  funt,procurare.2.0t/tfr.Felix 
non  verc  vocaturoptimus,cu  cxtitcrit  fiagitioftis,  vt  fupra  audi- 
uimus,quiquidem  fuit  Nobilis  vt  Nobilis  latro  apud  Cig.  Qucm 
ludaci  cx  animis  merito  oderunt,  Nobilem  tamen  vult  falutari» 
ybinota^ypocrifin  coniundamcumafrentatione. 

Verf/^.  Attentionem  poftulat,  &  vt  audiatur,  Verf^.  Ciimina 
rccitat.quacquidcmPauio  impin^itjvocatquc  Ao(/xoy  peftem  quod  ^ 
muitos,vtillevultdo(SrinSfuainfecerit.O|i/irr»'.  i.  Impij  ctiam 
fcelerofura,&  atrox  habentes  propoiitum,audiri  voiunt:  vt  ctiani 
infidosChriftiferuoscalumniasexpedorent,  convitiaque  cvo- 
mant.Primumcrimenfpccialceftfcditionis.  Obferva.  Omni  x- 
tate  haec  calumnia  in  fidcliflimos  Chriftiferuos  fuit  inftituta.Sci- 
mus  quid  Acbabus  Elia  vero  Prophctx  Domini,  dixerit,fcilicet  in- 
yeniteinimicii  meum,quidasturbasIfraclijCui  Propheta:Tu 
inquit,domufqj  patris  tui  pcrturbatis  jfraele.  hoc  etia  crime  Chri- 
fto  impadu.multifqj  martyribus,8c  Chriftiani  nominis  profefTo- 
ribus  fub  10.  illis  pcrfecutorib.vide  TerMll.inapohg.  contragentcs, 
&  hoc  maligno  mundo  traducunturfcruiDei,&  Paftorcs  Euagc- 
lici,  feditionisjfcd  nouit  Domins  qua  longc  abhorreant,abfiutq;  ' 
ab  hac  fatanica  calunia.Si  qui  in  rcrum  natura,ccrte  miniftri  ma- 
Xime  abhorrent  a  feditionc,quipiam  paccm  fuadcre  conantur,&: 
Magiftratibus  in  Domino  ctiani  dyfcolis  obedientiam.2.Grimca 
eft  quod  fic  7rfo»la,^^r^i  fadtaj Sat,4rmrum,  Hi  S4z.aritd  docuciuc 
popuhimtuerifuamllbercatemadverfiisRomano!!,  quod  Sc  hi 
accufacoceicenfueruntifed.qulAFelicii  odlum  ApoAoloconfla-  ^mk»*,  :wt.««| 
te  velintiContrAeumalleganc.  obflmth,  rceleroficalumnlato-^'  ^^.  »*) 
resvciconfueueruncaduerfuieoiquoiodioprofsmuinturietiani.^,  . 

eo  crimine,  quod  ipfi  oderunCjin  feruorum  Chrilli  perniciem}8c 
hoc  quidem  adu  Sacauico. 


'^'^  ,**«*.»« 


*^ 


;f#tliif  1« 


><l««l 


4ib  COMMENTARIVS        Cap.XXIIU. 

2.  Ohfervd.  t^aiLarenorum  nomen  fuit  odiorum  hoc  feculo,  vt  tcm- 
pore  lo.peifccutionum  nomcn  Chriftiani.Iulianus  Apoftatavo- 
careconfueucratChriftianospercontemptumG4W<e«,  &  Chri- 
ftum  pcr  ludibrium  6<i/i/<e«w,qui  randeni  laethaliter  vulneratus  in 
ha:patc ,  fanguine  vola  prehcnfo,  vultu^uc  in  ccelum  contorto 
cruorc^ue  eodem  con)e^o,F/fij/?i  tandtm  GaliUe,fi^xus  el>.  j.Crimcn 
cft,  quod  tcmplum  pollucrit.  Obfer.  Hypocritx  maliiiam,  atrox^ 
propoiitum,  rdigionii,  fanditatifi^ue  v9lo obtegere  folenr.  Re« 
belfc8luda:i,qui^ueDeo8  fecuti  funt  alienoi,  folebant  dicere, 
Templum  Dcmini,Templum  Domini.  Jrr^m.nulla  re  magis  op- 
pugnaiur  veritas,  quam  prxtextu  Religionis.  Expende  morem 
lefmtkm :  illi  lefuitaftrt  prx  fe  ferunt  exlmiam  fandtimoniam.ciim 
nihil  quxrant,tam  folicit^  quam  mundanai  opes,  atque  gloriam 
fecularem. 

Verf.6.  Fatentur  fe  apprehendiiTe  Paulum,  atque  de  eo  ftatuilTe 
fecundum  legem  judicarc.  Obfervatio.  Legem  prxtendunt  fcelero* 
fi  ad  fcclcra  patranda:  non  agunt  ex  lege  oivina  aut  confentanea, 
fcd  vtludaei  iili  cumChriftO)habemusiegeminquientes»&fco 
cundum  legem  noftram  dcbet  mori. 

Verfy.  Deus  ita  faluti fuorum  invigilat,vtantcquam  defintin- 
ftrumenta  ad  libcrandum  (uos ,  ipfe  etiam  excitet  alioqui  inimi- 
cos  feruorum  fuorum  fautores,  vt  hic  animadvcrtcrecftinl;ji4 
quondam  mandatore,vtPauIus  Ug^i^ctur,  ycrberibuf^ue  cxde- 
retur.  i 

Verfi.  Probatio  capitum  accufationis  per  teftcs,  at  quales,  ni- 
mirum  qui  erant  perfccutores  ac  accufatores  ludacos.qui  aflentiii- 
tur  didis  Tcrtullianis,  omnia^ue  veraeflc  aircrentes.  O  fingula- 
icm  impudentiam,&  ftupcndam  audaciam.  Obferva.Omnzs  mo- 
dcfti*  &  mediocritatis  fines  tranfcunt,  qui  odio  flagrant,  fangui- 
ncm^uefitiuntferuorumD  e  i,cumanimarumiaduranihilifa* 
clunt  mendaciain  Paulum  inpingcre. 

Ktfr/io.RcfpondetPaulusjCuiusrcfponfumtribuscoftatmem- 


^       ^^bris.SedorditurdiccndofcIibenterloquicoramFelicccumco- 
/**' ^******^^.  gnoucrit  eum  huic  populo  diu  pracfuiflc,  atq- i 
(^ejuixn  ^'^«•^probe  noflfc  lud.Tcorum  more?.  Obferva.  ludex  fcdctaptus.ac  com 


ideointclligatcum 


7jUtfH^  /t4k*  petens  in  dignofccndiscaufis,  qui  accufatorum  ingenia,  crimi- 
•y  lUim)  /7tf  ^"'pifqueauaUutcmbenenoucrii.  Primumjpiembrumrcfponficft 
'  itnthfi   cUuify   Uteth. :  ^HH*  o  ^nJ.^-     Auuts^  ^ »•'■>•'% ticgatiuum. 


ifcth  n  ^  ftti-^t^t-  ^fnyti^^  a 


i 


\B  M 


CAr.XXIIII.      IN  APOSTOLOR.ACTA:       411 

nee.tiuum.  Negat  Te  effe  feditiofum,ptobM%i  tempori!  tireuin> 
ft»ntia.Sunt  iam  dies  duodecim.poftquam  alcendi  l«./.(y«M»  a4 
adoiandumquodquidemfecit,  ptopteriniirmosludiosChtifto 
lucrifaciendos.feptem  erantconfumptunvoto,  &  quinqueum 

funt  elapli,vt  veni  C«faream,quodna  "8«.  «>"P.»»  ^'^";°  diSr 
nendx  teliquum :  fed  darius .  nemo  reperit  me  in  «?plo  *  fp«- 
tantem,ne?tumultummou.ntem,nequeinSynagogii,nequem 

civitate.  etgo,  qu«  de  feditione  in  me  W'"»"^'*""? '"»?f*"* 
falfa.  0 j/irw(i..  Accufati  vel  clarii  r«ionA.ui.  v.l  teft.bui imp»- 

dumcrimentefelletedebent.  «•-.  j.-..«in«- 

rn/.ij.  Habetur,qu6dminu.ptoba»epo(rent,d«qiJoApo. 

ftoluS,  Vccurant.  ot^Jr..». Caufa  t.ftibu.  r''»!^. tmSe'  * 
mlnimum,  lex  dif.tt»,  in  ote  duotum,  aut  wium  ftebit  omne  vej. 

Xl^lil  sicnndum  membrum  terponlionii.  8:  compleftitut 
quatuot  capita  confe.lioni.  P.ulin».  ?'>""""  ^«""'M"^ 
quani  illi  vocant  hxtefin  adorare  De«<np"»™- 0V'7;V"  '«■' 
Softes,  &  nominaiim  Papift«.h«refeos  mfimulant,vcro.  profef- 
fores,ac  fcifmatos.  quod  ieferuetin.  Synagoga  .llam  Pap.ft  ca.at 
Ecdefia  Chrifti  yera.ab  erroribus,qm  aftu  Satan.co.hom.numq} 
ftudii  in  Ecclefiam  irtepferunt,recelIit.,.OWir.D.»P'«rPxfr««j, 

p"J.m„«,&  effentiS  vius.perfonarum «««'"  tTvVr?  «"iS: 
tu,ac  veritate  eft  colendu8,I,«.4.quo  modo  P»"";"' "'"""' 

non  in  imagine.nec  pet  imaginem  "■"/«<=.o"""X°™„^«is 
mandatu.  2  quod  credat  omnibus.qux  fi.nt  .n  lege,  &  proph«t.s. 

obferua  adxqu.tum  fidei obieaum  effe  De.  v^b»™  • «  P'°P'  "" 
effe  lefum  Chriftnm  qui  legis,^;  P™Ph«">™"}  «'""X'^'» 'X 
fula ,  atque  fcopus.  Lex  eft  pxdagogus  ad  Cht.ftum,  &  huc  colh- 
mit  oZesprophe,x,inChrifto  inquitApoft.omnes  prom.ffK,nes  1 

?um  c.i.m,&:  Amen.id  eft.in  Dci  filio  fiunt.ac  .n  "«'«"'  "™R1«- 

mentum  h.bent.  Non ^^'^^^-^'-'^^"''^^^''^^J^J^ir^i^Zl 
nes,  nequerecipiendx  humanx  trad.t.ones,necvera,vtloqu.- 

tantur,  non  fcrip.a,  fed  in  verbo  Dei  fcr.pto  f''»  »™"'''~«- 
ris  abfoluto  eft  acquiefcendum,  vnde  omn.a  '^^l^'?^-^^^^ 
neceffariadepromend.. Videfinem c.p..<i.  ^f J'"^'/"^ 

ne  juftorum,&  injuftorum.  '»ft<"^""l'""*T^*"l'^'"r'l 
tute  refurreaionis  Chtifti  ad  vitam  xte.nam.  In.uftorum  vero.v. 

O  O    3 


C^r.l. 


44*  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  5  Cap  XXIIII. 

illius  miledidionis;  fcilicct  quo  dic  comcderiscxfju^lJuarbo- 
ri$  iUius  vetitiCjVtiquc  moricris  ad  Cempiternam  mortcm.  Demus 
operam,  qui  limus  primxrefurrexftionis  pariicipes  in  hac  vita, 
&iicin  nosmors  fecunda  poteftatem  non  cft  habitura,  ReveLio. 
atque  hunc  articulum  de  lefurredionetuctur  ApoAol.contra  Sad" 

iuCMU 

■V^rfi6.  In hoc fefe cxcrcct,v.ti(ine oifendiculo corrfcicntiam 
habcat  apud  Deum,  &  ap ud  homincs  femper.  Confcientia  fuprt 
fuit  dcdarata,  quac  Deum  refpLcit,eordium  (crutatorem,in  homi- 
num  animis  reiidam ,  aut  ad  accuCatoris,  aut  cxcufatoris  partci$ 
obcundas.  Concmur  retinere  in  omnibus  a<5tionibus  fidem,  bo- 
tiam^uc^nfcicntiam.quibus  frctiinpciiculis,  atqucperfccutio- 
nibus,  intrepidi  fubndemus.. 

Verf.iy.  Rcm  gcftam  vere  nirrat  Apoft.quam  TertuUus  OM^ 
eor  multis  modis  corruperat.Ol>/^rwfw.  Spiritu  veritatis  adijvcra 
toquuntur,fedinif>uroSatanximpulii,omniiu)  iafa. 

Verf  1 8.  Reccnfct,  quid  fcccrit:  cicemofynas  attulit,  quo  tem- 
pore  invencrunt  Pauium  fandificatum  in  Templo,  non  tamen 
cum  turba,  nequc  cum  tumultu :  ergo  Apoft.  nonpoUuit  templu. 

Verf  i^.Vuit  Afiaticos  ludatos  adeflre,atq^accufare,  (i  quid  ha- 
beant,quod  in  Apoft.dicant.  Hinc  coUigc  Afianos  fuiffcinimicos 
PauU,  qui  aduerfus  cum,pQpulum  concitarant. 

Verfio,  Quibus  permittit  Paulus,  vt  fi quod  in  co  inucncrint 
iniufte  fadum,  ipG  dicant.  ohfermio.  Parati  funtiiddcs  ferui  Dci 
ferre  ycl  ftri^tiftimam  examinationem. 

Verfi  I.  Oftcndir,quod  in  judicium  vocatus  fit,propter  vnam 
vocem  cditam,dc  mortuoru  refurrC(itione,  quum  intcr  cos  ftarer. 
Obferva.  Fidci  Dei  ferui,veritatis  crgo,calumnijs  impctunturjfcd 
vincit  veritas:dcindc  atrocitcr  cofdcm  pcrfcquuntur:dcniqj,cum 
vidcntfefehifcetcchnis  nihil  proficere,lcgifucumpractendunr. 
Hrfce  modis,cu  capite  noftro  IefuChrifto,cgerunt  Iudaci,&eccle. 
ii«hoftcs,i)fde  machinametisjift  veros  Ecdcfiac  Paftores  vtuntur. 

Verfii.  Felix de impietate judJcarencquiuit,  nifi clariuseius 
vlx  rationc  compcrta , ^juam  Paulus  profitebatur.De  ijs  vero,  ad 
feditionefpc<aantibus  cenfer,t;/ix7»aiicliendum:proinde  ampliat 
reum:  &  fentcntiamprocraftinat.  Obferva.  In  caufisfub  judicium 
cidentibus^ententiaminimetereii^da,  nifivti^uc  paiteaudita. 


CAP.xxiiir.     iN  apostolor.agta:      4151 

Deut.  19.  lex  extat  difcrta,condemnandum  ciTc  ncminem,indi<aa 
causa:  addecalumniatoresfpefua,  atqueexpeaationedclufura 
iri.Scribitur  de  impijs,quod  malum  machmantur,at  mendacmm 
proferunr.  Expende  in  Pharaone  interminantc,fefideU peiferuo 
Moyfi  vitam  erepturum,  coercito  Divini  poientia,acogitaiitaci- 
noTisperpetratione.  Etinimpi)lfimaJr/^W^,£/w>vtiUaautuma- 
vit.mortcmcertiffimedecernente:fedfruftratapropofito.  2.0fc/rr. 
Nifiresin  controuerfiam  vocata,  nominatim  capitalis,  pertdtes 
idoneos  fucrit  difcrte  probata,  non  eft  faciendadecifio.  Scite,  Cc 
appofite  dixit  Romanus  iilc,  de  vita  hominis  nuUa  fatis  dmturna 

cundatioeffepotuir.  «    r-      t     ^fr 

-.  F^r/zj.GurahichabemrFelicis,  dePauIocuftodicndo.Ot/fr, 
Divina  providentia  femper  excubat,  in  fuorum  conferuatione,ita 
vt  etiam  nonnunquam  i  fide  alienos.amicos  faciat,  affliaionefqj 
fcruoru  Domini,  ita  moderetur,vt  interroiilione  faAa^ipfis  liccac 
refpirare,  viref^uc,  Divina  gratia,ad  ferendam  qualemcumq^for- 
tcm,recolligcre.Non  finit  prxpotens  ille  lehova  virgam  impro- 
bitatisquiefcere,fuperfortemiuftorum,vtnonextendantiufti,ad 

vUam  iniquitatem,manus  fuas,rp/.i2<K.Czterura  arcana  peipo- 
tentil,  itafleaiturFclicis  animus,vt  pr«ceperitCentuiionbne  . 
quem  prohiberet  exipfius  familiaribus,ei  miniftrarc,autcum  adi. 
rc:incrcdibilis  quadam  vcritatis  vis  apparct  etiam  inter  homincs 
tlioqui  prophanos.  F«/.i4.0ftenditur  aliquot  poft  diebus,Fcli. 
cem,cumDr«/i//4  vxore,Iudaa  accerfiuific  Paulu,&  audiuiirc  cum 
cle  fide,qu«  eft  in  Chriftii.Dr«jiI/4  foror  fuit  iEgrippx,dc  quo  jpoft- 
tx  loquitur  luca8,f«mina-libidinofiiIima,qua  ab  ilti2.B,Emcfeno. 
rumrege,circumcifo,  ad  hunc  FelicemjP4//4«fwlibcrtiNw«»fra- 
trcm,tranfijt.Ofr/rrr4fw.Qopd  Fclix  Paulum  de  fide  in  Chriftum.  • 
Euangclium.Dci  organum,ad  fidcm  gignendam  in  falutem  cre- 
dcntium,eft  audicndum,cuius  fubicanm,cft  IcfusChrians  cruci- 
fixusjnobis  fadus  fapicntia  pcr  verbum,iuftificatio  per  juftma  ac- 
quifitam,fanaificatioperfpiritum,&redemptiopcrfanguinecf- 
fufum  in  cruce,cum  fcnfu  ir«  divinx.Sicuti  nosamplc<ai  Chriftu 
pcr  fide  dicimus,ita  etiam  videiKlum  vt  Chriftus  in  i>obis regnec 
per  fpiritum.  2 .  eft,  Apoft.  difputat de  juftitia,  quac  vel  eft  Divmx 
natur«  propria,authumanjc,authabitualis,qua  fide  apprehen- 
£i.nobifqueimputaia,cenfcmuriuaicoraniDco,autdeniqueeft 

fivili* 


414         COMMENTARIVS         Cap.XXIIU. 

civilis  illa  fuo  ambitu  omncs  virtulcs  coplexa  qu«  reddit  cuiquo 
quod  fuum  eftjnihil  abfurdi  C\  locus  hic  iutcUigatur  de  Divina,ci- 
uili6ue  iufttitia.  EtcnimFclixcrudiriopushabuit  ciim  in  iufti- 
ficationc  per  fidem,  tum  in  civili,  quippc  homo  minus  intcger. 
Sirtt ludicei in  exerccndo  iudicio.iufti.  3.  DilTcrit dc tcmpcran- 
tia,cxtititFciixintemperans,&  inmultafcfe  ingurgitauit  fla- 
gitia :  Numcratur  tcmpcraniia  intcr  frudus  Spiritus,  GaUt,  5.  & 
cernitur  pr«cipue  in  voiuptatibus  moderandis :  ftudcamus  tcm- 
perantix :  qu«  dicetc  iilo  prorogat  annos.  4.  cft  dc  iudicio  vcn- 
turo:  hociudicium,quo  omncs  iudicabuntur  viui,  mortuique» 
feccrniturabilioquotidiano,dcquorcrmocft  Pfal.y.his  verbis, 
Dcusiudicat  iuftum,5c  eum,qui  contemnit  quotidic  judicium 
Tcnturum,  vel  cft  particularc  poft  mortcm  primam,  quando  cie- 
ai  hominis  anima  calcfti  gaudio  acccnfetur,  aut  Reprobi  morti 
fempitern«,Yclgencraicpoft  illam  Domini  noftri  Wif  ouwflu, 
quo  quidem  aternat  vita  fentcntia  fecundum  cle<aos  fcrcnda.aiit 
mortisperpetujcinreprobos.  Recordemur  huius  judicij,  pceni- 
tentiamagamus,  Divinx  voluntati  obteperemus,  vt  hocquidcm 
temporc  cleais  l«ti{Iimo,reprobis  vero  maxime  formidabili.Iu- 
diccChriftopronobisfcntiente,  &  ptonuntiantc  verbum  vit« 
iucundiffimum  fruamur.  Effeaum  difputationis  Paulinx  eft  tre- 
mor  quo  occupantur  Felicis  artus.  Obftrvdtio.  Vcrbum  fcmper  cft 
^fficax,fidelibu5  quidem  eft  odor  vit«  in  vitamj  reprobis  verd  0- 
dor mortis  in  mortem,  z.Cor.i.  Baltafar \i^o  digito in  paricte fcn- 
bente,atque  fignificante  totus  ita  contremuiife,fcrtur  D^n.y.Vt 
tibi«corpusvixpotuerintfuffulcire.  Magnaeftvis  contcientia, 
Vt  qui  puram  habcnt,  minime  metuant^ qui  vcro  poUutam  mor- 
tem  fempcr  ob  oculos  vcrfari  putent.  Militcs illi,  qui  ad  prchen- 
dcndum  Dominum  noftrum  accefferunt  refpondentem,  E^o  fum 
urMHliVa}iarems,\oT:c[mdcm\n  fc  faiutifera,  proftrati  funt.  1. 
iubetur  Apoft.  abire.  Obferv.? oientts  minus  regeniti  non  pollunt 
patifynccrosminiftros,  fed  libentcr  quidem  affentatores.  audi- 
untTrrr«toplacidc.&  Galats  Paulum  initio  vt  Chriftum,aut 
Angeium  fu{ceperunt,fcd  ex  quo  ipfit  ccepit  diccrc  vcritatem,fa- 
ifiuseftipfisinimicus.  .  , 

Verf  26.Notaturin  Felice  ^uaijitia,  omnium  malorum  radiX 
magillraiui,  officio^uc  fanaa  funt^uitibus  maximc  fugicnda,ex. 


Cap.XXV.       IN  APOSTOiLiORVACTA  '41J 

pcridc  in  teritflm  Aclunit,  Ifif7.ttUm  <3ehaji  fiipplicxum,  1  .Rf^.  t  .j^- 
UdmiiicinuSiSamiielu  integritatcm,quidKitur  lo.annis  pr«fuiffc, 
neque  bovem  aut  afinum cuiufpiam acccpiffc.  Dicamus  cum  illo 
nullum  cffc  ofiicium  tam  fandum,  quod  non  violarit,  ac  commi- 
nucrit  auaritia,  &  rogcmus  Domiiuim  ium:Davidc,vt  ad  divina 
flatuta  non  ad  avicitiamDominus  corda  inclinct  nofirajP/^l.i  19. 
Paulusnondat.  Ot/m^/w.NonfolumfidclibusChriftifcruis  vi- *>'*'; •"^»"''' 
dcndum  nc  peccent,  fed  ctiam  nc  peccandi  occaiionem  pra;-','*^"  *"*'^  **'- 
beanr.  vitMjxc  pichc, 

Verf.2 7.  Exaao  biennio in locum  Felicis  furrogatur  Portius  Fe-X"^  ^f  ** 

Jm.  Obferv.  Oi?icia,&  dignicatcs  non  funtrcs  fempitcrnar.etenim,,^^^;-'^,';^,; '^  : 
fub  Divinaprovidcntiatemporibusgubernantur  ,converfionefq^ ''       -  ^ 

rcrum  humanarum  cxiftunt  pcrpetuac.Vbi  illa  gloria  fummorum  ^  •  ^  ( <^*»*'*' 
4.IiPLperiorum,vbiIfraclitieircgnidignitas  ncnitamurrcbuspeJ  '^^"***  **«»^ 
rituris.fed  fpem  in  lehova  coUocantes  ad  pcrmancnte illam  glo-  pi*^**»*«t  »«« 
ria^n  9fpir.e!mus.  Tandemnotahdminisnonregeniti  ingenium»^»»*»*»  /nef 
quiigratiae  ineundae  a  ludacisergovindum  reliquit  Apoftolum:*^)*».^  a  (ahoz 
in  politicishoc  idem  tcmporc  noftroobfcruabis  velificatibus  ho-HC  V»**^m  tc 
nori fuo,etiam cum  aequitatis,  bonar^ueconfcicntiac  jaitura.  ^imtxc  /lm\» 

:  rC  A?Vr    XXV.  c^,g     ' 

O  C  Capitit  oftenditur  quid  Cdifaru  a<5tum  fic 
cum  Paulocoram  FeHo  pra:hde,ad  vcrf.i  j.de- 
inde  quid  coram  Rcge  Agrippa  reliquis  vcrf. 
ad  finem.  In  partcprimanotantiirtria.  i.quae 
proceffum pra:cedunt.  2  proceffus.  i.EumHm. 
Primum  dicitut,  quod  Cstfarca  IcrofolymAm 
veriQTit.  Obfervatio.  Requiritur  fcdulitasin  ju- 
dicibusin  munerefuoobeiindo,  &  maxime  operam  nauarentin- 
fignem  regno filij  Dci  P cgisregum  ftabiliendo,ac amplificando, 
cui  faxit  Dominus  fcdnloincumbat,invigilctquc  Rex  noftercor- 
dc  fyncero. 

Ferfi.  Accufatores  funt fummus  Pontifex.i^  praecipui Iud.xi. 
Obfervatio.  Impij  malitiac,  ac  atrocitatis  (uz  nullum  finem  faciunt, 
ficqui  PaulomaximBfauerent  ,atque  patrocioarentur,  exiftunt 
atrocifiimi hoftes,  opcram quam potuit  nauauit inAximain  hifcc 

Hhh  iudaris 


i'ii 


.    s'    »    » 


4i4  C  O  M  MUK  T  A  R  I  V  S t        Cap.  XXV; 

ludais  5nftituen<Ii$  f  d  falutem,  vitani^-,  «ternjm  in  Chrifto  per» 
cipiendani,red  beneficio  quoab  bis  afhcitur  ejd  feuera  contra  vi- 
tam  accufatio,  nihil  enim  aliud  moliuntur,  nifi,  vt  Apoftolo  vir« 
adimatut,addo impios  muhis alioquiparcibus diHidences in ma;. 
chinatione  aduerfus  Paulu  vnandmes  coire.  Hic  prseualet  potcn- 
tia  Satanica  pcrmifTu  civino,  vtfijpra  fscpius  obferuauimus, 

Verf^,  Crudeles  hi  primum  roganr,^  vt  Tejtus  accerfat  Paulum 
Jw/e/y;;ww,interim  ftatuunt  Apoltolum  in  via  trucidarc.  Obfervd, 
Legis  vclamine,  aiquitatifque,  hoftesferuorumDei  foientobte- 
gere  fuum  facinus,icalud£ciadu«ftis  Ghiiftum  dixerclcgem  ha- 
bcmus,fecundum  quam  dcbetmori»  Sic  adoratioiilius  imaginis 
a  Nabuchadn£z.Are  eredx  decreto  fuir  fuffulta,  Dan.^.  cui  trcs  ilii  pif 
juuenes  minime  obtemperauere.NecnoncontiaDimWf^confull 
tum  Aatuerut  de  DanieU  e  viuis  toUendo,  Dan>6.  cui  minus  paruic 
Propheta  Divina  potentia  a  Leonibus  nequaquani  difcbrptu^,  vt 
atroces  illi  aulici  voluerunc.  Kon  dcKi^unt  impij  ab  acrocifatt' 
fua,  donec  autconfeqnantur,  quod  voluncpermittence  Domiiioy 
auc  omnino  reprimantur,ac  deiudancur. 

Verf^  ?.Feftuinon  afrenticur^quod  fadum  arcano  fpiritus  mo*^ 
tuK)fc/>rr4fio.Faciie  quidem  eft  omnipotenti  lehovsc  conatus  im- 
piorum  eludere,vide  F/rff.^.propofirum  Pharaonis  de  populo  op- 
primendoredegitinnihilum  ificNabtichadnexatrudt  j.puerisco- 
Dlirendis,  ita  etiam  Antmhi  Kegii  Sfriit  ^iduciCus  Urofiljfnamin-' 
flammati,  i.Mac.p.  fic Ihtrorum  aauerfits  Euangelij  fynceros  prO' 
feffores  coiuratomm.  Cordahominum  fiintin  manu  Dei,&  quo 
vuitinciinacilIa,Pr(»v.2i.dicicurde  Regiscorde.In  prspocentem 
Deum  recumbamus  certa  fpc,  ^  fiducia.  Etenim  qui  confidit  iii 
Dominoftabitficutmons  5io««&in  a:ternumnonremouebitur> 
TfAl.ii^.  2.0t/^rr4.iEquijudicis  partesfuntnonafrentiri  impijs 
impiorum  poltulatis,vt  fecit  D.aridi<\ui  rogatus  vt  in  Saulem  vlcif- 
cereturiabiit,  inquiens,  inijciam  manns  in  vndhimDominijde 
Davide  etiam  perhibetur  cordc  fuifTc  compundu,  quod  fimbriam 
veflimenti54tt/»abfciderit.  ^.Obfervatio.  Verbum  Iehov«  manet 
inviolabile.  DecrctoDivino  oportetPauIum  Romz  prxdicare 
Euangeiium :  machinenturitaquefcclcrofi,  quicquid  velint,va- 
leantque,  rkon  prinabitur  vita  fideHs Bei  feruus,  donec  curfum 
vocationis  Cux  perimpieucnt>ac  confumiQjiuerit» 

rfrf.5» 


Cap.XXV*        l^  APOSTOLOR.  ACTA: 


42r 


Verfij.  Mandat  VefitUyt^kttiiCiiotes  Cifartam  d«ifcendant,&  fi 
^gtia  in  eo  fitimprobitas,«um  accufciltt  Gi/fl^T^rMrSontes  func  ac- 
cufandi,  non  infontes,  qai  nihil  mali  picrarint. 

Verf.6.  lubetur  Paulus  fifli,&  fif^itur.  Cbfervam.  Licitis  magl- 
ftratuum  petitis  ei\  obtemperandum,  vecbo  muito  magis  divino, 
vtinam  ica  obedirec  homifkes  legi  Dci,  vt  &:  f^atutis  pofitiuis.qui- 
busetiamnoncftBe^anda  obedientia,flalegeDei  non  difcre- 
pent.Sed  pleriquc  hac  actate  adduci  non  pofTunt,  qui  iegi  Divina; 
obfequant«r,aut  veritatcm  Diyina,fic  alca  niente  reponat,vc  cer- 
tirtlmc  exifliment  cxccutioni  cfTe  mandandam,  hinc  fit,  vt  fpreto 
Domino  multi  precipites  eant  in  omnia  fiagitiorum  genera,qui- 
bus  det  Dominus  mciiorem  mencem. 

r^r/r.Accufatores  prodeunc.acprimum  circuml^ant.vbi  nota 
pocencil  fua  conantur  tsrrcrc  Apoftoium,  &  opprimcre.  2.multa 
dicuntin  Paulum,fednihil  probani,laus  Deo.Obfervatio.  Hol^cs 
Eccielia,  acque  feruorum  D«i  confueuerunc  comminifci  plurima 
in  ChrilUanos.Legc  Tm«/i.»«^Kcofliragentc$.  Conftnxerunt 
inChri(Uanoseotempore,quodfuerirttinceftuol?,htimanarum 
carnium  comcflores,  etiam  crudarum.libcrorum  trucidatorcs,&. 
impetiorum  c\'erforcs,capirirque  Afinini  adoratorcs.Itaque  fuc- 
re,  &  funt  hac  tempettate  qui  fidis  Chriftifcruis  crimina  intcnta- 
re.atque  calumnias  inftituere  non  defiftancfed  dcficicntilnis  rc- 
ftibus  caufacadunt,  aiftum  certe  efTet  de  fan<ais,  fi  fcelerolis  iic^- 
retdeccrnercfineprobatione,  &teftibus.  , 

Tf  r/8  .Rerpondet  Apoft  .quod  non  oflPenderit  aduerfus  Icgem, 
templum,  ncc  Cafarem.  Legem  qui<iem  feruauic  etiam  ad  iucri- 
faciendum  ludxos  Chrifto^  Cerimonijsquibuidamfefeaccom- 
modauir,  vt  purific^tioni.  Obfervatio.  LexDci  obferuanda,  cui 
Vitx  a^aioncs  funtconformandx  :  Magiftratui  inDominoobe- 
diendum ,  &  honos deferendus,  Row.wp.12.  i.?etri  2.  protjuibus 
ctiam  precandum,  vt  quietam  ac  tranquillam  vitam  degamus 
cumomni  pietatc,  &  honeftate,  i.Tiwflf&.wp.2.  i.ObfervatiQ.Kc- 
gnum  Chriftinon  pugnat  ita  cummundanisimperijs,vt  fimul 
minus  valeantconfiftere,fi  iegitime  adminiftrentur,optimc  con- 
veniunt,  fefeque  mutuis  auxilijs  ftabiliunt,  quxquidem  revcra 

diftiiii^afunt)  vt  alibi  diximus. 

Hhh  a  3,0i/rrw. 


fJ 


/ 


/ 


428  COMMENTARIVS  Cap.XXV. 

;.0&/irmfi«.Vt  f«£|wo?lis.Grimei\/i^tGhrifto  impa^m,  fic  pro- 
.duionis  etiAm  H^ipliusreruis^cjuam  ex  animis  deteitamur,  do- 
cences  diferce  m^giltra.tuum  coipoiaeirefacrofanda,quibus£c 
obedLentia>  5c  reueren^cia  {itprxftanda. 

Verf^.  Feftus  cupiens  inire  gratiam  apud  Iudxos,inquit;vis  Ir- 
refeljmam  afcendere.  ObfnvAtio.  Summ:a ell liumani animi incon* 
lUntia,  cui  non  cft  nicendunj ,  in  folo  Deo  nobis  rccumbendum, 
qui  eil  falutis  noilrac  petra.  Recufat Paulu<, qui  vult  iudicaria 
Cacfarcadquem  prouocat:ratio,nihil  maliludxi.sfeci.  z.raticci- 
natur  perdiiemma,fiquid  commiii  nonrecufo  mori,liver6ni- 
liil  ell  eoriim ,  quorum  me  aceufant^nemo  potclt  nie  iilis  condo- 
narC:C.rfarem  appello.  Ot/fry/jfw.  Legiiima  det€n,l)one,icgifque 
bvntiicio  nobis iaselt  vti.  Ambrofius  iudicari  voluitMcdiolani, 
vbi  docuit,  &  Atbanafius  a  corruptis  ConcilijS  noluit  cenferi, 
Apoiiolus  hic  fux  innocentix  nititur,  bonjc^ue  confcientiac  tefti- 
m'oni<),  quo  fuifulcitqr.  SpbiungOiquidelidisfuismortera  mc- 
renfur,vItimo  funt  afficiendifupplicio. 

Verf.M.  Fei^usiubetPaulumadCacfarem  proficifci  adhibito 
ip  confilium  concilio.  Ot/aw.Feilus  nihil  tale  cogitans  teilibus 
eiiaprincipibus  ludxorumimprobitate,  &  Pauliinnocentiamin 
apertum  proferens  Ecclefiam  Dei  mirifice  confirmat.  Obfav^Hzc 
efi  piorum  fors,  \t  vna  cxantlata  afflidionc,  noua  continuo  curfu 
fubfequatur.  Feramus  crucem  sequis  animis,quam  tandem  cxci- 
pietbeataimmortalitas,  R«;».8.  A£i.\/[^  Hfb.ii.i.Ccr.^. 

Verf  17,.  Qu^atuorvicibusha<5tenu8accufatu8Paulus.  r.  coram 
populo.  2.  Pontifice&  Senioribuj.  5.  Felicc.  4.  Fefto.  lamvi- 
dendum,qua  occafione  addu<5lus  fir,  atque  produ<5tus  coram  A- 
grippd  Rege,  quibufquemodisPauIiprodudio  illulketur.  Hoc 
verf.occafio  fiatuitur  produdi  Pauli  coram  AgitppA  Uerodis  AgrippA 
filio,cuiusmortem  tw^idefcripfit^Adl.M.. zj.fcilicec  Rex  cuni 
Berntce  fororedefcenderatO/^r^dwjvxorequondam  Po/mo««Re- 
g\s  LyfirumiCum  qu2{ritei  Agrippa  (vi  rcfert  lofephtu)  incefiuofum 
llupiumcommifitpopuloetiam  notum.  Obfer.  Omniafiuntatqj 
regunturDJvinl  providencia  in  gloriam  fui  nominis.eledioruque 
viilitatem.  Moucturhic  Rex  Diviiiitus  C</4rr4i»  dcfcendere,  vt 
Paulum  audiat,  caufam^uecognofcat,  quemaudit,  &:  vt  fub  fi- 
ncmcap.26.  teiUturilgr/pf*!,  fcfe  pcrfuafum  ferc,vt  ChriliJanus 

clTcr, 


CAr.XXV.       IN  APOSTOLOR.  ACTA.         4*9 

efTet,  atque  in  Paulo  nihiUflfc  mortc  Aignum. Obfervd.  Mifcricor- 
dia  Domini,  fuorum  confcrvationi  ita  invigilat,  vt  etiam  Ethni- 
ci  a  fide  alieni  de  innoccntia  feruorum  Chrilti  teftimonium  per- 
hibcant.  2.  Obferv.  non  vacac  Paulus  diu  confolationc:  nam  poil 
certosdiesdefcenditil^rifp4  innocentia:Pauhn«teftis.  Sedhxc 
tl\  piorum  conditio,vt  nouis  fubinde  amiaionibus  exerceantur. 
SalLtuiiFellm.  Ob/erv4.  Modus  falutandi etiam  ab  Ethnicisob- 
feruatU5,multomagisobferuari,&frequentaridebet  a  Chriftia- 
ni«.  Apo:toIus  fempcr  attexit  fuis  Epil^.  falutationes  ammi  opti- 
me  af?e<ai  indices.hartatur^ue  fanaos,qui  fefe  mutuo  illo  ofculo 
fan<9:oconfalutent.  .   «     i*        r 

Verf.  14.  Ciim  ibimanfifTent,  Tcfius  proponit  Pauli  caufam, 
quem  Vin6t«ma  Telice  quondam  Prxfide  rcliaum,  dicit,&c. 
Obferva.  Etfi  veritatis  profeifores,Sc  qui  videri  volunt  religiofi  vt 
hi  accufatores  Pontifex  fummus,  &  Seniores,  calumni)^  Dci  fcr- 
uos  impetant,  convitijfque  profcindant,  Dominus  tamen  cxcita- 
bit  Feltum  aliquem,  qui  fuorum  caufam  fit  verc  propofiturus,  & 
Regem  candide  atq.,fyncere  inftruaurus.  Expendc  qux  fcquun^ 
tur.  EfFecit  Dominus  D4«i./m,gratiofum  etiam  :ipudmbuchadnej> 
^em.Dan.^.  Idem  iHe  prxllabit.  ciim  vifum  fuent  fidehbus  fu.s 
feruis!  Reperit  Obadiam  in  Achabi  aula  Tlia  Propheta:  fautorcm,  I^- 
remi^  EbedmeUchum  Mthtopemy  &  lonathanemBium  m  Saubs  familia, 
Wiamicurn.  Reitclusmllus.  H.ceft  Paulifors,  gaudetquehoc 
tituIoEpij?..(/PWe.verfi.<r..^.05i..«Xf,.«.  O.qtiamglonofuni 
pro  Chrifto  vinciri  &  pati?  Prophetx  vt  fupra  vinav,  Apoftoh  c- 

tiam,fideles denique  Domini ferui xtate «•^"''"''""'^.«"o^rnM; 
di  ad  feculi  confummationem.Simus  contcntifortenoftra^tque 

hinc  petamus  confolationem.quod  Dei  f^P»"^"lJ"  "^^is  eftc^^^^^^^ 
ter  aaens  nequeat  vincirij  quod^uc  omn  ibus  affliaionibtis  datu- 
rus  ift  Dominus  exitum  felicem.atque  Ixtum. 

Verf.i';.  Principes  Sa<ierdotum.  ac  Sen.ore,  petentes  dam- 
„atiouem\duerfus  Paulum.  Obfervatio.Q^^  '^'"^-^tnrerp  ex' 
Euangeliique  promotorcsctiam  \^^<^f  !';"'","^,^'?^f  "^  •  ^^^ 
iftuntipimici.  Impijconveniunt  m  h.fce  aduerfus  C!;riiti  .er- 

vrcriminationiLsinftituendi..^^ 

ruminduaioncilluftrauimus.  Addo  vnum  hoftcsfempenenerc 

H  h  h  3  cur- 


♦  !i 


45«  COMMENTARIVS  Cap.XXV, 

•  ^"^"™  nimirfim,  vt  damnctur  Paulus,  ludicifdue  ienoratione 
adluummftitutumabuti.  ^       o 

V^rf,i6.Fefti  refponiio.  Rccufat  condonare  Paulum  adp» 
iiani,  pnufquam  in  confpcdu  hakac  accufatores  &  locum  dc" 
fonhonis  accipiatfupcrcriminati^ne.  ObfifV4ti9.  ludicari  debct 
Hcmo,  nifi  accufatorcs  pr;Efcntcs  fintj Im6  cimi  accu(atur fcnior 
accufator  adfcrrct  duos  tclles  anilUntcs,  qui  teftcntur  accufatio- 
ncmminiraee/refriuolam,  i.T/wff//;.f4p.5.  De  J"re  Romano  in- 
.  quit  iilc,Nuila  fitis  diuturna  cunaatio  cflc  poiTit  de  liominis  vi' 
Ujhucacccditillud  Pfal,ii6.  Prc^iofainoculisIciiov«eftmorI 
fmcaorum.  obferv.  Locus  rclinqueridus  accufato,  qui  fcfe  dcfcn 
dat,  vtaiurque  defcnfionclegitima. 

^  K^r/i/.Cumhucconvcniircnt.  Obfervd,  Facile  convcniunt 
improbiadmalumpatrandum.vt  hicloquiturabfqueviia  avct. 
GoXm,  vbi  obferva  non  eircnt  dilationes,  nccrcrumampli;itio- 
nes.procraftjnationcfueiniudicijs,  fed  caufx  precedente  coe- 
nitione quam  cxpeditiflime  decidercntur  iuftitia  exerceretur, I 
nuUa  ellet  pcrfonarum  acceptio. 

VerfiS.  Accufatores  nuUumcrimen  obijciebanteorum  qu« 
cgofufplcatus  erara.  Nota  Paulum  hic  innocentem  dcclarari 
atqus  accufatoribus  impingi  crimen  falfariorum.  Pilatus  binis* 

vicibusChriftumpronunciauitinfontem,fed  tandem  pcrucrfus 
morticrucis  adiudicauit. 

Verfip.  Capitainftituta  aduerfus  Paulum  breuiter  recenfet, 
redicuicsr.atquQprophane.  ObferVAtio.  Homines  |3tf->,Xo/ &  fen- 
tiunt.&loquunturprophanede  rebus  religiofis.  i.eftcTwtr^dV 
A"v'a.  2.  dsIcfudetundoquemPaulus  alTerit  viuere.  Duo  hic 
occurrunt.  i.  eft de morteChrifti,vnde vitanoftra.  i.eftdere- 
ftirreaiione,  ac  vita,dc  quibus  fupra.  Amplius  non  moritur  Chri- 
Itus.fed  viuic  in  ccelis  dextrs  Dei  patris  omnipotentis aftidens  in 
fummagloria,  EcclefTamcongregans.rcgenfque  verbo,  &  fpi- 
ritu,camquecxercens  pcrcruccm.hoftcf^ue  confuilone  invol- 
uens,quampoteftatcm  omnibus  partibus  excrcebit,  doncc  ad 
ludicandura  viuos,  mortuofque  vcncrit. 

Verfio.  Dubitat  Feftus.  itaquc  vult  Apoftolum  lerofolymam 
proficilci.  obfcrv.  Caufa  intricata  |ion  cft fubito  decidenda. 

Verfz  i. 


CiiP.XXV.        IN  APOSTOLOR.ACTA  43' 

Verf  11.  IndicatPauIum  Cacfarcmappcllafle,  fe^ue  iufTifle  e- 
wmferuarcdonecadCaefarcmmittcrctur.  Ohferratto.  Cum  iegi- 
tima  cxiftit  appcUatio,  appeUator  ad  iudiccm  compctcntcm  ab- 

legandus.  ,.     -^  •/. 

Verf.i  2 .  Dcfidcrat  audire  Paulum.  Obferv.  Audirc  Dei  fcruum 
profc  vcraloquentcm,eftquidemlaudabile,  vbi  etiam  in  Apo- 
ftolo  implctur  quod  Dominus  de  eo  prxdixerat  Anania.  AfTenti- 
tur  Feftus  Regi.  Obftrv.  Licita  poftulantibus  fas  cft  obfcqui. 

Verf.2i.  Poftcro dic veniunt Agripfd)& Bermte cum multa pha- 
tafia.id  eft  apparaturcgio.Eft  auie  f  «wTacriafpccicsqux  vidctur, 
llnihil  fubfit,.vtin  aerc,&  nubibus.  Talis  pompa  aulica  in  ca- 
tcruacelebri  veftitu  ornatu  inccfl^u  moribus  dcniquc  ccrnitur, 
adfunt  Tribunt  &  cmincntes  eius  vrbis  civc§ ,  iubentc  Fefto, 
addudus  eft  Paulus,  qui  pro  fc  vnicum  D  e  v  m  pro  multis  ha- 

bet.  .... 

Verf  24.  Oratio  Fcfti  de  Pauloj  qua  pnmum  rcpetit  iniquam 
Iudxorumpetitionem,vtApoft.morte  muiaaretur,  vociferan- 
tes  no  oportere  cum  viuere  ampiius,  fcd  nihil  probant,  fiquidem 
nihUmortedignum  fccifle  dicitur  :  rurfum  abfolmtur  Paulus:  yfff^i;: 
qui  ad  Cxfarem  eft  mittendus.  qucm  vocatDominum^uam  ap-  ygrj.^^, 
pellationera  ab  adulatoribus  ortam  tyranni  primum  affeaarunt, 
poftca  boni  Principes  non  recufarunt,  vt  ex  Vlin^  ad  Trdtanumter^ 
tiumEcclefIxprimitiuicpcrfecutorcm,cpiftolaapparct.  In  iine 
vcrf  16.  oftenditur  cur  produ^us  fit  Apoftolus,  vt  fcilicctinqui- 
fitione  habita,habeatFcftu8,quod  fcribat  verf.  vlti.  ^7-^^^f 
alTignatur.  Prxterration,cmvidetur,vt  eo  mittatur  vinaus,  6C 
criminaineumcoUataminusfignificcntur.  Obfervatio.  AaiOnes 
noftrx  rationibus  funt  municnd» :  nihUque  facicndum  nifi  lcgi- 
timafubfitcaufa. 


GAPVT 


4|t  C  O  M  M  E  N  T  A  R  IV  S         Cap.XXVI. 

CAPVT    XXVI. 

O  C  Cap.habctur Pauli  apologia  permitten* 
;  te  Regc  iJ^ri/)^.  Partes-omnino  funt  dux.  i, 

Oratio  Pauli.  2.Euenta.  Oratio  compieditut 
exordium  i.iwj.  i.Narrationem :  qua  conti- 
netur  vitac  Paulinae  defcriptio,^  Doftrin^. 

Frr/i  1  Permittitur  Paulo  pro  fe  dicere.  ob- 
fervd'  Hx  funt  partes  «qui  ludicis  accufatum 
audirc,  antequam  iudicet,  tametfi  pleriqu» 
morte  dignum  cenfeant.  Alexander  Macedo  tciktuAbai  alteripar- 
ti  alteram  aurcm,  ne  quid  iniquc  dccerneret.  qua  praxe  deciaia- 
uit  fefe  a  ftudijs  partium  alienum. 

Verf.i.  Paulusextenfis  manibusprofe  rcfpondet.  Obfervam 
Bonaconfcicntiafuffulcit  accufatum,additque  animos  Chrifti 
feruis.  nc  accufati  fatifcant.  Apoft.  fasrpe  appeliat  bonac  confcien- 
ti«  tcftimonium,  vt  fupra.verf  2.  In  exordio  beneuolentiam  iu- 
dicis  captat,  fe^ue  praedicat  beatum  hac  pra;fertim  ratione,  quod 
ipfi  liceat  rcfpondere  omnibus  coram  Rcge,dc  quibus  poftulatur 
a  ludxis.  Obferv.  Eft  qu^dam  putawua  beatiras,fi  concedatur  no- 
bis  caufam  noftram  aperte  agerc.  Verum  bcatitudo  vera  in  pec- 
catorum  remilTione  Deifauore.  huiufque  iucundi(ntT>i,atque  fua- 
iiiflimiafpeauscontemplationeccrnitur,p/.i/w.i6.5c;2.&  iip, 
2.  Obferva.  Hodic,habet  Apoftol.fuum  diem.quo^poiljtrefpon- 
dere,6c  accufatores  fuum  tempus  poftulAndi:  Atdics  Domini  ii- 
le  magnus,  terribilifquc  omnem  hanc  accufationcm  recxamina- 
bit,&  qux  fubfunt  iniqua.in  apertum  profcrer-.  Conce<iitur  qui- 
dem"  Tycophantis  hifcc  temporibus  caiumniari,  fcd  poftuhbun» 
turcoram  Chrifti  tribunali  in  eotum  fempirernumcxirium,nifi 
gratiiDivinarefipifcant.  3-  Obferva.  Non  defunt  Apoltolo  accu- 
fatores,  haiccftfcruorum  Chrilti(orj,  quafi  iruamurprn  Dlvinac 
voluntatisratione,patienterfcranuis,meir.orcsiilius,  ?ew.8.  Si 
cum  Chrifto  paffi  fiierimus.cum  eo  glorificahimur-^  i.Ttmoth.z, 
regnabimus.  ^.Obferva.  Sunt  accufatorcs  Pauli,atquc  inimici  lu- 
dxi  nimirtim,qui  finguiares  exi!ler€nt  fautores,  atq-  amici,  quo- 
rum  fjiluti  cnixe  ftuduit.O  ingratam,&  n-.aUtiofam  gentem,cum 

obedien- 


Cap.XXVI.        1N  APOSTOLOR.  AGTA.        4j} 

obcdicmiam  in  Dbmino,  reuerentiam,  aniorciTf^ue  praflarent, 
H^&r.i 3.  i.Timotb.ij.  i.thef.^.  vitae^Ctc fauic  necefrarijttoierandjt, 
j.Csr.p.quibus  poffuntmodisomnibus  conanturApoftolo  vitam 
eripere.  Difcant  grcges  officiofuo  ritc  defungi  ergaPaftores  fu- 
os,  ne  fint  fycophantx,  iniqiri  poftulatores,  ingrati  fcruorii  Chri- 
ftihoitcs,  malum  pro  bono  reddentes/fllius  didi  Sakmnis  mc- 
mores,  Vrover.ij.Qm  rcddit  malumpiobono,malum  abeius  do- 
mo  non  reccdet. 

rfr/3.ScntitApoft.febeatummaxime,quod  cognitionc  ri- 
tuum  &  quxftionum  ludaicarum  AgriffA  valeat.  Hi  ritus  funt 
ceriraonix  a  ludxis  obferuatae  in  tebus  rclfgiofis.  Quacftiones 
funt de  rebus  controuerfis  inter fe<5tas  Itidxorum,  PhariGsorum, 
Sadducxorum.Sc  ElTenorum.  Ot/erw.Quifcfe  palliantreligionis 
prisetextu,  fcindunturin  diuerfas  fententias.  Pharinriex  lege  iu- 
i^itiam  petebant,  meritifque  operumacquiriputabant.  Sadducaci 
Angelos  fpiritus  effe  negabantjrefurre<5tione  etiam  mortuorum> 
animaeque  immortalitatem  inficiabantur.  Effeni  omnia  commu- 
nia  alfercbant.  2. 0&/*^rv.Rarum  quidem,  atque  fingulare  benefi- 
cium  eftjfi  ludex  cognitione  rerum  valens  reperiatur,&  certc  lu- 
'dex  debet  elfe  rerumiudicandarum  gnarus. 

Verf^.  incipit Narratio,  qur tria corapleditur.  i.  de  Pauli  vi- 
ta  ante  con verfionem .  2 .  de  con verfione.  5 .  quac  egerit  poft  con- 
verfionem.  Quodadipfiusvitamattiner,appelIat  ipfos  Iiidxos 
teftes  qualera  duxeritab  incunte  xtate  lerofol^mis.Obferva.Educa.^ 
dorum  puerorum  ratio  cumprimis  habcnda,&  parcntibus,  prx- 
ceptoribufq- operadanda,  vtpieatq*  fand:einniruantur:,ercnim 
pia.fandaquecducatio,  vifxper  grariam  pjoducit  fandir.itcm, 
quxq'imbiburttabineuntextate,ardifiimerctinenr-,quarefcho- 
hx  funt  iniiituendx,atque  fouendx  pro  pueriserudicndisin  om- 
nidifcipiinarum  genere,  fedprxcipue  in  fyncera  religione,  fuit 
quidem  vtperhibeturacademialfr«r/ci/;'w»  pro  informandisado- 
lcfcentibus :  huiufmodi  cura  nos  teneret  folicitos  in  Ecclefia;> 
Rci^ae  public?2  vtiiiratem. 

Vcrf.').  Indicat fe ftri<ac  vixifie fedx  Pharifaicx profefibrem, 
citafque  teftes  Iudxos,quiipfumnr»ucrunt.  Ot/J-rv.Tcftes  idonei 
funt hi, qtribus accufatus probe eft  cognit". .invidi & iniquinon 
admicccndi,  vt  ladxi  quidam  calumniatore?,  qui  in  rcbus  notis, 

lii  &pro 


NTA 


■t-  (\i, 


4J4,  COMMENTARIVS        Cii^XXVi, 

«cproChriftifcruofwiemibuiiilcnt.  oir(<i^.vita  eft  probe  iiju 
ducedaaApoftolui  vixit  ftri&i  morePharifaico ,  quamdiu  illife- 
&z  adh  j^lerat,  qu«quidem  ludxorum  opinione  extitit  prxcipua. 
Nemoexiftimetmeprobareillamfe&amj  hoc  lantum  obferuo 
ex  ftri&xilla  Pauli  viuendi  rationCjdifcere  nos  debere  fub  Enan* 

gciio  pii.  fanac4ue  viuere..  r   r  r  t,  ^ 

Verf6*  Continetur  caput  controucrCac,  atque  fic  rcle  habet; 
Accuiatur  Apoft.  i.  propter  fpem  promiffionisia^x  Patribus.  i. 
propterrefurre^oneramortuorum>verf.R.Tre$  funt  teftes  ma» 
xime  idonci  vera  do<arinjt.fcilicctDeu5,Veri  patrcs,  fynccr«  cc 
clefi2Confenfus,vtBf!U:obfer.vatreAc.  Spes  promiffi  eft  dc  Icfu 
Chrifto.  Dcus  patcrin  paradifopromifitfcmcn  mulieris  cotritii- 
rum  caput fcrpcntis;  Idcm  patribus repetiuit  hJodchOi  AhrahamOi  in 
cuius  femine  omncs  gentcs  cffcnt  bencdicend«,I/44fo,  Uteho,  cu» 
ius  vltiinacvoluntatis  pars  cft  hxc  quod  Stkh  fit  ventuTus,quo  fig- 
nificatur  pclIicuU  illa  quS  infans  in  vtcro  iavoluitur,, hao defig- 
naturChriftihumananatura^quiquidem  Gp^/ a  Ici*  dicitur,  & 
G/wwwwr/  ab  J/f  7.  In  quo  omnc?  pjomiffionesjVt  loquitnr  Apoft, 
i.Qor. I  fuBt EfMW  &iw^».Etcnim  in Dei noui focdcris  mcdiatore 
fundantur,atq-,in eo com|)lentur. Ohfer.  Idcm  cft  Chriftus Dcifi- 
iius  vnicus  mediatorpatribuspromifTus  &  nobis  exhibitus,cuiu8 
dicm  vidit  AkahAmus^  atque  gauifus  eft,  1«,  8.  lefns  Chriftus  heii 
&  hodie  idem  eft  &  in  fecula^H^Kij.  Eadem  eft  fidcs  hunc  Chri- 
ftum  ample(aens,cadem  dcnique  religio. 

Ver[.7.  Oftendit  n.tribus  Deodie  acnode  fcruicntes  fperate 
fe  ad  hanc  fpcm  pefulturas.  Oh[er:  Ccrtafp.catq-  .fiducia  in  Chri- 
ftum,generishunianircdemptoremrccumbcndum,promiffioni. 
bufquc  Divinis  innitcndum,Deo^uepatri,dics,  noaefquc  in- 
fcruiendum,quiinChriftoipiifimusaccepti.  ^      ^ 

rrr/^.Probat  mortuo5Tcfurrc(auros.i.a  Dei  potentia.  i.a  Ghri- 
fti  rcfurrcaione,  cuius  ipf«  fit  tcftis  idoneus.  Deus  facillimepo- 
tcftmortuosrefufcitarcjEtrefurrcaionoftra  in  Chrifti  rcfurre.. 
^ione  eft  indufa,  ^rgo  cert6  ftatuendum  futuram  mortuorum  rc- 
furreaioncm.contra  Sadducxos,  6c  Epicureos.  Ex  refurrciaione 
Chrifti diftc, quod  fit  Dei filiu8,F«W.i  .3.1.  cjuod fit Dominus  vi- 
uomm.ac  mortuorum,R#w.i4.  j.quod  plcnc  fatisfccerit pro  onv- 

qiura  cle^orum  pcccati»  x  .Cflr ,  1 5 ,  Rationc  noftxa;h«c  ad  noi  re- 

dundinl 


I 

CAP.XXVt;  iN  A#dSWtdR.  A6TA:  .  S^j^y 
dufidaQC  <ommt>da»  i .  ^jwd  u^fmire  jseri^  propter  iuftificanonem 
noftri,Kow.:.  i.p«opterUnAifi5atione,R«i.6.  5.quodrcfurrcaiw 

onis  noftrx  virtus  fit  inclufa  in  r«forreaiorte  Chrifti,  qui  vocatur 
duabusrationibusirfirrxe-THitfay.  i.quodvi  fuarcfurrcxcrit 
non  amplius  morimru».  a,.  qu6d  vt  diximus.noftra  refurredtio  fit 
indufa  in  refurre^ione  Chrifti  vnici  ecclcfix  capias, 

r^r/.o.  QuaUs  extiterit  ante  converfionc,difertc  tatetur.Ot/rr  r. 
yerc  converfus  ad  Deum,  Sc  gratia  cotlefti  pr«dinis  peccata  ante 
comifla  non  modo  non  vult  celare,  fcd  in  apcrtum  proferre  vult, 
atqi  ad  pofteritat&tranfraittcrc:  expendein  VAxiie,  P/iA  3 1  •  C^  5 ': 
j.<)W:  Peccicu  occupat  imprimis  cogitationc,idcirco  cogitaiioni 
diligeter attcndendu  ne  Satan  malos  motus  in  ea  mgcrat. J  0&/. 
h«c  cft  Satanx  vafrities,qui  cfficiat  te  credcre  ritc  quid«  othcio  tc 
cffe  dcfunau,cu  dclinquis&:  inChriftu^ciuf^.  rcgnu  machmaris. 

r*rr.io.Habeturvbiprimumperfecutuseltfandtos,lcilicctlr- 

forobmu,vh\ fandi pace hiilTcnt gauifhibidcm  perfecutioncmpa- 
tiumur,&  Sandi  funt  clccai  fpiritu,fanguincque  Chrifti  fandifi- 
cati,  atquar  harc  eft  fanaorum  for5,vt  faipius  fupra  obfervavimus, 
Vtincarcerentur.&pcrfccutioncmpatiantur.  Oh[erV'  Hxc  taci- 
Poranon  patranturab  Apoft.finc  authoritatc.,vtLCofu«ucruntta. 
cinoroficrudelitatcmfuampoteftate  munire,atque  lcgibus. 

Verf.iu  Fatetur fe puniuifle fandos per fynagogas, & cocgiHc 
blafphcmare.  oh[crv.  Ecclcfixhoftcs  ita  agitantur,  &  pcrpellutur 
aSatana,vtmodisomnibu:oncnturDivininommisgionampro- 
culcarc,im6cxtingucrc.Scdminuspra:yalcrttapudfidclcsinvc- 
ritate  confirmatos .  Voljcar^ui  martyr  rogatus  a  procolule,vt  Uhri- 
fto  malediceret,  Rcfponditantc  flammasj  Qupraodo  mquitpol- 
fum  malcdicere  Rcgi  mco,cui  86.annos  feruio,  nec  in  vlla  rc  me 
Ixfit  vnqua,&:  libcr?  dixir.  Audi  Chrift  ianus  fum,addo  rabic  Dia- 
bolica  incitari & agitaricos ,  qui  in  Ecclefia atrocitate cxerccnt. 
F^rr.ri.  Sequitur  Pauli  conuerfio.  Vbi.  i.occurrit  tcmporis 
Ioci6ue  circumftantia.  i.modus  conucrfionis.  3/"^°^"?*"^^^*"- 
li  ad  minifterium  obeundum,  &  teftificandum  dc  Chrifto  Dci  h- 
lio.  Tempus  his  verbis  defcribitur.atq  jlocus.CKwpfpM'^''*»^*^ 
l>mA[(m,  qu«  cft  pr*cipua  civitas »"  M«/«P°"'""  ^'*^"*  *I^" 
thoritate,  8c  procuraiionc  Princ-jjmcn.  acSaccrdotum.  Oj^rw- 
119.  Dominu»  hoftium  Ecdcfix  &«  conatu.  »mpeait,  quan^^^^ 
(unt  in  ipfa  fcrfc  cxccutione.Expcndcm Pharaont  P«^«^«|J^ 


■u^ 


/ 


43(J  ;  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I V  S        Cap.XXVL 

populum  IfraeHticumJail  itiarc  r«briift>.Iii  ^f»<<«lf  atrociconami- 
ne,&  decretoRegis  Ajneri  d6  tontrUcidandis  vri<)  die  ludafis  om* 
nibus  per  prouincias  dirgtegati»; ^  Aiimhh  B^rtiane,  faeuas  minas 
dctonante  fe  fcilicct  Jervfoljntatntffcdiurum  congtriem  lapidu,in 
VifceriBus  iilterim  mdrbo  irictirabili  <^lifiis  i'«lialiter  percu^oj» 
& denique in  clafTe illa  HijpJinkii ,  ciiitufn tiihirad Vidoriam de* 
ciTe  vidercturprocella  divinitus  eiorta  dilic^la ,  difpulfaque  eft, 
&:  fiars  magna  mari  abforpta.  s.O^jffrWfw.Res  pcdimae  confici  fo- 
lent  ab  Ecclefia:  hoftibus  per  authoritatcm,  &  procurationem, 
atrocia  Satariae  or^kna  hbftef^ue  fclpnorum ,  lege  t  &  poteftatc 
regia  CcCe  orniitos  voluht[atquein!tt:iilfto5:itcUt  Iud*i  in  crucifi- 
gendoChrifloinqiiiente8^1egemhabemu8,rccSdumquammO« 
ri  debcat.Vide  in  hanc  rem,  D4».^. 

Verf.ii:  Habetur  modus conueriionis.  Vidit  Apod. lucem  cce« 
litusrplendcntem,-ousfplendoremfoli8  fuperabar,  eum^uecir- 
cumfulllt,'&  cos)qui  cum  eo  fuere.  Primitm  lignum  offertur  pr«- 
fenti«Domini,  &  poll  fignum,fequiturvox.  Obfervdtit.  Signo 
vcrbum  cf\  coniungendu:  vidc  in  transfigurationc  Chrifti  mon- 
tc  Tbdboret  vhi  Chrifli  facies  fplcnduit,  vt  foJ,  &  vefiimenta  albs 
funtfa(aa,vtIux,voxeflfubfec«taDei  patris,vW  nubes  lucida 
inumbrafTet  cos  dicens,hic  eft  filius  ille  mcus  dilcdus  in  quo  ac- 
quicfco,  huncauditfe.  2.notalucem  fulgerc  e  coelo,  nen oririhu- 
jufmodi  lucem  ex  natura.  Eftquacdamluxreliquaetiaminho- 
minc^t^X^xw,  qux  poflit  eum  reddere  avctTroXcyMTov,  ficandcm 
detineat  in  iniuftitia,  nec,  vtpar  eft,  creatorem  glorificet,  athxc 
ad  falutem  non  fufHcit.  Opoirtet  luce  niundi  lefu  nimiriim  Chri- 
fto  colluftrcmurin  vitam  «temam.ne  ergo  in  nobis,ncque  in  li- 
beri  arbitrij  viribus  lucem, fcd  e  cqelo  petamus,  atquc  in  Chrifto, 
qui  eft  lux  mundi,  Uan.^.Luc.i.  ^.Obferva.  Cum  venit,  apparetq; 
Chriftus  fecum  lucera  afFcrr,  fed  cUm  venit  Satan  princeps  tene- 
brarum  afponat  tencbras.  vbi  ergo  fplendetlux  Euangelica,  ibi- 
dem  &foliuftiti3C  lefus  Chriftus  ,praefentiaEitaque  Chrifti  rex^ii- 
jxovcftEuangelijlux,  etfianobisPeifilius,  vthomolongo  di- 
ftct  interuallo,  nihilominus  tameri  per  fpiritum  verbo  falutis  co- 
operantenl  nobis  fidelibus  adeft ,  coelefti^ue  luce  nos  illuminar, 
cuius  claritas  omnem  folis  fjjlendorem  multis  modis  fuperat: 
At  quantus  <^xXo  fplcndor illius  ^a-f oWt»  in  ccelisfupremi  Dei, 

quo 


Cap.XXVI.       IN  APOSTOLOR.  ACTA;       457 

quo  fumus  in  omncm  «ternitatem,cum  gaudio  inefrabili,&  femr 
niterno  coUuftrandi.  . 

raf.i4.Continetur  huius  lucis  efFeaum^fcihcet  omnium  cafus 
in  terram,  atque  proftratio.  otfm.Siiftalnx  cum  fiUo  comunaa 
hos  dci)ciat,quantomagis  profternet  reprobosDommus,cura 
in  flamma  ignis  apparebit ad  tribuendam  vltionem  ijs ,  qui  Do- 
minum  non  cognouere,  neque  obtemperarunt  huangeho,qu3 
fempiterna  perditione  multabuntur  a  Domun  praelentia   glo- 
ria6uepoteftatiseius,  i.ThtH.i.  quotempore  dicentreprobijca- 
dite  montes  fuper  nos,  atque  occultaie  nos  a  facie  agni.  Audiunt 
vocem,qu«cft  Chrifti,S4«/r  54«/^,quid  me  perfeaueri8,&  durum 
eft  tibi  contra  ft imulos  calcitrare.  Obfervatio.  Ecclcfi*  perfccuto- 
res  nominatim  polTent  appellari  ctiam  fafta  mgcmmatione.  Vi- 
dtlerem.^.MichL6.Luc.ii.  i.Obfervi.  Chnftusnuncglorihcatus 
perfccutioncmpatitur.  id^u«  duobus  modi».  i.in  n>e»"bns  vthic 
kcohf.i.  fuppfcoqujedeerantaffliaionibusChnfti.  i.incaufa 
vcrf  ii.hanc  viam  ad  mortcm  vfguefum  perfccutus  :cxpcndant 
fanguinolcnti  hofte8,ciim  ccclefil  perfcquuntur.aut  ^"»0»  Ch"- 
fti,  ciufve  caufam,  tum  eos  perfequi  Chriftum  ipfum,  q"»  decer- 
nente  Chrifto.  nifi  Divin^  gratii  refipifcat  xtcmis afficiendi  funt 
fupplicijs.  Affici  etiam  fenfu  malorum  popuhfuifertur,  Deus  Pa- 
ter  V^Vspiritusetiamfanaus,  i.P^f.4.  Promdefanaa  trmtfas 
noftrisakaionibuscompaticeditinfolatmnoftrum^Dif^^^^^^^^^ 

nos  affici,atque  tangi  feni^u  "l»»^^^"^^'??  ^"2'^*' ^^"1?'^^^^^ 
Apoft.prxcepto,Row.  1 2.flete  cum  flentibus.&  Hr^.  1 3.  memores 

cllote  vinaorii  tanquam  vna  cum  illis efTens  vina..  3.0t/.r.Du. 
rum  quidem  eft  contra  Chriftum  contendere,vide  Van.i.  lap.de 
iUummonteexcifumfinemanibuscontnuifte  .mag.nern  ill.im 
terribilem,  id  eft,  Chriftum  quatuor  illa  fumma  .mper.a  .n  nihi- 
lumredegiffe:  hoctantummonitosvehmrebelles,  vtiChrilto 
principidoii2,atquepoteftatiscedant.  .'  ,  ,r»^ 

^  Farif.  DicitApoft.quisesDomine.  DeifihusvocaturDo- 
minus,creationis,  iL.i.O/./i.rcdeniptioms,  ^'P^J-^f  ^^"^Y" 
uationis  iure,  C././li.Ergo  feruiamns  Dommo  noftro.cumq^pro 
vnico  Ecclefix  capite  vita  lucem%  membns  tnbuente  agnofca- 
mu«  ei6ue  reuerentiam  deferamus,  qua>n  lam  m  Apoft.conuerlo 
obf^ruare  potcs,  qui  cogitur  enm  r^vererr,  quem  antca  atroc.ter 


i  ■;..; 


3     «J    .• 


(#rm.3i. 


4jt  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  C'A*.XXVt 

eftp«:recutus,cogencur,velini^olintcrudeIe$Chnfti,Ec€le{i«^ 
hoftes  Dei  6Iium  glorixprincipem^vitx  Dominum,muncli4^  ju. 
dicem  tandem  agnofcere.S/I^.Sum  Iefusquemcuperrequeris,id 
cft.reruator.Nomen  hoc  Deitilio  inditu  ab  Angelo^^rk  i.&  ad» 
ditur  raeio  ,<quod  fcilicet  efTet^opulu  fuum  feruaturus  a  peccatis. 

Verf.i6.  IubetPaulumexurgere,atqueftare.Vbiobferuaeuni 
qui  Apodolum  deiecit,eundemeriger«.Sequiturinformatio.Ap» 
parui,  inquit  Chriftiis,  vt  tc  JU7rnftr!M  miniRrum  Heiignarem,  te- 
hem^ue  eoriim  ^qux  vidi(li,tum  eorum,  in  quibus  apparebo  tibi. 
Obfervatia,  Miniftroruni  defignator  eft  Chriftus  ^fXijror/iA^.Itaqj 
non  currendum,  antequam  mittamur,  atque  divinitus  vocemur, 
Heb.^.  liObfer.Optimh  cum  ijs  agitur,  qui  gratiosa  Chrifti  poteiia 
profternunturadconuerfionem.  InquitDavid.JBono  fuitmihi, 
me  affligi,  vt  difcerem  ftatuta  tua,  P/4/.1 15.  3.  Obfer.  Nomen  quo 
infigniuntur  ferui  Chrifti,  eft  lyrviftTi/ii,  nos  hoc  admonemur  mi- 
niftrationis  noftric,atque  praedicationis  Euangelij.  Vscinquit  A- 
poft.i.Cor.p.nifi  Euangelizauero.  Contentifimusnominibus  no« 
bis  divinitus  impofitis,  inanem  tjtulorum  gloriam  afpernantesi 
fimusre,atquenomine  feruiChrifti^  veritatcm^ue  facris  litef is 
confignatam  fyncere,  atque  fideliter  annuntiemus. 

rtfr^i7.0ftenditur  Paulu  fuiflc  erutum  cx  hoc  populo,  &  gen- 
tibus  ad  quas  nunc  per  Chriftum  mittitur.  Obferva.  Pauli  creptor, 
atque  libcrator  femper  extitit  Dominus,nequc  potuerunt  coniu» 
rati  hoftes  ipfi  vitam  eriperc,antequam  munus  fuum  compieiTet: 
•quo  perfundhis  honorifico  mortis  gencre  iii  gloriam  Domini» 
Ecclefiac^ue  vfum  fuit  aife(5tu£. 

Verf.\%.  Finis  miffionis  Paulin»,  vt,  nimiriim  eoru  oculos  apc* 
riat,  vtfeconuertanta  tenebris  ad  lucem,  a  poteftatc  Sathanx  sl^ 
DcHm,vtreminionem  peccatorii,  fortem^jinterfamaosaccipiat 
per  fidem  qux  cft  in  Chrifto.Oty^r.Oculi «ncntis  aperiri dicuntur 
per  Euangelij  praedicatione,tanquam  permedium  divinitusor- 
<linatnm,feraifq^  Chrifti  Spiritus  S.or^anis.id  quidcm  tribuitur, 
funtcnim  o^vvif  yo(,i.C0r.;.fed  proprie  illud  praeftatDominus  pcr 
fpiritum,i<af.i6.fertur  coc  LydU  aperuilTe.  i.Ohfer. Euagelij  fcopui 
cft  adChrifti  cognitione  addudos.atqjin  co  periidem  apprchcn- 
fo  juftificatos,  &  ftndificatos  feruare.  Couerfio  eft  Dei  opu$,qu« 
eft  a  tcncbris  in  lucc,a  poteftate^atanx  »d  Deum  qux  cft  pcccati, 
acquetencbrarumradDeuminqQam  lucis  coeieftis  authorem, 

«tcr« 


I 
Cxr.XXVr.      IN  APOSTOLOR.ACXA.        439 

xtcmx^iVitx  largitorem  in  Chrifto.rcmiftioncm^jpcccatotuni 
jn  cius  fangUine  qua  frcti  bcati  cxiftimus,  P/4/.31.  quod  bcneficiu 
nosquidemvtDeidonum  recipimus,  proindc  non  putidis  ho- 
minum  meritis  acquiritur.j.oyirr.Remiiiinobis  primum  oportet 
peccata,antequam  poflcmus  trui  illa  coelefti  hxreditate,  Qux  vor- 
caturxAifG-.quianobisDivinaforte  cft  defignata,nieritopo(ri» 
dendahxrcdis  muiidi  lefu  Chriftifilij  Dei,  qui  dupliccm  dicitur 
habcrc  titulum  ad  regnum  ccelefte.  i,  naturalem,quia  cft  filiut 
vnicus  primogenitus,proinde  omnium  hxrcs.i.acquifitionis  iu- 
re,quia  fanguinis  cfFufione,im6vitxpofitioncidemacquifiuir» 
quoquidemfanaificatiperfidemfrucnturcleai.^  ^ 

Verf.i^^  Sequiturobcdicntia  Pauli  ccclefti  vifioni  prxftita.  V 1- 
fio  Chriftum  prxfentem  habebat,  qui  partim  iuce  coelefti,  partim 
voce  coelicus  xdita  apparuit.  Obferva.  Cum  Chriflus  adeft,  lucent 
apportaccontra  tenebrarum  princcps  tenebras,illuminationis 
donum  cft  e  coelo.  i.ObfervA.  Qui  fandos  Chrifti.eiufque  caufam 
perfequuntur ,  ipfum  Chriftum  feruntur  perfequi,  imo  Ecclefix 
vexatores  totam  vexant  trinitate  vt  fupra  oftendimus,I/i.^3.i!* 
9.Co/*r.i.  i.Prt. 4.  in  Pauli  obcdicntia nota  Domino  vocantiob- 
Vemperandum ,  neq-,ratiodivinx  voluntatis  imperantistibicxi- 
Rcnda  fedfimpliciterobfecundandum.vthicfacit  Apoft.&  tecu 
Sfrr4bxwwfolafide  in  Dci vcracis  promifibmrccumbens^natalc 
folum.  charof^iamicos  deferuit.profcaus  in  terram  ignota.  M». 
ena  vis  fidei,qux  non  quxric  caufam  Divini  mandati,!^  obedit. 
At  plerum6;ea  cft  clcaorum  ctiam  infirmitas,vt  nifi  efhcaci  pcr- 
fuafionc  coelitus  informcntur^mandatumlehovxdctredent,  vt 
pcrcipere  eft  in  Moyfe,qui  initio  renuit  adire  Phataoncm,  donec 
cum  Deus  verboiatquc  miraculis inftruxcrat,  &  confirmarat. Sic 
I/«f«^vifo  Ichova  lfd.6,  lcgatione  iUa de  indurando  populo fuii- 
Ri  rccufauit,  donec  gratia,  &  potentia  Divina  fuerat  inftruaus,6c 
confiimatus:  Itar^r^w.i.  CxcImm  a  DominoN/mv^nmiffus  ter- 
Kivcrfatus  in  Thnrfum  cogitauit,  coaftus  tamen  co,  quo  Dominu* 
inftituerat  proficifci:  Concludo  voluntatiDommi,  vtcumque 
-nobisvideaturarduaobediendum.  i.ObfervMto.  Dominus  pro- 
phetisfuis  in  vifionibus,  nonnunquam  m  fomnijs  Moyfi  facie 
ad faciem ,  Paulo  in  o»rret(ri*  hac  apparuic,  nobis  verafub  Euan- 
celio  in  filio  fuo  clarc  cftlocutus,  proindenoftrawjnditiottt. 
ficior  quam  fucrit  patrum.vifio  noftra  eft  apcrtiflima  filii  manifc 


COMMENTARIVS 


Ca?  XXVI. 


44* 

ftatio,  &  difcrtifTima voluntatis  Dlvin* in Euangel jo  patefadio» 
<]uani  nobis  pr«  multis  conceflit  Dominus  ex  nicra  nuuricordia, 
quafouerc,  ac  retinere  conaremur,  memorcs  illius  dicli,  Pror.29. 
Vbi  vilio  celTat, ibi  populus^/J^Mw^nudatur.  ^. Objav^. Nonm 
Vno  tantum,fcd  in  omnibus  parcndum  cft  Divino  nundato.Saul 
quidem in parte obtcmperauit.  vide  i.SatH.ii-^  j^.euifijueexi- 
tum  miferabilem,  cap.vlt.  addo  omnibus  hominii  pracepiis  Dei 
pricceptumdeberepraeponderare.  Acccpit  Apoll.a  Pontificej& 
Senioribus  mandatum,  qui  Damafcum  proficifcatur,  fhni^ofque 
vindos  fw/o/ywMW  adducat,  id  t^mporis  obtemperauir,  fed  iain 
imperantiDomiho  vtpro6cifcatui:ad  gentes.prafdicctquc  Euan- 
geiium,obtemperat.  Quarc  condudo  cum  Apofto.  Act.  4.  Mclius 
ciTc  Deo,quam  hominibus  obedire. 

Verf.io. Mandati exccutio.  i.  Pracdicat  Damafci.i.Ierofoljmis  5. 
peromnemregionemludeac.  ^.gentibusannuntiat  Euangeliu. 
Obferv.  ex  Pauli  diligentia  in  obeundo  munere,  Paftores  occupa- 
ri  debcnt  in  Chrifti regno  propagando,  neque  rebus  a  vocationc 
alienis  immifcerentur.  Tria  funt  quae  annunciauit.  i  .eft  yw^vo/^v. 

lij  fummam  hilce  compieditur,  qluae  pofita  eft  in  vera,&  f^ria  re- 
fipifccntiafidciviuajcffedo.  Prophetx  inhacdodrina  nm|tutn 
iaborarunt.Ioan.BaptiftaChrifti-nrj^ocTfoiu^^Pcenitentiamagi- 
tCjinquir,  Nam  appropinquauit  rcgnum  coelorum,frudufque  re- 
quiritpcenitentia ,  atque  emendatione  dignos-,  Cum  aitfecurim 
Q\ic  adradicem  poiitam,  omnem^ue  arborem  non  fercntcm  fru- 
dum,excifum  iri.  T.eft/w^vo<«v  quod  contincc  peccati  agniiio- 
nemcumdolorepioconiundamjquiefHcitpcenitentiam  ad  fa- 
Jutem, 2. Ccr  7.  2.  eftad  Deumc6nverfio,qua;eft  Sandi  Spiri- 
tns  opus,!^;!.  Simus  nos  cum  Dominusoperatur,  Divinscpe- 
rationisiuftrumenta.  3.  Operadigna  emendatione.  Bonaopera 
in  renatis  requiruntur,  quia  fine  ipfis  fides  eft  mortua,  vt  arbor  ex 
fru<5tu  cognofcitur,  fic  ex  operibus  fides.  Obferv.  Cum  iubemur  ad 
Deum  convertere  in  fcripturis,  mcminerimus  primum  hac  ex- 
hortatione  indicari  non  quid  valcamus,fed  quid  debeamus  facc- 
re:  &  iterum  exhortationibus  inciufam  efle  Dei  gratiam,  qua 
poftuiemus  nobis  dari,  quod  rcquirit.  Dicamus  cum  -4«^«^.  cpift. 
24.  Da  Dominequod  iubes,  iube  quod  vis,  tuhc  non  fiuftra  ju- 

bebis, 


Cap.XXVI.       IN  APOSTOLOR.  ACTA.         4V 

bebis.  luftillimaeoffcruturnobiscaufaehactempeftaterefipifcen- 
di ,  ciim  totob  oculos  obuerfentur  ira:  Divinac  rex/xvj>{a,  at  huius 
feculi  tam  deplorabilis  ftatus,  vt  neque  verbo  Dei  emfque  inter- 
minationibus,neque  iudicijs  moueri  poflTent.Proinde  quxramus 
Deum,cuminveniriqueat, //4. 55.nc  occafionc  neglcda,  ciim 
velimus  minimcaudiamur,  fed  repctcntinis  cum  fatuis  illis,  i. 
Proverb.  afficiamurfupplicijs. 

^  Verfii.  CrudeIisconatus;</i*/m«mIudacommin  Apoft.Horum 
inquitcaufaludacimeintemplo  comprehenrum  tentarunt  «T^*- 
jtrtfto-etc&M/intcrficcre.Ofc/^r.IniuriofiustradanturfcruiDei.veri- 
tatis  ergo.Expende  in  prophetis,ro.B4/»r//?rf,Apoft.martyrib  Grf/.^. 
Initio  me  reccpiltis, vt  Angelum  Dei,  imo  vt  Chriftum  Iefum,o- 
culofque  veftros cffoflTos  darc  voluifiis,fed  iam  quia  vcritatem 
dicojinimicus  vobisfa<5tusfum.2.0i/<rrr4.  Seruorum  Dei  hoftes 
cxiftunt  hi,  qui  maximc  amici  effent,  ciim  Domini  legatis  mul- 
tisnominibusfint  devindi.  O  miferam  ingratitudinehominum 
cajcorum,  atquc  rebcilium?SuntEthnico  illo  Alexandro  dcterio- 
res,  quidicere  folebatmagisfe  effcdeuindum  Arifioteiipt xccpto- 
ri ,  quam  patrijcum  pater  tantum  dederit  ei  elfe,  Arijloteles  ver6 
bcne  effe.  Si ingratum  dixeris,  inquit  ille,  omnia  dixeris.  Ingrati 
animi  vitium  eifugite,  ne  fitis  tanquam  Piticernd  illc,cuius  fomni- 
um  lofephus  QKpoCimi  immemor  lofephi^ncc  inllar  Achitophelis in  Da- 
videm  c5fpirantis  cum  Abfolomo  filio,  neque  inftar  lud£  proditoris, 
fed  re,  atque  vcrbo  gratorum  animorum  effeda  i|s,quibus  fecun- 
dum  DcrieftisobligAtijdeciaratefineomni  dillimulationisfpe- 
cie.Fti.  In  tcmplo.  obferv.  Nulla  circumftantia  etiam  religiofa 
coercere  potell:,  atque  reprimere  airoces,rabie^ue  furentes,a  pro- 
pDfitofuoperniciofo.  Petfona  Pauli  non  eft  iili  afylo,  cum  fic 
homo,  neque  profeffio,cum  fit  Chriflianus.Neque  templumDeo 
confecratum,  &  negotijs  lehovac  facris,  neque  Apoftolatus,  noh 
cruditio,  non  fedulitas  in  munere  obeundoideniqj  non  vitafan- 
<ftc,pieque  ad;a.  Ifta  omnia  minimc  prxpediunt  ludacOs  a  conam 
fuo  crudeli  de  trucidando  Paulo .  Nihil  certe  reperias  in  optimo 
homine  quod  valeat  reprimere  atroces  perfecutorcs,  quin  eum 
prehendant.pofcantque  ad  fupplicium^ Nihil  impijs  placere  pof- 
fit,  nifi  viram  Apoft.habeant.  Ita  PharAot(i  Uoyft  interminatus, 
^xod.  I  o.  Sic  atrox  &  fupcrba  lefabc^  Eli^,  vtcrque  tamen  Propheta 

K  k  k  faluus 


\ 


44^  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S  Gap.XXVL 

faluus  rcmanfitjPhano  ci  m  hiii  m  marirubrcpetijt,If/,:t<f/  aca- 

nibus  laceratajatque  difcerpta.cuibs  fanguincm, iuxta  Frophetx 

vaticinium,iamberunt.  Sedquotiesfuntconati j^^pofl.  intcrfice- 

rc,bis  antc  ipiidias  pofucrunt,&  l^pidibus  tentarut  obiuere,  eva- 

fit  tamen  Divina  gratia,  fundufq^ el\  ofhcio  cum  multa  •zEaf f >!cr;e^ 

donec  Domino  visu  fucrat  eu  martyrio  coronaiu  ex  hac  Aationc 

evocare.  Sequitur.rrr/l2  2.  Sedauxilium  aDconaduspcrftitiad 

huc  vfq^  dicmjtcflificans  if\a  tum  paruis  tum  magnisjnec  quicqua 

diccnsextra  ca,quac  Prophetx.i^  Mofes  futura  prardixerut.  Obpr. 

iL{[  JehovA  qui  fuis  auxiliaiurin  periculis,ergo  a  Domino  rebus  iii 

ar(5tis  opem  imploremusjatq;cumDxw</f  dicamus,  DanobisDo- 

minc  auxiliii  ab  hoftc,  alioqui  vanitas  cfl  auxiliatio  humanajfu- 

pra Ir/?^  Paulum  liberauit,  patefadis  infidijs miflus cfi  CdJArcAm 

declaratus  infonscoram  Felice,&;Fefto,Iuda:oru  infidijs  &  gen- 

tium  eft  ereptu5,il^f.9.apud  L;f?r^rj/"«prxcibus  f  delium  libcratus, 

tcrric  motu excarcercPhilippis.a ledit,ione  >:f /7fj:«»fji4^.i p.fcmper 

auxiliatoraderatDominus  Apoflblo  :  fimus  lortianirnoin  caufa 

Chrirtijcum  fuis  maxime  adfit  Dcminus,  ciim  humanu  auxilium 

omnino  dcficit,recordemur  cum  r>4v;</f  jfi  pater,materquc  mc  dc- 

feruerintjDoroinus  tamen  roc  colliget.In  Mo)  fe  habcs  exemplii 

in  vita  rcferuato  a  fiiia  Pharaonis,?hjfq-,prophetis.Ot/frr4.Qupd 

fan^ti  perliflunt  in  perfecutionibus,Deidonumcft,  ctcnimnon 

aliaquamDivinamanufufTulciuntur,  proindeinpericulisnun- 

quam  fuccumbamus,  fed  conf^antcr  pcrgamus  in  ofHcio  faciun- 

do.  3. Ot/fr.FundamcntumApoflolicxDo<arinatcxprophctarum 

<iraculisdcpromendu,lHC.i6.habetMoyfcn  ^Prophctas,  Epfc/x. 

F^r/^^.Prxdixciunt  Prophctae  Chrilium  effe  paf]urum,ac  pri. 

mum  cx  refurre^lione  mortuoru  Jucem  annuntiaturii  huic  popu- 

Io,&  gcntibus.i.innuitChriflumnon  futurutalemrcgcm,quale 

fibi  lud^i  fomniabant,fed  ferendis  noflris  calamitatibuF,  &  pcc- 

catorum  poenis  cffe  delHnatu.  Tria  funt  hic  a  prophctis  pra^dida. 

j.cfldepaflionc  Chrifii.  2.de  refuricaione.  j.dc  luceaffcrcnda 

gentibus.  Hxc  tantum  attingemu?jChriflum  aniroa  pafurn  elTc 

roenas  tariareasj&  corporc  ignominiofam,  atquc  maledi(^a  cru- 

cismcrtem.cumfenfuinanimoirxDJvinajrbcmniumclcdoru 

peccafa,  hinc  iidel-.bus  vita  glortofa  emanar.  Dc  refurrcaicne 
Chri(\i&bcncficijs  indc  flupntibus  fcmeUtqjiterumdiximus: 

in. 


Cap.XXVI.       1N  APOSTOLOR.ACTA         445 

in  qua  omnium  fideliumad  vitam  atterna,  refurredio  inclufacrt- 
£c  j.prxdicunt  prophet» cffe  lucem  mundi,qui omnem in  mun- 
dum  venicntcmilluminet.Vocaturfol  juliitix,  l/«.  ftella  matuti- 
na,t«(r.  r .  P^M.  I«tf.2.1ux  revelanda  gentibus  ijs,fcilicct,  fedenti- 
bus  in  vmbra  mortis.Duofunt,qux  maxime  nos  obledant :  LuX 
nimirum,6Cvita,qux  duo  ell  Chriflus.  Vita  ]oan.  14.  atque  ifta,  & 
ludixis,  &  gentibusad  vitamordinatiscommunicaniur,  diruta 
cnim  maceria,  vtra^uc  fad:a  vnum  in  Chrifto  coalueruntper  fi- 
dem,  alicnxque  gcntesa  viita  Dei  eiufdem  fiunt  participes. 

Verf.  24.  Orationis  Paulina;  e venta,  in  Fcflo,  in  Agrippa,  atque 
ijs,  quiaderant.  CumhocmodoPaulus  pro  fe  refpondiffet,  aic 
Feltus  magna  vccciinfanis  Paulc.  Hoc  clt  effedum  in  Fcfto, qui 
rationcm  additimpia:  vocis  jcditac,  fcilicet,  multx  liccrx  te  ad  in- 
faniamadiguntjftultum  judicium  Fertidcpio,fynccroquc  Chri- 
fti  feruo.  Rcuocate  quxfo  in  memoriam  qux  dida  a^taque  funt 
ab  Apoilol.hadenus,  &  clare  videbiris  fana,  fandaque  mente  A- 
pofloiumfempcrfuilfe  pvxdhum.  Obfervutto.  Fcftus  Paulinx  ora- 
tionis  curfum  interrumpir,  vbi  obfcrua  non  libenter audirc,  ini- 
quos  ludices  ea,  qux  ipfis  non  arridcnr,  aut  non  intelligunt,  po- 
pulus  ctiam  femper  velic  audirc  iucunda  Sc  plauiibiiia ,  atquc  lu- 
dicra,  plerumque  prxfert  nivinx  veritati,  Ifa.caf.io.  Populus  rc- 
bcUis  efl  filij  mendaces ,  qui  nolunc  audirc  legem  lehovx ,  qui 
dicunc  videntibus, ne  videatis,&  prud«ntibus  ne  prouideatis 
nobis  reda  loquimini  nobis  blanda,  prouidetc  illuiiones,  fed  vi- 
dendu  nobis  Pafloribus  nc  hominibus  placeamus,ii  fcrui  Chrilli 
cfTc  velimus,  GMt.i.  vbi  dicit  Feflusinfanis  Paule.  Nota  fipicn- 
tiani  Dei  prophanis  c!fc  infaniam-,crux  Chrifli  tlulcitia  gcntibus, 
i,Cor/»ffe.i.ludxifq-offendiculum.SedfermodccruceChrifliijs 
quide,qui  pereunt,llultitia  cfi,nobis  ver6,quifcruamur,poteniia 
Dci.  Addicibi  Apoft.videccvocarioncmnoftram,nonmMlcino- 
biles  func  vocati^  &  prxclaracft  illa  fentcntialib.  fapienc.  Nos 
infenfati,inquit,  vitam  corum  xftimabamiis  infaniam.  luUatiM 
Apoftata  C  H  R  I  s  T  V  M  GaliUum,  per  ludibrium  vocabat,  fed 
tandam  cogitur  dicerelxthalitervulneratu^.vicifH  tandcm  C^- 
liUe.  SkCuUguU  contemnerc  folebat  Dominum,  fed  cum  ap- 
parcbat  aliquod  fignum  oivini  iudicii  co!iorefcebat.  Scquiiur 
ratio,muUx  licerx  te  adigunt  ad  infaniam,afcribit  prophanus 

I  Kkk  z  homo 


»11 

4 


444  OOMMENTARIVS  Cap.XXVL 

homocaufamcrudmonij&litcraturaPauli,  vt  fupracap.i.po- 
pulus  fermonem  ab  Apoft.  ha  bi^u'm  diuerfis  linguis  attribuit  no- 
uo  vino.Ot/fr.Ignarorum  ficiliijeratoruiudicium  dc  viris  crudi- 
tis  eft  finiltrii :  iliud  tritum  exiltit  vcrum  fcicntia  infcitiam  habet 
inimicam.  Pcrperam  putant  ind^di  cruditione  efficere  homincs 

phreneticos,  atq^lunaiicos,fednoneft-ita,eruditiocnim,atqiin- 
Ititutio  fandificata  reddithominem  fapicntem,ccclefix,reiq-  pu. 
blicx  vtilem.Scd  ignarirerum  vulgo  loquutur,adolefcentes  non 
efle  literis  imbucndos.nc  dcfipiant.  Quid  cft  quaefo  tam  bonum, 
aut  fand:um,quod  non  pofiit  rapi  in  abufum?  Paulus  infignitcr  e- 
ruditus,  Mofcs  fidclis  in  tota  Domo  Dei  feruus  infnuaus  in  omni 
fcientiaiEgyptiorum.  Cura,  proindeadhibendain  inllituendis 
pueris,  ctfi  litera:,&  literati  hoc  feculo  contemnantur,redibit  ta- 
mcn  volente  Deo  &  literis,8c  literatis  fuus  honos. 

r^r/25.RefponfioPauli.Noninfanioprafiantiflinie  Feflc,ra- 
tio,quia  ioquor  vcrba  veritatis  (i}iy\deiau,  y^  (ruffO(rvjj)^s,  id  efl,  fo- 
brictatis.  Quafi  cra^i^aet  t  ffmtnv.  Obferuanda  venit  Pauli  mo- 
deflia,  ac  rcucrcntia  magiflratui  etiam  J^t/o-xcX»  delata  in  no- 
ftram  imitationem,  fimul  ctiam  nos  oportere  icqui  veritaiem 
tamctfi  odio  pcruerfi  homines  in  nos  inflammentur. 

Verf  26.  Probata  Regis  teflimonio,  qui  nouit  narrationcm  de 
Chriflo  fic  geftam  cfle.  Obfervatio.  Impij  vcl inviti  veritatis  tefles 
cfficiuntur.  Inquit  Apoft.  ScitetiamiflaRexapudqucm  libere 
loquorrnamlatcrecumquicquam  horum  non  arbitror,  neque 
cnim  id  in  angulo  gcftu  eft.  Cognouit  Agrippa  Rcx legcm  &  pro- 
phetas  fuiflle  ex  Deo,fed  donum  applicandi  non  hzbuh.Olferrati». 
Reges  non  tantum  debet  nofle  lcgem  &  prophctas,  fed  in  ijfdem 
meditari.P/rf/.i.drii9.Dr«M7.i8.  ^.Ot/fm.DcbemusnosPafto- 
res  in  'sretpp)iff'/a,&  magnanimitatc  loqui  clcquia  Dci.Mofes  non 
timuit  Pharaone>quod  viderit  cum  qui  in  vifibilis  efl,  Heb.  1 1  .Elias 
non  Achabum  prophctae^uc  alij  non  principcs  non  prpulum  me- 
tucbanr,fcd  fidclitcrverbum  Divinitusacceptumannuntiaucrut. 
Conemur  nos  fideles  cflTe ,  atqud magnanimes  in  muneris  facro- 
hn^i(ur\&Xont. Ueqneiiin  angulogejtum  <[/?.  Audiuit  de  patriarchis, 
liberatione  cx  -(Egypto.promulgarionc  legis,  adiunftifque  mira- 
culis,  Iuda;if<^uepermonarcharum  Dominiadifpcrfis:hocproin- 
<le  regcm  latcrc  non  pctuit.  Ohfemtio,  Bcna  fiunt,  &  peraguntur 

apertc. 


Cap.XXVI.     in  apostolor.acta 


445r 


apcrte,  fed  mala  occuIte,ctcnim  qui  male  facit,odit  luccm,8c 
opera  mala,  vocantur  opcra  tenebrarum. 

r^?/z7. Credis  il^r;pp4 prophctis.fcio tccrcderc. Ofc/J-r. Etfi Pau-  "  ^»^  .. ,1 
lus  fit  captiuus,  dicatque  caufam  e  vinculis,  non  poieft  tame  mu-  '■^^y^-^^^tau 
neris  fui  obliuifci,  ofticij  noflri  fempcr  memores  cfl"edebemus,  **'   ^**"^  ^»^^ 


I »» i  n^ . 


nu 


'3 


nequc,quandiu fungi voc^onc licct,vllaj calamiratcs,aut mifc-  '  '  "*' 
riacmundanaenosavocaifft, autrctardarent.  2.  Obfervatio.  Pro«^  ^^M  •«»#• 
phetis  fides  eft  adhibeni,cumfint  feledaDciorgana,  verita-^^  ^<^   "     • 
tem^uefcriptis  vcreacfideliterconfignaucrint.  ' '  ,'  ' 

rVr/.iS.^^^nfftercfponfio.Pcrfuftdesmihipropemodum^vtfiam  ■  )^^ 
Chriftianus.  Obferratio.  Chrifticlcdum  vaseft  Apoftoluscuitri-  "-'^^ 
buiturpcrfuadcreperpr^dicationeEuangclij,  cum  fitproprium"  '^*^'  * 
Dci  opus^G^w.p.Dcus  perfuaderc  dicitur  laphetei  vt  habitet  in  Senii 
tcntorijs.  ^.Obferv.Hic  habcs  cxcmplar  cxprenum  corum, in  qui- 
bus  mundi  cura;  fuffocant  feme  vcrbi. Hypocrita:  &  mundani  vo- 
lunt  commendare  Euangelium  atque  priedicatore,fed  quid  prx- 
tcrca  Agrippa  fcripturas  non  negar,  quarum  authoritate  fcire  poflic 
efleaDco,fed  honorum  mundanorum  rcfpcdu  prarpcditur,  ne 
Chriftum  ampledatur ,  &  profiteatur.  Legitur  dc  Tbeodofi»  apud 
lefefhumi  quod  dixerit  a  ludaifmo adduci fe  pofle  ad  ChriftianifiTiU 
nifi  mctueret  fe  a  fuis,honoribus  non  afFe6ium  iri.Exptndeidem 
jn  Papiftis,&  actatisnoftrx  hominibus.  i.Obfervatio.  Qiiid  eftcfl*e 
Chriftianum,cft  in  fc  perfpiritum  Chriflum  habere,  eumque  fidc 
ample6li,atqucnofleinpcrfonacneSi!xi'')fa::Tov,  in  officiotiipli- 
ci  Rcgcm,  Prophctam,  Sacerdotem:  per  applicaiionem  ad  jufli- 
tiam,&C  vitam  xternam,  gloriamque  in  ccelis  pGicipiendam. 

rfr/ip.OprarimaDeoinquit  Apoftol.&:,  vtpropemodurn,& 
admodum  non  tu  modo,fcd  omncs  etiam,  qui  me  audiunthodic 
fa<rtieflctistalcs,quales,  egofum,  exceptis  his  vinculis.  Olferva. 
Exim.ia  cft  Apoft.affedio  propter  Chriiii  regni  amplificationern-, 
optauitcflc^va^EfcctproconatisfuisjKcw/.p.  EtMcfesexpungili- 
bro  vitx  priufquam  Dci  gloria  in  mifericordia  crga populij fuum 
non  cluccrct.  z.Obfcrva.  Sepius  antea  obfcruauimus  vintula,  per- 
fccutioncs ,  5c  id  genusalia,manciema>imcfidelcsClirifiifer- 
uos,  quorum  ftatu  nos  aflfici  par  cft.  V ide  llebr.  1  ?.  plrcinde  Ecclc- 
fiam  iWim  Genevenfem  prjtdaram  quidem,  acfynceramnonfo- 
I.um{«Xoy«afed  afliduis  precibusadiuuarcmus. 

Kkk  3  ycrfiQ' 


44<5  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S         Ca?.  XXVir* 

VerC^^.  Cuni  autem  haec  dixiiTet, furrexit  Rex,  ac  Prxfes  ,  6c 
tcrnite,  Sc  qui  confcderanc  cum  eis. 

VerfiT.  CumfeceOiflcntloquebanturilij  ad  aliognihil  mortc 

aur  vmculis  dignum  facit  homo  ifle.  ^ 

>      Verf.ii .  Agrif^A  vero lelio dixit,  Diniiitti  poterat  homo ifte, niii 

'  ippclialTet  Caifarem.  vbi  obfcrua  P^iim  folcm.niterabfobi,  no 

tamcn  dimitti.  2.  ohfm.  Etli  ad  terfn  ferui  Chrifti  impetatur, 

acgrauenturcalunjj^ijs,  nihiIominus*ien  tandem  aliquando 

«oruminnoccnyadeclarabiturctiamaprophanis,  finon  femper 

Jjifce  in  tsrrarum  foIis,haud  d^bic  in  ilia  filij  Dbi  ShptuttA, 

*     Proinde  llmus  ftfS^nui  perDei  potentiam  alTcrtores  vcritatis,cau- 

,    farque  ChriiH  lyhili  facientes  impiorum^iomin{i«aIumnias,'cum 

cJrtofciamus  innocentiam  noftram  aliquando  apparituram  in 

fummwm  noftrum  folatium,5c  calumniantium  ignominiam. 

capvt'xxvii, 

O  C  Cap.  narratur  quibus  itineribus  Paulus 
2om4m  dcduccndus  vna  cum  focijs,feu  vcfto- 
rjbus  reliquis  venerit  in  infulam  Melitam,  ini- 
tiocap.zS.&quomodoipfc  vna  cum  illis  cx 
naufragio  faluus  euaferit.Navigatio  haec  Pau- 
li  periculi  plena,  potentia  tamen  Divinaipil 

incumbentc  protegitur,  ac  coferuatur  in  viuis 
ad  opus  Domini  peragendum,fcili.  ad  teftificandum  nominatim 

Uowrf.de  Domino, vti fuit braci^Io  pivino  pr«monitus,cap.2 3. 1 1. 
Indicatqu.i;pra:cipuaIocaattigeritinifta  navigatione  permare 
Mediterraiiftum  autumnali,  qux  incidit  in  hycmis,principium 
idcircopericulisplcna.de  quibusper  Paulum  divinitus  admo- 
mznSyKauArchdi  qui  non  obtemperat,  quare  rc vera  expcritur  quid 
fitDivinam  Paulinam  vocem  afpernari  fado  naufragio,omni- 
umq^merciumia6tura,  ac  tritici.  Propoiitio  cap.eft,  Paulus  tan- 
dem  Magiftratus  decreto  Rmam  per  d iverfa  pcricula  mittitur,  no 
fineinnoccntiarfuxteftimonijs.Membrafunt.  i.cauf^^peregrina- 
tionis.  2.Comites.  3.  initia  infelicisnauigationis,  huc  accedic 
Pauli  prxmonitio  de  fiuuro  periculo.  4.  malorum  incrcmenra. 
5.ipfjm  naufragium.  Caufa  huiiis  navigationis  R0W4;»  verfus 
primariicft  Doniini  oraculum,  cap.  23.  quo  iub^ur,teftificari 

/ 


CAP.XXVn.      15^  APOSTOLOR.  ACTAi         447 

RmtfdeDomino.  Ofc/lfrv.  Omniumadionum,operum,  &  even- 
torumcaufaprimaria,quanullaeftprior,  eft  decretum  Domini 
immutabile,quod  nullis  colilijs  humanis,nulla  artc.aut  praxi  la- 
befad:arijautinfringiqueat:quotiesfuntIuda:iconatiPaulo\ita 
cripercjminime  tamen  valuerc  ante  tempus.  Deidecretodctini- 
tumcxpendcin  Mofeconferuato,&  P/j4r40«finmaripereunie,iii 
J.lu& lefAhele.VxGiw^t  nobiscft  pendeHdum  a  Divino  decrcto, 
certo  fcietes  nihii  nobis  vnciua  evcnturum,  nifi  quod  lehoua  de- 
creuerit.  vide  refponfum  D4vi</tf  ad  Simeum,i.SAm.i6.  2.  caufa  eft  ^ 
decrctii  Rcgis  Agrtpf>^,^  FeftiPrxlidisMagiftratusordinarij.Gtf. 
Vt  deccrnit  Dominus  omnia,qu«  cveniunt,cventaque,  &  rerum 
exitus^ita  ctiarh  media.quibus  ad  ea  pcrvcniaiur.  Omniacrgofi- 
untDcoordinante,atqucdccernente,quodquidem  Dei  decrctu 
non  tollithominumdclibcrationcs,&  mcdiS,  fcd  ordinat,tamet- 
fi  omnyp-ationcDci  dccerncntis  nccefTario  eveniant  rationc  no- 
ftrijitaifcn  contiiigentcr  exemplis  abundat  facrafcriptura,  Ad- 
moncmurordinarij  MagiftratusfententiamnoneflTe  contcmne- 
dams5£uifaticonfonam.Etenim  Dominusperillum  agit,etiamfi 
iile  iiS^ni  qu:m  habct  Dominus  propofitum,  fcntcntiam  non 
pro««ncTct,  neque  nos  intcUigamus.  2.  Owir« ,  Tradiderunt 
Pa^m,acquofdamalioscaptiuos  Centurioni  nominel«//oco- 
hortisi«^«/?tf;Eramus  inquit  Apoft.vcrf.j/.vniuerfa  capita  in 
nauigio  276.  Comitesfuerc  ^.generum.  i.erantinfames,quibus 
annumcraturPauIus.2.virihonefti,  politicis  bfhcijs  ornati,  vc 
lulias  Ceaturio^&c  fimiles,  quibuscommifracratcaptiuorum.&na- 
uis  cura.  ;.  i\dc[c$,\tArifiajchus&luca^,  qui  in  tantis  malis  Apo- 
ftolo  adhxfcrunt. 4.  mixti  generis,vt  milite$,atque  Nautjc.  Obfer. 
Sors  cft  fandorum  vt  non  folum  nifi  mundo  exire  velint,  in  im- 
piorufintfocictate.fcdctiamcum  fceleratis  rfpiiicntur.  Paulus 
hic  vincSus  inter  prxdones,Chriftus  intcr  latrones.cum  vno  B^tr- 

yrffcferfjquidimittitur-ctiam  interlatrones  lefuscrucifigjtur.  lofe- 
phus  in  carcere  cu  fcelerofis.  Obferv  Facinorofi  eorunde  fcelejum 
focij  iuxtalegefuntplc(aedi,innocentesnon  opprimendi.Reau 
judiciuferendij,quodeft  Dei,non  hominis.  ^.Ohfer.  Deibonitas 
duram  alioqui  pionim  forrem  cofolatione quadam  temperar.  L«- 
(as  &  Ariftanhm  funt  fidi  Apoftol.  comites,  officiofi  aique  pij.  An- 
fiarchui  priuseft  comitatus  A^oHoliX  Matedema^i»  Afum,  ex  Afia 


m 
4 


448 


COMMENTARIVS  Cap.XXVIL 

in  Jud«am:,etiam  Rmam  vfque,  de  quo  fupra  19.  &  c$lof.^.  Deus 
in  Moyfiscoiiferuationem  prieordinauic  PharaomsHlhm.Elk  oba^ 
diam,  Davidi  lonathangm,  Chrifto  filio  Uicodemum  atquc  loffphunu 
Non  dceruntnobis  in  aiHiaionibus  Divinaconfticutionc  confo- 
latores.  Ufemu  Propheta:  fideli  fauebat  lhedmelechus,lerem.i%.^, 
^  Fa/.j.Divinaordinationeinveniuntnauem  Adramitenitm,  Ly^ 
ctam.  Edenim  Adramitum  infulaL;fj  maris,&:eft  civitas  Aphriu. 
Hxc  nauis  manficin  hac  vrbe.  Propofuerunt  nauigare  per  littora 
Afu,  deuQniunt Sidonem,  qux  eft  maritima  civitas  e  regione  I/fe^Mi 
motis,  olim  metropolis  Phenicia,  vbi  Chriftus  etiam  docuifl^epcr- 
hibetur,M4M5.In  hac  ftatione  commendatur  lulfm  Paulum  hu- 
manitas,  quod  Paulo  conceflerit  a? e,  vt  ad  amcios  profedus  ejr/- 
fxeXwo^Tox^VjCuraretur.  Vixinter  Chriftiani  nominis  profelfo- 
res  tantam  inveniasbencvolentiam.  Hacc  eft  Domini  cura  in  fu- 
os,  vt  etiam  fuis  efficiacfauere  alienos  a  gratia,  ficut  Pharaonem  Itf- 
/^p/jo,aiiofque  multis  multoties  Chi-ifti feruis. 

rfr/4.IIIincproveai  fublegimus  Cyprum^qu^d  venti  eflTent 
adverfi.  5/io«^nauigaffent  verfus  Sepcencrionem  per  Occiden- 

tem,fed  vencuscoegiteosnauigareomnino  verfusOccidentem. 
C7/>rM5infulaaScpcenrrioneC/towmarchabec,  ab  Occafu  Pam- 
phjliam,  a  Meridie  Pbenicium,  ab  orcu  Syriacum :  olim  nouem  Reg- 
nahabuic,  hodieF^n^f»  paret,  quemadmodum  Creta,  &  Corcyra 
ampliftimailnfulx.  1 

Ot/^r.  Qu«hicgerunturomnia,terra,mariqjnonfucceduntcx 
anim  i  fententia.fcd  Dominus  adueHis  nos  exercet  propter  bonas 
caufas,  vt  nimirum  eum  agnofcamus,  atqj in  rcbus  ardis  ad  cum 
confugiamus,  neq^cffcramurcontinuofa:licirerumfucceflru,qui 
cft  ftultis plcrumq-, exitio,  Prov.i,  Appliccmns  ad  huius  vitx  cur- 
fumincoeleftcm  patriam,  multafuht  impedimenta,qu«nosre- 
morenturatqueimpedianr,  hoftescxiftuntinterni,atq-cxrerni, 
contraquos  totisviribus  ad  portum  nobis  cft  proficifcendum. 
Myra  IjctA  cft  ci  vitas  a  Myro  jluv.Strabolib.i^.  cx  Archemidro  fex  Lycit 
maximas  civitates  refcrr,  Xanthum,  Patharam,Pinaram,Oljmpum,Mj^ 
ram,Tlon. 

Verf.6.  Imponuntur  in  nauem  Alexandrinam  CcilicttJEgypnim, 
qiix  Romam  petebac.  Naufragium  hicfa6him,>4p^r4w«jin  Pauli 
perigrinationibus  obferuat.  A  Mjra  fecundu  ^Ji*  littus  ad  Gnidum 

paruam 


C**.XXVir.      IN  APOSTOtOR.  ACTA:        449 

hiiuimMuhmCdridmCpc&intm-fikhmMtmdmfA^^^ 
maticus.  Cfff^hodic  cW/>,blirticentumvrbibu$infignita.Cr^- 
id  louismagni  medio  iacet irifula PoWff. rir^.  ^dhnvtf  ihCretdclt 
promocorium  n^^K^Xifila/civitisCtetdAfhrkdmCptaMS»  Ldfed 
civitasCVrr^littoralis.  tnhac  fexta  ftatione  Crrt«^  illod  irtfign^ 
cft,  qudd  inaies  magis  magilqiie  t<impcfta9  crcfcit  ide6y Yt  |.eri. 
culofiflrimafitdeincepsriauigatio.  Obferv.  ConVmunibus  mdiciit 
ne  fan(^i  quidcm  cximuritur,  Tteehiel  irt  captivitatc,  fic  Ddm  ab- 
dudus.  Sape,vt  inquit  Apoft.iudicium  rncipit  a  domo  Dei.i.P^f. 
4.PauIusatqucLucashacpericlilofa  iravigatione  nonejcittiun- 
lur,  qux  inciditin  mcdium  StpUtsih.Sc  Odob.dapfo  ludxorum 
fefto  cxpiationis.  .  .^ 

Verf  10.  Pauli  prxmbnitib  de  futnro  periculb.  DiHuadct,  nc 
nauigent.i.arg.fCj>i5ignominiacritconiunaa.  z.wo^Xm  ^«/x.*, 
ineenserit  damnum.Nam  m6rces,frumcntum,&qui<Jqaid  co- 
iilieturnaui,amittetur.3.Nauis  i()fa  peffimdabitur.  4.  enmus, 
quotquot  fumus,  in  periculb.  Hind  doccmur  fummo  »«  difcri- 
mine  verrantibus  fuis  Dominom  ribti  deeflTc  falubri  confilro,  qud 
non  folum  fibi.  fed  Sc  alijs  prodefl-e  valeant.  fed  refraaa^ij  atq,^ 
infelices  pleruuque  non  obte'jierarit,  rt  hic  NaricUrus :  c^m^^^rtt 
non  obediunt  veris  feruofum  Chrrftr  admonrtrt>nibas,^cunt 
prsecipitesin  fuam  iprorum  pefrifcitm.  Ext^eride  ingejv«bu5  r-e- 
iuaantibus  Prophecis-,iri  ludaris,  Ur.^f  aientibtis,;  "^^"^««Jj- 
ccre  hoc  vcrbum .  in  Achdbo  fcqui  recuftrite  confihum  Michdi4,m 
Zri^ffe/4r^r««i4waverfantc,atqueinplerifquealij8  Voeem  nm- 
nam  a  Ptophetis  «ditam,  afpernantibus.  Demus  nos  locam  Do- 

minipcrferuos  prxmom^tibriibus.  ^.^^^^-^^^^^^jJT"' 
periii,  plerumque  ^rrant,  atque  decipiunttir.  De  tempeftatibus, 
itque  proccUis  reaius  Patilu§,  Quam  Nautar  nidicat.  P»<^bT  ali- 
quWo  de  coloribus  malciturifperitu^  dc  legibus  quia  fp.ruu 
6ei  non  aguntur.Reaius  jdibta  D ivino  fpirhu  PJf  ^««5.3.0^*^- 
fdtio.  HabeshicadumbratummbrufflftattTm  in  hoc  mundo,  id 
cft  h  c  continuis  agitantur  amiaionum  procclhs.FCramus  «quu 
animis  hanc  fortem,  qul  Chrifto  capiti  noftro  conforme.  r^^^^^^^ 
mur.  Addo  hunc etiam  clTe  ecclefi*  riiilitantis  ftatum,  V  finu  ft^^ 

bonos,  &  maios.  fimplices,  atqiie  .^TP^f "!« /XV;; 5  f^c^ 
tritico  pcrmifccbuntur,  aoncc  prmcrips  glb^i  Ycdictit  ^  fj^ 


Urem.2. 


4^0  COMMEKTARIVS  Caf  XXVlf. 

e«t!am  fcparationeiiijii^Mj.bonorum  itquetjialoriim  antc  ?^- 
^euwfluillafilij  Dcipcrfonalis.vtficdicanoncft  futura  fccrctio. 
F/r/Tij. Navigatio  Apoftoli pcriculi  plcna  in  Italum hoc cap. 
dcfcribitur^vtiaudiuimu>,iamaliaclifciiminisattcxiturratib,ni, 
mirijm  fumpta  a  portuad  liybcrnandum  minusappofito,ca'pc- 
runtconfilium  pleri^jCtiam  iIlincfolucndi,cxpcriuri  fi  quo  mo- 
dovaleant,Pfe<w^4pervcnire,illic4;hybcrnare,quiportuscftCr/- 
u  fpedans  idAfricum  &  Chorum.  1  .Ot/i-rvrf.Occafione  vtcndum  in 
rebus  agcndis  prxfertim  divinis.  Tempus  oblatx  gratix  non  fa- 
ftidiendum ,  fed obuijs  vt  dicitur  Vlnis  Dei mifcricordia  ample- 
«aenda.vide  ne  diffcramus.donec  aifligamur,  impius  vult  diccre, 
cum  aifligitur  furge  Domine ,  &  ope  ter.  Pharao  cum  Dei  manus 
ipfi  incumbcrctdixitfe  populum  lchovxdimiflrurumjfedcclTan- 
te,  non  pr«ftitit,  proindc  obfirmatus  rex  ille  impius  tantx  rebel- 
lionis  aduerfus  Dominum  in  mari  rubro  pcenas  dcdit:  Nulla  cir- 
cumftantia  rcprobum  fupplicio  deftinatum  feruabit,lMfc  de  marti 
dato  Regis  etiam  altariscornua  apprehendcns,occifus  eft.  2.0t- 
firvath.  Contenti  cffe  debcmus  commoditate  divinitus  oblata.hi 
non  funi,  fed  cum  omnium  difcrimineportu  alium  volunt  qux- 
rere.  Ncrao  viuitcontentusforteaDominodcfignata,  populus 
nolcbat  acquiefcere  in  pane  ccelitus  dcmifro.fed  carncm  appete- 
bar,quamaccepitcummalediaione,ppi/.78.Hrfttm4nrythiftori« 
produnt  non  contenti  folo  fuo,  in  GdBam  volebant  migrare,  vbi 
fedcmpofucrefummocumeorumdamno.  Sapiamus,     ^ 

Vtrf.i7.  Vcnto  Auftrali, ac Mcridionaliafpirante  vififibi pro- 
pofiti  copotcs  Crctam  practcrlegcbat^aM-ov  interprctor  propius.) 

K^r/i^.Vcrumnon  mpltopoftimpcgitin  Crctam(acuiuslit. 
toribus  propterca  abrepta  fuit  nauis)  «ut/xe-Tc/fav/x©-  ventus 
turbulentus,  qui  vocatur  Jt/f  oxXwiftV^qui  f?at  abonu  brumali.  H  ic 
ventusaP//»w//t.2.28.vocaturNauigantiumpcftis.  AnenortheaH 
mndfurious andfiormie,  Obferva. Init.io profpera metuenda ,  etenim 
ijefcitur  qualem  exitum  fint  habiCura,  non^cft  exultandum,  cum 
nauigatur  vento  fccudojfcd  tunc  maxime  cotrahcnda  funt  turgi- 
davela.Applica,peccatiprincipiiiapparetfaGile,atqjjucundum, 

fcdquiincoprogwdiumuranimac  jaauramfacient.  Hiprove- 
liunturfatlsfecudoyento,fedtenderefefeignoiatadnautragiu. 
Cum  itaq:  omnia  ex  fcntentia  animi  tibi  fuceedut,  tunc  attcndc^ 
etcnim  n5  nofti  q^i4  rcrus  vefpcr  yehct.D>ivirfP/:73.vidit  afflucn. 


Gap.XXVII.       IN  APOSTOLOR.  ACTA:        451 

tes  bonis  mundanis  in  loco  admodum  lubrico  conftitutos,itaque 
cum  Regio  Propheta  dicamus,  Doce  me  confilia  tua  Domine,8c 
tunc  aflume  me  in  glorian)).  Ol^/^rr.Mutationes  rerum  funrrepen- 
tinac.  Udbuchadnezar  practer  cxpcdationcin  ad  Befiiat  fubito  able- 
gatus^ficSi(/f^<(r  ttucid3i%us;C\c  Antio(hm  Ixthalitcr  pcrcuiTusre- 
pentin6  mortuuscft,Hm4«;a  vcrmibus  arrbfus,  A^.ii.  cauetc  ne 
nduciicoUocctisinrcbustcrrcniscitoperituris,  neanimocffe- 
ratur,quiobrcpfit  ad  honores,  ciim  illud  vcrum  vel  experientia 
noftra  fitc5probatum,toiluntur  in  altum,vtlapfugrauioreruant. 

Verfi^,  CumabreptumelTetNauigium  &  non  poiretavrof- 
'^AkfjLfiv,  i.e.  obniti yentO}dato  nauigio  flatibus  fcrebamur,ini:re- 
mentum  pcriculi  coiigit  eos  omnia  nauis  armamcnta  eijcere.  Oi>- 
fervatio.  Vnufquif^j  vitam  omnibus  rcbus  ctiam  chariflimis  hanc 
teporalcm  pracfert,  curnon  vitaillajEternaetiamcumomnium 
bonorum  jadura.fi  res  poftulat,  potiri  volunt. 

Verf.i6.  Ciiminfra  paruam  Infulam,  qu«  C/^«i4  vocatuf, curfu 
delati  cflemu?,  vix  potuimus  fcapha:  compbtcs  fieri. 

Verfij,  Qua fubduda,adiumcntis  vtebantur  fuccin<fJa  naui,ti- 
mentcs,  ne  in  5;r«r»  inciderent,  fummiilis  velis;  ita  fcrebantur. 
Clauda.  Infula  cft  verfus  Orientem  a  CrfM,  5;rt«,5/rrfi;«»;e,tefte  cft 
maior,&  minor,  a  cyf  M,traho,vel  ffcf j>£«,confluo.  2.0t/Jrrrrf.  Ho- 
mihis  ingenium,ars,potentiafi  qua  eft  nihil  potcft  contra  Divina 
voluntate.fatis  cft  lehoua:  fi  minimx  creaturac  vim  cSccdat  ad  la- 
bcfadiandos,  imo, fupprimendosomniuliominuconatus  ,quare 
ftudendu  nobis  Deum  femper  hatcamus  propitium:  fic  futurum, 
vt  omncs  coclcftes,  atquc  tcrreftres  creaturac  noftris  ftcnt  a  parti- 
bus,  fi  vcro  ofFcnfum  &  cxcandcfcntcm  habeamus  Iehovam,coe' 
lum,  igtiis,aer,aqua,ventus>tcrra,vcrmes,confcicntia  noftra,  & 
qu?  non  aduerfum  nosarmari  poflent.Curergo  metuendifarui  & 
atroccs  hoftesecclefi«,atq;aftuti,ciim  nullum  confiliii  valcatad- 
ucrfus  Dominutquam  facillimc  immania  illa  monftra  nihil  pr«- 
tcr  crudelitatem  fpirantia,  &  fceleraanhelantia  poteft  Doniinus 
profternere,ac cxtinguerc.  rrr/.i8.Incrcmentum adhuc perictjli> 
vchementiagitati  procella  mc^oX^  tVsravj^.ip.proprijs  manib.^ 
eijciunt  armamentanauis.  Olr/?r.Exitus  tande  oftendit  nullos  fibi 
peius  confulere,  quam cos,  qui  fefe  fu«  prudentix  regendos  tra- 
dunt,vJE  prudentib.in  oculis  fui?,&  Pror.maior fpes de  ftulto, qua  ifa^* 
dc  eo.qui  fibi  videtur  fapcrc.  Iraqj  no$  divinitus  admoniti  fapia- 
musadfobrietatcm»  Lll  »  rw/.ip. 


^.1 


^t  e  ©  M  W  E  «  T  A  R  I  r  S         C  AP.XX VII. 

.r^//.J^.  2.0,6^4.  Hoc'ijseMemrefolet,quinoIuntveImini- 
tmmiidiWm  facere,  coguntur  iuis  manrbus  omnia  in  profun- 
dum  isiG^f^i  pxoptcrea  quod  in  anguftias  raclaai  vitae  pracfentis 
rAtioneni  jj^bent,  vtinam,  vt  dixiiupra,  tanti  fieret  plerifq  j  xter- 
na  vita^cuius,  ctfi  lucrctur  homo  totum  mundum,  jaauram  fccc- 
rit,quonam  redimet:  vita  «tcrn«  fimus  ftudiofi. 

Verf  20.  Cinpneqjfol  ncquefyderaapparuifrentadcomplu. 
15«  die.s,&  teoipcftas  non  parua  incumberet,jam  ablata  cratom- 
nis  fpcs  faluti?  noftrz.  Extreroym  hoc  difcrimcn.  Obfervath.  Qui 
vcrbuRi  (^luti.s  audirc  nplunt,  &  eidcm  obedir€,tcncbris  invol- 
uuntuT,  i.rheji.i.  .qui Deum non  nou6rc, ncc Euangelio obtcm- 
perauerunt,pcndcnt  pcenam  actcrnicxitij.Itaque  fi  in  lucc  vcrfa- 
ri,  cadem^ue  frui  velimus,  Diyino  vcrbo  nos  regi  patiamur,quod 
dixitp4v»</fui(relucernam  pedibusfuis.  2.  Obferva.  Paulus  etiam 
Dci  VA?  ele<5tum  eodem  implicatur  pcriculo  cum  c«teris  vc^ori- 
"busjquarc  noncftputandumpios.atqucfandos  viros»tcmpora- 
neis  jujicijs  cxcmptumiri.  Danielcum  populo  incaptivitatem 
ahduaus,  fic  E}if(hiel,  Zwingliw  fidelis  Paftor  Ecclcfix  rtgwinA  in 
bello  Hf/Frtif»  crudcliter  inicrfcftus,  in  cuius  corpus  atroccsilloi 
boftes  fxuijffe  a  SUtdAn*  fcribitur,verum  obferuandu  &  hocquod 
iaipijs  fupplicium  infligitur,aDominbfcucroIudiccidcmpijs, 
fif  fandis  obtingit  a  patrc  beato  fuorum caftigatore. 

F*rf  2  i.Habetur  oratio  Pauli,qua  eos  confolatur.  Ohfer.  Paulus 
^  multis  longc  cft  alius,quorum  cofilium  fi  non  fucris  amplcxus, 
amplius  confulcrc  detreaant.  j .  orationis  pars  eft  cxordium  rc- 
p.rehcnfiuum.  Audiuiftctis  mc,&no  foluifletis.OuifM,  fic  nullum 
fuiiretis  damnum  pafliiri.  Ofc/irrwrw.Immorigcri  funt  arguendi,& 
qui  fibi  malum  volunt  accerferc^quod  facit  Apoftol.minimc  mc- 
tuens  in  tanto  pcriculo.Pius,vtinquitpfalroifta,  &  juftus  non  ti- 
met,cumnialanou^auclit,W4/.iJE2, 

Frr/.22.Hortatut  vt  bono  fint  apimo.pt^.Tamctfi  Apolt.lit  in 
yincuiis,ipiljus  tamcn  fpiritus  non  vincitur,ncquc  vinciri  potcft, 
Exhortationis  ratio,  nuUius vitac  futurSeft  jaaura ,  fed  tantu  na- 
uis.  Qtf^f  .Rcuclat  Dominusfcruisfuis  arcana,ilm(»z,.3.Eifrfr«detc. 
fiitur  qupdfuitconclufum  in  conclaui  Regis  Aramim,  2.»eg.6. 

Verfii.  Ccrtificatio,aftititmihihacnoaeAngclusDommi, 
cuiu§  fum  ego,quc  eti^ro  cplo  z^-Piccns,  nc  mctu?  Paulc,opor- 


Cap.XXVII.       IN  APOSTOLOR.  ACTA.        451 

tct  tc  C«fari  fifti,§cccc(e  coodiO»*9<t  #  p.ftuso^uics^qui  tecum 
nauigant.  j.Oi/erw-Aagcli  to«.%i»W  ]piniAr;3^o^ij>i^*-i-"*  ^i- 
ta  hac  elcais  iiiferuiut,vt  5//<..  Figuflt  tcntoriacirca  fandos,  P/4/. 
aA.in  huius  vitjc,exitu,I«f.i6.&  in  a.illp  ChriiU  aduentu  ab  om- 
nibus  mundip)agi«cogregabunt  ciicaos.Iainm  ccelis  ante  thro- 
num  cclcbrantDivinamm}iieftatem,paiatiq,ue  ft^tadexcqucn- 
dumDivinainandau,  vt  legereeiidcAngcloillo  f  -Brforrxair 
iEgyptioru  occifore cxcrcitufqi SinnAcheribL  2.0bfer.  Quod  apertc 
fe  profiteatur  ciTc  Dcifcruum  profe(lio,Divini  nominis  ftiide  ar- 
aea^tencnda,  neqj  vnquam  pipptcrChriftwnamfidcmcruJDef- 
cendum,fimusmemorcsdi«ai,Ch^iftiiiliu«  grauiffimi:  Quimc 
coram  hominibus  negaucrit.xgp  iUuip  coram  patre  ipeo  cccleftj. 
^.Obfervd.  Oportettc  fifti corara  Cxfjire.   Verbum  lchovx  haud 
dubie  omni  ex  parte  implebitur.  Vt  fupra  illuftrauimus. 

K^r/i^.  Condonauit  tibi  omnes,qui  lecum  nauigant.  Obferva, 
Propter  pr^fentiam  Pauli.vt  pcr  occAftoncin  fcruantur  ctiam  im. 
pij-.parcit  fcelcrofis  ad  tempus  propt.crele«aos  fuos:  cxpendc  Gm. 
18  &  Sedomm  non  fuifle  confumptam,atquc  in  cincrcsiedaaam 
donec  piu5  Loius  civitate  cxierar.  Vidc  etiam  Irr.5.  vbi fpondet 
Dominus  fe  lerefoljmit  parfuruni  fi  vnus  vir  pius  ibi  repeiin  pollir. 
Sic  ctiam  periculis  pleri^uc  involuuntur ,  &  plcauntur  propter 
ynius  hominis  dcliaun^vidc  prirou  in  Jwf4.2.in  ^(b*;» cxcmplo. 
r#r/.25.Conclufio  fcrmonis  Paulini,  qua  vulteos  cflc  bonoa- 
nimo,cum  crcdat  Deo  ita  fore,.qucmadmoduin  locutus  eft,fimul 
indicat  in  Inful,im  oportcre  cps^  incidcrc,quamnonnominat. 
Obferva.  Fides  in  Deum,  eiufque  vcrbum  rccutnbit  5  ncque  pro- 
niilfionum  Divinarum  caufam  quatrit.Vidc  excmpHi.in  Abraham», 

Verfij.At^^tf^i^ivc^y  hf^ <^  ^d^ft^.  ^i*LfiSt^«4dku^^^ 
mari,qui  nuUo  certo  curfu  feruntur,  fed  nunc  huc,  nunc  illuc  ra- 
piuntur  d^f.  intclligit  marc  extra  CerautiotScofuhs  circa  Ctlmani  5c 
Melitam.  Interior  cius  finus  Vinctias  vfque  vocatur  mare  Adrtattcutti, 
quo  dividitur  DalmatUy  ab  Italia.  Strabt:?t9lemeui,Oncntz\t  StitUa. 
littus  mari  Adrtatico  aUui  fcribit.Ofc/irr.  Ad  promiflam  &  cenam  la- 
lutem  per  medias  tempcftates,  atquc  per fumma  pericula  pcryc- 

nitur,  vitaque  noftra  multis  miferiarum,  ac  crumnarum  proceilis 
eft  obnoxia.  Expcnde  in  omnibus  ab  inuio  fidclibus,  il<l.  14-  P" 
inuitas  ?ifaiaioncs  ingrcdi  nos  oportct  rcgnum  c«loiu;&:  leruos 

Lii  X  Dci 

— 


llil. 


Jof.7: 


454  C3MMEKTARIVS        Cap.XXVH. 

Dei  canttcum  Mofii  &  Agivi  ctntaturii  in  c«eleftibus,prius  opor- 
'tettran(irepcrmarcvirtcum,>!/>w.i6.  i.Obfervath.  NuUumconli- 
liu,nullapcritiavaicta<iuerfus  Dcipotctiam.Vidc  P/4/.107.N0- 
ucrunt  mirabilia  Dci,quinauibusmarc  fulcanr,cum  ingruittem- 
peftas,huc,illucq-,  fcruntur.ncqj  cos  iuuat  peritii.  Proindc  a  Dco 
lemperpcndendum ,  quiimmutattempcftatcs,  vtipfl  yidetur,  & 
^melz»  impcria,  rcgna^j ,  imoctmda.quatcrtporibus  gubernari  dicun- 
tur.Eft  noxmcdia  cu  inccrti  fctuntur,rufpicatur  appropinquare 
fibi  aliquam  rcgionS.  Ot/?rv.Senfum  quendam  Dcuslibcrationis 
futur«  ingcrit  fuorum  animis,  ne  defpercnt,  fed  pcndere  difcant 

certa  fpe  ab  omnipotetis  manu,  ita  etiam  guftum  qucndam  atter- 
nx  vit«,atqj  gloriac  in  verbo,  in  vifionc  fuis  communicat.  Ifa.6, 

r^r/ i8.  Explorant  bolide,id  cft  pcrpendicnlo,vel  plubo  nau- 
ticomarisaltitudinem.&invcncruntpafius  viginti,5c  paulul  m 
inde  progrefl^i  demilTa  bolidc,  invenerut  palTus  quindecim,  quod 
firit  ccrtinimum  argumcntum,vcl  adefie  infulas.vcl  cotinentem, 
aut  loca  vadofa.quorum  mctu  non  audent  procedcre,  fed  in  an- 
choris  confiftunt.  Obferv.  Corda,atquc  confcicntiam  exploremus, 
Vt  agnofcamus,quo  lint  in  ftatu.quantoque  diftemus  intervallo  a 
portu  noftro,in  quo  tuti  navigabimus. 

Verfi^.  mctuunt,nc  in  loca  afpera  incidant.  Timoris  caufa  cft 
confcicntia  non  fatis  pura.qujc  fi  plcne  expurgaretur  mctuij  nul- 
lus  rclinqucrctur  locus  .  Petrus  in  mari  timuit  ne  obruerctUr  exi- 
gua  fide  pracditus,  quare  animae  anchoram  intra velum  iaciamus 
in  falutcm noftraroiff^i.^.  Optant  diem  vtluce  frui  pofienr.  Si 
diem  redemptionisjSc  Qrfawftot^filijDci  adeo  optarent  homi- 
nes.benc  certe  cum  ijs  ageretur.Omnes  crcaturije  expedantcx- 
erro  capite,  Row.S.fcd  itahac  aetate  viuitur,  vtaplerifque,  neque 
expci^etur,  nequc  optetur.  Seddicamus  nos  cum  Euangelifta, 
etiamnunclcfuveni  «i^ro.  12.  finici  luxintenebrisverfantibus 
eft  iucunda,  &  folatij  plcna,  quantam  qusfo  iucunditate,  6c  con- 
folationemaiferretmentibusfol juftitiar, luxillamundi  I  ssvs 
C  KRi  ST  VI ,  8:  cihm  in  luce  illacoelefti  videbimui  lucem,quanto 
gaudioperrundemur. 

Verjlio,  Nautii  conantibui  fugereinaui  demilTa  rcaphain 
mare  fub  obtentuvelut  k  prora  jtnchoriii  extfnfuri.  Cbfmdtit» 
Nuilum  cft  tam  curpe  fadumad  quod  diiiidentia  1  ^  mala  con- 

(cientia 


CA>.lCXVir.      IN  APOSTOLOR.  ACTA;        4rt 

fcicntia  hominem  non  impellat.  Vide  in  populo  Ifraelitico. 
CiimMoyfes  in  montem  afccndit  qui  aureum  vitulum  confla- 
uit,  8c  adorauir.  \n  A(bttofhele,S4uUiiJirene,luddiDMletiaM,hot' 
rorcconfcientia:fibimoriemconfcifccntibus.  i.Obferratio.  H«c 
eft  miferacarnis  proprictasj^t  non  nitatur  promillo  divino,cum 
fucccflus  promifioaut  non  ftatimrefpondct,aut  procraftinatur, 
ita  fit,  vt  impendente  periculo,vt  fidem  pleriquc  abncgent.Sc 
naturx  infirmitate  hcraptentur,  vtpenitusDei  verbodiffidant. 
Populusin  yEgyptoinitiocrediditDci  promilfo,  fcdcumvidc- 
retftatimnonimpieri,  obmurmurauit,  Ex^d.^.Dominusinquit 
te  afpiciat,  atquc  iudicet.quod  fcceris  odorem  noftrum  coram 
Pharaone  fceterc,&  feruis  eius,  dederifque  nos  in  cius  manus,  vt 
intcrSciat.  Ciim  cxiret  iEgypto  crcdidit,  fed  cum  atroccm  iEgy- 
ptum  videret  infequentem,  &  perfequentem,  Moyfen  &  Aaronem 
cajdis  accufat,  Exod.14.  Quoties  in  dcferto,&c.  Nautitconantibut. 
ObfervatiQ.  Impi)  libi  confu4untctiam  vcl  aliorum  cum  maximo 
damno,  vcl  cxitio,  qui  nauim  gubcrnarent,  ftudent  elTugere  alijs 
omnibus  in  difcriminc  verfantibusj  fi  Paftor  gtcgcm  dcferat,Pa- 
ftoris  nomen,8chonore  non  mcrctur  &  grande  facinus  patrat,cft 
quidetalis  mercenarius,at  Paftor  bonus  vitamponit  pro  ovibus. 

Verfii.  Dixit  Paulus  Centurioni,nifi^iftiin  naui  manferint  vos 
feiuari  non  potcftis.Etfi  promiflionum  Dei  cxitus  a  caufis  mcdijs 
fimpliciter  non  pendct,  tamen  Dei  bencficentia  indignos  fe  rcd. 
dunt.qui  oblata  media  vel  iemcre,vel  diftidetia  non  ampledun- 
tur.Dominus  non.cft  tcntandus,  atquc  mcdia  Divinitus  ad finem 
deftinata  non  funt  ncgligeda.Poteft  fi  velit  Dominus  fine  mcdijs 
operari,  fed  ipfi  no  vidctur:medijs  proinde  a  Dco  ordinatis  ita  v- 
tamur.vt  omniii  evcntoru  gloriam  fuprcmo  Dominoafcribamus. 

rfr/!;2.Parent,abfcidcruntfcaphaefunes,&fiueruntcamexci- 
dere.  Obfervatio.  Pia  &  vtilia  praccipientibuscft  obtemperandum, 
vtPaftoiibusCiirifti^ue  (eruisinDci  gloriam  &  Ecdcfiac  adifi- 
cationem  mandantibur. 

Verfii.  Hortatur  Apoft.vtcibum  caperentoricntc  die,  &  iam 
agitur  diei  i^.ex  quo  leiuni  permanetii  nullo  cibo  fumpto.Ofrjfrr. 
Irepidante mundo foli fideiei  non modo quietl maner,fed^alioi 
fno  etiam  exemplo  confirmant.Mofei  non  metuitPharaooe.qui» 
vidit  eum  qui  eit  in  vifibiiiii  nec  Elt4t  AMunii  nec  lefthelit  obirats 

minai, 


iMff.iQ^ 


■i\ 


m 


\.u. 


45^         tOMMfNtAjRiVS         Cait.XXVIL 

mina*.E/)/iwi'ri6n  micttvim  AntmamAittcxirm  ffdeles  Deiferui, 
fcrtipfer  hibenc  Deuih  vt  Davitl  ob  ocuiors,P/if.  1 6.itaquc  non  ex- 

timcfcunti  ' 

rrf/.^4.  Rurrushortatnr^  Vtdbum  capeffarit,  &  rationemat- 
texit  hoc  eriirrt  ad  faluccm  vclWafn  f|>c^at,  rjullius  cnim  veftrum 
capiilus  ct  capitc  cade^,  Hebraicufti  pro verbium,  quo  fignifica^ 
turproffbs  faluos,  &  integroi  ipfoir  fbrc.  afr/rff.  Ciim  grex  noftr» 
cur*  fctfmmiffus  periciitatur.ttinc  exhor  taiiones  «c  confolationei 
funt  idhibfciidat,  ne  ariimUs  fatifcat,fed  potius  pane  coflefti  rcfo- 
cillahii  corftiboifetur.  1.  OH/f^y.  Gorpora  funt  «lenda  ad  huiui 
♦it«  confcriiatioherti,  quac  n^fceltc  eft  interire,  fi  non  alantur.  At 
in  ijfdcm  alendii  ne  fimui  nifriij,  ciNm  efc»  fint ventri  deftinataf, 
6c  ▼cnter  efcis :  Deui  autem  Sc  hunc,&  eai  abolebit,  i  ,Cof.  6.  j  ;. 
Laboremuiproilioccclefticiboqui  nonperit<fed  perriianet  in 
vitatil  *rctntm,  quem  filius  hbhtiriii  dabic  vdbiij  hunc  enim  pa* 
ter flgriauit,id  fcft  D^W»,  Uin.6,i7i  ad  hunc cibum  capieridum  no^ 
ftrarum  eft  pattiuni  contiriu6  vdi  hortari,  quo  in  vobii  fooeri,  ac 
promoueri  pbfTit  inchoata  illa  vita  atterna  in  ccelis  perficienda. 
NestiTiria  eft  h«c  ixhdrtatib,  ctim  fere  omnes  hac  «tate  «aufc4 
laborfent.iHftar  jsoj^Uli  in  defdttb  Mahna  eibmii  eeicftem  faftidi- 
entii.  Hifbe  dfet  Dohtinus  mciiorem  mcrttem. 

y^^t-l'):  AtStisgratijscapeflitcibum  inconfpe6lu  omnium,fi- 
delis  difciputus  ma^iftrum  imitatur,  qui  acceptp  pane  gratiasc- 
git-qUbdoceinur,hevnquam  vfurpcmus  cibum,  aut  alia  D  ei 
3ona  hifititiemifi*igratiaruma(aione.Etcnimcibus,finon  vcr- 
bo,icpredbusfan(lificctur,rtohmagis  proderit,  quam  fruftum^ 
terti.  Exiftunt  adriiodum  ingrati  iibi  fncripfis  prariudicium  affe. 
tentcs.quibcncdiaionisDivina  petcnd^,  &  laudum  Domind 
dandafutnobliuifcuntiir,  fithaccr  difciplina  communis,fcd  ma- 
jcimiHiertnttum,vbinunquam  irrtarium  ciboadmoueamos,do- 
nec  gratiasegerihtus,  &  benediaionem  Deiimploremus,  &  no- 
bis,&creaturis,quibus  vcfci  debemus.  Extendatur  quod  dici- 
rhusadfpiritualis  cibi  fumptioriem ,  pracfcrtimdiebusDOmini- 
cis,alij^ue  brdihariji,  quibus  convcnitur  ad  verbum  audien- 
aum.precibus  eriiii  cbntfenditei  vt  Dci  verbum  attcnte  primum 
jiudiatis,deinde{jergtitiam  fpiritus  fanai  recipiatis,&ammis 
«lusrcpbnatisi^cniquciVtinpraxinducatisin  D  b.i  gloriam, 
^  ^        ^  *  vcfttumquc 


Cai^.XXVII.      IM  APOSTOLOR,  ACTA. 


4rr 


vcftramque  faiutem :  huiusadmonitionis  contemptus  caufa  e^ci^ 
ftit, cur  multi fiiicfruaudomum redearit.  2. Ccepitcdcrc,vt na- 
turaliaiimcntonutriturcorpUs,ita  cibo  ccelefti  vit.nepanc  fpiri- 
tuaiis  homo  alcndus  occultus  fcilicctille  cordis,  i.  F^r.  ^.  Itaque 
medium  Divinitus  otdinatum  non  cft  faftidiendum,  fi  dcfignatO 
tempore  cibo  privcmini,  quam  auide  oblatum  arripitis^cur  non 
taIi,finon  maioridefiderioccelefti^pabuiitenemini.  Quixfo,  vt 
oblata  occafione  omni  facras  conciones  frequentetis,  vt  non  fo-^ 
lumin  vobis  inchoata  aeterna  vita  foueatur,fed  nou^  fubinde 
grati^  coruboretur. 

l6.Verf.  Bonoiamfaai  funtanimp.  Oi/rfv.Vexationes,&  ani^ 
morum  anxietatei  non  funt  fempiternx.  Facit  lehoua  vefpere  vt 
diverfetur  fietus,  fed  mane  adeft  cantus .  Applica  ad  fpiritualem 
anguftiam  animaE  &  confcieniix.quat  tandcm  poft  multas  agita* 
tione»,  &  dubitaiioncR  meriti  fanguinisChr  ifti  apprehenfione,?£ 
in  eo  lyivina^rhifericordiae  pcrceptionc  tranquiilabitur. 

J^rr/.  ^/.'Etaht  in  naui  176. hic  numcrusfacit  adcertitudincm 
pFomifTionis  Divinaj  dcclarandam,  dc  omnibusconfcruandis,  & 
intclligamus  vnuni  Dcum  multos  ac  paucos  xque  tueri  poffc  in* 
columes,tam  facile  Moyfen  inNilum  eieaum,  quam  populum 
in  dcferto,& infoiis terrarumxquc  ac in  mari rubri.  In hanc oi- 
vinam  potcntiam  oculos  Rex  luda  Afd  coniccit.quando  hifcC 
vcrbis  eft  precatus :  N«n  cft  tibi  difficilelchovaauxiliumferre 
multisjaut  ijs.qui  nulla  potcntia  funt  praediti:  nota  vbi  vocat  40- 
xo^jid  cft,libmincsin  naui  aducrfarios  non  reaeratiocinari  ;qui 
cx  AU.i.  vbi  habetur,  non  derelinqucs  -^Cxlt^jf/iiii  cV  d^m  animam 
Chrifti  fuifte  in  inferm)'.  Cum  4«^%m  Comlnode  capiatur  pro  toto 
homine,  vt&  Row.13 .  «racet^^^Xi  &  '^^yt;->  &  Schcol  pro  fepul- 
chro,  ylpw.io.SotfetT©-^  deTiijfuntcohicaainlacum.  '» 

Verfi^.  Kbfic&svres iJ^JSo^y^SatiaticiboconijciuntfrUmentum 
in  mare.  Si  obtcmperaflrcntconfilip  divino  pcr  Paulum  ipfis  da- 
to.ncqueyfff^/v^hequeC^jttrou-fuiflfehtpatfli:  Ohfftvd.  Faftidientcs 
divinam  voccm,  &  damnum,  &  dedecus  pati  oportct.  Expende 
in  originali  mundo,in  Svdomltisjln  Aegyptijs,  atqj  in  omnium  or- 
dinu  hominibus.  BcatiquiaudiuntDci  verbum,atq^cuftodiunt 
illud,  Ikc.it .  i.Obferra.  Opcs nort funt nimh follitit^  cbhgeren<t 
dac,  quia  citiifime  difper|guhtur,tcnrpus  ctiAm  dabitur,  qiiofeivi- 

M  m  m  narum 


m 


i 


\ 


4rt  COMMENTARIVS  Cap.XXVIR 

natiun  poflefTor,  eifdern  vclit  pni>ari.  Multo  minus  in  ijs  collow 
canda  fiduciaquippe  rcbus  inccru5,a.cpcrituris,i.Twof/2.<$,neque 
in  verc  bonorum  albo  cefendis ,  ^um  vere  boi^a  in  reprcbos  noii 
cpnferantur,  ficut  incertx  opes:  quibus  impendenic  peiiculo,vel 
ipgr^ente  morte  maxime  velint  rcfe  exonerari. 

Verfi^.Cutn  aptem  dics  onus  cflet,  terram  non  agnofcebanr, 
flnum  veio  quendam  animaduerterunt  habentem  litus,in  quem 
confilium  cepcrant,  fi  poflTent  expellere  nauim  40.  igitur  anclio- 
lis  fublatis  permiferunteam  n)ari.Ot/<?r.Tum  maxime  expedan- 
dx  funt  tempef^ates  cum  portus  proxmiat.  Applicate  ad  cceicAis 
vitx  curfum.  Populu^  quo.magts  appropinquauit  terrs  C^nattd^t 
co  in  maioribus  vetfabatur  difcriminibus.  Ita  quo  magis  proxi- 
mamus  portui  coeledi ,  eocerte  plurib.exponimur,  imo  involui- 
murpericulis,  quarc|)r£emonitifapiamus,  atqueinfradiisanimis 
pcro^nnia  periculain  cceleftcm  pairiam  pergamus.  z.Okfer,.?oii 
noi^em  fequiturdics^pofl  tenebras,lux,  cramus-c^ondatn  tcner 
ivhef.K,  brx,nimc  vcroluxin  Dominojambulemusvtfilijludsjquimale 
faciuntjoderuntlucem.  Noxiam  eft  eiapfa,  &diescil,ergovtin 
diedecenterprogrediamur,  HQtn^ii.  certo nobifcum ftatuente& 
habituros  nos  tandem  diem,  poft  qucm  non  fcquctur  m)X. 

r<rr/.4o.Ciiiii  vcrfamur  ia  fummo  difcrimine,nitamur  Dci  pro- 
mifl^o,  eiufque  manuinos  committamus,  vtin  portum  falui  per- 
ducamur,  ad  id  ctiam  fecundum  Deum  opcram  noftram  accom- 
modemus  medialegitima  minime  negligcntcs. 

Verf/^x.  Sedcumincidiflcntinlocumbimarem.  Sicvocaiuf 
Jiibmm ,  quod  vtrin^e  maii  alluitur  illifcrunt  naucm ,  ac  prorA 
quidem  fixa  manebat  immobili»,puppis  ycro  folucbatur  pr«  vn- 
dgrum  yiolentia.  obfervA  Nulla  ars,  nuUa  vis,  nullum  confilium 
potcft  omnipptcntismanuirefiftere.  Supra. 

Verf^i.  Confilium  militum,  vtvinAo8trucidarent,nequi8, 
cum  enataflct,  effugcrct.  Ohferv^  Incrcdulis  nihil eftpcrfidiofiusy 
ncc  magis  ingratunj>  Nulla^dcs/piftaf^"*'^^'***^]"^  "ftra  fc^ 
quunturytcanit  iUc,vide,firnilt,i<ti.i  i4-^  militibus  Uerodii.Con^ 
feruatur  Apoftol.  in  viui$,  quia  ppprtuitcum  teftificariRom*  de 
Domino.  Huiusyitxfilumnonabrumpettir,  dpnecmunerenp* 
bi^  Divinl^us  imppfitp  perfunAi  fucrimuSf 

K*r/.4j.  Cemuiio  volcnsfcxiwte  Paulum.  ohffrrs.  Dcus  ctiam 
•'  ""  "    -■     ■  eQ$, 


CAP.XXVm.  IN  APOSTOLOR.ACTA  45^ 
cos  rcperit  inter  hoftcs,  quorum  opcra  confcruet  fuos,  ObadUm  m 
Achabi  aula  ElU  fautorcm  jin54«itf  lotutbdnem  fiiiumDdndu  amicuffl- 
in  ZedethUfEhedmeUchuWyleremid  pxtrocinzmcm, 

Verf.44.  Rcliqui  vcro  partim  in  tabulis.partim  quibufdam  na- 
uis  fragmcntis,  &  itafacStum  cft,  vt  omncs  falui  cuadercnt  in  ter- 
ram.  Obfervdtic.  Bonitas  Dci  vincithominum  malitiam,  &  in  ex- 
tremis  libcrat  atque  tuetur  fuos.  Expendc  in  populi  libcrationc 
fummoin  difcrimine  verfantis;Davidisetiam  frcqucnti  proto- 
^ionc.  H ic  idem  Dominus  fuos  fpiritualibus  tenrationibus  ob- 
noxios  expedict:  nofque  muliis  circumvcntos  difficultatibus  ac 
remoris  in  via  deduccntc  in  caium  tandem  in  ccelefti  portu  pcr 
Chriftum  cuicumpatrc  &  fpiritu  fando  fit  in«ternumgloria> 
tutos  collocabit.  | 

CAPVT     XXVIII. 

A  R  T  E  s  cap.funttrcs.  i.oftcndinirquidme- 
morabilegeirerit  Apoft.in  Infula  Melitd.  i.qui- 
bus  iiineribus  inde  Romam  venerit.  ^.quid 
Romajcgcrit.  AdaPauIi  in  InfulaMrrffunt 
duo.  i.eftcxculfioviperxinignem,  quxma- 
num  eius  invaferat,  ita,  vt  ab  illa  minus larde- 
retur.  2.cft  fanatio<rgrotorum.  Cafusillede 

Vipera  illuftratur  contrarijs  judicijs  incolarum,  qui  primum  cen- 
fucrunt  Paulum  efle  homicidam .  vcrf.4.  deindc  cffc  D  i  v  m. 

vern<$.Vernanauigatione,&quatandem/f4/i.twappuIcrunt,RoI 
mamquepedcanviafintingrefii.HybernnnrinMf/iM.Indcfcri- 
bendahachycmationeferuaturhicordo.i.vbiliycmarinr.-'  quo- 
modo  ibidem  finttraAati.  3 .  de  vipera  qua:  Pauli  m.inui  adhstfit 
iinc  incommodo  in  igncm  conieda,  vndc  Paulo  acceiTit  magna 

dignicas,reIiquasaudicmuscircuftantiasfequenriconcioneDco 
Volente.Mf/ir^.SuntducElnfulairtius  nominis.  Hac cft  in  5,V«/« 
mari  intcr  Afncam^SaSicilidm,  hodtc  Mdtam  vocat,quam  Rbodtenfes 
militcs  lam  poffident,  &  tu?nt«r conrra  Turcicdm tyrannide.  Aiia 
cft  in  Hddridtico  finu  intcr  Itdltdm  &:  Epdautttm  Epiri,  vt  tabula  peri- 
gnnationum  Paulireaecxprimif.  DchacMaitdPiimuihb.y.caM* 
Hmccatuli  Mehret  eyporrantur,  ex5rr.it.  cdp.6.  Hictemplum  Iii- 
noms  oimi,  quod  fpoliauit^Vencs,  vt  eft  apud  Ciccro.  vcr.(?. 

Mmm  2  Pprrd 


4\ 


m 


.4^0       >    C;0  M.  M  E  N  X  A  R  I  V  S       Cap.XXVIIT, 

^m»^h  iiK<)Uscogivofcunt,quod  dicitur  Uelita.  ^Namibl  &fy- 
dcra  per  dicsi^.nonappariicrupt,  alicquin  ad  C^nefuram  diri- 
"centesnauimfacileanimaducrtiffentfein^ifw/o  effemarij&fic 
Sicilid  in  Gonfpeau  effe  pottiiffet,  &  inde  Aphrtca,ncc  procul  Italia, 
Ohfer.  Ycrax  Dcus.quod  promifit,pr2ftabit,nullaniedia  vel  ma- 
xime  reluaantiavalcntarcercjlehovamafuofineconfequendc. 
Garriant  fubfannatorcs,  vt  lt.ech.7,1.  vbi  nunc  ert  iilud  verbum, 
tandem  verbi ipfius & complementum  videbunt.  Et dicat  E;i(«- 
r«5,vbi  nunc  promidio  aduentus  Domini,  i.Vet.i.  certe  vcniet,& 
non  tardabit,2.0fc/av.Infummispericulisnon  eftdefperandum, 
cum  maxime  in  dcfperatis  cofucucrit  Dominus  fuam  potcntiam 
cxcrere.V  ide  in  Pharaonis,  &:  jEgyptiorum  perfecutione  aduer- 
fu$  Ifraelitas  intentata,  qui  fummas  in  angurtias  erant  addudi, 
adeo  vtnuUus  locus  videretur  rcUaus  cvafioni.  Cumatroces 
Aegyptij  effent  ipfis  a  tergo,  vtrinque  montes,&  ante  rriare.Do- 
minus  tamcn  extenfa  manu  eos  deduxit  incoiumcs,  Aegyptiof^., 
inmariperdidit.  Expendeetiam  in  illa  obfidione  Im/o^rwifrf«<« 
contraEteffcwWjCuicumomnisfpcsliberationisfcreeffetadem- 
ptaper  Angelumvnanoae  185.  milHa  occifa  funt  de  cxercitu 
•  Cr^.20.  Regis  Afyriorum,^  dc  Jehofafhati  liberatione  & confcruatione  po- 
puU  Deiad  necem  defignati  ilwiJww  opera  //«mtcmpore,  Exem- 
plis  abundamus  domefticis.  ^.Ofc/.Salui  mancnt  amiffa  naui.Ec- 
clefia  hodie,&:  fcholaj  feruantur  licet  nauis,  qua  feruntur,&  con- 
tinentur,  peffundctur,  id  cft,  imperia,  atque  regna  evertantur,  & 
refpub.mutentur,  Chrifti  tamen  Ecclcfia,qa«  Pauli  Doarmam 
audit  fequitur^ue^enarat  falua  in  portum.  Ecclcfiacft  Domus  m- 
xdificata  petrx,  flent  licct  ventj,  ac  tempcftates,  tamcn  non  mc- 
vebitur.  ^.Ofc/fr.Si  locus  orbis  vnus  eijciat  ecclefiam,aut  aliquod 
cius  membrum,  defignatus  eft  alius ad  eam  rccipiendam.  Lotus 
5flrf(;w4remotus.ante  iudicium  divinitus  mfliaum  receptuscft 
jn  alium  locum  :  Mofes  Aegypto  cxul  in  tcrram  Midtanam;  IIiosaV 
Achabo  &  leUheU  fugicnsextititvidu«  SarcptanxhofpesjD^nrfa 
54«/«*,&:4&/»/w«facic,Diviniprovidentia  reperit  locum  tutum, 
Ecclefia  iam  tcrra  Otf^»-frfrcmota,apud  nos  S^foflocum  Dmuilt^ 
ccepit,quie  fi  merito  noftio  fit  tranfportanda.non  decr  jt  jpfi  locus 
intcrrarumorbc,etiamintermedioshoftcF. 
r^r/.j,Barbari  vei  6  prxftabant  nobis  non  vulgarcm  humani- 


Cap.XXVIII.     IN  APOSTOLOR.ACTA  4^r  ' 

tatem.acccnfa  cnim  pyra  «xccperunt  nos  omnes  propter  imbrcm 
Yrgentem,&:  frigus.  Barbari  habiti  funt,qui  ncc  latinc,nec  gracce 
loquebatur,  initio  grxcis  diAx funt  omnes  exterx  nationes,  quia 
afperamagis,  achorridiorelinguavidebanturvti:  Inde  mutato 
Impirio,  &:  ad  Romanos  tranllato  Latinr  vocarut  Barbaros,  qui 
Latini,autGr«cifermoniscffentignari,&obidacultuhumani- 
tatis ,  &  fapientix  alieM  Melitani  taics  dicuntur ,  quia  habitata  cft 
ilU  Infula  mixtim  ab  Apbris,  &  Italis.  Cicero  teftatur  punica  bella 
maritima  citcahanc  I»/«/4w,bonaparte  gefta  fuiffe,proinde  pro- 
babile  lingua  vfos  fuiffe  punica,  Schytha  Ouidium reputabant  Bar- 
barumvtilloverC  Barbarushicego'fum,quianointelligorillis. 
Vide  i.Ctfr.14.  i.Ohfer.  SimusnosS«figratiin  Iehovam,quinos 
Barbarie  exemerit,  &;  luce  Eu.^ngelica  colluftrauit ,  &  politeia 
donarit,  quibus  faxit  Deus,  vtamur  ad  ipfius  nominis  gloriam, 
noftram^ue  falutem.Ncque  B4r&/<r«<,ncc  iy^r/jrf  fecluditur  a  regno 
Chrifti,  G^/. ^.teftimonium  dant humanitatis,qujc  virtus nos  no- 
bisvniredebet.Hiamiferutomniabonanaufragio,  madidifunt 
cx  marinis  vndis,pluuia,  qu«  inftat,  percelluntur,  &  frigore  hy- 
berno,quibus  nihil  poffit  effe  optabilius  igne,  quo  refociUentur. 
Obfervatio.  Humanitatis  cft  fuccurrere  ea  praefertim  parte,  qua 
laborat  mifcrjinfrigorcveftem  jinefuriepanem  jinfitiaquam- 
in  morbo  remedium  •,  in  aduerfis  confolationem  adhiberejer- 
ranti  viam  monftrare  •,  non  pro  pane  lapidenT,  pro  medicina 
vcnenum  porrigere ,  quod  facere  folent  homines  fraudulentf, 
&  improbi.  Applicemus  ad  res  divinas.  Mens  obtenebrata  iU 
luminanda- cor  diftortum  rcaificanduni  affliaiones  fanaifican- 
dx-  zelus  frigidus  calfaciendus  verbo,&  ignifpiritus-,incalefcant  ■> 

crgo  omnes  vires,  ac  facultatcs  in  pietatc,  zeloque  flagrcmus  di- 
vin«  gloriar.qui  certe  in  nobis  cft  remiffior.  Optemus  crgo  enixc 
quidemaDomino,vt  in  animis,  affcaibufquenoftris,  zelum 
cum  fcientiaaccendat,  vtcumC7prwn«rmodumeffeputemus,iii 
pietate  nuUu  tenere  modum.Ofc/^rv.Etfi  funt  Barbari,tamen  naii- 

fragos  hofpitio  excipiunt.  Quid  crgo  ab  his  qui  Barbari  nec  dici, 
nechabcrivolunt,requiritur,videM4f/;.Quidederitpotumfrigi- 
6x,Hebnil.deAbrahamo,&cLato,qmAngt\oshumin2C^eciQho- 
fpitio  exceperunt.hofpitcs  quidem  opinione  fua  prxftantiores.  f  ^«f/-*». 
Hoc  facit  aduerfumvos  fpcciempietatis  habentes,qui  paupe- 
rum  bona  dctinetis,  &  ad  veftrcs  vfus  facrilegc  apphcatis,  quod 

Mmm  3  debetis. 


4<J2  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S       CAP.XXVm- 

cleb.t»^cndere  detreaatis  in  fummum  egenorum  pr^iudicium. 
V  erj.i  Cum  igitur  con voluilTctPaulus  virgultorum  hCcs  &  im- 
poiui.fetinpyramvipcra  e  calore  prorepensinvafitciusmanil 
PaulLis  communibus  mifcrijslaborabat.  Ergo  vir  bonns  non  dc- 
b.reileotiofusin  communicalamitate.  Rctert  Arift.  in  poiitici» 
Ihuulem  ob  id  ab  Arg^naurti  reliaum,quod  in  naui  communes  la- 
l.oxes  naucjcos  noliccfubire.Vipera  invrfiitcius  manum.  Ey^T»* 
dicirur  quaii  ix^io-^^hvl^  cV  Uvr^.  Etenim cum fui perniciepa- 
rerc  dicitur.  H  odie  tamen  fcribitur  a  quibufdam  eam  parcre  vi- 
pcrulas  fupenlitematrcinfingulos  xjies  vnam  parit  ad  20.  flc 

aoa:grepariendonomenhabet,vidcPtemW.zo.62.hocccrtum 
e! :  immeaicabile  cffe  ipfius  venenum,&  implacabile  in  homine« 
odium,idco  hic  conatus  fuit  Satanicus  perdendi  Pauium  niii 
Dominusfccretavirtuteadalium  fine  dircxifTetin  rcgni  Chri- 
lli  amplificaiioncm  pcr  prardicationdm  Euangclij.  Morfus  vipc- 
ra:  de  odio  Satana:  nos  admonet.pcccati^.,  toxico,  quo  inficimur, 
ac  paflim  mordcmur.  Obfervatie.  Pios  quidcm  pericula  cx  p«ricu- 
lis  manent,  fcd  gloriofo  fcmper cxitu.  Expende  in  pcriculis  Da- 
vidicis.arquealiorumpiorum.  Nobisquidcmfcmpcrattenden- 
dum ,  atque  in  Divmam  providentiam  oculi  conijciendi.  David 
femper  lehovam  ob  oculos  propoOiit^proinde  dixit  fcnecmo- 
tum  nec  quaflum  iri,  pfrf/.  I  d. 

Verf4.  Barbari  videntes  pendentfem  Bcfliam  e«  ipflus  manu 

dicunt  Ornnmo  homicida eft  homoifte,  qucm  feruatum  e  mari 

»»  ^uy  ^>!v  cnc  cUffiv  vltio  non  finitviucre.  Tcmcrarium  Mcli- 

teniium  judiciumdePauIo.  Qiiod  cpc  hocevcntu  perperamdc 

jpfo  ludiccnt.  Sic  colligunt  mordctur  a  vipera  j  Ergo  e(t  homici- 

da.q^ali  omnesmorfiaVipcra  homicidsfint,  cumbonoscon- 

lingat  mordcn,nec  id  fempcr  (It  pcena peccati,fcd  potius  llt  infli- 

iftum  ad  declarandam:Divinam  maieflatem.Etflrcs  aduerfxfunt 

peccatorum  caufa  immitr^.tamenDeus  in  affligendis  hominibus 

nonfcmperpcccatarefpicit.temerciudicant,  qui  velnoncxpc 

aan t  exitum,  vel  cx  rebus  profperis,aut  aducrfis  vnumqucm6ue 

altimanr.  Talepropccratjudiciumdccacconato.rww.p.  deinte- 

ritu  GaliUorum.Sc  ruina  turris  Siloamttict.Luc.  13.  Ohftrvd.  Homici- 

dium  mcrerur  mortem,  &  oivinam  vltioncm.  Expende  Numit;, 

^iK-4.  Morc  ctujiico  pro  fcuera  Dea  fcclcrum  vitrice  illa  a  Poetis 

louis 


Cap.XXVIH.      IN  APOSTOLOR.ACTA.       4(^j 

Jouis^  Tfcrwirf«  filiafuithabita.Mathcmaticieam  in  Zndiacoloc^i- 
runt,  cuius  ofHciumefre  dixcrunt  hominis  ad  Dei  tribun?.!  pro- 
trahcre,  clam  peccantes  prodeTc,fugientcspcifequi,  ac  tandtm 
fupplicijs  afiiccrc,  vndc  videmus  hac  occafionejvt  inqnic  ille 
prodi  atrocia  fcelcra.  Viuamus  pie  ac  fandc,  julUquc  letinentes 
iidem,&  bonam  confcientiam. 

Veif'^.  ExcufTa  Beffia,  nihil  malief^  pafTus,  vcrbum  lehoux 
impletumjbibctis  potiones  imoxicatas  Ime  damno,&  Pp/.pi.fu- 
perafpidem  ambulabi5,conculcabifque  Draconem.  D<»w.6.D<«n/fi 
nondifcerptusalconibus,  &  trcs  iili  pucriin  ardentcmignem 
coniediminime  combuf\i,&  ^'««,23.  noneftincantatio  aduer- 
fuslacobum.  Etfi  moliaturSatanDci  elcdos  pcrdcrc,  id  non 
confedum  dabit,  eos  quidcm  vexarepotcft  Divinapcrmiffione, 
fed  lefus  illc  filius  Dei,femen  mulieris,  coterens  caput  ferpentisy 
dabit  fuis  poteitatcmconcuIcandiSatanam,omnem4ucaduer« 
fariampotcRatem. 

Verf  6.  Mutant  fententiam  &  redc ,  fed  qtiod  Paulum  Dcunt 
elTc  auiumantj  id  quidem  pcrperam,vt Ij)^rr«/«,  All.i^.  Paulunt 
Mercurium  ipptWintcst  ScBarnabaml9Uemi  fcd  fiatim  pod  cona- 
bantur  Apofi.  lapidibus  obruere :  O  quam  mobilc  vulgus  Ofiari' 
na  Chrifio  hodie,  fed  cras  crucifigc.  Belux  multorum  capitum 
nonefl  nitendum.  Opiniofaifacuiufdam  numinisautDivinita- 
tis  quam  incfle  putabarK  crea:turis,i^(5bitijs  Dijs  ac  Deabus  initium 
dedit.  Gratia  Dco,qui  nos  cognitione  veri  Dei  vnici  &  perfonis 
trin^i  cx  vcrbo  fuo  fcripto  imbuir. 

Verfy.  HofpitiohabenturaPublioInfuIx  primario  quxK^- 
lita  pertinebat  ad  SiciU  praEfeduram,  vt  \\c{\xtx.A[l.6.  Ciceroin 
Vcrrem.  OtTrrr^.  Divitcs  huiuspublij  excmplum  fequantur  in 
beneuolcntia  in  dcftitutos  cxtcndcrrda,  &  difcantcpibuslcgiti- 
mevti,aIioqui  futunmi  vt  bona  illa  quibus  vtuntur,fruuntur, 
rcddant ipfos  coram  Deo  magis  avatjroXoyvTVg,  &  vt  hoc  accom- 
modcmus  ad  inftitutum,  fimus  in  iilam  cclcbcrrimam  &  fyncc- 
riffimam  Ecclefiam  Geneuenfem,  a  truculcntiflimo ,  &  atrociffi- 
moillo,  fubaudisEDucc  divcxatam  beneuoIi,qui  eandemreii- 
f ioncm,  &  difciplina  omni  cx  parte  profitemur :  cuiufqj  frncftus 
ftdnos^COTO,SinfummumnoftrumfolatiumlaForibu5indefef- 
fis  Paftorum  &  profcffdrum  ilUus  dile<ax  civitatis  rcdundauir,- 

quos 


W\ 


4<;i  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S       CAP.XXVm- 

debens,pendere  detredatis  in  fummum  egenorum  prxiudicium. 
Verfi.Ciim  igitur  convoluilTctPaulus  virgultorum  hC.es  &  im- 
jjoiui.Tetin  pyram  vipcra  e  calore  prorepensinvadteiusmanu. 
Paulus  connnunibus  mifcrijslaborabat.  Ergo  virbonus  non  dc- 
l>cr  cire  otiofus  in  communi  calamitate.  Rctert  Arift.  in  poiiticts 
Lctculem  ob  id  ab  Argtnautts  relidumjtjuod  in  naui  communes  la- 
l.  >xes  nauticos  noiiccrubire.Vipera  invrfiitciusmanum.  E^^icT)* 
c^icitur  quaii  iyy^^^f^^tvlw  c*iu.vTi^.  Etenimcumruiperniciepa- 
rerc  dicitur.  H  odie  tamen  fcribitur  a  quibufdam  eam  parcre  vi- 
pcrul.is  fupcrilitc  matre  in  lingulos  dies  vnam  parit  ad  20.  irc 
abacgre  pariendo  nomcn  iiaber.vidc  Ptow//t.io.62.hocccrtum 
ei:  immedicabilecfleipiius  vcnenumij&impiacabileinhomines 
odium,  idco  hic  conatus  fuit  Satanicus  pcrdendi  Paulum,  nili 
Dominus  fecreta  virtuteadalium  fine  dircxiffetin  regni  Chri- 
ili  amplificationem  pcr  prxdicationcm  Euangelij.  Morfus  vipc- 
ra;  dc  odio  Satanx  nos  admonet.pcccatiq-,  toxico,  quo  inficimur> 
ac  paflim  mordcmur.  Obfervatie.  Pios  quidcm  pericula  cx  pericu- 
lis  manent,  fed  gloriofo  fempcr  exitu.  Expende  in  pcriculis  Da- 
vidicis,  atque  alioram  piorum.  Nobisquidemfcmpcrattcnden- 
dum ,  atqueia  oivinam  providentiam  oculiconijciendi.  David 
femper  lehovam  ob  oculos  propofuit,proinde  dixit  fcnecmo- 
tum  nec  qualTum  iri,  rfal.  1 6. 

Verf^.  Barbari  videntes  pendcntcm  Bcftiam  c«  ipfius  manu 
dicunt.  Omninohomicidaefthomoifte,  quemferuatume  mari 
>(  i'ixy.  ^Jiv  c^/.  c\cL(jiv  vlcio  non  finitviucrc.  TemerariumMcli- 
tenfium  judicium  de  Paulo.  Qiiod  cx  hoc  evcntu  perperam  dc 
ipfo  judiccnt.  Sic  colligunt  mordetur  a  vipera  •,  Ergo  e(t  homici- 
da,  qiafi  omnesmorfiaVipcra  homicidacfint,  cum  bonoscon- 
lingat  mordcri,nec  id  femper  fit  pcena  peccatijfcd  potius  fit  infli- 
iflum  ad  dccIarandam^Divinam  maielllatem.Etfircs  aduerfarfunt 
pcccatorum  caufa  immiflic.tamenDeiis  in  aflSigendishominibus 
non  fcmper  pcccatarcfpicit,  temere  iudicant ,  qui  vel  non  cxpe- 
<Sant  exitum,  vel  ex  rebus  profperis,aut aduerfis  vnumqucm^ue 
aiiimanr.  TaIepropceratjudiciumdecacconato,r#rfw.9.  dcintc- 
ritu  GaliUorum.^L  ruina tutris  Stloamttitt.Lue.  13.  Ohfervd.  Homici- 
dium  mcrerur mortem,  &  oivinam  vltionem.  Expende  NHm-^ff. 
-^a-4«  More  etunico  pro  feuera  Dea  fGelerum  vitrice  illa  a  Poetis 

loua 


C AP.XXVin.      I N  A  P  O  S  T  O  L  O  R.  A  C  T  A.       4.6^ 

I#«i»&Tbewirftf  filiafuithabita.Mathematicicam  in  Zvdiacoloc^- 
runt,cuiusotticiunTeflcdixcrunt  hominisadDei  tribunal  pro- 
trahere,  clam  peccantcs  prodere,  fugientcs  pcifcqui,  ac  tandtm 
fuppiicijs  afticcre,  vnde  vidcmus  hac  occafione,vt  inquit  ille 
prodiatrocia fcclcra.  Viuamus  pie  ac fandc,  jufiequc retinemes 
iidem,&  bonam  confcientiam. 

r«/.5.  ExcuflaBef[ia,nihilmalieftpaflus,  vcrbum  lehoua: 
jmpletumjbibctis  potioncs  imoxicatas  fine  damno,&  Pp/.pi.fu- 
per  afpidem  ambulabi$,conculcabifque  Draconem.  Dan.6.Datiiel 
nondifeerptusalconibus,  &  tres  illi  pueriinardcntcmignem 
conicdi  minimc  combufti,&  is'um.2i.  non eft  incantatio  aduer- 
fuslacobum.  Etfi  moliatur  Satan  Dci  cledos  pcrdcrc,  id  non 
confeaum  dabit,  eos  quidcm  vexarc  potcft  Divinapermifllone, 
fcd  lefus  illc  filius  Dei.fcmcn  mulieris,  coterens  caput  fcrpcntis, 
dabit  fuis  potcftatcmconculcandiSatanamjOmnem^ucaducr- 

fariampoteftatem.  I  ,        1       r^ 

Verf  6.  Mutant  fentcntiam  &  tc€tc ,  fed  qtiod  Paulum  Dcum 
eflc  auiumantj  id  quidem  pcrperam,vt  Lyfirenfes,  All.j/{..  Pauluni 
Uermium  appellantcs,  &  Bxrw/ifc<»w  ff«r;w,  fed  ilatim  poft  cona- 
bantur  Apoft.  lapidibus  obruere:  O  quam  mobilc  vulgus  Ofxan^ 
«4  Chrifto  hodie,  fcd  cras  crucifige.  Bclux  multorum  capitum 
non  eft  nitcndum.  Opinio falfa cuiufdam  numinis aut  Divinita- 
tis  quam  inefle  putabant  creaturis,fi<5titijs  Dijs  ac  Dcabu?  initiunt 
dedit.  Gratia  Deo,qui  nos  cognitione  vcri  Dei vnici &  pcrfonis 
trim  ex  verbo  fuo  fcripto  imbuir, 

rrrp.  HofpitiohabenturaPubIioInfuI«  primano  quxM<r- 
hta  pertinebat  ad  SiciU  praefeauram ,  vt  \\<\\xciAa.6.  Ciceroin 
Vcrrem.  Ot/err^.  Divitcs  huiuspublij  excmplum  fequantur  in 
bcneuolcntia  in  deftitutos  cxtendeirda,  &  difcant  opibus  lcgiti- 
mevti,alioqui  futurum  vt  bona  illa  quibus  vtuntur,  fruuntur, 
reddant  ipfos  coram  Dco  magis  ixv«t5roXoyiiT«5,  &  vt  hoc  accom- 
modemus  ad  inftitutum,  fimus  in  illam  cdebcrrimam  &  fyncc- 
riflimam  Ecelefiam  Geneuenfem,  a  truculcntiflimo,  &  atrociflj- 
moillo.fiibaudiseDuce  divcxatambeneuoli,qui  candcm  relr- 

«ionem,  &  difciplina  omni ex  parte  profitemur :  cuiuf^j  fr"<^" » 
ftdnos5COTO,SinfummumnoftrumfoUtiumlal-cribusmdcfef- 

fls  Paftorum  &  profcflbrum  ilUus  dileaat  civitatis  redundaujr,' 

quos 


■'1 


^.^4  C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S         Cap.XXVIII. 

quos  certe,  etfi  nimquam  vidcrimusverc  diligimus  in  Domino^ 
- .  obfervatio.  Vt  Deus  decrcuit hos  in  viuis  conferutndos,  ita hu- 
lls  P  ublij,atquc  aliorum  animos  flcait  ad  implendura  fuuni  de- 
c^ctum.Quare  qui  duriorifuntanimo  in  affli<aos,miti  Dci  fpiritu 
minus  reguntur,  qui  vcro  libcnter  crogant  in  vfus  piorum,Divma 
illae^:c{rleftigratiacertefuntpertu4  ,  r        '- 

rn r.S.Faaum  eft  autem,vt  Ptvblij  pater  febnbus.ac  dyfentena 
dercnciis  dccumbcrctquempra:milIJ6prccibus,fada^ueimpoh- 
r  i^w,  )n.inuum  fanauit.  Ilyf  tr©-  dTth  tv  wf©-,  abigni<rt/(revTif/A 
Oni;>Mnl5  f.uxus  ciim  excoriatione ,  ^  cxhuiccratione  intcftmo* 
•,  v.r.  obferva.  SeruumDei  quamuis  miferum,  &  cgcntem  exce- 
t.:!i^  inil.um  vnquam  pcenituit.  Expifnde  quid  boni attuieritE/;<« 
N  [dux  Sarcptanx cuius  filium  refufcitauit,  &  quid  commodi  ap- 
portaiic  Vliftiu  5«w4WjiwJri<fi,cuius  filium  ctiam  vt  omnipotentis  m- 
ihumciitumviticrcftituifrefcrtur.  i.Obferva.  Omnes  fubijjcimur 
morbis  cx  humoribus  rcdundantibus  &  vitiatis,ftomachoq-,  ma- 
U  affeao  nafcentibus  apeccato  qui^pm  initiumhabentibus ,  ta- 
metft  propter  pcccatum  non  femper  inHigantur.  Tamen  cum 
a(>roramus,mcmini(redebemus  peccatum  morbo  noftro  mitium 
dedifle,  qnando  excruciamur  animis,  aut  valctudine  mala,  tunc 
nobis  in  mcntem  veniat ,  quo  in  ftatu  femel  fuerimus  in  Adamo 
nimiriim  optimo,  miferijs,  calamitaiibus,  morbifque  omnibus 
exempti :  Quare  poenitentiam  agamus ,  &  in  fide  contendamus, 
vtmalisomnibus,quibus  iam  fubijcimurfoluti,pura:inicondi. 
tionircftituamur.&naturanoftraperfcaefanaificetur.  Hjqui- 
dem  morbi  eleais  peccati  funt  indicia ,  &  caftigationcs,  fed  func 
poenx  xternos  illos,atq-,  horribiles  cruciatus  prxcedentes  impij^^ 
&c  in  peccatis  pereuntibus.  Paulus  ingrefl^us  cft.Ot/fr.Invifere  de- 
bemus  argrotos.vcrboque  confolationis  erigere,  atque.armarc 
contra infultus  fatanicos,  fimulque  fpem  ccrtam  facere  morbidis 

aterniE  vita:,ac  falutis  in  Chrifto.  Modus.  Precikiur,  manu^ue  im- 
ponit.HancformamobferuauitChriftus.Vide,I04W.ii.derefufci- 

tatione  Lazari.  Impofitio  manuum  in  primitiua  Ecclefiafpiritus 
fanai  donum,&  fanationis  coniunaum  habebat,  fed  lam  cefl^an- 
te  dono,vnaio  ctiam  illa  extrema,?unc  vfurpata,ceflarct.0fc>rv4. 
Paulus  dicitur  fanaflePublijpatrem,  cumtamenfuerittantum 
organumopcrationis  Divin» ,  con^unicat  cumfcruis&opere,  8c 


w  i 


Cap.XXVIII.     IN  APOSTOLOR.  ACTA:        4fs 

honorc.  quos  vtriuf^ue  participes  cffc  vult :  Vocantur  <r*^^fy'':' 
prccesPauli  fatis  indicant  noncfl-ecum  fanatumvirtutcPauli, 
fcd  ehrifti,cuius  miniftcr  exiftitPaulus:proptcreacaucndum  ne 
inftrumcntis  divini  opcris  vlla  gloria;  pars  afcribatur,fcd  in  oU- 
dum  Dco :  appliccmus,  ad  rcs  divinas  omnes  mortales  funt  ob. 
noxij  animi  morbo  l«thali,fi  non  curcntur:Mcdicus  nofter  adhi- 
bendus  cft  lefus  Chriftus,  qui  omncs  langorcs  noftros  fanat ,  1/4. 
o.  mcdium  quo  vticur,  cft  Euangclij  prxdicatio,  etcnim  morbo 
quo  laboramu s  ad  intcritum,mcdctur  per  fpiritum  vcrbo  fuo  co- 
2pcrantcm.  Patiamur  itaque  nos  curari  partim  »nf<J.'^";*"°"^' 
pwtim  rcprehcnfione.  vtram^u.  verbi  divmi  partcm  finc  cxcan- 

dcfccntia admittamus.  ,   .„.  r  *      n  .,:    «.*« 

Virfo.  Sanamur&alij  crgoChriftifaluscftcotntnunis,non 

vnitantum  gentiaffixa.  Ud.  vidc  captiuo  Paulo .  m»mme  tamcn 
in  co  Dei  virtutem  fuiflc  captiuam.  Ipfe  Satan  in  fuis  inftrumcn- 
tisoperantem  Domini  manum  non  potcft rcprimcre , acimpc- 

'r^Vio.Habetur  gratotum  animorum  officium.nominatim  in 
duobus.  i.inhonoreexhibito.  r.  in  nccefl-ar.orum  fubmmiftra- 
tione.Officium  hinc  veftrum  difcite  erga  vigiles  «^lefix  dci  Pa- 
ftores,&  Deum  in  fuorum  gratiam  «>»I"j'f "f^^""*^'»^"  ^j^^^^ 
ingrati  tamen  exiftunt  plcri^ue  in  Dei  diUaos  ^"^0^»^"^  P^^ 
gratitudinis  officijs.calumnias&conmtia  '^«P*"^""^ '  ^f.^^^^^^ 
Chrifti  verbis  confolationem  petamus,M4rlM  o.«c  l«j:.  lo.qui  ^  os 
dcfpicit ,  5c  iUe  me.  qui  ver6  me,  &  eum  qui  me  miht,  contem- 

"'m/.  II.  Tribusitaqipoftmenfibusdevcaifumusinnaui^/.- 
xandrUqux  in  Infula  hyemauerat,  cui  crat  mfignc  Cafior  &  P./- 
tefic  folebant  ornare  nauium  proras,vnde  naues  quoque  deno- 
minabantur,  vt  CeHtaurm,Thanix.  Fingunt  Uuem  cum  Leda  cogrel- 
fum  fub  cy  cni  fpecie  PoUucem  procrcafl^e,  &  Helenam.  Tyndarum  vc- 
r6  C./?.rm  eadem  noae.  Ohferva.  Idola  fanaos  nuHo  modo  con- 
fenticntes  non  polluunr.omnis  tamcn  occariO,&:  maii  fpccies  elt 

devitanda.  '      , .    . ,  ..  <.    ^y^r^ 

Verf.  11.  Devehuntur  Syracufu.yhiindmmmAnent.Sndcuja, 

icicilii  vrbs  prxcipua,  qu«  a  Cic.  aaionc  6,  in  Verrem  diciiur 
''''^'^''  Nnn  Mn- 


^a  COMMENTARIVS        Cap.  XXVIIf. 

rrr/.i 5.  Gircuralegcntcs dcvcniunt Rhegium  cft civitas  itdiA 
DppoiitaMfiT^»*  Sktlu.  Marc  interieaumnonpatctamplius6o. 
fcrc  &  g.miliaribus.  Hic  lf4/wwcumSw//wcoij{re  proditumca: 
quare  Rhegium  a  f vyvwa  deduaum  vidciur.id  eft,rumpo.  Auftro 
flantc  veniunt  Vmeolos  a  puteisfulphurcabundaniibus,  vclapu- 

dore.  <  ^  ^      .  , 

VtrLi^,  Fratresreperiunt.  oy^mrw.Dommusprophanorum 

etiam  corda,vt  libet  in  fuorum  gratiam  fleait. 

Verf.  15.  Fratres  audientes  dc  lebus  noftris  inquii  m  occurftm 
ad  torum  Am-  Via  Am^  ftrataopcramilitari,i6ga,atq-,lata  marc 
verfus  cxcurrentc  ab  A^pa  cacco  vocata,in  quas  ires  crant  tabern» 
verfus  campaniam.Roma.quac  diftabat  ferc  vnius  dici itinere.Hi 

fratres  funtEuangclij  profefforcs  Chrifto  Dci  filiofide,charitati$ 
vcro  vinculo  interfc  dcvinai.Ofc/^rr.  Vcrifratresfratcrnitateco^ 
lunr,  atq-  operc  teftantur  quippc Hde,  ac charitate  pracditi  vbi  eft. 
fynccrus  amor  pietaiis,ibi  cft  &  veius  amor.feruoruniChnfti,quk 
ctiam f ertur  in  calamitofos  cius  ferulos ,  at  huius  tcmpeftatis  ho- 
mines  cum  vcl  fqualidum  vcl  vindum,  vcl  mifeium,  vel  dereli- 
dum  fidum  Deihomincm  vident,  vix  faluis  cculis  eum  intuen- 
tu.r,fed  fefe  fubducentcsabdunt  in,occultum.  Oh[ervA.  Italia  tunc 
tempoiis  fi  delcs  fratrcs  finu  fuo  cft  coplcxa ,  jam  Papiftas  vcnta- 
tis  hoftes  continct,  fapiamus  hoc  cxcmplo,  &  fruftus  Euangclio 
dicnospLroferamuspi«,fan<aa^ucyitat.  .    r,-       r 

Verf.  1 6.K0  mam  veniunt,  i  Ccnturionc  traduntur  vinai  pr«fc- 
ao,fed  Paulo  permiiTum  cft  fco^fum  habitare.cum  milite,qui  ip- 
fum  cuftodiat,  &  non  manct  in  cuftodia  publica,  fed  in  hofpitio, 
quod fibi cbnduxerat. Ohfer.  Vcrbum  Ichova fempcrimplebitur. 
Apoftolus  iuxtaoraculum  Divinum incolumis  pcr  multa  pcricu.. 
la  Romam  pcrducitur,nihil  potcft  Dcipromiffum  rcddercirritu. 
Promifitfilium  fiium  in  carnc  appariturum  id  pr  jftitit^romittic 
Dominus  fe  rc.diturum>Iw».  1 4.id  quidem  prxft  abit.  i  .Oh{etM.ln 
Centurionc  animaduerte  fidelitate ,  cxequitur  cnim  vcrc,  quod 
ipfi  fucxat  impcratum,  Sontes  non  dimictitrcd  prxfidi  tradit,  Pau- 
lum  vero  habitare  permittit  cum  milite  cuftodc.  quod  cognoue- 
titPaulum  nihil  patrafle,vbi  rurfumnota,id  quod  dccernunt  ho- 
mincsa  fidc  alicniaducrfumDei|eruos,cedit  quidc in  eorum^^^^ 

feruationc,  vt  eft  h«c  cuftodia,qu?  tutum  rcddit  Paulum  ab  omm 


fr'i 


CAP.xxvm.   iN  APDSTOLOR.  acta;     ^^7 

vi  extcrna:  occurritilludloj^pWdiau^GW.Wf.aducrfiis  meinqiiit, 
malum  cogitaftis,  fcd  Dcns  difpofuitin  bonum,im6  ipfa  pcccata 
ceduntin  elcaorum  bonum  :  quorum  fcnfu,  &  dolorc  qui  cft  ic- 
cundum  Dcum  rcfipifcunt,&  Diviria  gratia  in  Chrifto  fmuntur. 

Frrf.i/.Conuocatis  ludxoru  primis  conadorfc  ipiie  apjirobare. 
Vbi  mcminit  fe  cfle  Apoftolum.  Ohfer.  Promifcua  multitudo n^ 
eft  convocanda,fed  cogendi  funt  viri  delcai  prudcntia5&  cxpe- 
rientia  rcrum  valentes,idcirco  bcne  conftituunturdivinitus  Rc-  . 
gcs  fapientcs,  in  Provincijs  Gubernatorcs,  in  vrbibus  Confilfari 
fclcai  viri  qui  rcpublica  gubcmaculatenCant,quiapopulu«vt 
inquitille,Beluaeftmultorumcapitum.Amantcreosalloquitur 
dum  vocat  eos  viro5  fratres ,  quod  facic  ad  piam  bcncuolcntiani 
conciliandam:  deinde  purgat  fe,  nihil  ait  fcci  aduerfiispopulurn, 
patriof^uc  ritus:  accufatus  tamcn  fuit,qu6dlegcm  violaucrit,  in 
templum  locutus  fuerir,feditionem  cxcitaucritin  C«farem,qtia- 
xe  cum  conati  funt  ludxi  multis  liiodis  fciHcetaftu,  vi)  iegc  e  vi- 
uis  toUerejquem  Dominus  faluutti  confertiauit,  donec  v-Ocationc 
j5lenc  obicrac,c5folatio  ad  nos  rcdundat  Bcclefia:  Dci  Paflorcs  li 
fcelerofi  nos  multis  modis  fucrint  perfecuti  vc  e mffdio  toHamur, 
id  nunquam  contcaum  dabunt  mU^Doiriino-fueilt,  vifum)  nofq[j 
operij  Domini  omnes  nobis  coiHilTssfittes  abfdy  c*lmifs.di/«rf. 
AlitlegitimadebctefleinquififiOjtntequamiqUiscobdefnnerur, 
autabfoluatur.Legc  cautum  cft.nc  quis  daninctur  india^  caufa.  Dr«;.i/.ip. 

r^r/i^.AttingirurcaufaappellationisPaulinsefcilicetiudxoru 
contradiaio,ne  dimitterer.  0{»/^r.Vcendum  quidcm  mcdijs  h  dco 
©blatis  fcdioa  vt  gloriam  Dci,  &  non  nofmetipfosqua;ramuj,le- 
gisbencficio  fas  eftYti.atnonprouocandiim  adtribunaliainfi^ 
dorummagiftratuum  ,  nifi  ncccflitate  cogamur,  &  attcndendum 
nobis,  ne^cufatore  s  accufarc  videamur,fcd  potiuijioftnetipfos 
lcgitime  ac  rngdeftc  tuerit  <  ! 

r^prJTio.  Indicit.Cflr  C6s^^?ib^auc!rit,  nimirum-,  vt  viderct 
«os  &  alloqucretur,  fiiblungit  ciaufam  cut  vinaus  fit,(ciliccr, 
eft  Spcs  Ifraelis  pro  qua  hac  catcna circ^umdatus  funi,  &  GaUt. 6. 
inquit,  ftigmata  gerb  in  cotpore  pro  C  h  r  i  s  t  b.  Speslfrac- 
iis.  I.  Eft  Ichova  ipfe,  Jw/j.  Dominfis  cftfpcs  populifai.&: 
JerenU  caf.xj.'  Sf>es  nifeJ"irt  afflia^bhfe  ( Dominc^  P/rfw  xi^i: 
Ta©$(pes  mca,  &|>ortiomca,interra  viuentium.  91.  Spcsmcl 

N  n  n  z  (Dominc) 


4^« 


C  O  M  M  E  N  r  A  R  IV  S         C ap.XXVIII. 


fDomine)  &munitiomcatues.  i^McaiaspromifruseftrpesIf- 
raelis,  &  vocatur  gentium expeaatio,  Aci.i6.\\ix etiam rcvclan- 
da  eentihus,  cloriaque  populi  Ifraclitici,!  w.2.  Paulus  ergo,quu 
cpntendcbatChriftumDEifiiiumVcnifre,  fpem  popuh  DEim 
cuo  (alutcm  &  vitam  «tcrnam  certiffimc  expeaarcnt,  atque  fpc- 
rarerit  idcirc6  fuit  vinAus.  Obfervatio.  Omnismrehgiojiecon- 
trouerlia  eft  pio  Ghrifto.Si  benc  Chrifti  perfona  intelligcrctur,  fi 
oflicium  tripiex  >  fi  beneficia  hinc  emanantia,  contentioncs  om- 
ncs,&  diflidia  in  Ecclefia  facilc  componcrentur.&  ceflarent.  O- 
ftendi  antcaveritatis  hoftes  in  humanam  Chriftinaturam pec. 
carc,  ciim  eam  pluribus  inlocis  fimul  efl"e  fateri  cogantur ,  m  dj. 
vinam- ciim  cfl^entiaics  eiufdcm  proprietatcs  fcindant  diccntes 
humanam  habcre  omni  prxfentiam  a  oivina .  fi  hanc  concedant. 
neccflceft.autefl^cntialesDivinacnaturxproprietatcs,  vtitadi- 
cam  difcerpi,aut  fcindi,aut  alias  omncs  DCitat^s  proprietatcs 
humana  Chrifti  naturac  tribui.Peccant  etiam  m  officium  filij  dex 
rcgium ,  cum  norv  fint  contcnti  vnico  regc  capitcq^  EccIcfix,Vi- 
c?rium  fubftituentcs.In  facerdotaIe:cum  k  Sacerdotib.fuis  Chri- 

fti  vnicum  pcrfcaum  &  «tcrnum  Tacrificium  in  miflafua  Satani- 
cavolunt  repeti.  &rciieraTi  contra  cxpreffam  Dei  veritatcm, 
Ipid  adHeb,  Dcniquc  in  prophcticum  eius  munus:  cum  bcclelix 
obtrudant  humana  commeta,traditiones,  &  vera,  vt  vocant  non 
fcripta,  quxquidem  «i;r^K»  Dei  vcrbo,  atquc  omnibus  fuis  nu- 
mciis  abfoluto  cx«quant :  omnibus  ctiam  Paifionc  Chriftii,mor- 
tc  &obcdientiaacquifitisbcncficijs.  non  folummcritishuma- 
nU  &fatisfaaionibusfuis  prxiudiciumaff^erut,fedomninovini 
&  efficaciam  dctrahcre  conantur.  Quaproptcriintcrrctormatas 
Ecclcfias  iuxtadivinamveritatem  facris  fcnpturis  comprchen- 
fam,  &  Synagogam  iliam  Papiftica  non  confiftit  controuerfia,&: 
diffenfio  in  rebus  vt  quida  loquitantur  c?«igui  momcti .  fed  in  cU 
fentialib.vt  fic  loqnar  fyncer«^4igio«Js  capitibus  ac  fundamen- 
tis.Proinde.nulla  poteft  fieriieconciliwib,  nuHa  vmo,  nulla  fir- 
macQncordia.  donec  Papani  iHi ,  erroribus  omnibus  abdicatis 
Chrifto  gloriam  fuam  in  foiidum  rcftituant,  atque  p?bifcuni  vc- 
ritatem  illan>  vc^bo  Dci  fcripto  contentam,  &  ^"^/^^«"ff '^^ 
ampleaantur,&  nobifcumf  rofiteantur,  v.ta  etiam  ^*n<^^  P**.^;- 
nxidei effeaa cxprimam.  i.ObfmUQ,  Chnftus cft fpcs noftri, 


CAP.XXVIII.     IN  APOSTOLOR.  ACTA:        4^9 

«roinde  oro  eo  crux  fubeunda ,  multo  mclius  dccct  Chnftianuni 
Cc"ri  rvincar&triumphetinccelis,imm6catcnacircumd^^^^ 

I  rchrUlo  qiiam  monili  aut  torque  aurca,^fl.i  i  .Sum  inqu  t  A- 

P!;ontepar"tusvind^^ 

in  vita,  ac  morte  Chriftus  eft  mihi  lucru:  &  Row-i  4-fi"«  >fj"  «?"*» 

frurmirimur^DominifumuUudxifiCabaUm^^^^^^^ 

tati,difccre  potuiflcnt  Mefliam  fpem  Ifraehs  ^«"if^' '""^^^^^^ 
bitur  vcnturum  nillelU  Difcipulorum  '^^X'" htZmcoZlt 
Difcipuium  5if«.o«m  fuifl^=,qui  Luc.i.  brach.js  Chnftum  compic 
vucpO  \ddecomplcmentumprophcnjE,D4«.9. 

r  rf  z.  Iua^o™m ptxcipuorum rcfponfio, cu.usparspnm» 
«,ii«it'o«fonam  Pauli.  2.caufam,aiunt,  nos  neque  I.teras  dc  te 
^«  Dimus  ex  lu?x.,  neo;  adueniens  vllus  fr«rum  annunt..u.t, 

co„&X^<"n  quidem,  ac  pium  defid.riutn :  qu.d  .n.in 

ronf^yen^^^^^^^^ 

CS t  ae"rUm6  zelo  i(,flamm,ri  ad  aaai.ndum  de 

cur  nSurf^liciti.  fi  non  magis  de  animabus  alend.sper«^ 
t^S-ltm^^iuSr^^Sg^ 

Liliceat,  vide.»,..  8.  »f '/^'Tf^^^X^lt^^^il^hTet  c'. 
nominc  pcrperam  vocatur.fynccr.q;  Chr.ftiprofefloi.s  h.r  ^^^^. 


^l 


47» 


C  O  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S         Cap.XXVIII. 


Tr/tncU  Papiftis  Heugoniu ,  quos  atroces  illi  vcritatis  hoftes  capiti. 
bus  plcdunt,  omne  genus  fjcuitiz  in  ipfos  exercent ,  profefTorcm 
nztionefiScotum  loris  &  ver^ibus  ceciderunt,niultos  flrangula^ 
runt  trucidarut,\ugularunt  in  crudeli  illa  ftrage  PAnfienfh  iniignis 
ille,  &  celcberrimi  nominis  Admiralius atrocitcr  trucidatus,  in 
cuius  corpus  poftea  fa;uitum,PetrusRamus  Dodift'.  PhHofophng 
de  culmine  prajcipitatus  occubuirrTarn  horrendafandorum  cx- 
dcsc3aint,vc  fcquanam  fanguine fluxifTe  feratur.Sed  tanti fccle. 
ris  authores  tempore  Divinitus  ftatuto  pcenas  dedcrunt,  adores 
etiam  daturi.  5.  Obferv4.  Chrifto  contradicitur.  Idipfum  habetur, 
2.Ifff.34.Eccepo£ius  eft  ifte,  fcilicer,  Chriftus  in  cafum,  & rcfur- 
redioncm  multorum  in  Ifraele ,  5c  iii  lignum  cui  contradicatur» 
id  eft,  pro  fcopo  cft  dcftinatus ,  &  conftitutus  a  Dco  ,-&  in  cafum 
reproborum  fua  pcrcuntium  culpa,  atque  in  refurredfonem  elc- 
^orum  quibus  datur,  vt  credant,  vocatur  lapis  cffcniionis  ad 
auem  fcelerofi  impingunt,proptcrea  eius  crucem  exiftimant  eiTe 
ftultitiam,&  centesclTendicuiU}  Si  TMrr^contemptum  per  ludi- 
brium  vccatiufpcnfumDeum,qA]afi  nequeat  ex  morte  vita,ex 
crucisignomiruafalusiatquegloria  pcclefix  promanare.  Vt,  vt 
iiacxirtiment  reprobi,  nos  tamen  cum  Apoft.  in  cruceDomini 
gloriemur ,  5c  pra:  illa  ex-ceUcnti  dc  Chrifto  cognitione ,  cmnia 
«ucamns  o-^ittCaXec,  p/;j/i^.j.  j 

Verf.i ;  Statuitur  die8,conveniirnt,{trmoncm  habet  de  Dci  re- 
gno,^  I  E  sv  Ch  Ri  siToexlcgcMofis&Prophetisamane 
vfqueadvcfpcram.Pratdicauit  di>'  rJj  §tv/«t  prohibrtum  vtfcribit 
Tcrtui  ftatuto  publico  ne  templa  cfTentpublica:jam  r>iviT»a  gratil 
fas  eft  nobispubliccrn  tempis  Euangelium  annuntiare.  Sed  ob- 
ferna- tametfi  conimodc,  atque  dcccnterfiat,  vt  verbum  gratia: 
fYxdicexin  in  locis  fiatutis,  tamen  nivini  nominis  cultus  non  eft 
circumftantijs  alligandiis ,  &  prxdicarc  licct  ax«</|>&:«  ;^  ivxa^f^iif 
aj5iT*<r<xy5,jg  cV  yaw,  AH.io.&c  vthabetur,  Joan.caf.j^.  licct Denm 
fpiritu ,  5c  veritatc  vbique  tcrrarum  coiere.  At  repctcndum  hoc 
vbiEcclefia  cft  comftituta  fub  Chriftian-o  magiftratu  templaiii 
cumvfum  deftinata  pijs  atque  Divinis  illis  cxercitijs  maximc 
cife  idonea,vtpivini  nominis  gloria  inc^xiibus  fand^orum  ce- 
leberrimis  admodum  reluccat.  Argumcntum  fcrmonisPaulini 
eft  Regnum  Dei»  quod  dupliciter  eft  confi-derandum.  i.gene- 

rali 


Cap.XXVIII.  IN  APOSTOLOR.  ACTA.  471 
ralimodccuius  ambitu  omnia  continentur,  I^^^JP/^S"^^^^^^ 
gubernatur  Divina  proviacntia,  vt  nihil  mvito  Dco  prxltare 
polTit,  vidc  lob.i.  &  Math,  ^Vfalm.79'  RegnatDcus,l^tctur  ter- 
ra.  1.  fpeciali,  atque  hoc  regnum  fpeciahtcr  perpcnfum  reftr  n- 
girur  ad  Ecclefiam,  &  eft  partim  grati^  hifce  m  terrarum  fol  s 
mrtimglorix  hic  inchoata: ,  futuro  mundo  confummanda:,  & m 

omnem  xternitatem  prorogandx.  Idem  re  regnum  grat  x  & 
olorix,  fcd  ratione,  &  modo  diucrfum.  Regnum  gratix  per  vcr- 
^  fceptrum .  Sacramenta  &  difciplinam  admm.i^atur.  Perfe. 
a.  glorix  hifcc  noneget,quippeperfeaionem.beat.mdi^^^^^^ 

&  omnium  bonorum  plenitudincm  ^^.^«"ff ^"^"- ^;^"">"^^^ 
regni  eft  fpirituaUs,in  rcbus  externis  mmime  confift  t,fed  m  ipU 
Tma.c^^confcientia  fedem  habct,eft  vniuerfalc  ranc^^^^^^^^^^^ 
temporum,&  pcrfonaruicft  regnum  lucis  oppofitum  «n^br^um 
Regno.  cuius  princcps  eft  Diabolus,  ouodquidem  «gnum  tcne- 
brarum ,  vt  .1  principe  regni  lucis  fenlfm  per  pr«dicat.one  Euan- 
«U  conficitJr.  fictande^m  iliuftrifuoaduentuaboiebitur  cu.ui  ..TfcrJ/::. 
ruina&cdcftruaio,nunquam  reparabitur,^i»fM8.  fubdmregni 
«at?«fumeleaiadgra?iam.&fiaemeffica^^^^  Lcxrc-    . 

InUfTentiali»  cft  vertum  Dei  fcriptum;  extern»  ^^^^^^^^J^^; 
«nrfi^ev  funt,  vcUdrationemdoccndi,  vel  condendaium  lc- 
fium  #Jc  To  lctrvMiuov ,  vel  modum  ferendarum  cenfurarum  ipe- 
farAu^ho^irhuius  regni  eft,  qua  eleai  ad  %m  co"V"^^^^^ 
tur.autobftinatimerito  fux  rebellionis  magis  obdurantur.  Di- 
fti  guitur  hoc  Rcgnum  Chrifti  fpirituale re  ipfa  «q""^«»  *  ^ 
politico .  vt  k  nol^s cft  oftenfum  in  illo  fcrmonc  m  A\zytx\>x 
habitotemporc  fynodi.  Primum  quxritc  regnum  Dei,&c.  Muf.d. 
Obfervatio.  Dominus lucis  &  vitx dcbetni  nobis regnare, cum fi- 
mus  eius  fubditi, vt  cum  Apoft.pofTimus  dicere  viuo  non  amplius 
ego,  fed  viuit  in  me  Dominus.  Rcgnat  rcx  nofter  in  inimico- 
rummedio,donec  inimicos  pofuerit  fcabellum  P<^^;""  "^^- 
.  neoppoimoneSatanx,atque  peccatijcd  poftomnmm  fanao- 
rum  colledionem  rcgnaturusabfqucomnioppofitione.  lamad 
dextramDeipatrisomnipotcntisfcdeDsccclcfiamcoligir.rcgit, 

cr™eVcetf  defendit,  confundit  hoftes  per  indurationem  pro, 
pter  rcbell ioncm,  infliaam  8t  per  finalem  defperationem,quam 

LiatquetruculentiEccleCxDciinimicifibiaccerfunt. 


)   i 


COMMENTARfVS       CA»,XXVm. 

?T  ■«  ^onul  ■l^lurDrcht°£lefu  exlele  S: rtophctis.  Mu- 
'  !fttei^^«  Eu"  Relij  confenrus.Hinc  argumentum  pro  fcri- 
tuuseftleguac  tuing  1 1  ^    G«.3.dereminemulietis45>. 

T.I  ™  Z"  '  V  ^  I«obi.  &c.  cUr.  excnt  pro- 
}h«t7prmdeChrifto.&noui.vetetifque  telUmenu  fumm» 

eftharmoni».  r,™.-;,  p,uUni  habentur  diuetfa.  i.Eicijs 

Verf.z^  ^*^'   j  Alnon  Ol.r«v4.  Verbumeftcreden- 

enim  quidatn  ".^'•""''''"'f  Suverb  odor  mortis  in  mortemj 

tibus  odor  vit*  m  yf  X '  ^"'ffi^™"!  in  falutem  om^ 

tisimpiorum.  '(''•55-i''"-     .a  •  „ifici5  mutuata.  Difcordantes 
•"'^  '^  iinSrerfitfun^vfrot^  Ulud  Chrifti  diaumive- 

ext,tere,&  l.ngms  o'""'" 'i^ifl-u„/p,ccm,fed  gladiu,  vt  pater 
rumcomprobatur.nonveniniuiu      p  B^  |.^_ 

a filio di'I>'''«l^AjS;^'aufe^'on  ^W^^^^^ obfirmati animi. 
„on.s  PfoP."'""!"^!'^;/^"^»^  folum  iUud  reijciant,  &  aver- 
vetbogtat.i.tareluaatur  vtno  „cipientes  inflam- 

fentur,  led  od.o  u.  fideles  "bUtam  g  V     ^^  j;. 

"•'rmTtffutom  idl  ioCEuangeliocrufLlfctibunt. 

r.l  T,;,™  TnJri  tempore  verificatur,  lege  locum  cogn.- 
&,lludln'«m.4+-nourot     V  ^^^,.^^^j„^,,„y; 

,.,m.  C»»  au,m  "« '^'^"'f/.tX  priot^^  fuerin,  meliores  iftlsj 
i'5,.d-E«/rf7...o.Nedixer,scurme  P       ^^^^      ^^ 

n  am  non  fap.entet  tem '«»  «^.'""'•^Xm  peccatum.non  autem 
concludendumnulorumon^ 

rlordiadivinaetUmperdm^^^ 

libcntcr  tudieni,  fcd  fi  dc  pceaij  mnificnoi»  w  r        ^. ^^.^^ 


Ca?.  XXVIII.     IN  APOSTOLOR.  ACTA        ^- 

minime  fuaincnt,  fi  mcrito  rcprchedcris,  iJ  quidcm  non  paiiun'. 
turjfi  vcfitatcm  dixeris.ficf  inimicus ,  &:  h  icco  minus  pollint  c^:- 
dcrc  publico.animo  tamen  a  tc  exiftenc  alicno,&  cocioncs  haiid 
trcqucntabunr,  fi  ficri  polfit  fine  honoris,dignitatis,  exilbmatio  - 
nis,  commodiquc  fui  jaauva.  3.  Ot/mwrii;.  OfHcium  cirDcni  Pn- 
ftoris reprehendere,  atq-  iudicia  annunnarc  pccnitentiam  minu5 
a^entibus  cuiufcunque  fint  ordinis,  aut  conditionis,  ciim  nequa-^ 
cuam  fit  perfonarum  acceptio  in  Chrifti  regno.  Jcrcmtas  de  mai» - 
ciato  Divino  contra  Principes,bacerdo:es,&  populum  conciona 
tur,&:vaticinaturK5^AiS'.SpiritusS2naLislocutuscftpatribuspei 
jr4W?«.4.0t/crv/t.AmorDciinpopuiumclucet,cumexcitarit,2tqi 
miferitProphetas  adpra:dicandam  veritatcm,qucrum  prxten- 
tiamferrevaleant,^vocem  fineconftcrnationeauciirc:  Maie- 
ftatis  Divinx  prxfentia  nos  infirmos,  &  peccatis  coinquinatos 
prorfus  extingucrer,&  Divina  vox  tantum  terrorem  incutcret  vt: 
animis  deieclii  proftcrnercmur.  Populi liirc  funt  ad  Mcjicn vcroa, 
n-  loquatur  nobi^  lehova  ne  moriamur,  Addo,vtfupra,vcram  bc 
authenticam  ciTe  fcripturam,  quippe  ab  ipfo  primum  Deo,  denv^ 
de  als  hominibus  non  priuato  motu  incitati5,led  Dei  Ipuiru  acus 
nrofeaa>pvoin de  cum  legiiime  vocatus  Paftor  ioquitur  Dci  ver-^ 
bumexiftimandumeftcum  loqui  per  fpmtum  fauaum.  Sub- 
iunc-o  in  v U\m  i>oftrum  cum  Patribus  lit  locutus  modo  ot)fcurio>. 
re,i?obis  fub  Euangclio  in  Filio  fuo  clarius,  &;  lucuieiitius :  vidc 

'  r^^r.z^.Vade  ad  populumiftum  &  dicauditu  audietis,fed  non 
inteili"etis:\  identes  videbitis.Si  non  cernetis.  cx  lfj.6.  Ohjerit.u 
rropi  ?ra'"m  teUimouia funtlaudanda ad  Ecclel  «  informatio- 
ncm  rclora^^iionemque  inferuit^ue  Dei  verbum  oirnous  rcm- 
poabiJ^.ldcmlccreieeft.AIif.ij.M^r.^J.^c.S.IorfJj.ia.KdW.io.r.t-tf. 
Obfcrv  Mitti  debent  a  Domino,ac  legitimc  vocan,qui conciona- 
toris  UArtes  fideliter  obire  vdint.non  currcndum  antequam  mit- 
tAmur,&:doui..idoneifcinltruamur.CumIp«rf/vid|tDeumthro- 
no  inlidantcm  Angdi.  ftiPKum,  atquc  (5  cxpcnd jlTct  hommum 
l.ibiis  nollutum,  vifu?  eft  detraaare  miilionem,fed  cx  quo  gratu 
rpiritu5r«nur,dlxitftatim  hic  fum.mitte  me.Tna  rumhicexpen- 
dcnda.  i.cit  Uidxorun»  pccc*ium.a.clt  incrcduUtaus  cau(a/cili« 
cetcordiscuAintic&  fcu  induiaiio.  3.  Pocna  peccaiumhw  verbis 

Ooo  auouu 


1 


X 


474  CO  M  M  E  N  T  A  R  I  V  S         CAP.XXVlir. 

audiru  audietis,  fcd  non  intelligetis,videntes,&c.  Ohfer.  Vcrbuni 
lehovic  debet  audiri}  deinde  intelligi,  &tandeni  in  praxin  duci» 
Beati  pronuntianturaChril^o,  quiaudiuntvcrbumOei,  atque 
cuf^odiunt  iliud.  Graue  fane  iudicium,  quando  auditur,  fed  line 
fruf^u,  cui  fane  iudicio  niulti  hac  xuie  fubiacent  miferabili,  & 
miferanda  incredulitate  fua.  Videntts videbitU  fed  »«» cernetit,  id  efl, 
Domini  judicia  non  apud  vos  truiinabitis.  Obfervdtio.  Horren- 
dum  judicium}  cum  populus  ob  oculos  propodta  oei  iudicia  non 
expendit,  nec  ijfdem  mouetur,  fi  non  aa  momentum ,  vt  Pharao 
prarfente  pUga aiiquem  fenCum  habes ,  fed  ceiTante  ad  ingenium 
rediens.  Apfltc4.  Hifce  temporibus  in  qu«incidimus,caeftho- 
minum  Itupiditas,  vt  nequc  verbo,  neque  comminationibus, 
ncc]jiudici)8Ccelitusmiffismoueantur.Dicatvcr^mihialiquis,{i 
cmendatio  vitat  fit  in  vlio  hominum  generc ,  fi  vera  extet  refipif- 
centia,  an  Idololatra  deferitldololatriamjanadulteradulteriu, 
an  blafphemus  blafphemiam,an  prophanus  prophanitatem,imo 
plerique  peccatisdele<5tanturfuis,  quodeftfupremusimpietatis 
gradus.Prxterita  indicia  nulli  recolunt,  praefentia  ncgligunt,  fu- 
tura  non  apprehendunt ,  fapiatis  quandiu  locus  gratix  relinqui- 
tur,ne  ab  igni  divinorum  judiciorutn  confumamini. 

Verf  17,  Incrcdulitatis  caufa  cft  cordis  durities  quae  partim  cft 
naturalis,  partim  agcndo,  8i  refiftcndo  divinis  admonitionibus 
augetur,partim  tolerando  verbum  Domini  prxterire  finc  emen- 
dationc  cxemplum  in  Pharaone.cuius  cor  natura  pingue,ac  craf* 
fum  agendo,  &  patiendo  pinguius ,  &  craffius  evafit,  donec  tan- 
dem  iuftam  induraiioni$,ac rebellionis mcrcedem  retulit  nimi- 
rum  in  mari  rubro  cum  fuis  fubmerfionem.  Hxc  tria  funt  obfer- 
Matu  digna,  Deum.Satanam,  ipfum  denique  hominem  cor  indu- 
rare.  Deus  indurat  fubtrahendo  gratiam,  fcd  non  efTcntiam  aut 
potentiam,  ciimetiamagat  potcntiflime  inf^igendo  induratio- 
nem  vtiuftamrebellionis  pcenam.  Sataninduratcorpcrcffica- 
cem  adionem  infundendo  malitiofos  motus  aduerfus  Deum 
ciufquc  verbum.  Et  ipfe  peruerfus  homo  indurare  dicitur  cor 
fuum  partim  reluAando  verbo  Divino  per  Satanx  inftigatio- 
ncm,  partimvt  dixi  fuftincndo  admonitioncs  pias  pertranfirc 
fineferiarefipifccntia.  Expcndelocum  i.Tfcfjfli.ii.vbiperhibc- 
tur  Deum  mittcre  cfficagiam  deccptionis  vt  credant  mcndacio, 


Gap.  XXVUI.     IN  AJ^OSTOLOR.  ACT  A        4>5 

&daranentuiromnes,qui  hon  credidcrunr  vcritati ,  fcdacquie- 
uerunt  in  iniuflitia  &  auribus  ^oyptM^  audiuere.  obftrya.  ludicia 
Divina  non  audiuntur  libenter.  i.Tintoth^j^.  funt  quidam  ha- 
bentes  aurcs  prurietes ,  qui  veritati  volentes  minime  aufcultan  t. 
Petite  a  Dominoper  Chril]um,vt&aureS}Corda4uefan<f:tificei\- 
tur  ad  audiendum,  &  recipiendum  verbum  Divinum.  j.Ef/ potwi»' 
Quajcft  ipforum  pernicies.  Obfervd.  Qii  pci  Divinam  poteniiam 
nonconvcrtuatur,nunquam  fanabuntur,precibus  a  Domino  c6- 
tcndamus,vtnos  conucrtat,  atquc  fanet.  Imw.^i-Occxcatifuo- 
rumculpainevitabilem  cxpe<ftentdamnationem.  Obferf>att9.  Ab 
officio  pcragendominimedetcrrcamur,  tametfi  viderimuspo- 
pulum  indics  deteriorcm,  fru^aufq*,  profeffione  dignos  non  pr»- 
ferre,  ciim  iufto  Domini  iudicio  idipfis  obtingat.proptcrea  quod 
oblatam  vcritatem  fint  auerfati.  Atque  omnium  caiamitatum, 
pcenaram6|ue  ouas  patiuntur  impij  caufa  eft  Divini  verbi  con- 
temptus;  ExpBudain  Originalis  mundi  deftrudione  Sodomita- 
ri*»;,  Pharaonisjatque-^Cgyptiorum.  Itaque  vocem  Divinam  at- 
tcntcjac  revcrenter  audiamus.animis  reponamus,  6c  in  vita  fan- 
<fle,  pieaue  a<5ta  exprimamu?. 

Verfi^.  Compkmentum  illius  dic^i,  quod hftbetur,  Jfa.i^.  Au- 
feram  fcpem,&  defiruetur,  exedetufque  vinea,ciim  frucluni  ncn 
producit,  quera  expeaaiiit  Dominus.  ot/iprvrf.Ambulemus  digni 
ccelefti  vocatione,  atque  coram  Dominofinguli  pie  ,  ac  fandc 
verfemur.  rvcs^ov  cu'.Paftor  debetfidelitereloqui  Deiiudicia,Sc 
nulIatenu5conniuere,tametfi  fcelerum  fuon-m  manifeftaredar 
gutione  auditorem  exafpcreti  qu«  eft natura  ptrveifipopiirijVt 
capiat  prophetas.qui  puluillos  confuant,qUo  peccatis  fLiis,&:  vo-  ' 
liipradbus  indormiant,  Ez-w/mj.  ffuryficv.  Ha:cfihisgentibu?. 
milTa  arcTuit  incredulitatem  reproborum  nOn  pofle  irritam  facc- 
icDei  fidem,  vndc  fumma  nobis  affurgit  confolatio  adueifns 
omnes  corrupt»  natur«  dubit&tton^ ,  &  Satatticos  infuhus  ciim 
in  CHKisro  lEsv  fldo^rtamfalutiBmappirfehendamns.  Voca- 
tur  faius  Dei ,  quia  Dcus  eiufdcm  eft  author :  Dci  filius  candcm 
pninone  fua  acquifiuit*  cuius  ccrtitudincm  Spiritus  Sanausclc- 
dis  applicat:  &  per  verbi  prtedicationem  ad  gentes  mittitut,  vbi 
habes^ropheti*  Nmhi  complementum  Deiis  perfuadcbit  UplTet^ 
habitare  in  tentori>s  5w,  <3r».>.  vidcri/f  ».47-^6  aquxscmanail^ 

Ooo  z  tibus 


•^7«  COMMENTARIVS         C/p.XXVm. 

tibus  i  tetnpliliminefigurantib.Spiritus  Sanai.gratiam  affatum 
geniL  Tcommunlandam  inChrifto.  Simus  nos  .«,..« 

Iltimam  otbispartem.  terr^t^ue  fines  reieai ,  memores  tanti  be- 
ne&i  lu  is  nLiriim  EuanVlic»  apud  "<>»=>«<=,/"" 
cunKitatiarumaaionevidemus  tempore  noftro  illamDavidis 
ptoph  t  m impletam  Reginimirum Sio«i. filio meo.nunao da,- 
K  pSonem  fine, tenx,  danda  nobis  opera  vt fimus  grat., 

dehTne  contemptu  noftro,  vita^ue  impie  ada  ptouocemus 
Dominumadremouendumtantamlucem. 
K°r9.Curnli«dixiffe,,exieruntIudximultShabentesmter 

fe  dilceptationem.  i  .Ok/«v4.Nullum  habemus  h.c  petmanentem 
■  [ocum,afpitemus  ,d  pattiam  c<.leftem.  ^oV"»:^"^^!^ 
diueiras  opiniQpes  verbu  lehova  eudem  m  omnib.  effeaum  no 
o  o  U  c  t°Lu«  fua  eft  vit^e  odor.vt  fupra  dix.mus  ad  v.tam,  pei 
acciden  ratione  rebellantiscordis.&obfirmati  eft  odormottis 
'n  mor"em    I  C.r.  z .  &  Euangelium  non  eft  cauf.  diflidiorum. 

''^'7;r 'STaE  totum  Jlennlum  in  proprio  conduao 
J.tr-Sc  excipiebat  omnes.qui  ad  ipfum  »'8«'*^  f"™/ ^u- 
^  a  hivinculis  h.b  Felice,  ergo  V incula  manent  fide  es  Chnft, 
fetvos  &  crux  crucem  fequitur.  Pi,  cenfentut  .ndign.  qui  com- 
^^i  ii.ce  ftuantur.  vitaqle.  &  ''^"tatc.  fed  fcelerofi  m^^^^^ 
fl-aitiofi  viucbant  eenialiter,?c  tranquiUc  fub  Nerone  atrocc  per- 
&f,U:t"rimpLlogtauibusvinculisc^^^^^^^^^^ 

co^munem  fortem  piorum  .n  fid.flim.s  »"  P"^"?^"'^*?'™^: 
Ic„»i.  atque  aUjs.  &c.  qui  etfi  v.nc.an.ur  tamen  ,n  .,s  De.  r^^^^^^^ 

tus,  nequl  verbum  Divinum  vmc»n  poteft.  Cui  prxd.cato  non 

deeruntcleiftiauditorcs.  i  r,„,j.nnmi- 

Vcrf. 3 . .Pra;dicans  regnum  Dei.ac  d»""?''!"?'  u    ,,  0^^!! 
„0  lefu  Chrifto  cum  omni  libertate.nemine  proh.bent.  De  Dei 

Rea.,0  fi.pra diximus ,  & de ijs qu« funt de  D.Iefu Chr.ftofuse. 
Hoc  tantum  fi.b  finem  obferva  materiam,  m  <!"»  °«"P"™ 
delis  Paftor  effe  Dei  regnum  cmus  caput.ac Pr.n  eps ««  D-' «''"« 
lefus  Chriftus. ,  .titulo  naturali  qn.a  De.  P"!'^  «'""•  ^;"  ^'°  *„'„; 
quirtriouisquia  fanguine  fuo  effufo  cuna.s  fid;!'^"'  «g"""| 
Llcfte  peperit.MiTa  »«»■»«  Wfi"«-  Oi/<r«.  Verbum  Domini 
Wtlre  e^  anountiandum,&  omib^  i»«=P"l'  '^''%tll 


CapXXVIII.     INAPOSTOLOR.ACTA.      477 

E.p:ndeprophetar.im.Apo,lolorj^.^o^^^^^^^^^ 

dellm  P^ft»™'"^  r™  f r  frc«am  E-iangelii  pr«dicatio- 
primi  apud  4«<«  Ecclefiam  per  lynceram         b 

?,em  inftaurarint :  quam  nos  '«"""'^.'Xifti  quadantenus  im- 
"lurimum  defecimus,  '''»=«»"'"  «IS^virbustueamut .  etiam 
S^inutam  ac  labefaaatam  '«'^/f ^S'^*"'^,'"  vTab  ipfo  Deo  in  fuo 
^rvit»  Uft''»'^-"^  t  ramra"co.*rSatam  ab  iUU 

verbo  expreffam  ««P'?'"' '  "T"'^^  00(1«°*  ttanfmittamus, 
primis  inllaurator.b..s.fartam  teaam  >^  P»'  f^     ;„„,. 

^uoddetnobisDom.nusprC^^^^^^^^^^^^ 
i.d«?..r..!,rucceffus  eft  f*''^:^  "''•'^     ;,  p„,eft  cutfum  Euan- 

Iw  velociter.  eti.m  coram  1'°«*";  ■  ^  J^^jfP^  Domino.qui  ver- 
celijimpedire,folismotum.pr»ped.at.l.v  ^^^  ^^^_^ 

b iDivini progreffum vel'"»?'^''""';^'^^ "="„'  poffe fefe vel vi. 

machinatores  ifti  in  Chr.ft.  ''8'"«".' '5"' Pf  °&  Fegno  filij  n  e  r 
XftuSatanicotantamlucemext.ngu  re.&^^^ 

ruerfo,tenebrarum  «£7  "^"'^^Xionis  fundamentum  de- 

fctiotum  lefumChriftum  ^'flf.'!  ?-.„„„,, vitama.xternam. 
5r«^x»>.c.fideapprehendendunj  mf»   «^^^ 

tftatum  EccleCx  primitmx  figutantemj.1^^^        ^^^^^^^ 
tem  in  tertis  militam.s.  ^'"■'.•''".''f "  i„inamptovidentiam 
cl^.«  Dei,qui  eft.»ffli*'°.'''^"^[^^\'i,t  v^par  eTlfdiligenter,  & 
Ecdefix , Paftotibus 'X8''*„";'™;  emolnmentum  per  Domi- 

j;r=jercti"^^^^^^ 

iltomnisgloria.  j 

Sitdcm^mfmm^erfomordmemnH. 


F    I 


N    I    S. 


Erraca  fic  Corrigc. 

Fri0r  numrusfagmam.pcmdM  verfim  dmut. 

?^,m^,\VtA  P'P^'"'-  *^-  *«-J"^ornwntos.  18.  p.remouet.  ^9.8. 
Edam.3zii.fubftanti*.4o.35.conformados.43.i.fuis.4<f.2i.inipure; 
47.^.deccptns.  6^3o.Domin,um.  68.IZ.  ipfa.  V^Z.can^^^^ 
fpofpondit.ibidcm  iz.Queftionis.  S^.^^.vult.ibid..^-  ad  apcrtfonem 
87.i?.virtutem.93.i4.mteritui.94.23.habucre.9^36.propofituin.T^ 
i7.indicxum,cxcreret.s,7.  f  .pra.ditam.  5  8. 1 1  .hic.  1 1  o.z7.obteg"r;  i . . 

8vaIet.ii6.^i.fenfim.i2o.4.fociamve.i2S'.i8.extenfa.i*9.3.defuda- 
fvMUiiy'^'*r'*'"*"-P°P"^"*-*3^'-V"It.ibi.zS.defercndus.i4 

^^fV^^hi  ft^b^i^^»fl^^-'^S-.M-  Ego.i^o.^.Rubo.  i^..i7.Daminum. 

a7.iJIe.i28.28.optandus.  ibid.3  uvinoibid.^z.folidum.  Z7  3. 4.auram. 
ibid.3i.cruditurum.24i.30.foIum.249.i.fignificavit.ibia.L.Patri. 
iy?.3S.rcIigio,456.3i.autumant.2/ro.6.Patre.2<f4.2o.pr:Edicatio.27o. 
3-"«^°<^«\*7i.  So.exfpcftationem.  27^.  34  dignitatis.  279.2^huic. 

c^*3^?'*'''^**'**PP*^""<^"'^"*"-*S'5-i7.1onganimisibid.24.vicefimum 
ib7.i8.iupputatione. 295.13. Iterum.goS.iarovumibidcm  3  i.impel- 
lcnte.  22o.26.Maledi<aum.  327.  n.Barnabas.  335.4.conteret.  340.26. 
1  rophcticum.  343.3i.republica.  ibid.  35:.  virgulam»  3So.".affimiIa- 
buntur.35:i.5i.huius.378.3i.Balthafare.3S2.i7.0badiam.397.ir. 

'^°Pn«a;359.3iJ.permanentera.4o4.  i6.ornatis.  417.  26.  Antipatre. 
j22.i8.Fidi.435,xi,rcbus.445.3i.cognatis.44S.i2.amicos.45i.5.re- 

9a6tl.466.l1.qua.  o  ^  t;      7 


INDEX 


I    N    D    E    X 

RERVM     MEMOfeABIUVM 
quae  hoc  o(>ere  concinenuir. 


A. 

ABrahmutcHr  Taur  mttttatttm 
genuum  77 

/i  brAhami  vocano  ex  Mefopotdmia  13« 
Abraham  Dee  vecmti  obediensfutt  139 
Abrahdjilijfuut  dmmgenenm  290 
Achxb  Baalem  adorauit  170 

Adulatores  PritJcipu  aulis  exulare  de- 

bent  176 

Adalatorum  ingenittm  413 

/Egrotosinuifere,  cr  confolationibut  eri~ 

gere  debenm  4^4 

Mnea^  paralpicusfcr  Vetrum  rcili- 

tuitur  229 

JEthiopes  vndefxc  di^i  205 

Afjli^tones  non  femper  propterpecca- 

tumimmittuntur  61 

AfflicHones  vniiufinis  eH  alterius  ini- 

tium  1 1 6 

Afjli£liones  nojunt  figna  maU  catifds,  124 
AfpclioHum  omnium  quantitdtem  & 

qu^litatemmetiturDominus  155 
Afjliciiones  f^s  apprimefunt  vtiles  311 
Afflidiones  ele^oram  iujiittd  diuin& 

mnrepugnant  35:4 

Agahus  vniuerfalem  famc  prddicit   265 
AgabusPaulivinculaprAdtcit  399 

Agabt  Prepbetta  in  Paulo  impletur   40 3 
Ambitto  periculofa  peUit  p  j> 

AmauCvS  IdtmiAorum  idoltm  udora-' 

uit  170 

Ambrojius  Theodofium  Jmperatoreiurc 
cmmunitnis  priuauii  i  p  7 


Anabaptijia  ftcrot  comtentiis  aner- 

fantur  167 

An>ibapttjiafum  errorde  Magtjirat.  io6 
Anantas  hjpocrtta,  facrtkgm,  dtfftdem 

&  ambttiofusfuH  5^9 

Anmtas  ad  Saulnm  mittitur  219 

Ananias  Sanlo  vifum  feftituit  221 

AnantasPdulumpercutereiubet  414- 
Ancillajpiritutt^  Pijthonis  habens^a 

Paulo  Itberatur  333 

Angelus  Aposiobrum  liberator  ii  r 

Angelortim  refpe^u  Ecclefu  munM  i  n 
Angeli  incumbttnt  elc^orum  faluti  271. 
Angelum  an  vnvfquifquefibi  defigna- 

tumhabet  273 

Ammahominis  eleUie corpore egrejfa 

furfum  tendit  ad  Creatoremfuum  3  7 
Animd  ele£ioratn  non  vagantury  nec 

dormitmtt  nec  redtguntur  in  nibi- 

Itimjnec  adpurgatorium  abeunt  44 
Antiochus  Epiphanes  ininteftinu  mor- 

bo  incmabilt  percutitur  1 6 

Antiechenfes  egems  Chrifti  membris 

fubueniunt  2  67 

Antiochena  Ecclefia  ieiunauit  279 

Ap»ftolt  crrori  obnoxij  fuere,  &  erra- 

rttnt  5 

Aposlolorum  numerus  carduodena- 

rius  ejfe  debuerit  2  o 

Ap9ftolireplentur  gratia  fptritus,non 

autemeffentia  l6 

Apoft,  ex  tepore  bquutur  diuerilinguU  1 6 

Apeftoli 


1         JfND 

'dpojlolipetenttd  Cbrlfii  teUuHturmA" 

^mnimei  28 

Apoflolos  cur  ohfcuro  loco  oriundos  ele- 

gerit  Cbrijius  %6 

Apofiolifuperioris  manut  organa  ^  106 
ApoUos  tcclefiam  Cerimhiacm  a  ?au- 

lopUntatamriganit  375 

Aquila  hofpitio  Paalum  excipit  362 
Arrius  diutnitatem  Ftlij  Dei  tnfici- 

ans  expofitione  YifceruWiinter- 

cmpttis  ejl  16 

Afccnfioms  CbriHi  tempusilocusvnde 

&  ad  quem,  &  modus  7 

Afcenfionis  Chrtfti  teftes  8 

Afceriftonis  Chrtfti  beneftcia  8 

AJfcntatores  Prtnctpes  mortales  dtuinis 

titulis  exornare  folent  177 

Auaritiavialorumradix  15 

Auaritia  Magiftratibus  maximefugi' 

enda  4^4 

Athanafius  a  cocruptis  Concilijs  noluit 

ccnferi  418 

Authoritaifinc  Deiiimore  csl  exiti^ 

alii  1  88 

Aurcuatius  afuis  occifusfuit  1 4,0 

B. 

BAaUs  hftar  tisn  cft  Dcus  noUer    1 6 1 
Banttfmus  Chrtfti  cr  lohannts  non 
dijferuntftibftanttayfed  Adminiftra- 


tiontsjorma 
Baptifmiprtuatio  y.on  eft  exitialisyfcd 

contcmptio 
ISaptifmiapud  Papisfas  uerucrfio 
Baptiz.Ar.dt.funtltbcrtpdelium 
StneB^iptifmo  mortenres  mn  dctru- 

duntur  in  infcrmm 


5 

46 

54 

54 


BaptizJndi  quifiut  ^  ^ 

Bapti;rnus  non  a  retuk  vel  muliere,feda 
Mimftro  legitime  yocato,  celet/inri 
debet  211 

Baptifmus  nonfacitfanSoS)fedfan  • 

dtficattonem  obfignat  255 

Baptifm-  vel  cftfiumims,velfiaminit   257 
Barbaii  tempere  Aposiolorum  qutfue- 

461 
281 
261 


26Z 


2^5 


35* 
355 


'D 


rtnt 
Bar-Iefus  Pfeudopropheta  in  Papho 
Barnabtcs  AiittGcbium  mtttttur 
Barnabf,  Uuscurfacris  literts  confi- 

gnata 
Barnaias  ftu  exiftimationis  uon  cft 

ftudfojiu. 
Bcroeant  1  hejfolonicettfibiis  nsbiliores 

exft^tere 
Beroeai  ifcrutanturfcripturas 

C. 

CAlfmniatores(pe  fiafruftrantur  4 
Cirnis  nftra  fubftamia  perpur- 

gabitur  tn  alero  Ttlj  Dci  aduemu    41 
CAttAnAa  terra  coilttmfigurubat  1 48 

Canattkorum  terra  pc-r  fortes  dislrt- 

buitkr  j  280 

Caro  (\hriiJi  corruptionem  non  pottt- 

itferiire  41 

Carms  corruptio  ek[iis  quafi  regcne- 

ranontstmtiumcft  2^4 

Ccmtnio  conmcnd^ium  Pctro  a  fteta- 

tate  inDeum  &  iuftitia  in  hctnincs  2  4  7^ 
Ch  isiiannum  colloquia  qualta  dc- 

beunt  ejfe  4 

Ch:fti,in.-.m  ejje  quidfit  1 64 

Chriftt.morum  aima  in  rehusarciis 

fMitpreces  Xl7 

Cbrt-' 


I  N 

Chrimut  Archipr^tpheta  eft  fet  Mofen 

promijfus  72 

Chrifti  caro  &  fanguis  in  Sacrmen- 

to  C(xn4  nonfant  localiter  2 

ChrisiusaninAdamopeccarit  32 

CbriHus  cur  nonftatim  a  refurrecUont 

in  coelum  afcendent  3 

Chriftus  corpus  habet  vere  humanum  3  2 
Chrtftus  cur  Pfal.xvi.  fan£lus  dtcatur  41 
ChrtfttcumMofecomparatio  72 

Chrisius  Dominus  vivorum  &  mortuoru  3 
ChriftmdupUcimodoBexesi  351 

Chrtftusetiamglorificatmpatitur, 

tdque  duobus  modii  43  7 

Chrifti  humana  naturanonpermi- 
fcctur  cum  dtuina,  neque  conuerti- 
turineam  44 

Cfmfti  humana  natura  localiter  ccelo 

comprchenfa  eft  7 1 

Chrijiusin  qua  natura  paffusfit  3  47 

Chriftusin  ii7fo<;oio-(4  eft  vere Deus& 

homo  3  2 

Chnjhis  iuxtu  iluina  nattira  potentia, 

impletomnia.Ecclefiamverbgratia     2 
Chrifius  Upts  offenfiom 
CbriHus  lux  &  vita  noftra 
Chriftus  mortuus  mortem  vicit 
Chriftus  qtiomodo  Deifihus 
Chriftus  redtturus,  quumodo  c^  in 

quemfincm  ^ 

ChrtftircfurreQionisprobatio  35 

Chrifti  reiiificatio  &  refurreciio  3 

Chriftusfecuiidii  qiud^&quid  pajfusfit  442 
Chrisiusfufcttatus  cxfran  ibus  7  2 

Chriflus  vncium  notat  tn  triplex offic.   45 
Ctbo  manrn  non  admoueatur,mfigra- 
tiarum  aciio  pr£cejferit  456 


D  E  X 

Cireumcifmisdefnitiec^vfu:  141 

Circumcifio  duplex  178 

Ctborum  difcrimenfubUtum  23^ 

Circumcifio  in  primitiua  BccUfta  ad 

tempus  tolerabilufuit  329 

CUudius  4.  Jmperator  libidinofusfuit 

&  amatreftuUus  habitus  271 

CUudus  ab  vtero  virtuteChri.fanattir  304 


470 
443 

•  35 
2p4 


j"^ 


Comnuntarienfts  conuerfio 
Commentdrienfis  baptiz.^t(ircum  tota 

familM  341 

Communi»  bonorum  qualifffcrit  in 

primitiva  Ecclefia  5S 

Concilta  &  Ecdefta  errare  pofftmt  8  8 
Concilia  Papiltarum  cur  illegitima  1 1 4 
ConciUum  I  ertfolimitanum  3 1 8 

Conctlmm  malum  mala  profert  decreta  8  8 
ConciUum  l^icenum  &  Carthaginenfe 

tcrttumerrarunt  5 

Comihum  Nicenum  non  habetarti- 

ctdum.  Defcendit  ad  inferos  3  9 

Concordta  maxime  laudanda  in  Eccle.  p  r 
Concordia  regnat,  vbi  Deijpiritus  loctm 

babet.  2  5 

confirmatio  non  cflfacraw  cntum  47 
confirmationis  vfus  apud  Vatres  47 

Confcienita  bonafumma  tft  conf  U.  i ;  6 
ConfctenttA  bond  ris  m<igna  eft  271 

Confcientia  qtitd  ftt  in  hommc  412 

Cenfcientia  magna  vis  eft  87 

Confctentia  teftem  improbi  aduerfus 

fefe  babent  87 

Confiltum  bumanum  admrfus  Deum 

dtfsipabitur  123 

Confuetudo  mala  euadtt  in  habitmn  400 
Contemptorum  vocis  Chrifti  pccna 

triplcx.  71 

Ppp  Con- 


IND 

Ctntreuerfut  omms  in  yeligtm  ejifrs 

ClmjU  4<^8 

Coiitrotmfiarum  dectdnninrum  quU 

legitimm  modus  316 

Conuerfio  mn  efl  fenes  noi  52 

Comerjio  eft  Dei  oput        |  43^ 

Cordif  auari  tria  obiecla  394 

Cordis  comfiumlto  rnde  prmaneat  51 
Cmuerfioiii  iinoddam  tempin  relpi- 

querf  Dommi  eft  confiuetudo  i  ©  2 

Cornelij  rdigto  non  pendebat  afiifremi 

Magijiratus  authoritate  234 

Corncliui  nonfolum  fui,  fed  &  fami- 

li£  rationem  habutt  235 

Corntitjpreces&  beneuolcntia  inpauperes 

4in  altqttidpromeruerint  afudDeum  235 
Corinthui  quondam  vrbs  valde  libi- 

dinofi,  iam  fub  poteftatem  Tur^ 

dcamredadaeft  362 

CorpusChriftt edere eft  credere  in 

Chriftiim  crttcifixum  '  6 

Crifpas  SynagogA  Prafes  credit  &  ba- 

tiz.atur  I  ^64 

Crux  ad  patriam  c«leftemplan4 

ri^tejl  ^n 

D. 

DAuidah  ouibus  vocatusin  Saulii  lo' 
cum  fujfelitis  eft      '  20 

DautdtypmChiifti  17 

VeciiU  in  exilio  morttius  140 

Decretum  Dei  omnium  aliienum,ope' 
rsttn  &  eHentorumprimaria  cau- 
fa  eft  447 

Decreta  mala  aMam  mcHtioni  man- 

dantur  8  8 

pmftriusfedimm  «inciut         3  79 


Defcendere  dicitur  Dm  eumfuampo^ 

tentiam  exerit 
Deus  quomodo  omnia  in  omnibus 
Deus  (^utdem  patienS)fed&  ittftus 

eft  lU 

Dies  Dominica  in  ludaici  Sabbathi  lo* 

cum  fuccefsst. 
Dieslehouitmagnus 
Diei  DominicAftricia  eft  habenda 

ratio 
Diei  Dominicainftitutio 
Diabolus  reproborumcorda  implet 
Difpdentii  exempU 
Dtoclettanasde^erabundusfibi  ma^ 

mmattulit' 
Difctpuh  Chiiffi  defcriptio 
Difcipuli  AntiochtA  Chriftiani  dicii 
DifcrtineH  lndaorum  &  Gentiumper 

Chriftigratiamjublatumeft         24^ 
Ditnnattottum  diabolicarum  varia  ge~ 

neia  334 

Diuifi^  propfter  veritatis  ajfertionem 

eft  tegttima 
Dottotesqui 

Dominusfuis  adeftmextremis 
Dominu  impia  mandantibusobtempe- 

rareimpiumeft 
Domitianus  a  futs  tructdatur 
Dmrum  incrementumaccipiunt  qm 

ioncefuprioribmfideUter  vtuu' 

tur 
Dorothausquando  martyrium  pafftUi 

&<iuidfcripferit. 


i6t 
42 


II 
30 

385 
100 

141 

230 
264 


2^3 

278 
4^5 

34* 
140 


133 
z^6 


F. 


E' 


dclefta  4ffi^ionts  myfice  difumm 
Chrifti  ^7 

lccleft* 


l    N 

Uc4Uft£  Chrifti  turhdtorfs  certum  m*- 

net  fupplicittm  123 

icclefu  Epbefina  &  GaUtiana  erra- 

runt  8  8 

Ecclefufmidamentum  eft  Chrisfus       8  4 
V^cUfia  excdificatienis  tota  laus  Deo 

tribtienda  3P3 

Ecclefia  habetfua  tempora  exercitijt 

diuim  conilituta  61 

^.cclefia  hi<  non  eft perfe^a^fed perfi- 

ciendx  ^  59 

Bcclefia  Martjriji  maxime  amplifica- 

tur  15° 

Ecclefiaper  mtiUitudinem  non  eft  me- 

tienda  3 '4 

Ecclefu  primitiui  irftgma  1 2 

Ecclefu  prtmitiua,  exacitia  &  m- 

ta  55 

EcclefisproFctroincarceratoprecaturijo 

Ecclefu  ver£  cffenttales  notx  46 

Elcctio  Mathi£  dd  ApoftoUtiim  2  J 

ElcciionisPuftoYummodtts  21 

ElcciioDeidi{olcx  285 

Elecltoms  &  reprobationis  twn  cii  alia 
catifa  qiicrendA  quam  bcnepUcttum 

Da  330 

Elcaortmftattii  poft  hanc  \i'.am  42 

lloquetUia  fupcrnaturalts  Spiritum 

SancUmauthorcmhabct  27 

T.phefiisctiitttuidoloUtrix  6^  mjgkls 

urttbmcelebrtsfuit  373 

Epicureorumfatdtsmcefitas  (><) 

Epicitreorumoptniones  356 

Epfcoportim  ac  Paftoruvt  mtmus         3  9 1 
Eptfcopns  &  Preibyter  idemftmt  rationey 

&re  3?- 

Irrorts  caufa  eftdiuim  yerhi  ignorantid   6 


D   E   X# 

Effeni  omni<s  communU  afferehani      4J  } 
EuangeltjgloriamnpendetahauthO' 

ritate  hominum  ^i 

Euangelium  non  toUit  affecltufed  tem^ 

perat  ^91 

Euangel^  prscipua  captta  389 

Euattgelium  ftiis  numeris  ahfoluttm 

esi  i 

Euangeli)  predicati  magnx  efficacia  8 1 
Euangelium  rartjs  nothtmhia  infigni" 

ttir  39^ 

EuangeliutnvndeficdtUum  193 

Etiang  elifta  quidfit  398 

Eutiuchiiifidem  profeffm  yhaptix.atur     2 1 1 
Etitychus  mortmu a  Paulo  reUttuttur    5 8 i 
Exorciitf  in  primitiua  Ecclefta  quales 
juerint  177 

F. 

FAtnes  a  Deo  immittitur  14^ 

Easiidientesdiuinam  vocem  &  dam- 
nttm  &  didectu  patiimtur  45  7 

Eeftiu  Paulum  infantre  ait  4.4  % 

Itdes  Chriiiiuna  non  toUti  dclka offi- 

cia  prAUandaftipertonbus  237 

Tides  ho  minem  vere  Deo  commtn- 


dat 


152 


Tides  irtilrumentum  cft  apprchcndcr.s 

filuiem  in  ChriHo  dj 

Ttdei  obtechm  cit  lcftu  ChriHm  critci- 

fixus  340 

Tidesquidfit  34® 

Tidclium  dijperfio  Ecdcfiatum  ym 

esi  ^  ^po 

Ecederisforma  &fubftamia  7  <* 

EoLderis  harcdes  qtnfint  76 

Eatres  Domini  qtii  fuerint  ^  * 

Ppp  j  Tratret 


i 


r  N  D 

Fr4tres  qumodo  diutur  mnesfideles  1 4 
Iredericm  Barbarojfa  Tyri  mortuus  596 
'Bugere  Chrijiiferuis  noimun^uamfas 

(ft  157.188 

iugiendafocietas  eornm  quidijparis 

funt  religionvi  245 

Tundamentum  Apoftolica  doClrina  ex 

rrophetarum  oraculis  eft  depro" 

mendum  442 

G.         -1 

GAmalielit  confilimnpro  Apoftolis  1 2  2 

Gemium  vocatio  297 

Gemta  corporis  in  orationefuntfie^e.  185 

Genusjcemmeum  aptum  ad  dolos,  299 

G  ratia  Dei  duplex  eft  261 

Gratia  dtuina  inopinantesoccupat  3  00 
Gratia  divina  externis  non  eft  aUigata  141 

Gratiafitmftraperfidem  31 

Gratia  offertur  omnibus  3 1 

Gregis  partesfunt  Paftoresfuos  tueri  582 

Gutfitis  iugulatus  a  ferttis  Regiis  141 

H. 

HEhraific  di^i  ah  llebero  •  126 

Herodes  k  vermibtis  arrofus  1 6 

IJerodes  Agrtppa  maleacceptt  quofdam 

ex  Ecclefia  2^8 

Jlerodes  aduerfus  Tjrum  ac  Sidonem 

bellum  meditatur  274 

JJerodes  a  b  Angelo  perctttitur  277 

hcuos  deferendus  quibus  oportct  404 

Ilcftes  Ecclefiafunt  velirrepentes  in 

Ecclefiam,velexipfaEcclefia  393 
HoHesveritatisobfirmattperfcriptu- 

rofjedarguendiftmt  372 

hjipocfm  manet  reientinum  &  ine- 


lor 

130 


E    X. 

uitabile  exitium 
Hjipocritoi  reperire  eU  infanLiifsi' 

mis  catibus 
Hypocrit4tfemperfuturifunt  in  EC' 

clefx^ 
Hypocritafibi  malum  creant 

'  -i. 

IAcobusobtruncatur  16% 

lacobus  Alpb£ifiliui  Vetrifententi- 

amconfirmat,&fuamfubijcit  321 
JacobuSi  Ecclefix  Jerofolymit,  Pa^or  400 
lafonfautor  Apoflelorum  351 

Idololatroi  fupplicium  manetgraui^.  1 69 
Idola res vanafunt & Ubri vamtatis  7,06 
Jdololatria  quidftt  3  5  (S 

Idololatris  rabies  &  clamor  funt  pro 

ratme  382 

Jdololatria  &  variarumfuperslitionum 

aptidgentes  initium  6^ 

lefu  nomen,vtp^sfuaue,ita  imp^s  ma- 

xime  exofum  eh  1 2  <> 

lerohoamus  vitulos  erexit  Dathane 

&Bethele  170 

leroboami  manus  arefada  reftituittir  268 
lefusprobatur  effe  Ucfias  289 

Igntirantia  catift  eft  ctir  hominesin 

Chriitum  infurga  nt  2  9  t 

Jgnorantia  coram  Deo  neminc  excufat    6  8 
Ignoramia  duplcx 
imagines  doiirina  ftmt  vanitatis 
Imagtttum  culttis  diiufit  inter  Orien- 

tales  &  OccidentalesEeclefias 
Impij  afeccato  tn  peccatum  pergnnt 
Impif  aquitate  canfa  de^ituti  adxim 

(onfugiunt 
\jmpijpropofitofuofruftrantur 


68 

I7i 
270 


89 
lot 


t  N 

jmp'^frdteYit9  Deofolos  homines  re^i- 
ciunt  S^ 

jmpiorum  eonatus  in  mhdumreeidunt  114 

Impiorumpropofita  in  ipforum  caput 
redewit  i^^ 

Impij  quod  volunt  exequi  nequeunt ,  nec 
quando  '  2^4 

Jmpi)  plus  mouentur  hominumftatutis 


quam  lege  diuina 
Jmpij  quandoque  veritatis  teUei 
Jncredulisntlmagisingratum 
Jnduratio  yel  eft  naturalUiVel  hahi- 

tualis 
Jnfantes  nonfuntfecludendi  afadere 
Jnferni  varii.  a  PapiQtsftatuUntur 

fpecies  17 

Chrisli  adinfernumlocalis  &  realis  de- 

fcenfusrefellitur  .  ^  37 

Jntentio  bona  nenfacit  a^ionebanam  169 
jHUBcatio  eft  Sp.fanCti  a£ltQ  31 

JohlHii^us-atrociftme  combufus         7 1 1 
jof^h  Ifmdehtts  venditur  144 

jofephtypusChriUt  ^5 

Jramaltucotifiliarius  I22 

jfraelu  cuftos  mndormttat'  112 

ifraelttAvndeficdictt  285 

Judas  cleHus  ad  minifterium,fed  non 

ad  vitam 
Judahornhilisinterittis 
Juda  deli^lum  &-delicti  effe^a 
Judd.i  iudicibus  non  contemt  Regem 

quertmt  ; 

lud^i  fcfe  rita  aterna  mdignospra- 

buerunt 

Jtidd  medacto  militat  aduerfus  Paulu  ^67 
Judicijs  communjbus,  nefanhi  quidem 
eximtmtur  '459 


D    t   X. 

Judii  /\.o.eonfpirant aduerfusVaukm  415 
Judicijextremidefcriptio  !• 

Judii  frtmogeniti  infamilia  Dei  5  3 

JudaiquomodofilijPropbetarum  7^ 

JudiciorumDeivfus  loi 

JUdicia  Dei  temporalia  bonis  &  malis 

funt  communia  14^ 

Juiianus  Apoftata  fcholis  aholttis  tcclt' 

fiam  perdere  conatus  eii  i  $ 

Julianut  in  hepate  vulneratus  occubuit  141 
luftifieariquidfit  295 

I  uftinus  Mart.  ex  Samaria  prodijt       i^  i 


15 
16 

287 

297 


L. 

LEgihuspoliticis  Chriftianis  vti  licet 
tndefenfionemfuam^  34  J 

Legis  &  Euangeltj  mutuus  cofenfus  eft  471 
legis  peritiafine  Chrifto  veritatis  odir 

um  efi  '9© 

Legts  velamine  heftesveritatisfuumfa- 
.    cinusfolent  ohtegere  ^4*^ 

Lex  nonfmt  data  ad  nos  iuftificandu,  2^6 
L  ex  PdJagogus  ad  Chriiium  7 1 

Lex  triplexludAis  datafuit  179 

Libertas  adbtbenda  eii  inrerbi  pradi- 

■  cattone  .375? 

Libertaf  loquendi  cum  z.el6glorta  Dei 

maximh  confundit  hoftes  Chrtfti  8  6 
Lihertinicontra  Stephanum  infurgunt  13  3 
Limhus.patmmrefutatur    .  38 

Lmgiia  difie&A  igne&fuper  Aposlclos 

quidfigmficartnt  24 

Linguarutn  diutfio,  qua  quondm  arro- 
ganti£p£nafutt:fcfio  Pemcccfics  m 
hcnedicliomm  ccnuertitur  2  6 

Lirgiiaru  donutn  extraerdinanu  Eccle. 
prmitma  conce(f;im,iam  defijt       253 
Ppp     3  Loca 


I  K   O 

I  eca  infefg  nutUfuHtfamid  40 1 

LHcasmedicus  i 

Lupi  vocantur  hofles  Ecclefui  595 

laxmentisecxloexfpe^andaeji        436 
Ljdi£  beneuolentia  erga  rauUim  & 

Sdam  333 

Ljauconuerfio  332 

M. 
\  /1  Agtjivatm  ex  ojfcio  incumhit  tue- 
S\x  riinfontct  i^^ 

2,1..  ifiratiuftm  ex  djnina  injlitutio- 

ne  287 

Manafjei  innocentumfanguinefecit 

fiuere  lerofoljmam  2^6 

MAnddtts  Dumini  obediendum  etiam 

cum  vitAdtfmmine  ti 

Manuum  tmpofitio  vnde       130.15  i.ipp 
Manna  calitus  dcmiffum  164 

Manuum  impofitionis.  in  Nouo  Tefiamen- 

to  vfusfuit  duplex  280 

Mafstnifa  corporitfui  tutelam  cani^ 
'     buscommifit  \  ^i 

%lari(S,  affumptionisfigmentum  12 

Matrimoniitm  non  eil  Sacramentum 
Maximimts  cumfilio  infrusla  confci» 

ftisfuk  140 

MediatoT  nofter  cur  Dcus  0-  homo  3  5 
Mendicitsnefitinlfraele  97 

Mediadmnitusadfinem  defiinata  non 

funt  negligenda  4^5^ 

Melitenfes  temere  de  Paulo  tudicant  46  2 
Melitenfes  Vaulum  D eum  amuma nt  4^3 
Mina  cum  Euangelio  iungendafunt  296 
Minifterium  totum  requirit  hom\nem  128 
A  d  Mimfterium  qmles  eligendi  fint  2  o 
Miniftrortim  verbi  munus  6 

MintftYorwH  elc£lio  ^endet  a  Dmint    2 1 


MiwMris  M  Aurm  &  argentftm  ^fi* 

dereliceat  ^a 

Miracuja  initioplantand^t  Ecclefix 

Deusadiunxit  gy 

MiracuUper  regulam  verbi  Dei  ex- 

plorandafuut  6^ 

Miracula  cur  Euangelio  iungantur  i  o  ^ 
Miraculacurnunccejfent  133 

Miraculorumfinis  Deiglorificatio  eft  6  ^ 
Miracula  quA  etiamntim  in  Ecclefia 

Iscumhabem  ipj 

Molol^idolumfuit  Ammonitarum  170 
Morhorum  omnum  caufa  pcccatum  4  64 
Mors  eft  quafi  requies  qutdam  3  7 

Mors  prima  reprohis  formidabtlis  1 4/ 
Morsfanctorum  eslquadam  dormitio  188 
Mors  vudenta  non  efi  ira  dtuina  argu- 

mentum  26^ 

Mortuorum  corpera  decenter  traClari 

debent  231 

Mortuos  defiere  licet,fedinfide  &fpe  1 8  p 
MofestypusChifti  "'         15^ 

Mundus,prafert  lutronem  crfcelera^ 

tum  pio  &  religiofo  6-f 

Multitudo  non  eft  nota  verafidei  c^ 

religimis  13 

Mutatienes  rerum  repenthu  45 1 

Mundi  titrbatt  &  commott  caufa  2  p 

I  ^- 

NAhuchadnez.ar  ad  heftias  ahlega^ 
tas  108 

lsiaz,arit<Rqaiddocuertnt  '  419 

Naz,arenorum  nomen  odiofum  420 

Neroipfefibimortemconfctait  140 

Naturarum  Chrisfi  difttnliio  2  p  3 

Nicolaus  D  iaccntis  dicitur  initium  de- 
diJfefe^A  Nicolaita  rum  130 

NomiHA 


I  N 


Vomina  quibufdam  ordmatme  diuina 


328 


35i 

335 
328 


inditafuerunt 
Nobilitas  veraper  Chri^ifanguinis 

gratiam  eit  defiruenda 
Vomini  lefu  nudo  nuUa  vis  infita  efi 

ad  prefitgandtm  diabolum 
Nuptia  (wn  aUenigenis  rton  contra' 

hendA 
mptiA  impia  multum  damni  appor- 

tant  i         287 

O. 

OBedientia  Mapiiratihiss  dehita  cer- 
tts  canceUis  conftringenda  eft      90 
Officta  &  dignitates  nonfunt  nsfem- 

piternA 
Operafupra,  contra  vel  praternatu- 

ramfoli  Deo  adfcribenda 
Opera  mnpracedum  v.ifiifLcandos,fed 

fequunttiriufttficatos 
Operibiis  vt  caufis  in  negotie  iuftifca- 

tienis  nuUus  locus  relinquitur 
Opes  nonfunt  nimu  folicite  congeren^ 

di, 
Otdinati  ad  vitam  credunt 
Ordinarta  media  non ftmt  negligeda    41 7 
Ordtnandi  potefias  prof.rie  esi  fa- 

ftorum 
OrdinatioDei  non  excufatfceleris 

patratorem 
Ofdo  non  eftfacramentum  1 

Oitgtnes  yrifepuhus 
Ofculo  Taulus  dimmitur 
0ttofi  in  Kepub.nonfunt  tolerandi 


425 
6S 

409 

120 

457 
298 


3^2 


291 

47 
396 

395 
34? 


P. 


P 


Apa  ahfolutam  poteftatem  qutdlibei 
agendiinEulffiafibiarrogat      izj 


?apa  non  tantttw  in  ^ccdefxantyfed  d' 
in  hominum  confcientias  ftmmum 
iusarripuit  3*4 

Papa  potefiatem  in  Ecclefiamfine  f  i- 

tulo  legittmo  vfurpat  2  6q 

Vapa  Vetro,  fecundum  Thomam,  longe 

inferior  ^? 

Vaphnutiui  Concilio  Ntceno  rcfitit     ^18 
Faprfiarum  error  de  vifanationis  offi- 

bus^veftimentisPetriinfita  108 
Papifta  dicttnt  nuda  nomims  lefu  pro^ 

nunciatione  projiigan  damones  3 1 
?afiii&  locisfanclitatem  aUigant  1 48 
Vapifia  in  efjuium  Chriifi  triplex  ma- 

gnopere  deltnqunnt  211 

Paptfia  latctsfcriptttAellioneinterdicut  347 
Pap  ifis.  multts  in  terfefe  captttbus  difii  - 
dentes  de  trucidandts  Proteiiamibus 
nimis  bene  conueniunt  101 

Paftoris  eft  verbum  Dei  ^quefecare  2  5 
Paftoris  boni  pracipuaoccupationes  128 
Paftoribusfof  eft  vxores  habere  3  9  ^ 

Paulus  ad pedes  Gamalielis  inpuclus  465 
Paulus  a  Chrifio  confilatur  4^  5 

Paulus  a  Fefto  innecens  declaratur  4^0 
Paulus  &  Barnabas  Bcclefia  parent  5 1 7 
Paultts  &  Barnaboi  fentcmn  Petri 

fuhfcnhunt  321 

Paulus  &  Barnabas  AntiochJA  Euan- 

geliumpudtcant  327 

Pa  uli  &  Barnaha  difsidium  327 

Patdo  Angelus  apparet  humana fpecie  331 
Paulus  &  Silas  ad  Magiftratus  raptife- 

dittonis  &  altena  reltgtonis  accufAUt.-^  j  6 
Paulus  & Silas miracu.  e careMerat.  338 
Pauluscarcere  exire  detreHat^  343 

PaulHs&Silai  exeut  carcete  cuhonore  544 

Taulus 


'X: 


I  N  D  B  X. 


Taultis  S'  SUafpoHu  Ber^aemfttmr.Ji  5  2 

.  Paulus  Athenas  ducitur  5  ^4 

Vaulm  Corimbi  manibus  operatur      762 

Vaulm  noclu  invifione  a  VeojiopUtur  3  6f 

'VatilusCorinthtmorAturAnmJi(^yfex  ■ 
^enfes       \-  ..   ■     2<j^ 

Vaulns  vatum  habens  caput  totondtt    368 

Vatili  doclrina  miraculis  conjirmatur    576 

Vaulus  jpirituimpHlfui  lerofoljmam 

proficifcitar  2^0 

Vaultis  tres  annos  verfatus  ejl  Ephefi  3  p  ^ 
Vaulus  etiam  cum  capitispericulo  mu- 

msfibi  impofitum  profequitur        3^7 
V^tulus  Tharfo  oiiuvdus  40  5 

Vaulusfe  Ecdefta  perfecutoremfuiffe 

publtce  fatetur  405 

Vduluifiagellii  ceditur  4 1 1 

Va  ulus  ceram  Felice  accufatur  4 1  p 

VatdusadCitfaremprouocat.  428 

Vaultts  Romm  mittitur  44^^ 

Vaidusnttifragiumprsdicit  44^ 

P.i///«5-  a^w;  f^fcftf  rw  pericuto  impUcatttr  45  2 
Vauperthtisftibuentendum  eji  35)4. p/ 
Pffrrfr?  rf«f/wr  W(j«  £'i?  Deus,fed  Sa- 

than  &  rcprobtis  homo  14 

Veccatoram  confcfitopimtis  efi  ver£ 

pxv.iicntUgradus  40  e 

Vcccata  exgratia  proptcr  Chrish 

mcritum  remittmuur  252 

Veccatnm  expropefito  d^definata  ma- 

litia  aduerfus  Chrtjlum  eiufquegra- 

tiam  admijfum  efi  trremifstbtle  6  8 
Veccatum  ptiblicum,piibltce  arguendum  3  4 
Veccatum  quomodo  Deus  velit  1 8 

Veccatum  occafto  esi  ctir  abmdetgra- 

ttdinon  aatem  caufa  203 


45 
iir 

187 


VeregrhtMhnU  mfirA  ieminmefi 

vitA  aterna 
Verfecutiones  dccemgrduiftm* 

Verfecutionesjiatutaperiodofubori- 
untur 

Venuria  nonnunquam  Uhorantfidelif- 

fimiDeifeiui  jp^ 

Verfonam  noH  refpicit  Deus  2  47 

^ericulisnemgtemerefefeexponat  iz 
Pentecofies  Teslum  cur  tnflitutum  & 

qiiomodo  2  2 

Vetrusprafatur  in  ele^mem  Mathia  i  z 
Vetrus  nonfuit  caput  Cathol.  Ecdefit  1 3 
Vetrusebrietatiscrimenremouet  28 

Vetrus  Mofen  &  Eliam  cognouitquos  nun- 
quam  ante  viderat  43 

Vetrus  (^  loannes  auvifyoi  <$o 

Vetrtis  paupertatemfuam  profitetur  6  3 
Vetra  fignificabat  Chrifium  1 6  j 

Vet  rus  in  exfiafin  raptus  238 

Vetrusa  Judxis  acciifatur  qiiodintroie- 

/it  4dgentes  2^^ 

Vvtrus  incarceratur  26^ 

Vitrus  ah  Angeloliberatur  271 

Vetri  vmbraagrotosfanauit  108 

Vetrus  vidit  coelum  apertum  238 

Vharaohis  cor  indurauit  Deus  non  nuda 
perniifione ,  fed  ettam  atttonefua 
i'jfia\&  efficaci  ijq 

vMippn-DtacQmu  Ecclefu  Samarita- 

napixntatorfuit  i^i 

Vbiltppus  ^filtM  habuit  dmoprophe- 

tandi  inslruilas  398 

Voenitemia  varim  fpecies  202 

Votefiaii  cogendi  coctum  Ecclefiafiicum 
peneiquosfit  4 


VotesioA 


clauiu  qudlit  Vetro  data  fuerit  1 3 

VopHm 


265 


I    N 

fopuU  titti  futtdmfHmtperhHlofm 

eii  2/0 

Vreces  ad  Deum  Vatremfmt  diihat' 

dA  I  efu  Chrifii  nomine  \  1 1 

Vretes  piorum  exatiditA  1 1 1 

Vrccesfunt  necefiana  ijs  qtu  tn  ejfui^i 

conilituuntur  J  3  P 

Vrccibus  fecretus  loctts  idoitein  efi  12 

VrecibM  ludai  babucrefiata  tewpota  (> ; 
Vrcces  ccrto  loco  nonfunt  allnngcadA  .3  9  S 
Vi'cm'>fsionL's  Dct  populi  imfictiU  nQ<i 

factt  irrit.is  1 1 

Vrophetarum  fchok  Icicfoljtn'^  fu: 

rttat 
VTOphetdL&  ApoHoliSpiritiaSarMi  ^,| 

fuerunt  amanucnfes  ;i5 

Vropbeticum  Chrtfiiofficium  45 

VropbeiA  legitimt  a  Dco  excitautar  7  - 
Vropbttdqui  2/^ 

Vrouidentta  Dci  omnta  includit  14 

Vrouidentiiidiuinaomniapatent  22 

Vfetidoprophetarum  iiidefijfumfiudium 

efi  veritati  fefe  opponere  281 

Vubl^  Paterfebnbus  ac  dyitntaia  de- 

tenttu  k  Paulo  restituitur  464 

Purgaiori)  commentum  refcUitur  3  8 

Ql,  I 

QV£s}io,  citm  omnia  Deiis  crejtrii, 
an  ctiam  pcccatum  3  o  (> 

Quxiiio  de  circumctfione  &  iuslifica- 

tionc  in  Ecclefia  Antiochana  exorta  3 1 5 
QuaHio.an  homo  legetn  praslarepofsit 

per  Dei  grati.im  220 

Quaiitjf  an  Vaului  Tmotheum  circum- 


D    E    X. 

cidciido  «3«  pticmt  h.difretttm  1 5 » 

(/i/  J  iyololyniit.uil  3 1  ? 

QjytHiu  ctir  bein  perrmttat  Diahol}  foff  - 
fi.item pcrUiitt/jiuli  boniiriii  oci''ics  3  >4 
Oi!,<(,  rinir,  tumfdcs  ad  filinem j:(j}i  - 

iut,qRoyfi;'t}  bifpiifr.io  cpns  cfi,  34. 

Q^r>nodo uev^  En!Cf<amfuoJai,gttfi'C 

acqi::ji'x:ii  ^^•S 

R. 

Rriafi;  C^r;y; ;  •  'jvrj^  itfrtofc  i'(>n 
fst  iHqtt:\c,dum  9 

RcditUiK  Cbttiii  /i;'/;.r  pr.fifdcuti£  p 

Kenum  Chrini  :biri  tu.tle  tsi  6 

Regnum  €/«;>.';  aoa  c-1  ,:fti  iCttm  terrtt 

C,:«..!;.v/,  rernm  ad  tcrra  terminos 

protr.iCt:im  6 

Rcgitum  Chrifii  omr.isordhtisbcmwes 

compUuttur  349 

Regi!  tim  Cbufii  cum  mtindanis  impe-  1 

rijsnonfugnat  4.17 

Regtum  Chrifii  tnurtii  4^ 

Regnitm  Dei  vclgeneraiitcr,xcl^ecia- 

liter  ccnfiderandum  5 

Vieiigto  Ckrifiiana  vt  anttqififimajt^ 

cir  ccrtifiKu  cfi'  -'  .  74 

Regnla  chedieutu  ittferioruni  crg*  fu- 

periorcs  n  8 

Religio  omnihusfidelibusfcmper  vna 

eademqtie  fuit  3  2 1 

Religio  vera  fdngutuis  SaK^iorum  mint- 

mcfitiensefi  350 

Reltquiarum fanlloru cultus refutatur  ^77 
RemifitopeccatOTum  afdo  Deo  efi  295 
^  efiptj  centia  quidfit.  52. 

QJ1 


/ 

s 


v;i    • 


'         JND 

Kejipifcentu,papiftuifacrdmntii  def" 

ntiio  120 

I.eprobi  funt  imurahiles  ly^ 

Ji.eprobiper  diuinam  manum  repenti^ 

noferiuntur  282 

Refurgcndum  a  peccatu  adiujiitiam  8 o 
Keftme£iio  Cbriiit  quid  nos  dcceat  2  y  i 
K  efurrethonis  Chrip  commodd  3 

Rifurretlio  Chrijitprobatur  293 

Refurreclionis  mortuorum  probatio  43  4 
T\ttbtu  ardcns  quidfignificarit  159 


s. 


SAhb*thumperpetmm  43 

^4&6*ir/'/  fXcrcitM  qualia  iffe  dehe» 
4nt  2 

SacramentAordinandipotfftAtmft» 

ImDetuhabet  141 

Sacramcnti  nmram  evettit  trmfub' 

ftanttatio  X4: 

Saeramentts  nen  eft  aUi^ata  gratia  253 
Sacra  fcriptu.  ommbusfunt  expluadd  347 
Sacerdotale  Cbrifli  ofpdum  45 

Sacrilegium  tdololatmgrauius  vitium  99 
Sadducsorum  errores  453 

Sitlutandi  raito  Cbriifianh  vfttata  3  (^  8 
Sacrijidam  Chrrfti  non  ift  repetendu  3  47 
Salutem  noftram  non  pendere  ab  obfer- 

uatione  legis  Mofaica  220 

Salus  per  Chrift.parta  eft  certipina  44 
Sapientia,  Dcipropbanisejitnfama  443 
Sapphira  aperte  mendax  103 

Sa*han  aduerfariumfigntfcat  loo 

.S*<f  Au»  Ef  f /?^«e  pertiirbatores  efinu  ipfi- 
us  Ecclefia  mi:arefoUt  325 


Sceleroftsparctt  T>m  ad  tempus  prt^ 

ptereleHosfuos  4^3 

Scientia  inf  ittam  habet  mimicam  444 
5f //}»<<  tmne  fugiendum  163 

5^^0/«  jrftituetida  &  fouenda  43  3 

Scriptura  ftriptura  eft  componenda  6 
Sripttirafacra  Spiritumfan^m  hahet 

authoiem  i^ 

Scriptmafaera  inftar  fydij  lapidis  eft  353 
Sauli  crudeUtas  in  perfgquedji  EccUfta  190 
Saulusf^irat  contra  Difcipulos  2 14 

Satilifmgularisfauitia,  i  1 5 

Satili  (onuerfmii  modm  %  li 

Saulus  ieiunio  in  offcium  praparatur  1 2  p 
Saulm  ah  Anania  baptix.mr  ti% 

Saul  Pfthonjfft  m  confuluit  288 

Seruit  ChriftlfaM  tradu^fcfepur' 

gartlictt  2I 

Serui  peifunt  os  Domini  adpopulum  69 
Seruorum  chrifttfors  communis  80 

Seruorum  Chrtftt  trtuphtu  eftfub  cruce  9 1 
Seruire  Deo  eft  regnare  9  5 

SepuUurapeccatinosadmonet  105 

Seruos  Chrifti  ajligi  naneft  nouum  124 
SernisChrifttfdi*  non  deerunt  alimeta  238 
Seftie  Chrtfti  ad  dexteram  Patrisquid 

fignifcet  49 

Signo  tribuitur  quod  eft  rei  fignifcata  2  6 
Simon  Magusfe  Deum  Patretn  &  ¥ili' 

ttml  Helenam  vero  meretrtcem  fuam 

Spiiitum  fantltm  nminatiit  194 

Simon  Magusfidem  tantttm  tempora- 

neamhabuit  195 

Siritius  Papa  S.Matrimoniim  vocauit 

poUuttonem  2  4.0 

Signa 


quaftdeles  de  eU^ione  &fatme 


fuA 


IN 

fudcertosreddunt  298 

Sortium  vfus  quando  Ugitimus  2  2 

Sothenes  vet  beribus  excipitur  368 

Spirit  usfand;us  cur  igni  comparetur      2  5 
Spiritus  fanclus  eft  omnifcius  2  4 1 

Spiritusfanclus  eft  distin£la  in  rrm- 

tateperfona  279 

Spiritus  dona  nonftmul  conferuntttr       9  6 
Spiritus  S.pracipua  dona  2  9 

Spiritus  S.  quomodo  Apoftolit  communi- 

eatusfeftoPentecoftes  13 

Spiritus  S .  totum  regenerationii  ofm 

ddfcribendum  26 

Stephanus  coronam  figmfieat  1 2  9 

Stephani  vultiu  eximiapcie  kDeo 

eondecoratur 
Stephantis  lapidatur 
Stephanifepultura 


183 
.       -^  188 

Sjnod,  quado  Ugitimh  decernere  queat  3:6 


T. 


TA  bernaculi  Mofaici  defcripti»  173 
Tabita  in  vitam  reuocatur  232 

Tempusoblat£gratia  non  eftfaftidien- 

dum  ^5^0 

Terra  comotiofignmn  diuind  prafenti*  9  6 
Terra  motu  Laodiceaj  Colojfai  &  Hiera- 

polis  a  Deo  euerfnfuerunt  9  6 

In  Templis  respolttica  trallari  non  de- 

bent  59 

Theffalonica  propter  verbi  contemptum 

Imperio  Turcico  fubeft  3  46 

TimorfUialis  eUiiorum  Dei  228 

Timotheidefcriptie  328 

Timothm  a  Paulg  circumciditur       329 


DEX 

Titm  Vejpafianutexhtio  ve^igalqud- 
fiuijje  dtcitur  jg© 

Traianuthj/dropeexftinlhisfuit  140 

Trinitas  San^a  noftris  ajfluaionibus 
cmpatitur  a-sj 

Turca  Chrijiumfufpenfum  Deum  vo- 

^^t  470 

Tpannorum  impijs  decretis  noneil 


obediendum 


V. 


15* 


VAUrianut  cute  exututfuit  140 
Verhum  Chrtfti  aquipoUet  ippnt 

faClo  A 

Verbo  Deiis  pramonet  antequampUHat 

au  caftigat  27 

Verhum  Dei  nequtt  vinciri  i  j  j^ 

Verbum  Dei  non  tantum  audiendum^ 

fed&  m  praxim  ducendum  1 6  6 

Verbi  diutni  contemptus  primui  ad  aper^ 

tam  idolo  latrtamgradus  eii  j  5  g 

Verbi  diuini  contemptus  omniumplaga- 

rumcaufaeft  296 

Verbum  Deiltterisconfignatumeftfuis 

partibus  abfolutum  3^1 

Verbum  &  Sacramentafunt  coniun- 

gtnda  249 

Verbi  effentiaU  e^eHum  eft  rita  25^ 

Verbi  predicat  i  contrarij  effe^us  180 

Verbum  predica  tum  prodeffe  non  poteft, 

nifi  Spintm  confelationis  coopere- 

'«y  228 

Verbi  predicatio  a  precibm  eft  incho- 

anda  .  128 

Veritas  non  querit  anguks  i  o  6 

Verbiregulanemoeximendm  391 

Qjl  S  i  Yeritas 


rfritoi  UttYuconfignMA  Spirittti  S» 

Acceptaferendaeji  jid 

Vicarium  nm  patiturCbriJfM  49 
VincuUi  confirt^giferuorum  Chrijii 

forsen  39P 

F/p  t'fc£  P.<  uli  mamm  inuafit  j^6i 

Vi^onum  vArta  gen  cra  241 
VirttitesqmbM  rcr'e  Clmjiiani  exortta- 

ridebent  55)1 

Vita  attt  cre4ta,aut  increata  eft  4 1 

Vita  A  terna  cur  refrigerium  dtca  tur  70 
Vitam  bonam  fequi  folet  tranquilU 

mrs  103 

Vit4  Aterna  eft  domm  D«  393 


I  Vn^ic  mtrem4  ad  tempm  tantm  i» 
Eeclefia  locum  babuit  47 

VocAtio  ad  Miniiierium  Deum  dcbet 
babere  autborem  408 

Vecatio  effiatx  pendet  a  Dtuina  ordi- 
nxttane  408 

Voluntas  Dei  duplex  408 

Vox  Cbri^i  in  EcclefiA  attdiendd        40^ 


2. 


ZOrohahel  Teniplum  Jerefolywita- 
numrcexftrnxit  '         ^j 


F    I     N    1   S.
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Commentarivs in Apostolorvm acta"

See other formats
